|
2000
|
|
|
Nire bertso hazia aitak erein zuen. Gure aita bertsozale ikusgarria zen, bertso zahar asko
|
zekizkien
eta ahotsa ere ona zuen. Harentzat bertsoa ez beste konturik ez zen.
|
|
|
ez su etenaren aldarrikapenean, ezta geroztik ere, tregua esplikatzeko egin diren adierazpenetan, sekulan ez dela esan ETAren aldetik zeintzuk izan ziren erabaki hura hartzeko pisu gehien izan zuten arrazoiak. Ez da gure aldetik asko sakondu behar
|
jakiteko
ETAren baitan borroka armatuaren krisia jada sortua zegoela ordurako. Garai baten «liquidacionismo» deitzen genuena, alegia.
|
|
|
hautatzailea ere aldatu egin da. Hain zuzen ere, gure gizartetan beste hiritar mota bat daukagu, (populazio osoak irakurtzen
|
badaki
eta mende hasieran gutxiengoak, BPGaren zati handi bat gehiengotik dator eta mende hasieran oso gutxiengo bakanetik, osasun politiken ondorioz bizitza itxaropen altua dago gizartean eta baxua mende haseran, etab). Gainera hauteskundez aparte, beste partaidetza politiko mota batzuk ere erabiltzen ditu (zenbaitetan boto portaera baino eraginkorragoak):
|
|
|
Honela, lehen atzean utzitako bidegurutzera helduko gara (7.5km) baina bide desberdinetik etorrita. Hemendik Leitzarako bidea jada
|
badakigu
eta ziurrenik gauza berrietaz ohartuko gara oraingoan. Ez baita berdina paisajea maldan gora edo maldan behera ikustea.
|
|
|
Egongo dira, (guk ez
|
dakigu
eta nik ez dut ulertzen), kokainarekin eta abar positibo ematen dutenak. Mila substantzia daude, batzuek sendatzekoak eta besteak errendimendua hobetzekoak, eta denek berdin ematen dute positibo.
|
|
|
98tik 99ra ez dakit zer hausnarketa, gogoeta edota aldaketa egon zen. Ez
|
dakit
ETAk aurreikusi ote zuen guk 98tik 99ra bitartean garatu genuen lana ere. Baina ETAk, alde politikoei dagokienez ez naiz sar tzen HBrekin edo EHrekin mantentzen dituen harremanetan EAJrekin eta EArekin urtean behin bilduta eta lau bost orduko bileran herri honen etorkizunaz erabaki daitekeela uste badu, oso eskema bihurriekin dabil.
|
|
|
Euskal Herriko beste eskualde askorekiko euren egoera" pribilegiatua" dela
|
badakite
eta, horregatik, eredu bezala jokatu behar dutela ere bai. Kantitatea dagoen tokietan, kalitatean zer hobetua badagoelako.
|
|
|
Orduan ere, bi burrukarietako bat bestearen epaile izanen zelako; eta epailea, bere auzian izanen zelako epaile. Eta mundu guziak ba
|
daki
eta ez gaur goizetik, ori ez dala zuzen epaitzeko biderik onena".
|
|
|
Orain, aurreko orritan beste zenbait gai aztertu direlakoan, iragarpen salaketa erantzunen olatua atzean utzita, eta" etxekoen" artean ari garenez hauxe da galdera: Administrazio publikoen aldetik zer dagoen
|
badakigu
eta zer etorriko den eurreikusten dugu, hortaz, non jarri palankaren indarra euskararen etorkizuna irabazteko?
|
|
|
Oraingoan teorizazioari atxiki dio, ordea, aurrekoetan praktikari bezala: Literaturgintza era
|
jakin
eta zehatz batean egin behar dela uste omen du Sarrionandiak, eta era hori zein den zehazten saiatzen omen da obra honetan.
|
|
|
Gertakizunak sinesgarriak gertatzeko, denbora eta leku
|
jakin
eta ezagunetan kokatu ditu: hots, kronotopo determinatua erabili du.
|
|
|
Badira gogoetak ere, gogoeta nagusia pausoaren ingurukoa da. Pausoa noiz luzatu du izenburua ere, eta azken batean fraile honen teoria nagusia da edo bere bizipenen gaineko nire interpretazioa berak frankismoari aurre egiteko era
|
jakin
eta pertsonal bat hautatu zuela: herriko gazteei lan prestakuntza ematea.
|
|
|
a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna. Kontuan eduki gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela euskararik ez
|
dakitenak
eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe.
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen
|
daki
eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
Horren bitartez, nolaprentsaren irakurleak hala ikus entzunezkoen audientziak, egunero egunero, iakonturatu gabe, begien aurrean du, presente, errealitate politikoaren mapa sinbolikoa: eguraldi mapek, trumoiak non izango diren iragartzeaz batera, non horiek norenakdiren ere esaten baitute. Irrikitan egon ohi da ikusle irakurlea eguraldi iragarpenak zeresango duten
|
jakiteko
eta, nolabait adieraztearren, egunero egunero eskatzen diohedabideari mapa hori emateko; agian, politikoki erabakitako eguraldi mapa batsozializatzen eta ezartzen ari direla sumatu gabe.
|
|
|
Herri modura ikusirik, hau da, kultura
|
jakina
eta izaera bereizia oinarrizkogizataldetik eraiki dituen herri modura, ez gara behar bezain aske.
|
|
|
Horretan bizi ez direnak, aldiz, ezindute kanpotik dastatu eta ez dute erraz horretarako bidea. Batzuek
|
badakigu
eta nahidugu goxotasun horretaz herri magalean bizi. Bai eta besteei eskaini ere, guztionabaitugu.
|
|
|
Aurreko orrialdeek ez dute ispilatzen euskarak urte haietan bere bizitza sozialorokorrean jasan zuen erasoa. Gu, hemen, frankismoak eliza barnean euskarari jarrinahi izan zizkion muga hertsiez aritu gara (eta agiri
|
jakin
eta elkarrekin lotutakobatzuetara mugatu). Bere mugatasunean, gertakariak interes orijinala du, besteak bestesistema frankistaren barruko kontraesanetako bat euskararen eta katalanaren ingurukohau dela erakusten baitigu auzi honek.
|
|
|
Monarkiako indar politiko hegemonikoek oso garbi izan zuten zer pentsa eta zeregin, gaztelania ez ziren Penintsulako beste hizkuntzekin. Hori ulertzeko, RomanonesGobernu Buruaren hitzak (berriz ere!) eta Lliga Regionalista ko Cambo ren erantzunaizan daitezke Erregeren Gobernuak nondik nora zebiltzan
|
jakiteko
eta eskuinerregionalista bera haiengandik zein urrun zegoen erakusteko testu egokiak (Ferrer1985: 131):
|
|
|
Harrapakaritza sistema suntsituz gero, desintegrazioa gertatuko litzaiekeela beldur ote? Badirudi harrapakaritzarik gabebizitzen ez
|
dakigula
eta, harrapakari jarrera muin muinetan ezarria dugularik, boterearen zibilizazioari kritika egiteko gauza ez garela. Erlijioak ere, harrapakaritzako zibilizazioaren?
|
|
|
Sozialak: gizartean dauden klase eta taldeek segmentu
|
jakinak
eta zehatzak osatzen dituzte; hala nola, erbesteratuak, 3 adinekoak, erretiratuak, gaixorik daudenak, gaztetxeen inguruan dabilen jendea, yupiak, etab.
|
|
|
Zalantzarik ez dago gai garrantzitsua eta gogoeta asko egitekoa dela ondoren jorratuko duguna. Irrati emandegi batek albisteak nondik jasotzen dituen
|
jakiteak
eta kanal horiek aztertzeak asko adierazi ahal digu irratiaren ezaugarriez, irratilari kopuruaz eta irratiaren joera ideologikoaz. Hedabidearen eta iturriaren artean sinbiosia egon ohi delako gertatzen da hori.
|
|
|
Joera hark irratia ere jo zuen. Urteak joan eta urteak etorri, lokalismo, tradizionalismo eta erregionalismoari gerra deklaratu zioten pertsonetariko asko damuturik edo ikusten ditugu, oraindik ingelesez ere
|
jakin gabe
eta kazeta erregionalak erosten edota proiektu erregionaletan buru belarri sartuta, Europaren eraikuntzan herrialde eta estatugabeko nazioek zer paper garrantzitsu jokatzen duten jabeturik. Bistakoa da globaltasuna eta lokaltasuna azken urteotan etengabe garatuz joan diren joerak direla.
|
|
|
Lekua, eguna, mutilaren izena eta, gutxi gorabehera, aurreko orduak. Baina ez nuen oroitzen sentsazio hori, alegia, gertatuko dela
|
jakin
eta hala ere denbora joaten uztea, denborarekin jolastea. Ez nuen oroitzen, beharbada hau izan delako musuaren zain lasaitasunez itxaron dudan lehen aldia, gertatu behar zuenak ordutegi jakinik ez zuela ulertu dudan lehen aldia.
|
|
|
Baina erran beharra dut ezen, hatsarrean bederen, haserre ediren nuela osaba Joanikot... hain haserre, non ez baitzion kasurik ere egin eskuan nekarkion presentari: ...ituen, zeinak baitziren Arkimedesenak, osabak Akilesen ondotik izan zuen orarenak; eta Arkimedesenganat hurbiltzean, oharturik ezen sugegorri batekin ari zela, lurrean bizpahiru urratserat zegoen makila bat jaso, txakurra baztertu, eta lauzpabortz kolpez akabatu nuen narrastia; eta eskuan hartu, eta osabarenganat egin nuen, disekzioren bat edo egiteko asmotan, zeren osabak atsegin izaiten baitzuen
|
jakitea
eta guri erakustea zer nolakoak ziren animaliak barrendik eta zer organo zeuzkaten —hemen bihotza, hor gibela, han giltzurrunak—, lupa bat eskuan.
|
|
|
Eta nor ote jakintsuago: munduko mintzalaririk handiena eta hitzaren sehi eta mirabe dena, edo isilik egoiten
|
dakiena
eta isiltasunaren mintzoa duena, bertzerik gabe. Eta nor da jakintsuago, finean:
|
|
|
ez zekiten skribatzen, ez irakurtzen, baina arraitasun eta bizipoz hura zuten, hain handia, hain betea eta hain barnekoa, non baitzirudien ezen, deus ere ez zekitelarik, guztia zekitela, zeren eta ditxaren eta felizitatearen sekeretuaren berri baitzekiten; eta nik galdetzen dizut: nor ote jakintsuagoak, indiar ustez inorant haiek, skribatzen eta irakurtzen ere ez
|
zekitenak
eta bizitzeko deus guti behar zutenak, edo harat joan ziren konkistatzaileak, skribatzen eta irakurtzen jakin zezaketenak, baina deusekin asetzen ez zirenak. Nihil necesse sapienti est, erraiten zuen Senekak, eta baldin egia bada ezen jakintsuak ez duela deus ere behar, orduan, jakintsuagoak ziren indiar haiek konkistatzaileak baino, eta jakintsuagoa zen, halaber, don Fran tzisko bertze anitz jende baino, zeren eta honek ere deus guti behar baitzuen bizitzeko.
|
|
|
Eta biharamuneko gau ilargitsuan zaldia hartu, eta beheko txaboletarat joan nintzen. Eta, behin han nengoela, hautatu nuen gaztelaniaz
|
zekien
eta soineko gorri bat zuen emaztekia... Baina, emazteki hura hautatu aitzin, Gorukirengatik ere galdetu nuen.
|
|
|
Konbertsazioneak, batzuetan, guztion artekoak izaiten ziren, baina bertze batzuetan ez, eta orduan multzo tipitan elkartzen ginen: ...ela, Hipolita, biak ere solasean, mota bateko zein bertzeko beztimendak eta oihalak brodatzen zituzten bitartean, titarea hatzean sarturik; eta, finean, jaun Marcel, osaba Joanikot eta hirurok bertze multzo baterat biltzen ginen, egongelako bertze bazter baterat, norat jaun Marcelek bere lauta ekartzen baitzuen usu, zeren eta, bertze nonbait erran dizudan bezala, gure prezeptoreak lauta jotzen ere
|
baitzekien
eta ongi jotzen gainerat; eta batzuetan neuri irakasten zidan nola jotzen zen soinu tresna hura, eta bertzeetan hark zuen jotzen eta kantatzen, herri kantaren bat edo bertze zernahi, guhaur lagun gintuela noizik behin.
|
|
|
—Hauxe mundua hankaz gora, Joanes! Beraz, hire anaiak, hire aitak edo hire amak gure berri
|
balekite
eta salatuko ez bagintuzte, eta, beraz, Inkisizionearen esku jarriko ez bagintuzte, bekatu mortala eginen liketek... Eta karitatea deitzen ziotek horri...!
|
|
|
Eta nik banekien hura eta segur nengoen hartaz... eta hura
|
nekielako
eta hartaz segur nengoelako, hain zuzen ere, deliberatu nuen, libertate osoz, ezen ez nintzela bertze emazteki batekin oheratuko, baldin ezti berezi baten dastatzeko ez bazen...
|
|
|
Zenbatetan erran ez ote zidan osaba Joanikotek ezen egiak eta egia bakoitzak demostrazione bat behar zuela, halako tailuz, non printzipio hura arau bihurtu baitzuen, bere bizitzako egunorozko jokamoldeaz denaz bezainbatean! Eta ni ere ideia hartakoa nintzen eta, gisa hartan, ez nuen burua gehiegi erabili beharrik,
|
jakin
eta ulertzeko ezen mapako paradisuak ez zuela egiazko Paradisuaren existentziarik frogatzen... Haatik, nola, nengoen puntuan nengoela —zalantzen zuloan sartua, bai, baina baita bizitza nehoiz baino seriosago hartzeko gogoarekin ere, zirt edo zart—; nola, bada, deus guti behar bainuen, ipurtargi baten argitik eguzki distiratsu baten egiteko, hala, mapa hura ikusi nuenean, iduritu zitzaidan ezen Jainkoa mapa hartaz mintzatzen ari zitzaidala eta mapa haren bidez seinalatzen ari zitzaidala neure xedea eta etorkizunerako bidea, nola egun batzuk lehenago mintzatu baitzitzaidan zakil azaleko orban itsusi haien bidez, enegan damua eta onerako mudantza eragiteko...
|
|
|
Eta hala atera nintzen solas hartarik ere, borondatean halako deliberamendua hartzen nuela, neure urratsen zuzentzekoa eta neure buruaren zentzatzekoa. Zeren, merezi ote zuen nenbilen bezala ibiltzea, plazer apur eta labur haiengatik, baldin
|
banekien
eta segur banengoen ezen narda eta hastioa zela plazer haren ondorea. Zeren munduko atseginak ez bainindukan jada azpian amets gozo batek bezala, baina amesgaizto batek bezala.
|
|
|
Eta, ohitura edo arau haietan zimendaturik, berak bere jokoa jokatzen zuen, eta entseiatzen zen, halatan, bere lekuan egoiterat: ...emanak, edo berak ezarri urruntasun batetik, baina ulerturik ezen urruntasun gero eta urrunago hartan berak ez zuela nehoiz ere desagertzeraino eta aienatzeraino egiten, bere jokamolde harekin mezu eta mandatu bikoitz bat zabaldu nahiko balu bezala, zeren eta urruntasun hark, alde batetik, arras bereizten baitzuen ama bertzeenganik, kasik jainkosa helezin eta eskuraezin bat bilakatzeraino, guztiak
|
zekizkiena
eta guztiak zekuskiena, eta zeren, bertzetik, nola berezia denak baizik pizten ez duen bertzeen arreta eta, halatan berretzen eta areagotzen baitzuen bere presentzia. Eta hala bizi izan zen gure ama bertzeon baitan, bere ausentzia iduriko hartan, zeina baitzen, aldi berean, etengabeko presentzia, eta hala ezartzen zituen bertzeen aitzinean bere autoritatea eta bere eragina urruntasun hartarik.
|
|
|
—Martin, batzuetan pentsatzen diat ez nauala aintzakotzat hartzen, baina jakin huke ezen, zientzi gizona naizen neurrian, parabolaren sekeretu guztien berri
|
dakidala
eta, ondorez, kanoi tiroarena, zeren eta, dakian bezala, arkabuzez, fusilez edo kanoiez jaurtiki balaren edo, berdinzki, eskuz egotzi harriaren trajektoria parabola bat duk. Eta, bide batez, neure ikerketak egin zitzakeat eta egiten ari naizen liburuan txerta...
|
|
|
Eta Mattinek hura guztia
|
zekien
eta ez zuen ezkutatzen; aitzitik, haiek guztiak erakusterat permatzen zen, batzuetan artez —aitaren eredurat—, bertzeetan zeharka, giro bakoitzean modu diferent batean.
|
|
|
Maddalen zen, kozinari ezelent hura, milaka bertso buruz
|
zekizkiena
eta bat batean ere moldatzen zituena noiznahi den, zeren injenio handikoa baitzen, bizia eta xarma handikoa.
|
|
|
Eta, bat batean, ene anaiarekin gertatu zitzaidan bezala Elbira zela kausa, jeloskor sentitu eta besoa tinkatu nion, frantsesez erraiten niola, haserre, ezen utz zezala Mignon bakean; gizonak ez zuen nik hitzez adierazia ulertu —zeren eta holandarra baitzen, berehala jakinen nuen bezala—, baina bai keinuz adierazia, eta, hala, hark ni paparretik atxiki, eta ulertzen ez nizkion hitzak erran zizkidan. Eta, noiz eta baitzirudien ezen muturka hastera gindoazela, Mignon tartean sartu eta ene alde atera zen, erraiten ziola gizonari ozentki nik ez dakit zer, holandesez segur, zeren eta Mignonek holandesez eta frantsesez
|
baitzekien
eta nik ez nion ulertu. Eta, Mignonen hitzek gizona geldiarazten eta makurrarazten zutela, ene paparrean zuen eskua erretiratu zuen honek.
|
|
|
Nire mina, ordea, nire egarria, bizi markak ziren, zer nolako purgatoriotan nintzen batere garbi ez izan arren. Ez
|
jakin
eta, ondotik mintzo zitzaidan boza egiazkoa ala ametsezkoa zen ere ez nekien oraindik.
|
|
|
Ez dakit Charlyk horren guztiaren berri zuen; bi hiru egun baizik ez zituen gurekin, errepikatzailearen estigma kopetan landaturik zuela. Beharbada
|
bazekien
eta bere nagusitasuna agerian utzi nahi zigun, Soriaren" txilibitaren" ukigaiztasunaren tabua urratuz bere ikaskide berri eta berdeagoen ikaskizun.
|
|
|
Amaren eta arreba zaharrenaren errana da eta, jakinaren gainean mintzatzen direlakoan, ez naiz haien gezurtatzera abiatuko, bereziki kontuan hartzen badugu garai horietatik lainoa baizik ez dudala gogoan. Geroagokoak, berriz, neure kabuz
|
dakizkit
eta, horiei doakienean, segurtasun osoz oihu egin dezaket ezetz. Ez nuela burutzen, alegia.
|
|
|
Ez
|
nekien
eta, gainera, ez zitzaidan axola. Alabaina, kazetari lanetan egunero gertatzen da batere interesatzen ez zaizkizun kontuak aditzea.
|
|
|
Beti bezala, Otsotzarmendi jauna izan zen hitza hartu zuena. Hor aritu zen oharkabean baina etengabe errepikatzen zituen auskalo eta auskalo artean (eta noizbehinka batek
|
daki
eta zer gerta ere bezalako leloak ere ahoskatuz), baina lasaitasunez hartu zuen hitza oraingoan, kalapita gehiegizkorik gabe, sustu jasan berriaren harra kosk eta kosk ari balitzaio bezala oraindik. Programaren xedeak eta helburuak, eta audientzia mailaren garapen arrakastatsua ordu eta erdiz azaldu ondoren, Ana Morena andrearen aurkezpen aski teatrala egin zuen berriro, zeluloideko izar handi bat aurkezten denean bezalaxe, eskuin besoa neurriz kanpo luzatuz.
|
|
|
Migelen gutiziak menderatzen zuen nire borondate on guztia. Dena
|
dakien
eta dena ezagutzen duen Jainko maitagarriak ezin litza  ke barka ez horrelako bekatuak ez maiatzeko goiz hartako eguzkiaren antzeko nagikeriak. Eta are gutxiago, jasan.
|
|
|
Ez zen erantzunaren zain egoten. Nik banekien bazekiela galdetutako gauza guztien erantzuna, baina zer edo zertaz hitz egin behar zuen gurekin, eta edonori atsegin zaio jakitea bere gainetik dagoen batek bere arazoen berri
|
dakiela
eta kezkatu egiten dela. Gaur, egia esan, ezin dut horrelakorik jasan, baina orduan bertute zoragarri, gizon zuzenaren ispilu iruditzen zitzaidan erretorearen galdetu behar etengabea.
|
|
|
Geroenean, Josebak doi bat hobera egin, etxetik irteten hasi, eta luze gabe urrunera joko zuen, Norvegiako Bergen era hain zuzen ere (Dabidek eta biok han bisitatu ahal izan genituen bera eta bikotekidea Eskandinaviara egindako bidaian). Karmelorekiko harreman guztiak etentzat eman zituen, sekula ez zuen egia
|
jakin
eta, aldi berean, sekula ez zuen jakin Karmelo beti interesa  tzen zela berataz, urtero, gabonak aldean, Dabidi esker oneko opari ederren batekin batera bidaltzen zion zorion gutunean.
|
|
|
Oker izkribitu ere. " Inoiz" hori oso aro
|
jakin
eta zehatza izan zen, II. Gerrakoa, hain zuzen ere. Gerhard Alemaniako hiritarra genuen.
|
|
|
Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima
|
jakin
eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima.
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. ...ela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia
|
jakitearen
eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena zientzia dela ematen duelako, baina benetan" irudikapen miragarri" bat besterik ez baita. Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
|
...etak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz
|
dakiguna
eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
...etak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz
|
dakiguna
eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Ezkondu aurretik elizan froga moduko batzuk gainditu beharra zegoen; elizako kontuak, edo apaizenak, garai batean lehen jaunartzerako egiten zuten moduan. Otoitzak
|
bazenekizkiela
eta abar erakutsi behar zen, baina nik otoitzik ez nekien bat bera ere. Ezkonduko gintuen abadeak bazekien horretan ez nenbilela sobrante.
|
|
|
" Raissaren etxean?", harritu zen Gari;" harekin egon haiz...? Badakik nor den ezta?"; Xanek ez
|
zekiela
eta: " Bonifazioren emaztea duk...
|
|
|
" Heuk ere", ekin zion Xanek," ez dakik, orduan, anaia...". " Ez
|
jakin
eta ez jakin nahi ere", esan zuen konkorrak; gero, boza apalduz: " orain", esan zuen," askok esana duk, hirian ote den..."; eta, boz ozenarekin:
|
|
2001
|
|
|
IKUSKIZUNEN kulturan oso zaila da bereiztea benetan zer ikusi,
|
jakin
eta sakondu nahi dugun edo gizartean norbait izateko zer ikusi, jakin eta gainetik pasa behar dugun. " Port Aventura" ra edo Pariseko" Eurodisney" parkera joan behar den bezala, Guggenheim museora joan behar da, nahiz eta artea ez gustatu edo ez interesatu.
|
|
|
IKUSKIZUNEN kulturan oso zaila da bereiztea benetan zer ikusi, jakin eta sakondu nahi dugun edo gizartean norbait izateko zer ikusi,
|
jakin
eta gainetik pasa behar dugun. " Port Aventura" ra edo Pariseko" Eurodisney" parkera joan behar den bezala, Guggenheim museora joan behar da, nahiz eta artea ez gustatu edo ez interesatu.
|
|
|
Jakitekoa... Hainbeste gauza lirateke
|
jakitekoak
eta... Jainkoak bakarrik dakizkinak...".
|
|
|
Txarrena da politikoki ez dagoela alternatibarik. Jaun eta jabe dira, inork ezin die aurka egin;
|
badakite
eta bitsetan dira, harro, horregatik edozein barrabaskeria egiteko prest daude.
|
|
|
Alferkeria ez duk munduan gauza berria. Ba
|
zekiat
eta ba dakik. Kokodriloen losusta luzeen berri duenak, nekez uka ziezakek saurioak alferrak direnik.
|
|
|
Iritzi publikoa" antolatzea" askok espero dute" sortu" ere egin dezakegula bokazio edo helburu dugun eta horretatik kobratzen dugun komunikabide eta kazetariontzako apaltasunez mintzatzeko egunak dira. Dena ez
|
dakigula
eta dena ezin dugula erakutsi digute herritarrek. Eta zer gehiago erakutsi ziguten maiatzaren 13 honetan?
|
|
|
Siadecok Lazkaon euskararen erabilera neurtzeko ikerketa egin du bertako udalarentzat. Horren arabera, lazkaotarren ia hiru laurdenak euskaraz
|
daki
eta kopurua handiagoa da gazteen artean: %90a euskalduna da.
|
|
|
Baina, lehen esan bezala, Euskal Herriko noblezia alde batetik xumea eta bestetik erasokorra izaki, ekintza militarra nagusitu zen gurean errentak zabaltzeko bide gisa. Hura zen bide naturala, nobleek hobekien egiten
|
zekitena
eta sarritan egiten zekiten gauza bakarra. Erdi Aroko orden banaketak hala ezarria zuen:
|
|
|
Har dezagun kontuan, hamazazpi hemezortzi urterekin zer ikasi nahi duen erabakitzea oso zaila gertatzen zaiela ikasle gehienei. Besteak beste, ez dakitelako zer nahi duten edo nahi dutela uste duten hori zer nolakoa den benetan ez
|
dakitelako
eta, gainera, ikasketak amaitu eta gero zer irtenbide izango duten ere ez.
|
|
|
gure zorioneko euskara, alegia. Alde batetik baino gehiagotik da oztopo gainera(...), nola hemendik kanpo ia inork ez
|
dakien
eta beste inongo hizkuntzaren antzik ez duen, kanpoko argitaletxeek ezin dute euskarazko lan bat irakurri eta epaitu, interesatzen zaien edo ez jakiteko».
|
|
|
Erabat maitasunak jota daudenengan nabarmenak izaten dira maitemindu berriak bizi dituen une ahaztezin horietako urduritasuna, takikardiak, izerditzea, nola jokatu ez
|
jakitea
eta baita nolabaiteko baretasuna edo negar edo barre egiteko joera ere.
|
|
|
tokian tokiko Hazienda Delegazioan informazioa eskatzea komeni izaten da, nolako kenketak diren bidezkoak
|
jakin
eta aplikatzeko.
|
|
|
Seigarren hilabetetik aurrerako haurrak premiazkoak dituen energia eta nutriente guztiak ez dizkio amaren esneak bakarrik emango; bestetik, haurraren digestio funtzioak heldu egin direnez, elikabidean janari berriak sartu behar dira, arau
|
jakin
eta zehatzei jarraiki.
|
|
|
Hona oreka emozionalaren gakoa: zer garen (eta daukagun) eta zer izan (eta eduki) nahi dugun
|
jakin
eta hori guztia lasaitasunez eta umore onez hartzeak ematen duen oreka.
|
|
|
Praktika dezagun kontenplazioa, bere zentzurik sakonenean eta daukaguna gozatzen
|
jakin
eta inguruan duguna berriro pozez deskubritu: maite ditugun pertsonak, animaliak eta landareak, paisaiak, eguneroko objektu kuttunak edo bizitza erosoago egiten digutenak.
|
|
|
Ume askok eta natura maite dutela dioten zenbaitek harrapatu egiten dituzte anfibioak (arrabioak, igelak), narrastiak (sugandilak), intsektuak (tximeletak, kakalardoak), oskoldunak (ibai karramarroak), etab., animalia horietako asko desagertzeko arrisku larrian daudela
|
jakin gabe
eta areago, axolarik gabe.
|
|
|
Horixe da hemorroideak direla seguru
|
jakin
eta tratamendu egokia jartzeko bide bakarra.
|
|
|
Atari horietan curriculum bat sartzean garrantzitsua da profila ahalik eta gehien zehaztea, bi arrazoirengatik: lehenik, posta elektronikoa alferrikako eskaintzaz bete ez
|
dakigun
eta, bigarrenik, oso labur eta zehatzak ez diren curriculumak baztertu egiten direlako enpresa batek oso ezaugarri jakinetako hautagaia eskatzen duenean.
|
|
|
Ez
|
dakit
eta bost axola zait.
|
|
|
Itzuliko nioke jabeari, nor den jakingo banu. Baina ez
|
dakit
eta ez dut jakin nahi.
|
|
|
gure jardun pedagogikoa zenbateta kalitate handiagokoa izan, hainbat eta eraginkorragoa izango da. Baliteke (etauste dut gehienok izango dugula horren esperientzia) ikasle bat titulu edo agirijakin baten bila hurbiltzea euskaltegira, edo bestelako beharrizan
|
jakin
eta zehatzbat betetzera, eta gero prozesuan zehar euskaltzaletzea. Horretarako ezinbestekobaldintza da gure lana kalitatezkoa izatea.
|
|
|
Euskal hagiografiaren lehenengo ikertzaile kritikoa Antonio Perez Goyenadugu, eta gaur egun ere nafar santu askoren ikerketa egiterakoan, egile honen lanetatik hasi behar dugularik19 Ondoren, beste egile batzuk ere arduratu dira ikerketaorokorraz20 eta santu
|
jakin
eta ezagunen bizitzaren azterketa kritikoaz, ikusiko dugun bezala. Nolanahi den, ondorengo zenbait egileren artean, ahalegin zientifikohorrek arrakastarik izan ez zuela ematen du.
|
|
|
Nobelagileak ere badaki pertsonaia horri egokituzaizkion zirkunstantzien berri, eta hor egingo du lan memoriak, unibertso nobelistiko hori unibertso morala ere izan dadin. Hori zailagoa da, batez ere gureartean, gizakiaren pultsio moralak ideologia
|
jakin
eta konkretuekin modu baldarbatean nahasirik agertzen zaizkigunean nonahi. Baina unibertso moral hori gabe, pertsonaiak dilema moral baten aurrean erabakitzeko gauza ez badira, idazle narratzailearen morroi ideologikoak baino ez dira gertatzen.
|
|
|
Eredu hori frogatzeko, lagin osoa (euskaraz
|
dakitenak
eta ez dakitenak) erabili da; eta, 1 irudian ikusten den bezala, aldagai garrantzitsuena subjektuen euskararen ezagutza maila dela agertu da. Aldagaien arteko harremanetan gehiago sakontzeko, hurrengo ereduan (2 irudia) euskaraz egiteko gai diren subjektuak bakarrik erabiliko dira.
|
|
|
7 Euskal testuinguruan egiten diren ikerketak baliagarriak dira, ez bakarrikeuskararekiko gaiei buruz gehiago
|
jakin
eta ezagutzeko, baizik literaturarentradizio bera aberasteko ere. Gorago aipatu den bezala, lan honetako azpiaztergaiak etengabe aztertuak izan dira, teorikoki ere etengabe prozesu portaera horiek berrikusiz.
|
|
|
Beraz, molekula usaindunaren eta usaimenaren arteko elkarrekintza aztertu behar da; hau da, zer gertatzen ote da substantzia kimiko batek pituitariara jo eta gero? Honetaz ezer gutxi
|
dakigu
eta hainbat teoria itxuratu dira:
|
|
|
Hori da Manuel Lamela ministerioko idazkariordeak astelehenean nekazaritzako erakundeei aurkeztu zien txostenetik atera daitekeen ondorio nagusietako bat. UPAk MAPAren aurkako kereila kriminala aurkeztuko du, “abeltzainei kalte objektiboa eragiteagatik, haragi irinen erabileran iruzurra egon dela
|
jakiteagatik
eta neurririk ez hartzeagatik”. Manuel Lamelak atzo zehaztu zituen behien entzefalopatia espongiformearen (EEB) eraginari buruzko ikerketaren ondorioak:
|
|
|
Zuk irribarre egin diozu, eta hark berehala itzuli dizu. Horrela, denbora luzez, isilik gelditu zarete, irribarrez eta elkarri begira, maiteminduak dirudizue, baina ez duzue elkar ezagutzen, batak bestearen izena besterik ez
|
dakizue
eta.
|
|
|
Asko maite dugu elkar eta ahal bezain pronto hara eramanen nauela agindu zidan. Nire aitatxo ez dut marrazkian marraztu, ez
|
dakit
eta benetan non dagoen. Egia esan, ez nuen ezagutu, ni jaio nintzenean alde egin baitzuen nonbaitera, baina ez dakit nora.
|
|
|
Eta nahi ez badu. Eta bere neskak beste batekin, esaterako arraunlari morrosko batekin, adarrak jartzen dizkiola
|
jakin
eta etxea, hainbeste diru eta ilusio kostatako etxea, beretzat soilik izango dela esanez mehatxatzen badu. Hamaika aldiz beste batekin joan denaren moralismo hipokrita erakutsiz.
|
|
|
Marcosek galdetu zion zergatik dakizu hain ziur. Lucasek esan zuen
|
badakit
eta gero esan zuen ondo dakit, ze berdin dit, berdin egongo naiz bizirik eta berdin egongo naiz hilda, eta hobeto hilda igual, ze minik gabe eta lasaiago. Marcosek esan zion non daukazu min baina Lucasek ez zuen erantzun.
|
|
|
Artean ez zuen malezia handirik eta eskolakideei G.B. Roaden bizi zela esan zien. Hori
|
jakin
eta lagunak jotzen hasi zitzaizkion. Egunean baino egunean okerrago hartzen zuten.
|
|
|
Polizia bat haserretu, zinemara eramango zuela aitzakia egin eta zubitik behera ibaira bota zuen. Emakumeak igerian
|
zekian
eta bizirik atera zen.
|
|
|
" Desagertu" diren 100 milioi emakume horietatik jaio eta gero zenbat hil duten, edo haurra alaba zela
|
jakin
eta jaio baino lehenago amaren sabeletik zenbat ukaiztu duten ez dakigu.
|
|
|
Errektoreak deituko zidala
|
banekien
eta zain nengoen.
|
|
|
Goiok alfabetoa
|
bazekien
eta harlauza gainean bere izen abizenak irakurri zituen:
|
|
|
|
Baneki
eta ez dakit, oihal handi batean murgilduko nintzateke zurekin; zu behatz Â, ni titare.
|
|
|
|
Baneki
eta ez dakit, atzekoz aurrera jarriko nuke eguna; eguzkia beti goian, ilargia beti bete egon dadin.
|
|
|
|
Baneki
eta ez dakit, eguneroko ogia egingo nizuke; milakorik gabeko urtean bizi naizela, amets.
|
|
|
|
Baneki
eta ez dakit, etxe berri bat josiko nizuke; poltsiko bi leihotzat eta amantal handi bat ate.
|
|
|
Jakintza ez da salbabidea, baina eskaintzen dizkigun dohainak tentagarriegiak dira haien ihesi ibiltzeko. Dohain horiek dira
|
jakitea
eta, jakitea aski ez dela, indarra edo, berriz esaten hasi den bezala, boterea. Teknika soilaren jabe egin garen euskaldunok itxura gaiztoko fabrikaz bete ditugu behinolako soro eta basoak.
|
|
|
Euskarak bere tamaina hori dela medio ez du gehiegizko hedadurarik izan, ez lurrez ez hiztunez eta ez literatura obrez ere. ...arte, gizonak ez du biderik izan papera edo tinta edo antzeko zerbait ez baldin bada, esaten zituenak edo esan nahi zituenak gordetzeko, tomateak potoan sartuta gordetzen diren bezala gorde  tzeko), joan den mendeetatik datozkigun lekukotasunak gehienbat lekukotasun idatziak dira, paperetan daudenak; eta paperetan âhori garai horietako paperak erabili behar izan dituenak ongi baino ongiago
|
daki
eta gehienetan damuz ikasten duâ euskara ez dela gehiegi ausartzen, ez dela gehiegi aurreratzen, euskara beti atzera samar gelditzen dela. Euskarazko hitz bat aurkitzeko ehunka hitz irakurri behar dira beste hizkuntzaren batean dauden dokumentuetan.
|
|
|
Frankotan ezinbestean, erdaldunekin ari ginelako eta erdaldun horiek euskara ez
|
zekitelako
eta gu txikiak ginelako; euskara jakiteaz gainera, erdararen bat ikasia genuenez gero, gu izaten ginen, eta gu izaten gara orain ere, besterekin erdaraz mintzatzen garenak. Zenbait gauza, eta ez dira nolanahiko gauzak, beti gure artean erdaraz agertu izan dira.
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk
|
dakigunez
eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
Orain egiten diren soziologia kontuetan sartuz gero, gure arteko bereizkuntza honetan, hots euskaldun huts eta erdaldun hutsen arteko bereiz  kuntza honetan, baziren noski elkarren artean bai euskaraz eta bai erdaraz zekitenak; beraz, euskaldun eta erdaldun zirenak aldi berean. (Gure artean erdaldun euskaraz ez dakienari esaten zaio, oker ez banago; esan dezagun, beraz, erdaldun ordez euskaldun berri, lehen erdaraz
|
zekiena
eta erdaldun berri lehen euskaraz zekiena). Beraz hiru talde baziren.
|
|
|
Gutxien horientzat gauza atsegina izaten da horrelako aitzakia polita aurkitzea besteak baztertzeko eta gaitz erdi, nire ustez, baztertze hori, nahiz eta paperetan horrela agertu, gure artean sekula zeharo eta azken fineraino eramana ez izana. Bizkaiko Juntetan beti ari dira esanaz hango ordezkariek behar dutela erdaraz
|
jakin
eta agindu hori behin eta berriro oroitarazten baita, badirudi, aginduak gorabehera, hara bidal  tzen zituzten ordezkariek gero ere ez zekitela erdaraz gehiegi.
|