|
2022
|
|
|
Langile xumea. " Beti kezka berak
|
zabilan
: jende langile xehearen griñak eta ezinak, eta beti berak baino gutiago zakiteneri laguntza sustengu egitea" du idatzia izan Emil Larrek.
|
|
|
Elkarbizitzarako arazoei eta totalitarismoari buru egiteko oinarrizko baliabidea da. IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea
|
ibili
dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua ematen jakin izan dio gu.
|
|
|
Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan
|
gabiltzala
, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela.
|
|
|
Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan
|
ibiltzen
; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu egin da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez ere.
|
|
|
Ziur asko, nahiz eta honetaz daturik batere ez dudan, bide aski diferenteetatik
|
ibiliko
da Garindaine herrian uda honetan emanen den pastoralaren idazle den Pier Pol Berzaitz kantari ezagun eta guztiz talentuduna. Horrek, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko.
|
|
|
Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera! Züberoa da ere aspaldiko denboretan algar etxekidüraz
|
ebilten
den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea ere. Aspaldiko historia baten ürratsetarik ebiltez, egünko egüneko izateala jitearekila ohartzen ahal gira Züberoa argiak eta itzalak dütüan kartiela dela.
|
|
|
Politikak errespetua ekarri dit, ikasten da besterekila lanean. Garai batean baziren bi mundu, elkarrekin
|
ibiltzen
ez zirenak: hautetsi ziren abertzaleak sartu direlarik hautetsi frantses sistemaren aldekoekin, gauza batzuk aldatu dira.
|
|
|
EAEn hitzean eta hortzean harturik
|
dabiltza
beti" autogobernua".
|
|
|
Maule Lextarreko jendarmerian egon zen, eta, ondoren, ikerketa zerbitzuko buru bilakatu zen. IKren atzetik
|
ibili
zen jardule nagusia! Donibane Lohizuneko emazte batekin ezkondua zen, koi nata abertzalea zuen...
|
|
|
Hasierako urteetan haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea: faxez eta eskuz idatzita normalean, baina batzuetan baita telefonoz diktatuta ere, Mendikotako Sü Azian edo Xiberoko Botzan makina ez
|
zebilenean
.
|
|
|
Neurri batean bizitza bezala den mendia, zabala hasieran, eta helmugara iritsi ahala, estuagoa, amildegi latz batekin alde batera eta bestera. Hara igo gabe amaitu zen Allanderen bidea, nahiz eta gutako batzuen gogoan oraindik han
|
dabilen
, bere txapelarekin, mutiko gaiztoaren irribarrearekin, eta mingain aldi berean gozo eta aldi berean zorrotzarekin.
|
|
|
Alkarte mündüan ere, arraina hurean bezala
|
zabilan
Allande. Bereziki Xiberoko Botzeko behazale kartsüek egürükitzen züen arrahenki haren" Egün bat hitz bat"!
|
|
|
Xiberoko Botza irratian ere lan asko egin du, bereziki hiztegigintzan, hala no la" Egün bat, hitz bat" sailean. Hitz galduen bila
|
zebilen
, lexikografian gaitze ko altxorra bilduz, hiztegilari sena eta jakintza idatziz ere agertuz Hiztegi Ttipia Euskara Batua – Züberera/ Züberera – Euskara Batua liburuxkan (2019).
|
|
|
Gorago aipatu dut Allande Socarros ez zela kristau fededuna. Haatik obretan bide horretarik
|
zebilen
, ber denboran besteen sinestea gain gainetik errespetatuz. Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan.
|
|
|
Ihork, zeren barneko sendimentüen gordatzea ikasi beitzüan. Urte eta urte traza hortan igaran ondoan, azkenean, ezin bestean, artatzen
|
ibili
zen eta hortz gaixtoak oro elkarazi zütüan bena, bere itxüra, beti bigerren maila batean etxekitzen züan eta beraz hortz ordaririk ez züan ezarre razi. Hola nola AEK Xiberoko Gaü Eskolako üdako ikastaldialat jiten zeigün bizkaitar kokillot lagün batek, ahapeka erraiten zeigün:
|
|
|
Isabella, bere bizikidea eta maitarzüna. Bortükariak izeneko taldean
|
ebilten
zen bortüetan, hanitx maite zütüanak. Eta azkenik, politikan ere ebili zen, Iparretarrak taldean, eta geroago Abertzaleen Batarzüna alderdi politikoan, Etxebarre bere herriko haütetsi izan zen eta Eüskal Alkargoan ere ardüra zonbait üken züan.
|
|
|
Lapurdiko itsasertzean eratutako xenda gozagarritik
|
ibiliko
gara, Atlantikoko uhinak bidelagun
|
|
|
Getarian bada portu txiki txiki bat eta hemen topatuko ditugun ontsixkei agur eginda, aurrera jarraituko dugu, eguraldia egokia izanez gero, itsasoko fu nanbuluak diren surflariak ikusteko aukerarik izango dugularik. Xenda honetatik
|
ibilita
, ohartuko gara itsasertzeko landaredia ez dela batere urria, ez3 Artikulu honen erreferentzia Berrian: donibane lohizunera.htm. jakinez hala pentsa bagenezake ere.
|
|
|
Balda errekako bokaletik igaro eta berehala, Zenitzeko auzunetik
|
ibiliko
gara. Itsasertza ikaragarri itsustu duten eraikin handirik ez balin bada topatzen he men, kanpinak eta bungalow eremuak, ordea, nasai daude, eta horiek ere ez diete mesederik egiten ingurumenari.
|
|
|
Hegoalderat begiratuz gero ere, mendi tontor ezagunak izango ditugu begi bazka, Larrun noski, baina baita Xoldokogaina, Atxuria, Aiako Harria edo Jaizkibel ere. artxiloako kurutzetik santa barba kaperaraino. Erromardiko hondartzaren gaineko harkaitzetatik hurbilago ala urrunago
|
ibil
i ta, Artxiloako kuru tzerat iritsiko gara, eta dagoeneko Donibane Lohizuneko lu rretan sartuta izan go gara. Hemendik ere, orain arte egin dugun bideaz ohar tzeko aukerarik izango dugu, ipar ekialdera Miarritzeraino ematen baitu bistak.
|
|
|
Iazko abenduan, Artxiloako kurutzetik harat, itsasertzetik hurbilenik eratu tako xenda paratzen ari zirelarik, apur bat lurren barnera ibiltzerat behartzen zuen ibilbide seinalatuak. Une batez ere arretaz
|
ibili
behar da, pankartetan sei nalatuta izatetik bidearen galtzada gainean baitira emanak marka horiek, ze hazki L' Hyppocampe izen ponpotxa eman dioten etxe aberatsaren aurretik. Kirolzaleentzako eremu batetik pasa eta gero, xendak Santa Barba lur muturrera eta hementxe eraikitako kaperara geramatza.
|
|
|
Hain zuzen ere, hemendik aurrera, badia bazterreko oinezkoentzako ibilbi detik
|
ibiltzearekin
amaituko dugu gure txango hau, hemen bai aldiz eraikin itsusien konpainiari ezin izango diogula ihes egin. Diruaren legeak zelako zatarkeriak eginaraztea zilegi egin duen gogoetatzeko aukerarik bada, beraz, Santa Barba eta Donibane Lohizuneko portua bitartean ia ordu erdi batez ibil tze honetan.
|
|
|
Hain zuzen ere, hemendik aurrera, badia bazterreko oinezkoentzako ibilbi detik ibiltzearekin amaituko dugu gure txango hau, hemen bai aldiz eraikin itsusien konpainiari ezin izango diogula ihes egin. Diruaren legeak zelako zatarkeriak eginaraztea zilegi egin duen gogoetatzeko aukerarik bada, beraz, Santa Barba eta Donibane Lohizuneko portua bitartean ia ordu erdi batez
|
ibil
tze honetan.
|
|
|
Bi alditan bederen, gorriek hainbeste zuten suharki jokatu, non mikrofonoak makilekin nahigabe jo zituzten. Biziagoa izatea merezi izan go zuena, berriz, soinularien taldean jelkaldiaren zenbakia azaltzen duten pane len ezarlea zen, behin baino gehiagotan oso berandu
|
ibili
baitzen jarduera ho rre tan.
|
|
|
Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue. A, zelako borroka ez dugun eraman, azken urte hauetan, euskararen eta euskal kultur lanen inguruan
|
gabiltzanok
! Eta zertarako borroka hori, bada?
|
|
|
Aurretik zehaztu ditudan sailetan
|
gabiltzan
euskaldunontzat ulergaitza, tamalgarria eta onartezina ere zela erran nezake, Euskaltzaindiak, gure bere zitasuna bereizkuntza bihurtu zuela hautemateak. Nola besterik azaldu zitekeen Euskal Herriko beste herrialde guztietan idazkera arau bezala finkatuak di renak, guk, Zuberoan, jarraitu ez beharra?
|
|
|
Hala ere, makurbide orok badute, egun batez, beren bukaera eta Eus kaltzain diari, azken batez, Zuberoan, euskalgintzan
|
gabiltzanoi
arreta egitea gogo ratu zaio. Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan, nik behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera.
|
|
|
Atarratzez mintzatzen hasia bainaiz, aurrera joko dut eta atarraztar askoren euskararekiko gutxiespenaz arituko naiz. Jarrera honen argibide bat gehiago izan dugu berrikitan, hain zuzen ere," saltegiak ere euskaraz" kanpainaren barruan, Atarratze eta Mauleko merkatari guztien ikusterat
|
ibili
garelarik, euskarari leku bat ematea onartuko zutenez jakin guraz. Mauleren kasua, laburki aipatzeko lehendabizi, aurrenez ongi genekiena egiaztatu da tamalez, hau da mauletar denda jabe oso gutxik (bizpahiruk) dakiela euskaraz eta, hortaz, kanpaina horretan esku hartzea ezinezkoa zaiela.
|
|
|
Izan ere, euriagatik atzeratu bazuten joan zen abuztuaren 9an agertzekoa zen bigarren emanaldia, Andere Dena Maria egunak zorionak ekarri dizkio joan den larunbatean. Aroa oso egokia zegoen, hodeien artean ezkutaka bait
|
zebilen
eguzkia eta haize fresko batek berotasun oso egoki bat atxiki bait zuen hiru ordu t’erditan zehar. Eguraldi honekin erabat ongi konpondu ziren bigarren emanaldi honen ikustera etorritako 2500 so egileak eta santagraztar aktoreak berak.
|
|
|
Aski da herrietan, karrikan, salgünetan, bilküretan kurritzea edo agitzea, ohartzeko zonbat nahi güti direla eüskaraz ari direnak, eta zoinahi adinetan funtsean. Ber zoinüan, aldiz, pastoralek, maskaradek, kantaldiek se külako arrakasta düe... kantari saldoak, bai gazteetan ere, seküla ez bezala emendatü dira, dantza jauzi saldoak sento
|
ebilten
dira!... Nola debrü entelegatzen ahal da eüskal kültüra bizidünik izan dadin, eüskara gibel ari eta?
|
|
|
Kultur asteak antolatzea abertzale izatea da:
|
ibiltzea
, mintzatzea, elkar guru tzatzea... Juntatzen gaituzten ideiak bilatu behar dira.
|
|
|
Laxüki, denbo ra zohardi behar zen eta argizagibetearekin hobe orano. Ülüntzean abiatzen ginen eta orenak igaraiten
|
ebilten
. Behin, orit niz, Bizkarzerik (Orri kantüan), Iruña San Ferminetako sützarrasta edo süziriak ikusirik.
|