|
2000
|
|
|
Oso itxaropentsu ageri zen ZERUKO ARGIA 401 zenbakian. Batetik," Euskaltzaindia Zuberoan" bildua zen, eta nahiz Matalasen herriko" benetako eskualdun" fier haien garaiko egoera ez izan pozez saltoka hastekoa, egun
|
hartan
bederen bozkarioa zabaldu zuten beraienganaino hurbildutako beste euskaldunen artean. Horrela zioen On Nemesio Etxanizek behintzat:
|
|
|
Hipotesiak egin ditzakegu.* Teofilori buruzko susmoak eta harekin biziriko esperientziak nahiko durduzagarri etabortitzak ziratekeen auzoentzat, sinbolo azkar baten bidez adierazteko beharra sentizezaten. Mitoak eskaintzen zuen bidea baliatu ahal izateko egin behar ziren aldaketekez diote irudiari eraginkortasuna galarazten, kasu
|
hartan
bederen. Gizonaren sorgintasuna fermuki sinetsia zenean, ezinbestekoa zen sorgin soinekoa hari janztea, arrasneurrikoa ez bazuen ere.
|
|
|
Jaun Marcelek gure aita zuen jabe eta nagusi eta, kortesiaz bertzerik ez bazen ere, men egitea zegokion, aitari erakusteko ezen haren alde zegoela edo ez zegoela
|
haren aurka
bederen; ordea, erran zuen:
|
|
|
Goizaldeko hozkirriaren kariaz edo, kaiolan baino hagitzez ere freskoago zegoen hor, zorua bereziki, zango hutsen azpian. Kristinaren bekaitz izan nintzen
|
hura
bederen tapatua zelako. Ez, ordea, luzerako.
|
|
2001
|
|
|
Etxera baino lehen Patxiren tabernatik pasako nintzen: ilunabar
|
hartan
bederen whiskyak adoretuko ahal ninduen!
|
|
2002
|
|
|
Baina nik ez nuen Las Vegasera joan beharrik izan. Herriko plazatik irten gabe ere ederki joan zitzaidan konplexu hura, egun
|
hartan
bederen. Zeren eta kontu horiek, orain ez bada gero, itzuli egiten baitira.
|
|
2003
|
|
|
Horiek hola, haste
|
hartan
bederen, gizon eta emazte guztiak berdin libre izaiteko kreatu dituela Jainkoak idatziz, fedezko oinarrietan finkatu nahi izan zuten apez abertzaleek Frantziako Iraultza eta, 1789an, bozkatu zuten. Gizonaren eta Hiritarraren Eskubideen Deklarazioa?, Déclaration des droits de l. Homme et du Citoyen deitua.
|
|
2006
|
|
|
Esan gabe, gainera, Gizon Handia bera bat zetorrela aipatu ondorioekin. Baina, guztiarekin –eta hau artikuluak sorrarazten zizkion sentimendu eta ideien matazaren hirugarren elementua zen–, iruditzen zitzaion Idazlea apur bat erlaxaturik zebilela, tentsioa galduta bezala, artikulu
|
hartan
bederen, apur bat zabar, bere egiazko motibazioak eta bere egiazko ideologia ageriegi nabarmenduz, alde zaurigarria erakutsiz; eta, alde horretatik, denok konforme bazeuden ere Idazlearen aurka egiten ausartuko zen edozein garaituta zegoela bataila hasi baino lehen, oinarrizko zuhurtzia batek esaten zion Gizon Handiari ez zela komeni defentsa hesiak eraistea hain azkar; eta hortaz, iruditzen zitz... Azkenik, honi guztiari gehitu behar zitzaion ezen Gizon Handiak, hainbeste karguren jabe izan eta gero, zeukan gizarte posizioa izanda, aholkulari izanda, Idazlea bera baino hamar bat urte zaharragoa izanda, ongia eta gaizkiaren gainean zegoelako itxurak gorde behar zituela, eta hortaz, ezin zuela, Idazlearenganako, pasio humanorik nabarmenduko zuen bestelako sentimendurik agertu, afektuzko kamaraderia batetik harantzago.
|
|
2007
|
|
|
Halako batean, maleta alea nik eraman beharrean maletak ni aletuta ninderamala, etxepeko tabernara iritsi ginen. Ez nuen berehala usteko nire pixontziaren beharra salbatzaile izango zitzaidanik, une
|
hartan
bederen.
|
|
|
Hauxe zen ixtorioa! Hainbeste denbora gutiz hainbeste gauza bitxi gertatzen zen ene begien bixtan eta lotsadura edo harridurak harturik, deus ezin erran ez egin, nigarrak kasik begietan nintuen, ahalge, beldur, zerbaitetan huts egiten nuela eta nik dakita zer sendimendu nahasten baitzauzkitan barnean, abantxu dolutua zertarako debru merkaturat jin nintzan, daldaran zaldiari lotu nintzan,
|
hura
bederen ez zautala berekin emanen — nor debru da gizon zikin eta itsusi hori, zer behar du gure karrosan sarturik... — enbeiak tiraka aihertzen ninduen ostaturat aitaren ikusteko lehiarekin, bederen zerbaitetaz ohartaraziko nuela — eta sekulan zaldia ere ereman baleza!
|
|
2008
|
|
|
Villalbako markesek bikote eredugarria osatzen zutèn garaian, bazirudien, gainera, iritzi bertsukoak zirela nexken heziketari buruzko kontuetan. Esan nahi baita biek ala biek nahi zutela nexkek zerbait ikas zezaten, saloietan eta festetan jakinduriaren distira arma bat ere izan zitekeen, gonbidatuak erakarri eta haiei zirrara eragiteko?, jakin bazekiten arren zientzia eta goi jakituria gizonaren alorrak zirela, halakoxea baitzen gehienen ustea eta iritzia, villalbatarrei bizitzea egokitu zitzaièn garai
|
hartan
bederen; villalbatarrei, beraz, goi mailako estamentuetako kideak zirèn neurrian, obligaziozkoa ere iruditzen zitzaien bi ahizpa gazteei kultur bainutxo bat ematea, orotariko kultura gutxieneko bat, bestela esanda: ongi irakurtzen eta idazten ikastea, geografia eta historia pixka bat, eta aritmetikaren lau erregelak, hori gutxienez?, gero gerokoak?
|
|
|
Bainan zer diot nik berriz? Jakiteko edo pentsatzeko ahal da ez dela pilota partida eskasik etxe maite hortan, espartin eta eskuxaterto nekin ez bada, asteroko telebista
|
harekin
bederen, Titin, Xala, Gonzalez, Aimar eta besteen balentrieri beha loriatuak daudelarik apez xaharrak.
|
|
|
Villalbako markesek bikote eredugarria osatzen zutèn garaian, bazirudien, gainera, iritzi bertsukoak zirela nexken heziketari buruzko kontuetan. Esan nahi baita biek ala biek nahi zutela nexkek zerbait ikas zezaten –saloietan eta festetan jakinduriaren distira arma bat ere izan zitekeen, gonbidatuak erakarri eta haiei zirrara eragiteko–, jakin bazekiten arren zientzia eta goi jakituria gizonaren alorrak zirela, halakoxea baitzen gehienen ustea eta iritzia, villalbatarrei bizitzea egokitu zitzaièn garai
|
hartan
bederen; villalbatarrei, beraz, goi mailako estamentuetako kideak zirèn neurrian, obligaziozkoa ere iruditzen zitzaien bi ahizpa gazteei kultur bainutxo bat ematea –orotariko kultura gutxieneko bat, bestela esanda: ongi irakurtzen eta idazten ikastea, geografia eta historia pixka bat, eta aritmetikaren lau erregelak, hori gutxienez–, gero gerokoak...
|
|
2009
|
|
|
Eta azkenean saloina,
|
hura
bederen aski zabala. Paretak xuriak, logela bezala, eta lurrean parketa.
|
|
2010
|
|
|
Une hartan, izan ere, Helenari niòn maitasunaren isuria ez zen karta irakurri aurrekoa: ez zen, beraz, ez hain biribila ez hain osoa, ezta hain zuria ere; esan nahi dizudana da Helenari ez niola jokabidea guztiz onartzen, ez une
|
hartan
bederen; ordainean, baina, amaganako gorrotoa, bost bat minutu igarota gero, aurrez aurre jarri zitzaidan hura berriro ere, inoiz baino beltzago eta biribilago etorri zitzaidan, nola, baina, amaganako sentimendu aldaketa erabateko hura, egunetik gauera bezalakoa, urtebete baten buruan?, zeren tuberkulosiak jota egon nintzenean beharrezkotzat jotzen nuena ez bainuen beharrezkotzat jotzen jada?!?; hala, bada, nire nolabaiteko porrotak mintzen ninduen eta minezko malkoak eragiten, maitasunaren zabala, egun batetik bestera hain estu eta hain gabe?!?, nahiz eta ez nuen kanpora alerik ere bota, gorrotoaren indarrak eragotzita;. Ez duzu ezer esan behar??
|
|
|
Segidan, zuek, anaiak? barrez hasi zineten, baita Ada ere, Maria Bibaina zeharo lotsagorritzen zen bitartean, horrela oroitzen dut eszena
|
hura
bederen. Eta ni ere barre egitera nindoan, baina aitari eta jaun kalonjeari begiratu eta istantean ohartu nintzen hura ez zela barre egiteko ordua.
|
|
|
izeba bere paper hartan beti, keinuak ere hitzen parean balitu bezala, baita hitzen gainetik ere aldika? izebak esan zuenak baino gehiago irabazi ninduen bere esateko moduak une
|
hartan
bederen: arrazoi duzu, izeba?; izeba Ernestinak abilezia hura baitzuen, gauzak bere aldera jartzekoa, baina ez, sorgin edo azti batek bezala, ahalmen bereziak zituelako, baizik eta bere ahalegina egiten zuelako, aldez aurretik gauzen aldeko pausoa emanez; orain dela urte batzuk irakurri nuen Dao De Jing a, Lao Zi ren liburu ezaguna, ez al nizun Dao De Jing a noizbait gomendatu, Damaso??, eta askotan gogoratzen naiz izeba Ernestinaz uraren eta harriaren arteko harremanei buruzko poema irakurtzen dudanean, urak higatzen baitu, zinez, harria, harria gogorragoa den arren, eta izebak uraren emetasuna baitzuen, etxekoen harrizko harremanen ertzak jaten zituena, behin baino gehiagotan.
|
|
|
Une hartan, izan ere, Helenari niòn maitasunaren isuria ez zen karta irakurri aurrekoa: ez zen, beraz, ez hain biribila ez hain osoa, ezta hain zuria ere; esan nahi dizudana da Helenari ez niola jokabidea guztiz onartzen, ez une
|
hartan
bederen; ordainean, baina, amaganako gorrotoa —bost bat minutu igarota gero, aurrez aurre jarri zitzaidan hura berriro ere— inoiz baino beltzago eta biribilago etorri zitzaidan —nola, baina, amaganako sentimendu aldaketa erabateko hura, egunetik gauera bezalakoa, urtebete baten buruan?, zeren tuberkulosiak jota egon nintzenean beharrezkotzat jotzen nuena ez bainuen beharrezkotzat j... " Badakit argibideak nahi dituzula, baina horretarako etorri da Helena, berarekin hitz egin nahi baduzu..."; larritu nintzen eta burua nahastu zitzaidan orduan...; amari begiratu eta ezpainetan irri garailea igarri nionean, ordea —ez nion amari dohaineko garaipenik eman nahi, ez horixe! —, erreakzionatu egin nuen:
|
|
|
primeran gogoratzen dut, esate baterako, nola, galdetzen hasi orduko, hanka sartzen ari nintzelako sentipena izan nuen, eta primeran gogoratzen dut, halaber, nola, eten puntuak airean zintzilik utzi orduko, esaldia hantxe eten behar nuela bururatu zitzaidan, alferrik... amildegia ikusi bezain laster zorabioak hartu eta amildegian behera egin bainuen. Segidan, zuek —anaiak— barrez hasi zineten, baita Ada ere, Maria Bibaina zeharo lotsagorritzen zen bitartean, horrela oroitzen dut eszena
|
hura
bederen. Eta ni ere barre egitera nindoan, baina aitari eta jaun kalonjeari begiratu eta istantean ohartu nintzen hura ez zela barre egiteko ordua.
|
|
|
" Zure alde nago, bai, baina zuek ere ez dituzue gauzak ongi egin, nik uste..."; eta orduan, irri berezi hura egin zidan, eskari bat ez ezik —onar nezala nik haren kritika, hark nire jarrera ulertzen zuen bezala—, beste zerbait gehiago ere bazena: onkeriarik gabeko sentimendu onen eguzkia eta ilargia, muxua eta besarkada... izeba bere paper hartan beti, keinuak ere hitzen parean balitu bezala, baita hitzen gainetik ere aldika... izebak esan zuenak baino gehiago irabazi ninduen bere esateko moduak une
|
hartan
bederen: arrazoi duzu, izeba...; izeba Ernestinak abilezia hura baitzuen, gauzak bere aldera jartzekoa, baina ez, sorgin edo azti batek bezala, ahalmen bereziak zituelako, baizik eta bere ahalegina egiten zuelako, aldez aurretik gauzen aldeko pausoa emanez; orain dela urte batzuk irakurri nuen Dao De Jing a, Lao Zi ren liburu ezaguna —ez al nizun Dao De Jing a noizbait gomendatu, Damaso? —, eta askotan gogoratzen naiz izeba Ernestinaz uraren eta harriaren arteko harremanei buruzko poema irakurtzen dudanean, urak higatzen baitu, zinez, harria, harria gogorragoa den arren, eta izebak uraren emetasuna baitzuen, etxekoen harrizko harremanen ertzak jaten zituena, behin baino gehiagotan.
|
|
2011
|
|
|
Bertzenaz, gizon ona eta apala zen, eraman handikoa? nahiz eta, pazientzia akabatzen zitzaionean, dantzan jartzen zuen hark ere bere erregela, heziketa moldeak halakoak ziren-eta, denbora haietan, inguru
|
hartan
bederen. Astinaldi edo zigorraldi haietan inor negarrez uzten bazuen, berriz, erran zaharrean aurkitzen zuen justifikazioa:
|
|
2012
|
|
|
Bere aurkezpenetako batean izan nintzen, Miedo de cuentos enean hain zuzen, Lagun liburu dendan. Konstituzio Plazan zegoen oraindik?, eta liluratuta utzi ninduten hala bere jaka marradunak, begitean Nacha Pop en txapa arrosa bat itsatsita zeramanak?, nola bere aurkezpen hitz bizkor eta jostariek: ezbairik gabe, mozkortuta etorri zen ekitaldira, eta halere esan zuen guztiak zentzua izan zuen, garai hartako ni
|
harentzat
bederen.
|
|
2013
|
|
|
Xa, abanak, gainera, dantzarako bizitzeko aukera galdua ikusten zuelako edo, zotinka ekiten zion tarteka. Hala iruditzen zitzaigun guztioi une
|
hartan
bederen, baina ez, aitak, erran zuena erran ondoren, bat batean erantsi baitzuen:
|
|
|
Xa’abanak, gainera, dantzarako bizitzeko aukera galdua ikusten zuelako edo, zotinka ekiten zion tarteka. Hala iruditzen zitzaigun guztioi une
|
hartan
bederen, baina ez... aitak, erran zuena erran ondoren, bat batean erantsi baitzuen: " Ez al huen Xa’abana eraman behar?".
|
|
2014
|
|
|
Guztiaz ere, pozik zeuden bi maitaleak. Hasiera
|
hartan
bederen. Horrela egin zuten elkarrekin astebete.
|
|
2015
|
|
|
Zera esan nahi dut, kontzientziak apur bat bederen hozka egiten zidala, ama gaixoak ez zuelako asko imajinatzerik, berak Londresera ingelesa ikastera bidalitako alaba trenean sartzeko desiratzen egoten zela, bidaia
|
hura
bederen bakardadean egiteko irrikaz.
|
|
|
Kalenturari lunbago mingarria erantsi zitzaion laster, hura ohatzean mugitu gabe luze egotearen ondorioa omen. Aste
|
hartan
bederen, institutuko lanera joan behar izatetik libre, etxean nire ardura nagusia izanen zen alabek zarata atari onargarriari euts ziezaiotela. Hozkailua behingoz egoki hornituta neukan.
|
|
2016
|
|
|
Gutxi nahasten ziren elkarren artean, abiatu aurreko aldi
|
hartan
bederen. Juduak juduekin, espainiarrak espainiarrekin, euskaldunak euskaldunekin, denak ere Marseillako portuko kaian, Alsina izeneko itsasontzi hartan sartzen noiz utziko ote zieten zain.
|
|
|
Gainerat, presondegi gehienak arras zaharrak dira, gehienek balukete berritzearen beharra. Ez presunerak hotel eder batean bezala egoiteko bainan jendetasunak berak manatzen duen gutien
|
hura
bederen segurtatua ukan dezaten... Duela bost urte, orduan ere orai bezala president bozak hurbilduak zirelarik, François Fillon gobernuburuak hitzeman zuen gisa hartako saila akulatuko zela, presondegi berri zoinbait eraikiko eta xaharretan obra asko eginen...
|
|
2017
|
|
|
Eta bestela ere, gaitz da aditzen eta erdiesten nola ahal diratekeen elkarrekin edo bata bestearen ondoan, infernuko labe hartan, hotza eta beroa, behintzat batetik bestera aldatzeko puntu
|
hartan
bederen zerbait moldez pena arindu gabe.
|
|
|
Aitak, Suze bat zeukan aitzinean eta amak Porto ttintta bat. Horrek erran nahi zuen beraz, Christophe, oren laurden
|
hartan
bederen han zegoela... eta, hain segur, jadanik aipatua zutela anaiaren heriotza.
|
|
2019
|
|
|
Itsasoa erabat gaiztotua ikusteak uxatu baino gehiago erakarri egin ninduelarik, larrugorritan sartu nintzen uretan. Baina ez nuen askorik iraun eta lehenengo olatuek itzulipurdika ibili ninduten; zinez, Saturnoko aeronauten antzera, ezin nintzen gehiago jaitsi, jausi edo amildu, eta hala ere bien bitarte
|
hartan
bederen pentsamendu eta oroitzapenez gabeturik egon nintzen, ahul, arin, zaurgarri.
|
|
2021
|
|
|
Ez naizela hori egiteko gauza? Eta itzuli zen etxea, aldi
|
hartan
bederen ongi egin zuela bere mandatua (Barbier). Adibide horietan guztietan dugu (e) la menderagailua, baina ez ageriko predikatu gobernatzailerik.
|
|
|
Edurne ez zen batere atsegina politika kontuetan aiko maiko ibiltzen zirenekin," urrats bat atzerago eta laster etsaiaren atzaparretan" esan ohi zuen. Eta jakina, nik garai
|
hartan
bederen harenetan bakarrik egon nahi nuen. Eta gainera, ezin diot nire memoriari iruzur egin, garai hartan ni ere Edurneren pentsamoldeen oso aldekoa nintzen-eta, Euskal Herri askatu eta sozialista bat gauzatu nahi eta agian ere gainontzekoen borondatearen gainetik desiratzen nuen.
|
|
|
Ez nuen Estibalitzekin hitz egin nahi, ez egun
|
hartan
bederen, haren neba Eneko galdekatzea erabaki bainuen, nahiz eta horrek ez zidan graziarik egiten.
|
|
2022
|
|
|
Bere hausnarrean jarraitu zuen. Lan
|
hura
bederen gustura egiten zuen. Lanean, ordea, esplotatuta sentitzen zen eta nagusi doilorrak ez zuen ongi hartzen, berak askotan gaizki egina isiltzen ez zuelako.
|
|
|
lehen une
|
hartan
bederen...!
|
|
2023
|
|
|
Biktimak biktima dira, zein ere ausartak eta irmoak diren, zenbat ere tematzen diren biktima direla ez onartzen. Ametsetan agertu zait berriz Bothinaren galdera, eta haren aurpegia, eta haren ahotsa Jainkoari erreguka, egun
|
hartan
bederen bere bilobetako bati bizirik segitzen utz ziezaion, hartara zerbait geratuko zitzaiolakoan, bere bizitzaren parte bat. Ala-rekin negoziatzen saiatu zen.
|
|
|
Nik lehen ez nuen pazientziarik, eta han ikasi dut! Ez dute tenorearen noziorik, garai
|
hartan
bederen, eta ez da ez zutelako ordularirik besoan!
|