|
2009
|
|
|
Baina zer iritzi dute egungo euskal kritikaz hemengo kritiko literarioek? Interesgarria litzatekeelakoan
|
horietako
bati luzatu diot galdera. Eta hona hemen Iñaki Aldekoa kritikari literario eta editoreak erantzun didana:
|
|
|
Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen, hasi zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une honetan. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta
|
horietatik
bat, umiltasuna irakasten digula esan du. Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke.
|
|
|
Arazo ikaragarri hura konpontzen ere saiatu ziren, korneako transplante bat eginez, baina alferrik. Umetan maiz harrapatzen ditugun gaixotasun
|
horietariko
baten erruz, nire kornea berria matxuratu egin zen, gure kotxeen karburadorea beroketagatik edo motorraren erabileragatik honda daitekeen moduan. Nire kotxearen arazoa, berriz, piezaren aldaketak ere ez zukeen konponduko.
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, udaberriaren amaiera aipatzen da apur bat aurrerago. Hor Pablo Nerudaren pinpirinkeria famatu
|
horietako
bat dago itzaletan: «Podrán cortar las flores, pero no detendrán la primavera».
|
|
|
Hango prentsa ere euskal «enbaxadaren» oihartzun egin zen, ez ziren falta euskal egoerari buruzko zenbait aipamen (3 eta 4 argazkiak. Karmel Leizaola Eskubiren artxibokoa? bisita eta topaketa
|
horietako
baten isladak dira). Hemengoan Donostiako El Dia izan zen gehien mintzatu zena, enbaxada?
|
|
|
Gorputzaren erretratuak dira nik neuk gordetzen ditudanak. Halako karpeta azul antigoaleko
|
horietako
batean. Karpetaren izena Biopoesia da.
|
|
|
Bada, Biopoesia karpeta biopoemaz betetzen hasi nintzenetik beti izan dut gogoan
|
horietakoren
batekin olerkia edo poema sortzea. Egin didaten azken barne erretratua eskuetan hartu nuenean, eta medikuarenak aditurik, lanari ekin nion.
|
|
|
hesituta daukate Alde Zaharra, ezinezkoa handik irtetea. Besterik ezean, yankeek udan leporaino betetzen dituzten pentsio
|
horietako
baten atarian jo du txirrina. Eskailera zaharretan gora, susmo txarra hartu dio lekuari:
|
|
|
Anitz errezelo eta beldur nituen, molde anitzetakoak.
|
Horietako
bat nagusitzen zen nigan, hargatik. Handitzerakoan anaiarekin ezkondu nuelakoan, galdetzen nion neure buruari nola jokatu.
|
|
|
Idazten dudanean xehetasunen presentziak du garrantzia. Gerrako gatazka handiak ahaztu egiten ditut, baina gatazka
|
horietako
batean norbaitek begia nola galdu zuen kontatzen badidate, buruan geratzen zait. Bertsotan ere, bakarkako lanetan, irudietara joaten zait begia eta argazkiak egiteko joera dut».
|
|
|
–Bai. Ofizio asko sortzen dituzte jendearen txorakeriek, eta gurea da
|
horietako
bat.
|
|
|
Bila ezan hire anaia! Hara, kamioian etorritako
|
horietarik
bat nire jostailuak eramaten. Nola duk izena?
|
|
|
Artean, gutxi ziren tuaregen lurraldetik pasatu eta bizirik ateratzen ziren esploratzaileak.
|
Horietako
batek, Fernand Foureauk, argi abisatu zuen:
|
|
|
Bietan pertsonaia nagusia norabiderik gabeko gizon gazte bat zen, hiltzaile bihurtua. Nobela
|
horietako
bat Albert Camusen L' Étranger zen; bestea, Georges Simenonen La Veuve Couderc. Camusen nobelak berehala hartu zuen literaturaren ortzia, eta oraindik ere behin eta berriro aztertzen da munduko unibertsitateetan.
|
|
|
Duela urte batzuk Tarzanen liburuen berrargitalpen
|
horietako
bat topatu eta Las fieras de Tarzán erosi ahal izan nuen, pozarren. Hutsegite galanta izan zen, ordea:
|
|
2011
|
|
|
Berriki, Artelekuk eta Galtzagorri elkarteak antolatuta, marrazkilari eta idazleen arteko topaldi ikastaro bat izan genuen, album ilustratu bat egiteari begira. Binaka elkartu gintuzten (Aitziber Akerreta marrazkilari iruñearra suertatu zitzaidan bidelagun), eta ipuin tradizional pare bana eman ziguten,
|
horietakoren
batetik tiraka zerbait berria egiteko: moldatze, gaurkotze, jostatze edo itxuraldatze bat.
|
|
|
Sumendia den egileari egiten ariko zitzaizkion galdeketa zetorkidan behin eta berriz Erramun Landaz ezer jakin ez genuen bost egun haietan. Itauntzaileak imajinatzen nituen Erramunen azkenaldiko grabatuetako kubo
|
horietako
batean sartu nahian. Ezin burutik kendu non bilatu nahi izango zuen lagunak babesa, ezagutzen nituen Erramunen obsesio zaharretako batzuk:
|
|
|
Ez dut aipatu, baina Berriatua du izena nire herriak, eta gauza txikiak gertatzen diren leku txiki
|
horietako
bat da, non garai batean denok agurtzen genuen elkar eta gaur egun, ostera, ez dakizu zein saludatu eta zein ez.
|
|
|
Hondar hau, lehengo haritik, termometroak 50 gradu hartzen dituen paisaia
|
horietako
batekoa izango zen, Estatu Batuetako Monument Valley en, edo Sonoran edo Australiako basamortuan jasoko nuen. Hondarra basamortuarekin eta beroarekin lotu dut nik beti, eta ia beti hala da.
|
|
|
Txabola barruan hozkailu bat zeukaten, baina arasa bezala, noski, elektrizitaterik ez zegoen-eta. Janaria berotzeko, kanpinetako butano txiki
|
horietako
bat zeukaten. «Isilik gorde behar dugu hau!», esan zidan Mikel Lasak.
|
|
2012
|
|
|
«Aitzol hemen fusilatu zuten», esango nuen orduan, nire jakinduriaren pizkunde txikian. Txantxillan beti eman beharreko datua zen, jakin gabe erreproduzitzen den
|
horietako
bat. Aitzol hemen fusilatu zuten esan, eta gero zoriari erregutu ez zezala inork gehiago galdetu.
|
|
|
Eta orain, hilerriko murrua izan zenetik ez urrun, futbol zelaia zeneko kornerreko banderatxoaren pare horretan, lehen zeru izan zen aire puska
|
horietako
batean, orain, hortxe bizi naiz ni.
|
|
|
Oroitzapen bat, bukatzeko. Musika Hamabostaldiko afari bat zen, legegintzaldi amaiera hurbil duten
|
horietako
bat. Lehendakari ohiak ni bezalako tipoen beharra ikusten zuen berea ez zen alderdietarako eta nire etorkizunaz galdetu zidan.
|
|
|
Zeruan dena zen ona eta han guk ez eduki eta ez ezagutu arren bazirela genekien gauza guztiak zeuden, aeroplanoak eta gure herria osorik kabitzen ziren barkuak, eta infernuan, dena gori gori, sua besterik ez, sua gaizto eta bihurrientzat. Ezin dut ahaztu koinatu baten hiletetan, bero jasanezineko egun urri
|
horietako
batean, nire haur belarrien eta gogoaren ikararako nola esan zuen Pedro zaharrak: «Hau bazekiat nik zergatik den, gure koinatua iritsi izango duk infernura eta ireki izango zizkiotek hango atakak».
|
|
|
Konponbidea» adierazpena; asmoa zen politikatik kanpo zebiltzan zenbait lagunek irakurtzea adierazpena. Ni izan nintzen
|
horietako
bat, Iñaki Perurena, Erramun Osa (garai hartan AEK ko koordinatzaile zena), Javier Sádaba filosofoa, Cristina eta Idoia Sagarzazu eta Xabier Azkargorta nirekin batera. Ez nuen inolako zalantzarik izan deia jaso nuen une berean baiezkoa emateko.
|
|
|
Gizon hau naturak eman ohi duen fenomeno berezi
|
horietako
bat izan zen. Bizizale, hedonista, artista punta puntakoa izan zen.
|
|
2013
|
|
|
Duela 30 urte, hiru dialektotan abesten zuten txolarre hauek. Gero, denborarekin,
|
horietako
bat galdu egin da eta beste bat oso minoritario bilakatu. Ondorioz, hirugarren dialektoa nagusitu da eskualde osoan.
|
|
|
Bueltatu ziren gazte
|
horietariko
bat nire aita zen.Behin herrian, edozein lan aurkitzen saiatu zen. Modu batera edo bestera, hainbeste maite zuen herrian egin nahi zuen bizimodua, horrela agian alde eginbeharrik ez izateko.
|
|
|
Ohartzen bazara, Joseba, ari natzaizu galdera nahasi samarrak egiten, eta hori da galdera asko nire uztakoak direlako, baina tarteka Eliseo Diego idazleari kuestionario ospetsu hartan egindakoak ere botatzen dizkizut. Hara hemen
|
horietako
bat: Esadazu zurehilobian jartzeko aukeratuko zenukeen epitafioa.
|
|
2015
|
|
|
Tolosan, zezen plazatik erdigunerantz zeuden lur eremuetan, Oria ibaiertzean, kale berri bat zabaldu zuten 1942.urtean, División Azul izenekoa, eta inaugurazio ekitaldirako etorri ziren argazkian elizatikateratzen ikus daitezkeen ofizial aleman nazi horiek. Argazkiari hobeto erreparatuz, ematendu nazi
|
horietako
bat SSetako Reichsführer Heinrich Himmler bera dela, baina ez da, osoantz handia duen beste nazi bat baino. Himmler bi urte lehenago egon zen Donostian, 1940 urteko urrian, eta Tolosatik pasatu zen gero Burgos eta Madrilera joateko, bainaez zen bertan gelditu.
|
|
|
Izan ere, erleen talde bizitzak eta jardunbideak antzinatetik harritu gaituzte gizakiok.Eta idazle batzuk intsektu horien portaera literatur maila jasoan ere adierazten saiatu izandira.
|
Horietako
bat Maurice Maeterlinck belgikarra izan zen, Erleen bizimodua (La viedes abeilles) argitaratu zuena, eta 1911n Literaturako Nobel Saria jasoa. Bere aurrekoekerleaz esandako gauza gehienak kontatzen zituen Maeterlinckek, tankera dotorez, bainaekarpen berririk egin gabe.
|
|
|
Urumean laurogeita zazpi ale kontatu dira dagoeneko, Elorrabiko presan, eta Orian, Orbeldin, berrogeita hamabi». Zubiraino eraman nauen gidaria eta biok begira gelditu gara zubitik, ea izaki titaniko
|
horietako
bat ur lasterrean jauzika ikusten dugun; baina ura urari darraio, zipriztinka. Ez da besterik.
|
|
|
Azken batean dena da fikzio, baina fikzio izanagatik ez du esan nahi ondorio materialik ez duenik. Aitzitik, fikzioek (sakratu bihurtzen diren
|
horiek
batik bat) heriotzara eraman gaitzakete. Ez heriotza metaforiko edo fikziozko batera, baizik eta heriotza psikologiko eta materialera, euskal gatazka hizpide duten ipuinek azaldu bezala.
|
|
|
Eta hizkera hori bizirik mantentzea, aita bizirik mantentzea da niretzat. Oraindik ere talkan eta eztabaidan ikusten ditut geure buruak, udako egun eguzkitsu
|
horietariko
batean, lorategi aurrean mahaiaren bueltan eserita, hizkuntza komuna negoziatu beharrean. Heriotzak itxi gabe oraindik bera.
|
|
|
Ezker eskumuturrean duen orbaina egin zuen eguna oroitzen dut, harraskan labana ikusi ez eta ebaki sakon hura egin zuenekoa. Anbulatoriora eraman nuen, hain biziki gaitzesten zituen heroi faktiko
|
horietako
bat bilakatuta. Orbain okerra inoiz nirea izan zela esaten duen seinale bezala interpretatzea erabaki nuen.
|
|
|
Oro har, landa eremuari darion kutsu baketsua eta malenkoniatsua pintatu zuten gehienek.
|
Horietako
bat Ignacio Díaz de Olanoren A cuarenta y nueve koadroa dugu. Irudiaren antolaketa bikaina eta koloreen erabilpen neurtua agerikoak dira, baina ezkutuan gordetzen diren elementuek ematen diote aparteko ikusgarritasuna mihise gaineko olio honi.
|
|
2016
|
|
|
Ospetsu modura deitzen ziguten Goenkaleri buruzko hitzaldiak emateko ikastoletan edo bestelako elkarteetan eta festa edo ekitaldietara ere gonbidatzen gintuzten. Gogoan dut
|
horietako
batean Euskadi Gaztea irratiak Gaztea sariak ematen zituela eta deitu zidatela beste «ospetsu» batzuekin kanta bat grabatu eta festa batera joateko, musikari, kirolari, irratiko jende, beste aktore eta abarrekin. Primeran pasa genuen.
|
|
|
Sentitzen dut hor izango duzuen festa horretara ezin hurbildu izana; gustura joango nintzateke, bai horixe! Hala ere, espero dut oraindik ere bizitzaren bihurgune
|
horietako
batean, garai batean egin ohi genuen bezala, denbora puska bat elkarrekin partekatzeko aukera izatea. Platonek zioen bezala, lagunak sarritan gure denboraren lapur bihurtzen dira.
|
|
2017
|
|
|
Hau da, Bibliako zentzuan esanda, Jainkoaren bidea erakutsiko duten gizon emakumeak, gidari izango direnak. Eta ausartuko nintzateke esatera Kaxiano
|
horietako
bat zela. Bihotz askotara iritsi da.
|
|
|
Bukarestekoa da, langilea eta lasaia. Laguntzeko prest azaldu da berehala, kaleko soinujole
|
horietakoren
bati elkarrizketa egin nahi diodala entzun duenean. Herrikideak izanda, pozik lagunduko didala haiengana hurbiltzen eta bitartekari lana egiten.
|
|
|
Eta halaxe itzuli nintzen, nire 1977ko Oldsmobilea kalean utzita. Hemendik kalerainoko kotxe luze
|
horietako
bat, marabilla bat. Hemen museoko pieza izango litzateke.
|
|
|
ari naiz bizitzako etapak erretzen baina egin beharreko gauza batzuk ezin ditut egin. Gauza
|
horietako
bat kanpora ateratzea zen, mundua ikustea pixka bat. Orduan, ezkondu eta urtebetera erabakitzen dut Kaliforniara joatea, ni bakarrik.
|
|
2018
|
|
|
Broussainen gutundegian sarritan aurkitzen dira alaben inguruko aipamenak. Hain zuen,
|
horietariko
bat erakutsi gura dut hemen, nabarmen uzten baitigu mediku hazpandarraren euskaltzaletasunaren neurria, eta norainokoa zen harengan transmisioaren kezka, orduan «norbait» zirenen artean inolaz ere agertzen ez zena. Lacomberi 1912an, besteak beste, honako hau diotso:
|
|
|
Buruan zuen datu pilagatik, «baula» esaten omen zioten? Azkenean, ez genekien gizaki erreal batez ari ginen edo sasiarteak sortzen duen mito
|
horietako
batez. Patxik bazuen haren berri, Miarritzen bizi ziren Felix Likinianoren eta Casilda Hernaezen bidez. Bikote anarkista ospetsu hura medio jakin genuen Erroman bizi zela, eta bazutela harekin kontaktatzeko aukera.
|
|
|
Zazpi euskal herriak zituzten buruan eta bihotzean, ez bakarrik bakoitzaren ingurutxoa. Hona txango
|
horietako
baten harira idatzitakoaren zertzelada batzuk.
|