|
2000
|
|
|
eskolako curriculumean konstituzioaren eta herritarren betebeharren irakaskuntza hezkuntzaren edukitzat hartuak izango dira, horretarako katiximak ugarituko direlarik. Ez da hau huskeriatzat har daitekeen zerbait, Vilar ek79 gogoratzen digun bezala, praktika
|
hori
XX. mendean jarraipena izan duen haurtzaroaren kutsapen (inpregnazio) abertzalerako tresna izan baita. Hau da, herritar frantsesak fabrikatu behar ziren, eta,, Iraultza Frantsesak eskolan funtsezko kokagunea aurkituko zuen, aberriarekiko kultu laikoari?
|
|
2003
|
|
|
Berlinen(). Kontua da 1911n hil zela eta
|
hori
XX. mendearen hasiera dela.
|
|
2004
|
|
|
Aldi berean gertatu ziren aldaketa horiek eta bisigu nahiz legatz harrapaketaren gainbehera handia eragin zuen XIX. mendeko gehiegizko arrantzak. Egoera
|
horrek
XX. mendeko lehenengo zatira arte jarraitu zuen. Zergatik?
|
|
|
Fenomeno horien guztien konplexutasuna dela eta, teoria politikoak, beste gizazientzietan gertatu den legez, politikari buruzko galderetan filosofia bigarren mailan utziz, hari dagokion ikerketarako esparrua ezatri zuen. Gai
|
horretaz
XX. mendeko lehenengo hamarkadetan soziologiak eta zuzenbideko zientziak filosofiak baino askoz ekarpen handiagoaegin zuen (esaterako, M. Weber eta E. Durkheimek soziologian, eta H. Kelsenek zuzenbidean). Bigarren Mundu Gerraren ostean, Frankfurt-eko eskolakide batzuen ekarpenak, hala nola Marcuse, Adomo, Horkheimer, E. Boch edo A. Harend enak, bakezaletasunarenaldeko B. Russell-en idazkiak, eta totalitarismoaren aurkako eta demokraziaren (edo gizarte irekiaren) aldeko Popper-en argudioak?
|
|
2007
|
|
|
Baina produktu garestia zen.
|
Horregatik
XX. mendea bitartean, artile hutsezko koltxoiak izan ziren gehien erabiltzen zirenak. Gainera, hasierako malgukiak zilindrikoak ziren, berehala deformatzen ziren, koltxoia zulatzea ere lortzen zuten, eta bizkarreko arazoak sortzen zizkioten gainean etzaten zenari.
|
|
|
...Aurrekoak aurreko, H. Gipper Humboldt-en espezialistarentzat hizkuntzaren mundu ikuskeraren pentsamendua haren «egiazko asmakuntza bat» biziki garrantzitsua litzateke959 Baina Humboldt-ek berak jada egina duenagatik baino gehiago, ideia horretan «programa oso bat dago, hizkuntzalaritzarentzat egiteko izugarria, bere betetzerako oraindik neke handiagoak eskatzen dituena»960 Dudarik ez dago, gai
|
horrek
XX. mendeko hizkuntzalarien artean zer esan asko sortu duela (J. L. Weisgerber eta, Alemanian; E. Sapir eta B. L. Whorf, Ipar Amerikan, etab.) eta autoreok egiaz Humboldt-ekin harremanetan zeudela abiapuntu horretan; beraz, eztabaida guztiok nolabait Humboldt-engana igortzen zutela.
|
|
2008
|
|
|
Salbuespenak salbuespen, Schleiermacherren interpretazioak eragin erabatekoa izan zuen mundu akademikoan; mende t’erdi batean zehar Platonen obra elkarrizketen eduki filosofikoen ikuspegitik irakurri zen, eta zeharkako tradizioa eta doktrina ez idatziak alde batera utzi ziren. Egoera
|
hori
XX. mende erdian aldatu zen, Tubingako eskolako partaideen eskutik. Tubingako autoreen ustez, Platonen filosofia zuzen ulertu ahal izateko, zeharkako tradizioa eta doktrina ez idatziak, Schleiermacherrek bazterturikoak, saihestezinak dira, eta Platonen pentsamendua bi tradizioetan (alegia, elkarrizketetan eta zeharkakoan) oinarrituta berrinterpretatu behar da.
|
|
2009
|
|
|
Lehenago zuhaitz bako arloak zirenetan pinuak landatu eta geroago osorik ebaki eta saltzen hasi ziren. Prozesu
|
horrek
XX. mendearen 80ko hamarkadan hartu zuen indar betea. Ordura arte, abeltzain eta artzainek harrituta ikusten zituzten zura saltzeak zekartzan etekin ekonomikoak.
|
|
|
Mendebaldeko herrialde garatuetako batez besteko inflazioa 2002 eta 2006 urteen artean% 2,5 eta% 2,2 bitartean egon zen.
|
Hori
XX. mendeko azken urteetan banku zentral askok praktikan jarri dituzten moneta politika ortodoxoen emaitza da, baita globalizazioaren emaitza ere; izan ere, lehiakortasuna gehitzean prezioak igotzea zailago egiten baita. Inflazio eskas horrek, aldiz, posible egin zituen hamarkada honetako hasierako urteen bereizgarri ziren moneta hedakuntza politikak eta interes tasa baxuak, zeinek zorpetze merkearen bidez hazkundea finantzatzea eta azkartzea ahalbidetzen zuten.
|
|
|
Azken urteetan arte modernoa sakonago ikertu dutela azaldu du Carmonak, eta
|
horrek
XX. mendearen hasieran izandako beste joera batzuen berri izatea ekarri duela adierazi du. Joera horiek arreta handiagoz aztertzeko parada izan dute, horrenbestez.
|
|
|
Marx, Nietzsche, eta Freud, testu horretan, hermeneutika berri baten sortzaile modura agertzen dira. Hermeneutika
|
horrek
XX. mendea ezagutzeko modua prestatuko zuen, aurreko mendeko epistemea bazterrean utzita.
|
|
|
Los Angeles eta San Francisco artean, zirkulazio gaitzaren zurrunbiloak burtzoraturik, Sigmari zeritzon Hallelujah
|
hori
XX. mende sufrituan idatzi zen kantarik ukigarrienetarik bat zela, huts egiten ez zituen Cold Case edo FBI: Missing telesail bakunen bukaerako generiko gisa erabili zelako bereziki.
|
|
2010
|
|
|
Bi pertsonarentzat oso ibilbide gogorra dela azpimarratu dute adituek. Estropada honekin euskal arrantzaleei omenaldi bat egin nahi diete,
|
horregatik
XX. mendearen aurretik nabigatzen zutenek zituzten kondizio berdinak ezarriko zaizkie parte hartzaileei. Estropada gogorraren baldintzak ikusita, partaideek haizea lagun ez badute gogor bultzatu diote belaontziari.
|
|
|
Bere aburuz airetiko agintea izanen litzateke etorkizunean gerren gakoa. Horretarako abiazioa berezko arloan antolatzea aholkatzen zuen, lurreko armadatik eta marinatik at. Taktika berri
|
horretatik
XX. mendeko aireko armada berri honek etsaiaren lurralde guztiak azpiratuko lituzke, gerra tokitik eta frontetik haratago. Abisinia, Durango, Alcañiz eta Bartzelonako bonbardaketak izan ziren kimu honen fruituak.
|
|
|
15 Ploermeleko ordena aukeratzea misterio txiki bat da niretzat; izan ere, ordena berezi bat da, Bretainian jaioa eta, indar nagusiak umeen heziketarako eskolak egitean jartzen bazuen ere, bretoierari garrantzi handia ematen ziona. Ildo horretan argitu behar da Resurreccion Maria Azkuek berak harreman estuak izan zituela ordena
|
horrekin
XX. mendearen hasieran, eta haren izaera bretoizalea dela-eta, saiatu zela ordena horren etxe bat zabaltzen Bizkaian. Harreman horiek Jurgi Kintanak ikertu ditu Azkueri dedikatu dion ikerketan:
|
|
|
Doktrina filosofiko asko orohartzaileak eta ortodoxiazaleak izan dira, liburu sakratuen exegesiaren antza hartzerainokoak. Marxismoak, esaterako, ezagutu zuen sukar
|
hori
XX. mendearen bigarren erdialdean. Marxen lana goi behe ezker eskuin aztertu zen, eta lekuan lekuko irakurketa desberdinak izan zituen, ondokoaren ñabarduraz beteriko gaitzespena jasoz, zer esanik ez.
|
|
|
Armeniar genozidioaren memoriala dagoen tontorreko bidea itxita dago, Erevanera etorritako milaka lagunek hartuta. Sobietar Batasuneko garaiko autobus
|
horiak
XX. mendeko lehen genozidioko biktimak omentzeko armeniarrez gainezka doaz. Herritar arruntak, diasporakoak, elizgizonak, militarrak eta atzerriko ordezkariak, erromesaldia etengabea izan da egun osoan.
|
|
2011
|
|
|
Betidaniko kontsumitzaileak zuria, 40 urtetik gorakoa, jendartean posizio errespetagarri baten jabe, errepresioaren eraginez, beste droga (legezko) batzuetan aurkitu zuen ordezkoa. Asko lagundu zion
|
horri
XX. mendeko 30eko hamarkadatik aurrera aurkitu edo sintetizatu zen substantzia berrien oldeak. Substantzia haietako askok ibilbide luzea egiten zuten farmazietan, libreki erosteko moduan, debekatutakoak bezain arriskutsuak edo are gehiago zirela agerikoa izan arte.
|
|
|
Zaharra esaten deutsiena, Santa Ageda, Ageda edo Bedeinkatua izan daitela hasten zana, eta barria, gaur gehien entzuten dana, Aintzaldu daigun hasierea dauena. Bigarren
|
hori
XX. mendearen hirugarren hamarkadan zabaldu zan, eleizearen eta batzokien bidez batez be. Baina Busturiko aldaeran, kanta zaharrari jagokozan koplak batu deutseguz edadekoei.
|
|
|
Araba osoan barreiatuta, landare izena daramaten herriek IX. mendetik hona, beren izen euskaldunarekin jarraitu dute tinko. Euskaltasun
|
hori
XX. mendera arte bizi izan zen Arabako iparraldean. Lautada eta Mendialde eskualdeetan XVIII. edo XIX. mendeetara heltzen da, zonaldeka behinik behin.
|
|
2012
|
|
|
Barakaldo Bilbo handiko udalerria da eta Nerbioi ibaiaren ezkerraldean dago. 2006ko datuen arabera 96.446 biztanle ditu; egun, biztanleriaren %3 %4 espainiar estatutik kanpo jaioa da. ezkerraldeko ekonomiaren ardatza da Barakaldo, orain gutxi arte burdingintza industria izan da jarduera nagusia; jarduera
|
horrek
XX. mendearen hasieran immigrazio tasa altuak ekarri zituen eskualde osora. Gaur egun, aldiz, zerbitzu hiria da, horrek, inguruko herriekin duen komunikazio sarea hobetzeko bideak jarri ditu.
|
|
|
Euskal itzultzaileen itzulpen praktikarekin sarritan kontraesanean dagoen itzulpenaren ikuspegi tradizional
|
horrek
XX. mendearen bukaerara arte iraungo du, harik eta zenbait itzultzaile (tartean Sarrionandia) ikuspegi horren inkoherentziak modu aski burutsuan azaleratzen hasten diren arte.
|
|
|
Gorago esan dugun bezala, XIX. mendearen bukaeran loratzen da Bilbon industria. Industrializazio
|
horrek
XX. mendearen hasieran Bilbo Euskal Herriko erreferentzia ekonomikoa izatea ekarriko du, baita Espainiako estatuko garrantzitsuenetakoa ere. Haren loraldia Gerra Zibilak geldiaraziko du, baina horren ostean aberastasuna sortzen jarraituko du.
|
|
|
Beste espezie batzuei ere eragiten die, hala nola anfibioei eta arrainei, eta haien jorratzeko ohiturak kalteak eragiten ditu laboreetan. Espezie
|
hori
XX. mendeko 30eko hamarkadan sartu zen Europan giza kontsumorako. Espainiara 1974an iritsi zen, helburu berarekin, Guadalquivir behereko paduretako granja batera.
|
|
2013
|
|
|
sistema kapitalista.
|
Horretarako
XX. mendeko sozialismoa atzean utzi eta garai berrietara egokituta sozialismo eredu berria proposatu zuen, XXI. mendekoa, alegia; denbora gutxira sozialismo bolivardarra hots egingo zitzaiona.
|
|
2014
|
|
|
Horretarako, gailuak karga kargagailu induktiboaren gainean egon behar du. Teknologia
|
hori
XX. mendearen hasieran Nikola Teslak frogatu zituen printzipio fisikoetan oinarritzen da. Abantaila nagusia da karga estazio beretik hainbat gailu kargatzeko aukera ematen duela, kable bat erabili beharrik gabe.
|
|
2015
|
|
|
Baina helburu ez ezik, euskara tresna ere izan da euskal nazionalismoarentzat, beronen helburu politikoak lortzeko erabilia izan da eta. Nazionalismoak lotura faktore batzuk bilatzen ditu jendearen atxikimendua erdiesteko, eta euskarak ederki bete du paper
|
hori
XX. mendeko bigarren erdian. Euskara euskal nazionalismoaren lotura nagusi bihurtu zen, eta euskararen alde aritzeak (ez, zentzu estuan?
|
|
|
Azken bi hamarkadetan lan handia egin da gizarte metabolismoaren arloan, besteak beste, M. Fischer Kowalsky eta H. Halberl en eskutik. Gaur egun, gizarte metabolismoa Ekologia Industrialaren esparruan kokatzen da, nahiz eta ikasketa arlo
|
horrek
XX. mendearen hasieran izan zuen hasiera J. Popper Lynkeus en ekonomiaren material zein energia fluxuen analisiaren ekarpenarekin.
|
|
|
Hiru ezagutzen ditut. Lehen estimazioan, Wentworth Webster apaiz anglikano euskaltzaleak eskutitz batean ziotson Lewy Abartiagari, maileguzkoa zela orduko euskaran normalean erabilitako hitzen% 80a,
|
hori
XX. mendearen hasieran. Federiko Krutwigek bere aldetik euskal lexikoaren hiru laurdenak jotzen ditu erromanikotzat jatorriz.
|
|
2016
|
|
|
Mespelerrekako uharka. Bizkaiko Labe Garaiak metalurgia enpresa erraldoiak erabili zuen uharka
|
hori
XX. mendearen lehen herenean. Beste laku bat ere dago inguruan:
|
|
|
Aurreko ikuspuntu
|
hori
XX. mendeko 90eko hamarkadan erreferentzia izan den «inbertsio sozial»aren kontzeptuarekin laburbildu genezake. Etengabe aldatzen ari den ordena sozial eta ekonomikoari erantzun nahi dio.
|
|
2017
|
|
|
Beraz, EAE eta Nafarroa Garaiko Aldizkari Ofizialak elebidunak izanik, ezin dugu jarraitu esaten euskara ez dela agertzen hizkera juridiko ofizialean. Baina kontuan hartuta tradizio
|
hori
XX. mendeko 80ko hamarkadan hasiberria dela.
|
|
|
plaza handiak eta etorbide zabalak ekidin, eta plaza txiki eta kaletxoz ehunduta daude gure auzoak. Egitura
|
horrek
XX. mendean galtzen hasi ziren komunitateak birsortzen lagundu du, eta horri esker zaintza lanak etxetik atera dira, kolektibizatu egin dira, ikusgarri egin dira. Politizatu egin dira.
|
|
|
Intimitaterako espazioen tradizio
|
horrek
XX. mendera arteiraunzuen.HorrenadibidediraAdolfLoosarkitekto vienarraren eta Carlo Mollino arkitekto italiarraren barnealdeak, erakusketakobigarrenardatzean, Babeslekulibertinoak, jaso direnak. Kontzeptu erabakigarria da«Playboyarkitektura»nere.
|
|
|
Baina aldaketa horren ondoriorik kezkagarriena hauxe da: gertakizun
|
horrek
XX. mendearen amaieran gure ezaugarri garrantzitsua izan zen anonimotasun eta, horrekin batera, kolektibotasun filosofiari kosk larria egiten diola.
|
|
2018
|
|
|
Hiztegi aldetik aberatsa da auzibide hau, eta gauzarik deigarrienak baizik ez ditut iruzkinduko. Egundaiño hitzari doakionez, OEHk (s.v. egundaino) dio Hegoaldeko testuetan ez dagoela adiera
|
horretan
XX. mendetik aurrera baizik kausitzerik, baina Lizarraga Elkanokoak badu. Edozein moduan, honek erruz aitzinatzen du Hegoaldeko lehen testigantza.
|
|
2020
|
|
|
Asteitzatik zubia dago errekea igaro eta Erosora joateko. Zubi
|
hori
XX. mendearen erdialdean egindakoa da, oinezkoentzat, baina berez beste helburu bategaz: Zaukutzatik etorren ura eroateko auzoetara.
|
|
|
Literatura zaharrean euskalki guztietan agertzen da atze hitz
|
hori
XX. mendera arte. Adibide gutxi batzuk:
|
|
2021
|
|
|
Espainiar eta frantziar estatuen jazarpen linguizida
|
horrek
XX. mendean euskara ia desagertzeko zorira eraman eta gero, azken mende erdian euskaltzaleok egindako izugarrizko ahaleginari esker euskara galzoritik ateratzea lortu dugu, eta ostutako lurraldeak eta funtzioak neurri batean berreskuratu ditugu. Baina euskarak ez du etorkizuna ziurtaturik, inola ere ez.
|
|
|
Ekonomia solidarioa, berriz, ekonomia sozialaren enborretik sortzen da; azken
|
horrek
XX. mendearen azken herenean izandako hazkunde enpiriko eta akademikoaren testuinguru batean. Izan ere, krisi, erregulazio ekonomikorako aldaketa eta korronte liberalean oinordetutako prozesu globalizatzailearen zabalkuntzaren testuinguruan, agenda neoliberalak hegemonia lortzen du nazioarteko ekonomian.
|
|
|
Gaston Bachelard izan zen irudikapen teoriaren oinarriak bilakarazi zituena, eta
|
horrekin
XX. mendeko pentsamendu filosofikoaren printzipioak irauli zituena. Nola?
|
|
2022
|
|
|
Modan ez dagoen jokoa da, noizbait aitona amonek, gurasoek eta haurrek jokatu dutena; izan ere, uste da jarduera hori XVII. mendean sortu zela, nahiz eta erosketak egiteko xaboi
|
hori
XX. mendearen erdialdean merkaturatu zen AEBn. Harrezkero, munduari bira eman dio, eta ontzia edozein jostailu dendatan edo bazarretan aurki daiteke.
|
|
|
Bi komunitate desberdin eta antagonikok, bakoitzak bere eskubide politikoak zilegi den bezala bilatzen dituztenean, gatazka —ez beti, baina askotan— zatiketarekin konpondu izan da.
|
Horregatik
XX. mendearen hasieran Europa 24 estatu independentek osatzen bazuten, gaur 47 ditu. Kontuan hartzekoa azken bi hamarkadetan hamasei direla osatutako estatu berriak.
|
|
|
1980ko konstituzioak estatu ordezkatzailea ezarri zuen Txilen. Kontzeptu
|
hori
XX. mende erdialdeko Chicagoko Eskolako korronte ekonomiko neoliberalarekin lotuta dago. Horren arabera, estatuak ez du esku hartu behar partikularrek modu egokian kudeatu ditzaketen zerbitzuetan.
|
|
2023
|
|
|
Leizar adarrak solo eta iturrietan be ipinten ziran, oparotasuna eta osasuna ekarriko zituelakoan. Solo iturriak bedeinkatzeko ohikune
|
hori
XX. mendearen erdialderantz galdu zan, baina leizarra etxe askotako atarteetan ikusten da urtero, bagilaren 24an eta hurrengo egunetan.
|