|
2006
|
|
|
" Euskaldunen elebiduntze goiztiarrak ezkor eragiten du euskararen erabileran" multzo horien ezaugarri soziodemografikoak dira, besteak beste, bilakaera horren deskribatzailerik adierazgarrienak. Nolanahi ere, gure
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoera honetan zenbatzen diren hiztun bakarrak euskaldunak izanik, biztanleria binakatu egiten da, hots, bi hiztun multzotan banatu. Gure kasuan hirugarren multzoa izanagatik, ia euskaldunak, horrek hizkuntzen arteko mugimendua baino ez du adierazten.
|
|
|
Artikulu honetan, bada, Zentsu eta Udal Erroldako datuen azterketarekin batera, hiztun sailkapenerako irizpideak eta hiztunen zenbaketarako oinarriak jorratzen dira.
|
Hizkuntzen arteko
ukipen egoera, egoera aldakor bezala hartzen da; horren bilakaerak ez du, halabeharrez, norabide bakarra. Euskararen berreskurapen prozesuan behatutako aurrerapausoak ukaezinak badira ere, galerak eta atzerako joerak datuetan bertan antzeman daitezke.
|
|
2007
|
|
|
|
Hizkuntzen arteko
ukipen egoeran murgildurik, euskararen erabilera tasa erlatiboa da. Oro har, euskararen ageriko erabilera (berbazkoa) soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain euskaldunen proportzioa eta hizkuntza komunitatearen trinkotasunaren funtzio zuzena da.
|
|
|
|
Hizkuntzen arteko
ukipen egoeran murgildurik, euskararen erabilera tasa erlatiboa da. Oro har, euskararen ageriko erabilera (berbazkoa) euskaldunen proportzioa eta hizkuntza komunitatearen trinkotasunaren funtzio zuzena da.
|
|
2008
|
|
|
Eztabaida hori bultzatzeko, agian komenigarria da artikuluan erabiltzen den terminologiaren argitze modukoa egitea.
|
Hizkuntza
ukipen egoeretan, gutxienez bi hizkuntzen egoerak eta beren artekoa aztertzen direnez, ondo bereizi behar dira, harreman asimetrikoak dituzten hizkuntzak izendatzeko terminoak. Adibidez:
|
|
|
41). Alde horretatik, hizkuntza baten balio instrumentalaren izaera eta baliabideen, helburuen eta eraginkortasunaren izaera konplexuaren ezagutzan sakondu behar da
|
hizkuntza
ukipenezko egoeretan, azken finean egoera horiek gehiengoa baitira mundu osoan.
|
|
|
Hizkuntza baten balio instrumentalaren izaera eta baliabideen, helburuen eta eraginkortasunaren izaera konplexuaren ezagutzan sakondu behar da
|
hizkuntza
ukipenezko egoeretan, azken finean egoera horiek gehiengoa baitira mundu osoan.
|
|
|
Lehen azaldutako diagramak mugak ditu, ezbairik gabe. Ereduak nolabaiteko egonkortasunez funtzionatuko lukeela pentsatzearen ideia artifiziala eta ametsezkoa dirudi, ideia horri
|
hizkuntza
ukipenezko egoerak normalean orokorrak, gutxienez diglosikoak eta gehienetan bilakaerazkoak izaten direla gehitzen badiogu. L. V. Aracilen aurkezpenean — aurkezpen laburra, haren esanetan—, hizkuntza sistema edukiedo funtzionamendu ezaugarririk gabe azaltzen da.
|
|
|
L. V. Aracilen aurkezpenean — aurkezpen laburra, haren esanetan—, hizkuntza sistema edukiedo funtzionamendu ezaugarririk gabe azaltzen da. Baina hizkuntza sistemaren atzeraelikadurak eta joerek orekatzearen alde egin dezakete —borondatez ere bai—, bai
|
hizkuntza
ukipeneko egoeran, bai elebakartasunekoan ere —elebakartasun hori eusten diona edo eragindakoa izan—, eta horretarako, alde guztietatik, politikaedo ideologia aukeraketak behar dira, bai eta hizkuntza plangintzako prozedura egokiak ere.
|
|
|
Behar hori normala eta ohikoa izatean gizarte funtzioen eskaintzan eragiten du. Eskaintza horrek,
|
hizkuntza
ukipeneko egoera batean, gutxieneko lege aitorpenean gauzatzen da, eta baita, L. V. Aracilek iradoki bezala, politika autonomia nahiko zabal batean ere (Aracil 1984: 33).
|
|
2009
|
|
|
euskaldun elebakarrak bukatu dira, Euskal Herri osoan euskaldun elebidunak nahiko sakabanatuta daude. Neurri handi batean, Euskal Herriak eta
|
hizkuntzak
ukipen egoerako menpekoaren lekua betetzen dute; alderantziz, ukipen egoerako dominatzailearen lekua hartzen dute Espainiak eta Frantziak, herri eta hizkuntzekin.
|
|
2010
|
|
|
Gainera, ikasleak etorkizuneko irakasleak direnean, hizkuntzarekiko jarreren lanketa ezinbestekoa da, beren emozioak eta hizkuntza bakoitzarekiko sentitzen dutena erraz transmitituko dutelako gelan daudenean. Gaia aztertzeko hainbat ikerlan egin dira
|
hizkuntzak
ukipen egoeran dauden hainbat testuingurutan: Katalunian, Galizian, Euskal Herrian, Valencian, Bruselan, Frisian, Irlandan eta Maltan.
|
|
|
Aldiz, lotura eta konpromisoa inplikatzen duten iritziekiko kontrako iritzi eta jarrerak gehiago dira, aldekoak baino. Eta, beraz, esan daiteke oso kezkagarria dela, gizarte sektore hori euskararen berreskurapenerako hartu behar diren neurri berezien alde ez egotea, kontuan izanda euskara
|
hizkuntza
ukipen egoeran gutxitua izan dela.
|
|
|
1 1
|
Hizkuntza
ukipen egoeraren ereduak
|
|
2011
|
|
|
iraunkorra da diglosia, definizioz. diglosiari atxikitzen dizkiogun gaitzak, %90 baino gehiago, diglosia galdu ondoko hizkuntzaegoera ezegonkorraren fruitu dira165 diglosiak bere horretan iraun dezake, edo aldatu eta, azkenean, galdu egin liteke. Bere horretan eusten zaion artean, iraupen indar nabarmena du.
|
hizkuntza
ukipenezko egoeretan ezagutzen den iraupen indarrik handiena, askogatik.
|
|
|
Iritzi trukea eta eztabaida beharrezkoa da, elkarren errespetuan, bai, baina argi eta zintzo. Lantegi horretan Mikel zalbidek ekarritakoa, eskertzekoaz harago, abiapuntu interesgarria da.
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoerako neke penak sufritzen kondenaturik bizi gara euskaldunok, kulparik dugun ala ez jakin gabe. kontua da, garaiotako euskaldunok ez dugula hautatu gure hiztun elkartearen egoera malapartatu hau, heredatua dela. Beste kontua da ere, gure arbasoek, pobrezia eta gerrate artean, ez zutela bat ere erraza izan euskara mundura jalgiteko.
|
|
|
3
|
hizkuntza
ukipen egoera bi desberdinetan murgildurik —euskara/ gaztelania eta euskara/ frantsesa— lurraldean sakabanaturik bizi dena.
|
|
|
5 diglosiarik gabekoa. demagun zerrendatutako bost ezaugarri bereizgarri horiekin bat gatozela, honela defini genezake (euskararen) hiztun elkartea: gaztelaniarekiko eta frantsesarekiko
|
hizkuntza
ukipen egoerako lurraldean sakabanaturik bizi den biztanleriaren gutxiengo hiztun elkarte elebiduna.
|
|
|
euskara erdaren konpartimentazioa, luze zabaleko funtzio banaketa egonkorra garantizatuko duena, bilatu eta hezurmamitu behar omen dugu euskaldunok eta erdaldunok. (M. zalbidek –2004–). kohesionatu gabeko hiztun elkarte elebidun txikiko
|
hizkuntza
ukipen egoera egongaitza da, ederto. Baina norantz mugitzen da egoera egongaitza?
|
|
|
Honela defini genezake (euskararen) hiztun elkartea: gaztelaniarekiko eta frantsesarekiko
|
hizkuntza
ukipen egoerako lurraldean sakabanaturik bizi den biztanleriaren gutxiengo hiztunelkarte elebiduna. pean egotea eta beste bat (osasun) ahulekoa izatea. euskara, uNeSCoren sailkapenean, hizkuntza zaurgarria (vulnerable) da, galtzeko egoeran egoteko arrisku zorian dagoena, alegia. Lausogarria iruditzen zait esatea euskara ahuldutako hizkuntza denik euskara galtzeko (benetako) arriskuan dagoelako. uNeSCok munduko hizkuntzak 6 kategorietara biltzen ditu hizkuntza bizitasun mailaren arabera:
|
|
|
Kohesionatu gabeko hiztunelkarte elebidun txikiko
|
hizkuntza
ukipen egoera egongaitza da, ederto. Baina norantz mugitzen da egoera egongaitza?
|
|
|
Lehengoa da euskararen ezagutzari dagokionez ez dela aurrerapen handirik izan 2006 urtez geroztik. elkarrizketatuen %45ak euskaraz ongi edo nahiko ongi ulertzen duela adierazten badu ere, bakarrik %37ak esaten du euskaraz ongi edo nahiko ongi hitz egiten duela. Azken horiek (%37) izango lirateke, adiera hertsian, hiztun elebidunak. demagun, A hizkuntza nagusia eta B hizkuntza gutxitua,
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoeran bizi zaretenoi galdetzen dizuegula: Zure Bren ezaEuskara:
|
|
|
Ondo dakigu
|
hizkuntza
ukipen egoera guztiak ezegonkorrak direla, nolabait diglosian bizi dira; zenbat eta gutxituagoa hizkuntza orduan eta desagertze arriskuari aurre egiteko zailtasun handiagoa. guztiak dira hizkuntzen biziraupenerako arriskutsuak, eta barne immigrazioa besteak bezain indartsua (Idiazabal, 2011).
|
|
|
ACNuren 2010eko iraileko buletinetik ateratakoa da ondoko adibidea: ondo dakigu
|
hizkuntza
ukipen egoera guztiak ezegonkorrak direla, nolabait diglosian bizi dira; zenbat eta gutxituagoa hizkuntza orduan eta desagertze arriskuari aurre egiteko zailtasun handiagoa. hizkuntza gutxitu asko (%90?) mehatxupean, eta desagertzen ari direla gauza ezaguna da. hainbat ikerlarik, (Comrie, Matthews & polinsky, 1996; Nettle & romaine, 2000; Crystal, 2000, hagège, 2000, wurm, 2001; Brezinge... Bertan aurreko markoaren arabera hizkuntza gutxituak bost irizpideren edo egoeren arabera sailkatzen dituzte arrisku txikiagotik desagerpenera.
|
|
|
Nolanahi ere, ez dago gaur europan estaturik bere lurraldean hizkuntza bizi bat eta bakarra duenik. estatu batzuetan onartuago eta zainduago, Itziar Idiazabal – Eleaniztasuna hezkuntzaren derrigorrezko beste utopia bat? eta besteetan ukatuago edo menperatuago, denetan daude estatuaren izena daramana eta ofiziala edo nazionala deitzen denaz gain hainbat hiztun erkidego, indar eta bizitasun ezberdinekin (Barreña et al., 2005). historian zehar gertatu diren
|
hizkuntza
ukipen egoerek, askotan, eta banan banaka, hizkuntza askoren desagertzea ekarri dute. galera horiek historian zehar nola bizitu diren jakitea ez da erraza, baina gaur badakigu arriskuan bizi diren hizkuntza erkidego guztiek kezkaz bizi dutela bere hizkuntzaren galera (Martì et al. 2005), eta ahal duten heinean bere hizkuntzaren biziberritzea lehentasunik handienetakoa bihurtzen dela gizatalde ho... 50 bat hiztun izango dira, Amazonia aldean bizi dira, eta orain hogeita hamar urte ia desagertu ziren droga trafikoaren eraginez jasandako sarraskietan. euren hitzetan, gaur aitonak diren lau gizon salbatu ziren eta bere hizkuntza, eta bere oroimenak, kantuak eta erritualak gogoratuz nanuyo hizkuntza bere seme alabei irakastea erabaki zuten nahiz eta haien hizkuntza espainolez nahikoa ordezkatua egon. gaur bizibide eta ondasun oso eskasekin jarraitzen duten arren, harro erakusten dute kapaz direla euren artean nanuyo hitz egiteko, eta badirela zenbait gazte eta haur bere hizkuntza etxean ikasia dutenak eta ondorengoei transmititzeko prest daudenak.1 gaur ukipen egoera bortitzean bizi dira hizkuntza gutxitu gehienak, guztiak ez esatearren.
|
|
|
Bestalde, hizkuntza normalizazio prozesuan ekolinguistikaren enfokeak eduki dezakeen balioaz edo kokapenaz hausnartzerakoan, gizartean gertatu
|
hizkuntza
ukipen egoerak interpretatzeko eta soziolinHizkuntzaaniztasunaz ari garenean horrek bizikidetza sendotzeko balio behar du.
|
|
2012
|
|
|
Gure mugetatik kanpo, aldiz,
|
hizkuntza
ukipen egoerekin eta kasu elebidunekin lotutako ikerketa ugari egin da psikolinguistikaren ikusIñigo Fernández Ostolaza – Hizkuntza gutxituen eraginkortasuna pertsuasio prozesuetan. Euskararen kasua EAEn pegitik.
|
|
|
Azpimarratzekoa da, duen garrantziagatik (kontuan izan hizkuntza baten egoera eta gizarte moldaera erabilerak markatzen duela, ez hainbeste ezagutzak), etxean gaztelaniaz edo bietara egiten dutenak batuz, %37, 63an kokatuko ginatekeela. Horrek, sekulako eragina du luzarora,
|
hizkuntzen
ukipenezko egoera horretan.
|
|
|
Bada zerbait, bost urteko aldean portzentualki %18, 95 igotzea etxean gaztelaniaz edo bietara jarduten duten biztanleen ehunekoa. Horrek sekulako eragina du luzarora
|
hizkuntzen
ukipenezko egoera horretan. Euskara hutsezko jarduna galduz doa etxe giroan, eta ele bikoa zabaldu egin da haren ordainean.
|
|
|
Ahuldutako hizkuntza duen gizarteaz ari gara, beraz (Zalbide, 2002). Beste zenbait
|
hizkuntzarekin
ukipen egoeran dagoenez, horren eraginez dago ahulduta. Ahuldade horren sintomak dira interferentziak, kodealternantziak, hiztun gutxi izatea, harreman sare ahulduak, ez oso trinkoak, jardun esparru eta egoera hainbatetan oso leku txikia izatea, orain arte nahiko sendo agertzen ziren situazio informal intimoetan ere ahultzen joatea, konpartimentazio soziofuntzioanal egonkorrik gabe geratzeko bidean joatea, etab.
|
|
|
Ahuldutako hizkuntza duen gizarteaz ari gara, beraz. Beste zenbait
|
hizkuntzarekin
ukipen egoeran dagoenez, horren eraginez dago ahulduta. Ahuldade horren sintomak dira interferentziak, kodealternantziak, hiztun gutxi izatea, harreman sare ahulduak, ez oso trinkoak, jardunesparru eta egoera hainbatetan oso leku txikia izatea, orain arte nahiko sendo agertzen ziren situazio informal intimoetan ere ahultzen joatea, konpartimentazio soziofuntzioanal egonkorrik gabe geratzeko bidean joatea, etab.
|
|
2013
|
|
|
Boterearen arabera, gizartean sortzen dira bi talde nagusi, sinplifikatuz: dominatzailea/ menpekoa deitu ohi direnak (gure
|
hizkuntza
ukipen egoera (eta ez bakarrik hizkuntzakoa) aztertzerakoan erabilia duguna), beraien artekotasuna ondo adieraziz. Bestalde, boterea handinahia da, behin eremu batean edo/ eta gizarte talde batean lortu dominatzailea izatea, nahi du beste eremutan eta taldetan ere boteretsuena izan.
|
|
|
Ikasleen eskola giroko hizkuntza erabilera aztertzeko Arrue Proiektuan erabiltzen dugun ikuspegi teorikoan,
|
hizkuntza
ukipeneko egoeran kokatzen da erabilera hori: ukipen egoeran dauden bi hizkuntzetako bat kasu honetan, euskaraegoera ahulean dago gizartean.
|
|
|
Halako lanak euskal testuinguruan egiten, haien berri ematen eta diziplina diferenteetatik hizkuntza erabileraren azterketari beren ekarpena egiten dioten adituekin batera lan berriak diseinatzen jarraitzea da lerro hauek sinatzen ditugunon asmoa. Eta horrekin batera, gorago aipatu dugunez, baita
|
hizkuntza
ukipenezko egoeran dauden beste errealitateetan egiten diren azterketen ezagutza zabaltzea eta gurearekiko alderaketa aintzinatzea. Eta hori guztia zertarako?
|
|
|
|
Hizkuntza
ukipen egoerak
|
|
2016
|
|
|
Bada faktore inportante bat indartsuago diren
|
hizkuntzekin
ukipen egoeran dauden hizkuntz gutxiagotuei eragiten diena: Siguán ek (2001) ‘gizarte kosmopolita’ deitzen duena, ‘pertsonek batetik bestera ibiltzeko duten erraztasun handiagatik eta informazio hedabideen erabateko presentziagatik’ Interneterako sarrera nabarmenduko nuke informazio hedabide horien artean, interneten ematen dute beren denbora gazte gehienek gaur egun, eta beraz, euskaraz —inguruko erdarekin alderatuta— gutxi egiten den eremuetan.
|
|
|
Horretan laguntzeko, Jose Anjel Aldai – Hizkuntzen ahozko erabilera Aiako kalean eta leku publikoetan hizketa erkidegoak zer diren eta hizketa erkidego elebidunak nolakoak diren ikertzeko hizkuntzalariek egindako ekarpen teorikoak biltzen saiatu naiz.
|
Hizkuntzen arteko
ukipen egoerak nolakoak diren, zer ondorio izaten diren eta zer emaitza izaten duten. Batik bat, hizkuntz hautuan zerk eragiten duen.2
|
|
2017
|
|
|
Munduko
|
hizkuntzak
ukipen egoeran bizi dira. hiztun komunitateak
|
|
2018
|
|
|
Dirudienez, egoera soziolinguistikoak mugatzen du euskararen erabilera kalean, baina baita sutondoan ere. tzioak zedarritzen du. Bestetik,
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoerak ahalbidetzen duen hizkuntza gutxituaren erabilera mailak itxaro daitekeen erabilera funtzioan du muga. Hartaraino esan ohi dugu hizkuntza egoera isotropikoa dela.
|
|
|
|
Hizkuntzen arteko
ukipen egoeran, hizkuntza gutxituaren hiztunak elebidunak direnean, hizkuntza gutxituaren erabilera soziala mugatua dela erakutsi dugu. Horrek ez du esan nahi, berriro diogu, elebidun guztiek hizkuntza gutxitua maila berean erabiltzen dutenik.
|
|
|
Bilbo (Bizkaia), Euskal Herriko hiru hiriburu aipatzearren, euskaldunentzat hiru ingurumari arras desberdinak dira; tamainaz oso desberdinak, eremu administratibo desberdinekoak, hizkuntzari dagokion araubide desberdinekoak, euskalki edo hizkuntza aldaki desberdinekoak, ezaugarri sozioekonomiko desberdineko hiriak,
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoera desberdinekoak, euskaldun kopuru desberdinekoak eta elebidun proportzio desberdinekoak. Desberdintasunak desberdintasun, ordea, hizkuntza gutxituaren erabilerari dagokionez, arazoa oso antzekoa da hiru hiri horietan.
|
|
|
Horiek horrela,
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoerako eredu orokorra — N (50,15) — eta tokian tokiko banaketak —N (µpb, σpb) — dauzkagu. Banaketa horiek, bada, euskararen hiztun elkarteari eta euskaldunei dagokie, hiztunei, alegia.
|
|
|
Laburpena.
|
Hizkuntzen arteko
ukipen egoeran, hizkuntza gutxiko hiztun guztiak elebidun direnean, euskararen erabilera, oro har, zorizko gertaera bilakatzen da. Hau da, hizkuntza gutxituaren erabilera probabilitate eredu jakinaren araberakoa da.
|
|
|
Kezkatuta gaude, nola ez, euskararen berreskurapen prozesua indarra galtzen ari delako. Halere, soziolinguistika matematikoaren ikuspegitik, zehatzago,
|
hizkuntzen arteko
ukipen egoeraren eredu estatistikoaren arabera euskararen hiztun elkarteak euskararen erabilera sozialaren oinarrizko mailari eusten diola baiezta dezakegu.
|
|
|
Sexu aldagaiari arreta eskaini dioten lan gutxik emakumezkoen hizkuntz joeren aldakortasuna nabarmendu dute. Badirudi,
|
hizkuntza
ukipeneko egoeretan, emakumezkoen jokaerak hizkuntzak duen prestigioarekin lotuagoak daudela gizonezkoen kasuan baino. Amonarrizek (2007) azaltzen duenez euskararen inguruan –normalizazio prozesua dela etaemandako urratsak eragin zuzenagoa izan dute hiriko emakume gazteengan gizon gazteengan baino.
|
|
2019
|
|
|
Jarrera eta motibazio dimentsio ugari daude, ordea. Jarrerari dagokionez,
|
hizkuntzen
ukipenezko egoeretan, hizkuntza bat erabili edo ikasterakoan eragina duten bi jarrera dimentsio daude: integratzailea eta instrumentala (Zarraga et al. 2010, 212).
|
|
2023
|
|
|
Azken urteotan euskararen ezagutza nabarmen handitu bada ere (batez ere gazteenen kasuan), erabilera ez da proportzio berean handitu (Aizpurua, 2018), eta komunikazio hizkuntza nagusiak egun gaztelania eta frantsesa dira. Era berean,
|
hizkuntzen
ukipen egoeraren eta (beste arrazoi batzuen artean) elebidunen kopuruaren hazkundearen ondorioz, euskañola bezalako hizkerek (Coyos, 2010; Idiazabal et al., 1997) beren presentzia indartu dute komunikazio interakzioetan, batez ere testuinguru informaletan eta gazteenen artean.
|