|
2001
|
|
|
Bada eztabaida franko, borroka ere bai, euskal
|
hitz
altxorrari buruz: hor dabiltza, izan ere, gureak, gureganatuak (hauek ere gure gure dira, gureganatze hori zinetan eta benetan burutua dagoen heinean), eta gureganatzekoak batik bat, gureganatzeko bidean direnak eta omen direnak, horietan baitago, bestetan baino areago, sesiobidea.
|
|
|
3 Larramendik nahi zuen euskarak
|
hitz
altxor ugariagoa eta garbiagoa behar zuen izan. Ugaritasunaren bazterrak kanpotik ezarriak zeuzkan, aski baitzuen euskarak, baita gehiegixko ere, erdaraz Real Academiak agertu berria zuen hiztegiari ordain zuzenak ematea hitzez hitz. Garbitasunari zor zitzaizkionak ere kitatu behar ziren, ordea.
|
|
|
Eta etsenpluetan, denborak eta lekuak aldakor direlarik, horien arabera aldatzen dira aipatzen diren" zerak" ere. Begiz jotze soila aski balitz ondorio zuzenak ateratzeko, obra honek bakarrik, egingo nuke, bildurik dauka orain arteko guztiek baino
|
hitz
altxor aberatsagoa. Alderdi horretarik ere, badirudi ez diola Mendiburu berriak batere zorrik Kardaberazi.
|
|
2003
|
|
|
Eta" ontasun" horrek, gainerakoosagarriez gainera, hitzez eta idatziz euskaraz jardutekogaitasun sendoa eskatzen du. Hitz etorri erraza, hizkuntzaren barneondareaz (ohiko gramatika egiturez eta ebakeraz, doinueraz eta
|
hitz
altxorraz, esapide jatorrez eta itzulika aberatsez) jabeturik izatea, abstrakzio alorreko kontzeptu lanketarako terminologia teknikoaz ongi horniturik egotea, aldian aldiko beharrizanetarako mintzaira molde egokiez (bertako euskalkiaz zein harreman informaletarakoaldaerez) baliatzen jakitea, literatur tradizioaren ezaguera duina izatea eta bertako kultur edukiak itxura batean ezagutu eta argi tra... Neurrigabeko lujoa irudituko zaio hori, agian, bati baino gehiagori.
|
|
2007
|
|
|
lukainka (lucanicam), ope (offam), koilara (cochleare), galdara (caldaria), kaiku (caucum), katilu/ gatilu (catillum), bazka (pasco, pascere). Mitxelenak berebizikotzat dauka euskarak jan edan arloan eta etxeko axuarrarenean latinetik jaso duen
|
hitz
altxorra.
|
|
2008
|
|
|
Gainera euskara, hizkuntza gutxiagotua izanez, edo ez dakigulako, edota alboko erdaren estutzea ezin bortitzagoa delako alor honetan erabil genezakeen bezain ondo ez dugu erabiltzen. Mendeen joanean metaturiko hainbat berba eta esapide, gure
|
hitz
altxorra, ahantzi samarturik dugu eta uste dugu gauza berriak asmatu baino lehen, geureari eutsi behar diogula. Daukagunetik abiatu behar dugu eta ez badaukagu, nola ekin pentsatuko dugu, baina errazkerietan jausi gabe.
|
|
|
2) Orain arteko kezka nagusia literatura tradizioa biltzea izan bada ere, eta guztiz bidezko da, literatura tradizioan, idazle onenen erabileran oinarritu baita beste leku batzuetan ere hizkuntza estandarra, ezin dugu ahantzi gurean ahozko tradizioak duen pisua, eta hor dugun
|
hitzen
altxorra. Euskal> ko> Hizkuntza> Atlasa> egiteko, esaterako, ehundaka grabazio egin dira.
|
|
|
Hiztegi Batuan eginiko aukerez izan ditzakezuen zalantza eta oharak eztabaida garairako utziaz, aitzindari edo aitorle izatearen auzira itzuli nahi dut amaitu aurretik. Tradizioko
|
hitz
altxorrari eskaini diodan atalaren amaieran eginiko galdera bera egin behar baitugu hitz berrien eta terminologiaren alorrean ere. Eta hemendik aurrera, XXI. mendearen atarian, zer?
|
|
|
6) Nolanahi ere, noiz izan gaitezkeen aitorle eta noiz aitzindari, askoz ziurtasun handiagoz jokatu ahal izango dugu lehen ere aipatu dudan Corpusa osatzen badugu. Literaturako testuez eta ahozko
|
hitzen
altxorra biltzen dutenez gain, bestelakoak ere,, teknikoak, nahi baduzue, bilduko dituen Corpus handia osatzen badugu.
|
|
|
18 Paskual Iturriaga eta Archu izanak dira, itxuraz,
|
hitz
altxorraren berritze lan horretan aitzindarietakoak. Horiek eta, handik gutxira, Hiribarren eta Duvoisin.
|
|
|
Zer erabilera eremu ditu, nagusiki, alde> atzizkiak? Zein ageri dira ohiko
|
hitz
altxorrean eta aspaldi bateko toponimian. Zein ageri dira, aldiz, lexiko berrikuntzaren ildotik azken mende t, erdian eratu diren neologietan edota zabalkuntza semantikoetan?
|
|
2009
|
|
|
Euskaldunak, mende eta euskalkietan zehar, zein hitz eta esapidez baliatu diren eta nola baliatu diren ahalik eta osokien eta zehatzen azaltzea da hiztegiaren xedea. Ia hirurehun liburutatik jasotako corpusetik lau milioitik gorako
|
hitz
altxorrean oinarritutako
|
|
|
Jakina denez, hizkuntza guztien estandarizazioan hiztegi kontuek dute axola batez ere. Alde horretatik erronka handia du Euskaltzaindiak maila eta alor guztietako egungo hitzen forma eta edukia erabakitzen, eta hitz bakoitzaren adiera eta erabilmoldeak moldatzen, eta orobat euskal
|
hitz
altxorrean zaharkituak gertatu diren hitz eta adierak markatzen. Gainera, edozein hizkuntzako hitz altxorra etengabe aldatzen den eta biziberritzen den gauza bat denez gero, inoiz bukatzen ez den lan bati ekin behar dio Euskaltzaindiak alor horretan.
|
|
|
Alde horretatik erronka handia du Euskaltzaindiak maila eta alor guztietako egungo hitzen forma eta edukia erabakitzen, eta hitz bakoitzaren adiera eta erabilmoldeak moldatzen, eta orobat euskal hitz altxorrean zaharkituak gertatu diren hitz eta adierak markatzen. Gainera, edozein hizkuntzako
|
hitz
altxorra etengabe aldatzen den eta biziberritzen den gauza bat denez gero, inoiz bukatzen ez den lan bati ekin behar dio Euskaltzaindiak alor horretan.
|
|
2011
|
|
|
Ordutik hona fenomeno hori, ezer egitekotan, indartu egin da. esan nahi du hizkuntza ukipenak edo hizkuntza kontaktuak uriel weinreich en 1953ko azalpen ezagunetik hona178 kontaktu horrek baditu bere sorburuak eta bere ondorioak. ondorioei dagokienez ezagunak dira, oro har, hiru emaitza nagusi: batetik, kontaktu horrek hizkuntz (ar) en barne osaeran (hots ebakeran,
|
hitz
altxorrean, morfosintaxian,...) eragiten dituen aldaketak; bestetik, hiztun elkarte bateko (edo bietako) hainbat hiztunengan sortzen den elebitasun moldea; azkenik, hizkuntza bien giza arteko erabileran gertatzen diren galdu irabaziak. ondoko azalpen grafikoan ematen dira hiru ondorio mota horiek: ondorio linguistikoak batetik, norbanako hiztunarengan eragiten diren ondorioak bestetik eta gizartean gertatu ohi direnak azkenik. hiru ondorio multzo nagusi horietatik hirugarrena interesatzen zaigu, hemen eta orain:
|
|
|
horregatik da bata h, High, altua, eta bestea L, Low, apala); eskuratzeko modua (ama hizkuntza moduan eskuratzen da L, etxean eta ingurumen hurbilean, eskolan edo goi mailako sozializazio ajente formaletan) bestea, h, gero; hizkuntza landua da bata (h: estandarizatua, batua, gramatikaz eta
|
hitz
altxorrez, baita fonologiaz ere, bere goren gradura igoa), eta herri hizkera landugabea bestea (L: etxeko literatura ezagunean" hizkuntza larrekoa"," garo usain" ekoa).
|
|
|
Baina polisemia ez da terminologia teknikoaren ezaugarri bereizlea, justu kontrakoa baizik:
|
hitz
altxor arrunteko hitzen ondoan nabarmenki monosemikoak (hots: hitz altxor arrunteko elementu lexikalak baino nabarmenki monosemikoago) dira, oro har, termino teknikoak.
|
|
|
hitz altxor arrunteko hitzen ondoan nabarmenki monosemikoak (hots:
|
hitz
altxor arrunteko elementu lexikalak baino nabarmenki monosemikoago) dira, oro har, termino teknikoak. Lexikologoen artean aspaldidanik adierazitako baieztapena da hori18 Bistan da gizarte zientzien berariazko hitz altxorra eta Linneoren taxonomia gauza bi direla.
|
|
|
hitz altxor arrunteko elementu lexikalak baino nabarmenki monosemikoago) dira, oro har, termino teknikoak. Lexikologoen artean aspaldidanik adierazitako baieztapena da hori18 Bistan da gizarte zientzien berariazko
|
hitz
altxorra eta Linneoren taxonomia gauza bi direla. Joera nagusia bat da ordea, oinarrizko zenbait ezaugarritan:
|
|
2012
|
|
|
Plano linguistikoan: hiztunek (batez ere hizkuntza kontestualki ahuleko hiztun elebidunek) darabilten hizkeran eta idazkeran interferentziak agertzen dira (hots ebakeran, morfosintaxian,
|
hitz
altxorrean eta semantika arloan). Kode alternantzia eta hibridazioa ere agertzen dira.
|
|
|
Baina ez du bere burua gutxiesteko motiborik ikusten, Bertrand Russellen araberako zorionaren lau osagaien jabe baita hiztegi bat: osasuna du, noizean behin berritu eta eguneratu egiten baitute; badu behar adina ondasun ere, bere orrialdeetan bildutako
|
hitzen
altxor apartak adierazten duenez; harreman egokiak ditu auzoekin, hitzak ez dira inoiz beren arteko ordena naturala iraultzera iritsi; eta, azkenik, lanbide arrakastatsua da hiztegi batena...
|
|
2013
|
|
|
Laburbilduz, diskurtsoa gizartekoa da, soziala; ez da hiztegietan biltzen den
|
hitz
altxorra. Edonoren diskurtsoa gainontzekoenarekin harremanean dago:
|
|
2016
|
|
|
Eskolak, bere bereak dituen xedeak betetzeaz gainera, ekarpen handia egiten dio euskara indarberritzeko saioari: a) ikasle euskaldun horien mintzamen entzumenak irakurmen idazmenetara zabaltzen ditu159 (historian lehenengo aldiz, kasik); b) etxetik eta auzo girotik jaso duten
|
hitz
altxorra zabaltzen eta batasun girora hurbiltzen lan ohargarria egiten du bestetik eta, azkenik, c) estilo formal landuaz jabetzeko aukera eskaintzen die bertako haurrei eta gaztetxoei, hainbatean.
|
|
|
Esan dezagun oraingoan, ur sakonagoetan sartu gabe, Europan (eta gero bestetan) hedaturiko hainbat ekimen konkretu437 aplikatu izan dela hemen ere, azken 120 urtean: hizkuntza" xaharkitua" eginkizun berri modernoetarako egokitzea (bateratze ortografikoa, euskalkiz gaindiko batasun eredua lantzea, ohiko
|
hitz
altxorra eguneratzea, zabalkunde terminologikoa,..), euskal literatura indartu eta hedatzea, euskarari buruzko informazio linguistikoa eta soziokulturala landu eta aberastea, helduak alfabetatzea, euskal eskola sortu eta zabaltzea, euskara komunikabideetara, administraziora eta, hein batez, lan esparrura eramatea, euskararen aldeko marko juridikoa eskuratzea,.. Ez dago dudarik lan handia egin dela azken 120 urtean.
|
|
|
Gazte gehienak ez dira 50 urtetik gorakoak bezain" euskaldun garbi": joskera ahalmenez lehen baino motzagoak dira; doinuera ebakeraz gurasoak baino erdal airekoago; ohiko
|
hitz
altxor arruntean murriztapen tasa handia ageri dute batetik, eta interferentziazko edo mailegu berrizko inpaktu sakonagoa bestetik. f) Trasbase demografiko (konparatiboki) handiko leku bihurtzen ari dira arnasguneak: bertan bizi diren helduetan gero eta gutxiago dira bertan (edo inguruko arnasguneren batean) jaioak; bertan jaiotako gazte asko arnasgunetik kanpora doa (hasieran ikastera, gero lanlekua eta bizigune ezartzera) g) Ezkontidea edo bizilaguna erdal elebiduna da gero eta maizago (zenbaitetan erdaldun elebakarra).
|
|
2018
|
|
|
" Baina liburu hau, halaz guztiz, aski irakurgaitz dela aitortu beharrean naiz; enetzat hala izan da bederen. Zailtasunik handiena, ia guzia esango nuke, egileak darabilen gaitik eta gai horri dagokion
|
hitz
altxorretik datorkio, ni bezalako kalekume gorriarentzat", eta hau, eta beste, eta hura. Ematen du irakurle posiblea animatu eta adoretu beharrean, kikildu egin nahi duela datorkion trantze latzaren aurrean, Duvoisinen liburua bertan behera utz dezan leitzen hasi orduko.
|
|
2019
|
|
|
...erdal hitzez gainera esamolde asko eta asko etxekotzen ari dira herriko gazte (txo) en artean. are perspektiba zabalagoan koka liteke fenomeno hori. zerainen elena mendizabalek eta biok zenbait urtez egin genuen azterraldiaren argitan (ikus urte haietako Xaguarte aldizkaria), (orduko) 60 urtetik beherako belaunaldiak galera nabarmena ageri zuen 70 urtetik gorakoen aldean, baserri munduari loturiko
|
hitz
altxorrari dagokionez. erdarak gero eta nabarmenago erasanik ere euskaraz egiten dute ordea, beren artean, zeraingo heldu eta gazte gehiengehienek. Nagusitasun moldaera hori da kontua, hemen axola diguna.
|
|
|
SARASOLA, I. (1997). " Euskal
|
hitz
altxorraz", ASJU 31 2: 617
|
|
2023
|
|
|
Mundu guztiak du bere burua idazle izendatzeko eskubidea? Artista
|
hitza
altxor bat bezala gorde nahi baduzu, diziplina horretan oso ongi aritzen den norbaiten inguruan hitz egiteko, hori egiteko aukera daukazu, baina ez da aukera bakarra. Denok dugu atera nahi duen artista bat barruan.
|