|
2011
|
|
|
Ordutik hona fenomeno hori, ezer egitekotan, indartu egin da. esan nahi du hizkuntza ukipenak edo hizkuntza kontaktuak uriel weinreich en 1953ko azalpen ezagunetik hona178 kontaktu horrek baditu bere sorburuak eta bere ondorioak. ondorioei dagokienez ezagunak dira, oro har, hiru emaitza nagusi: batetik, kontaktu horrek hizkuntz (ar) en barne osaeran (hots ebakeran,
|
hitz
altxorrean, morfosintaxian,...) eragiten dituen aldaketak; bestetik, hiztun elkarte bateko (edo bietako) hainbat hiztunengan sortzen den elebitasun moldea; azkenik, hizkuntza bien giza arteko erabileran gertatzen diren galdu irabaziak. ondoko azalpen grafikoan ematen dira hiru ondorio mota horiek: ondorio linguistikoak batetik, norbanako hiztunarengan eragiten diren ondorioak bestetik eta gizartean gertatu ohi direnak azkenik. hiru ondorio multzo nagusi horietatik hirugarrena interesatzen zaigu, hemen eta orain:
|
|
|
horregatik da bata h, High, altua, eta bestea L, Low, apala); eskuratzeko modua (ama hizkuntza moduan eskuratzen da L, etxean eta ingurumen hurbilean, eskolan edo goi mailako sozializazio ajente formaletan) bestea, h, gero; hizkuntza landua da bata (h: estandarizatua, batua, gramatikaz eta
|
hitz
altxorrez, baita fonologiaz ere, bere goren gradura igoa), eta herri hizkera landugabea bestea (L: etxeko literatura ezagunean" hizkuntza larrekoa"," garo usain" ekoa).
|
|
|
Baina polisemia ez da terminologia teknikoaren ezaugarri bereizlea, justu kontrakoa baizik:
|
hitz
altxor arrunteko hitzen ondoan nabarmenki monosemikoak (hots: hitz altxor arrunteko elementu lexikalak baino nabarmenki monosemikoago) dira, oro har, termino teknikoak.
|
|
|
hitz altxor arrunteko hitzen ondoan nabarmenki monosemikoak (hots:
|
hitz
altxor arrunteko elementu lexikalak baino nabarmenki monosemikoago) dira, oro har, termino teknikoak. Lexikologoen artean aspaldidanik adierazitako baieztapena da hori18 Bistan da gizarte zientzien berariazko hitz altxorra eta Linneoren taxonomia gauza bi direla.
|
|
|
hitz altxor arrunteko elementu lexikalak baino nabarmenki monosemikoago) dira, oro har, termino teknikoak. Lexikologoen artean aspaldidanik adierazitako baieztapena da hori18 Bistan da gizarte zientzien berariazko
|
hitz
altxorra eta Linneoren taxonomia gauza bi direla. Joera nagusia bat da ordea, oinarrizko zenbait ezaugarritan:
|
|
2012
|
|
|
Plano linguistikoan: hiztunek (batez ere hizkuntza kontestualki ahuleko hiztun elebidunek) darabilten hizkeran eta idazkeran interferentziak agertzen dira (hots ebakeran, morfosintaxian,
|
hitz
altxorrean eta semantika arloan). Kode alternantzia eta hibridazioa ere agertzen dira.
|
|
2016
|
|
|
Eskolak, bere bereak dituen xedeak betetzeaz gainera, ekarpen handia egiten dio euskara indarberritzeko saioari: a) ikasle euskaldun horien mintzamen entzumenak irakurmen idazmenetara zabaltzen ditu159 (historian lehenengo aldiz, kasik); b) etxetik eta auzo girotik jaso duten
|
hitz
altxorra zabaltzen eta batasun girora hurbiltzen lan ohargarria egiten du bestetik eta, azkenik, c) estilo formal landuaz jabetzeko aukera eskaintzen die bertako haurrei eta gaztetxoei, hainbatean.
|
|
|
Esan dezagun oraingoan, ur sakonagoetan sartu gabe, Europan (eta gero bestetan) hedaturiko hainbat ekimen konkretu437 aplikatu izan dela hemen ere, azken 120 urtean: hizkuntza" xaharkitua" eginkizun berri modernoetarako egokitzea (bateratze ortografikoa, euskalkiz gaindiko batasun eredua lantzea, ohiko
|
hitz
altxorra eguneratzea, zabalkunde terminologikoa,..), euskal literatura indartu eta hedatzea, euskarari buruzko informazio linguistikoa eta soziokulturala landu eta aberastea, helduak alfabetatzea, euskal eskola sortu eta zabaltzea, euskara komunikabideetara, administraziora eta, hein batez, lan esparrura eramatea, euskararen aldeko marko juridikoa eskuratzea,.. Ez dago dudarik lan handia egin dela azken 120 urtean.
|
|
|
Gazte gehienak ez dira 50 urtetik gorakoak bezain" euskaldun garbi": joskera ahalmenez lehen baino motzagoak dira; doinuera ebakeraz gurasoak baino erdal airekoago; ohiko
|
hitz
altxor arruntean murriztapen tasa handia ageri dute batetik, eta interferentziazko edo mailegu berrizko inpaktu sakonagoa bestetik. f) Trasbase demografiko (konparatiboki) handiko leku bihurtzen ari dira arnasguneak: bertan bizi diren helduetan gero eta gutxiago dira bertan (edo inguruko arnasguneren batean) jaioak; bertan jaiotako gazte asko arnasgunetik kanpora doa (hasieran ikastera, gero lanlekua eta bizigune ezartzera) g) Ezkontidea edo bizilaguna erdal elebiduna da gero eta maizago (zenbaitetan erdaldun elebakarra).
|
|
2019
|
|
|
...erdal hitzez gainera esamolde asko eta asko etxekotzen ari dira herriko gazte (txo) en artean. are perspektiba zabalagoan koka liteke fenomeno hori. zerainen elena mendizabalek eta biok zenbait urtez egin genuen azterraldiaren argitan (ikus urte haietako Xaguarte aldizkaria), (orduko) 60 urtetik beherako belaunaldiak galera nabarmena ageri zuen 70 urtetik gorakoen aldean, baserri munduari loturiko
|
hitz
altxorrari dagokionez. erdarak gero eta nabarmenago erasanik ere euskaraz egiten dute ordea, beren artean, zeraingo heldu eta gazte gehiengehienek. Nagusitasun moldaera hori da kontua, hemen axola diguna.
|