|
2008
|
|
|
Adibide hauetan, aditza iragankorra da, ia beti [EG, GAIA] egiturakoa, baita [ESP, GAIA] egiturakoa ere (zama pairatze); txerri hiltze> bezalakoak ikusirik ohartzen gara [ARAZLE, GAIA] egiturakoak ere izan daitezkeela, hau da, ondoan erabilera ez akusatiboa dutenak. Kasuren batean aditza izan daiteke
|
hiru
argumentukoa ere (adar-jotze, aurpegi hauste> edo esker> erakuste). Nolanahi den, ezkerreko osagaiak, buru ez denak,, gaia?
|
|
|
|
Hiru
argumentuko aditza duten egiturek merezi dute bereziki aztertzea eta zein testuingurutan erabili diren ikustea. Izan ere, hitz elkartuan argumen tu bakarrarentzako lekua egonik, bigarren barne argumentuak ez du non gauzaturik.
|
|
|
Buru den izen eratorriaren balioa albo batera utziaz, ez dago zalantzarik zein rol tematiko hartzen duen buru ez den osagaiak. Aditzak bi argumen tukoak dira (nahi> izan> ere aditz konplexutzat hartuaz; eta kontuan izanik morfologikoki behintzat
|
hiru
argumentukoa behar lukeen irakatsi> behin baino gehiagotan erabiltzen dela datiborik gabe), [EG, GAIA] edo [ESP, GAIA] egiturakoak. Eta ezkerreko izena, salbuespenik gabe, aditzaren, gaia?
|
|
|
– datu gehiago genituzkeen arren, badira adibide gutxi batzuk,
|
hiru
argumentuko aditzetik eratorritako izena buru dutenak: adar> jotze, esker> erakuste.
|
|
2021
|
|
|
18.4.2a Datiboa nagusiki
|
hiru
argumentuko perpausetan agertzen da, hau da, nork, nori eta zer adierazten denean (§ 26.1). Perpaus horietan, aditza ditrantsitiboa da, hola deituko ditugu, edo nahiago bada, trantsitibo datiboduna, Fernándezek eta Ortiz de Urbinak (2010) deritzaten bezala.
|
|
|
23.2.2.6c Forma ditrantsitiboak (dio) adierazten du transferentzia bat gertatu dela, zerbait (objektua) pasatu dela agente batengandik hartzaile edo onuradun batengana. Aditz batzuek berez dute ‘transmititze’, ‘batetik bestera pasatze’ adiera hori eta, horrenbestez, ohikoa dute
|
hiru
argumentuak hautatzea eta dio laguntzaile hartzea: bidali, eman, erakutsi, erosi, eskaini, irakatsi, saldu...
|
|
|
canto, cantas, canta, cantamos, cantáis, cantan; je chante, tu chantes, il chante, nous chantons, vous chantez, ils chantent. Euskarak, aldiz, predikatuak izan ditzakeen
|
hiru
argumentuekin du komunztadura, hau da, perpausean ager daitezkeen NOR, NORI eta NORK izen sintagmekin —sintagma hauek agerian izan ala isilduak—.
|
|
|
Denok dakigunez, subjektuaren, zehar osagarriaren eta osagarri zuzenaren markak islatzen dira aditzean: Nik Joni liburuak ekarri dizkiot perpausean
|
hiru
argumentu ikusten ditugu (nik, subjektua; Joni, zehar osagarria; liburuak, osagarri zuzena), eta aditz laguntzaileak (dizkiot) hiru argumentu horien erreferentzia erakusten du: t (subjektu singularreko lehen pertsonaren atzizkia), zki (osagarri zuzenaren numero komunztadura marka) eta o, (zehar osagarriaren hirugarren pertsona singularreko komunztadura marka).
|
|
|
Denok dakigunez, subjektuaren, zehar osagarriaren eta osagarri zuzenaren markak islatzen dira aditzean: Nik Joni liburuak ekarri dizkiot perpausean hiru argumentu ikusten ditugu (nik, subjektua; Joni, zehar osagarria; liburuak, osagarri zuzena), eta aditz laguntzaileak (dizkiot)
|
hiru
argumentu horien erreferentzia erakusten du: t (subjektu singularreko lehen pertsonaren atzizkia), zki (osagarri zuzenaren numero komunztadura marka) eta o, (zehar osagarriaren hirugarren pertsona singularreko komunztadura marka).
|
|
|
Perpaus horretan
|
hiru
argumentu ageri dira, nik subjektua, Joni zehar osagarria eta liburuak osagarri zuzena. Argumentuak orotara hiru dira, ekarri aditz trantsitibo datiboduna/ aditz ditrantsitiboa delako.
|
|
|
1.6b Begira diezaiogun orain adibideko adizkiari (Nik Joni liburuak ekarri dizkiot). Adizkiak forma analitikoa (euskal gramatiketan perifrastikoa deitu izan zaie holakoei) erakusten du, hau da, aditz lexikoa (ekarri) eta adizki laguntzailea (dizkiot) bereizten ditu, eta adizki laguntzaile horrek jasotzen du lehen aipatu ditugun
|
hiru
argumentuen gaineko komunztadura, hots, subjektu, zehar osagarri eta osagarri (zuzen) komunztadura: subjektu komunztadurari dagokio t singularreko lehen pertsonako atzizkia; zkiosagarriaren numero komunztadura marka da, eta azkenik, o singularreko hirugarren pertsona komunztadura marka zehar osagarriari zor zaio.
|
|
|
bat aipatzekotan, eta diferentziak diferentzia, Kaukasoko abazera ekar dezakegu hona, nahiz badiren desberdintasunak. Abazeraren adizkerak aditz ditrantsitiboetako
|
hiru
argumentuekin komunztadura egiten du (euskarak bezala), eta gainera adjuntu zenbaitekin ere komunztatzen da (O’Herin 2001: 477).
|
|
|
2.11b Aditzak mota askotakoak dira, eta bakoitzak bere osagarriak hautatzen ditu. Gure kasuan, erosi predikatuak
|
hiru
argumentu eskatzen ditu: eroslea (bankua), salerosketaren gaia (etxe polita) eta salmentaren onuraduna edo jomuga (herriko gizon bat).
|