|
2000
|
|
|
patatak, aguakateak, guaiabak, mangoak, bananak, eta bertze mila tuberkulu eta fruitu, hauek zaku batzuetan, horiek moritxearen palmaz eginikako saskietan eta haiek ihizko otarreetan—, bortz gizon iritsi ziren Santo Tomáserat, zaldiz, gibeletik morroi batzuk zituztela, batzuk zuriak, beren asto eta mandoetan, eta bertzeak, gehienak, indiar horiak, oinez zihoazenak, bakoitza bere kargarekin, zeren eta haien artean lau motatakoak baitziren zamariak: zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek
|
herriko
bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. Mementu hartan Fernando Pachecorekin geunden, eta hari aditu genionetik jakin ge nuen ezen gizon haiek bigarren semeak zirela eta Espainiatik etorriak —Avilatik eta Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabailatzen baitziren, bazter haietako jauntxo boteretsu batzuen lurretan; eta jakin genuen, halaber, ezen aldian behin etortzen zirela, bai jendearekin eta bai balizko erosleekin hainbat tratu egiteko, zeinetarik gehienak beren etxaldeetako ganaduarekin loturik baitzeuden, bai jan edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko... baita kalapitaren bat sortzeko ere hainbatetan, zeren guztiak ere baitziren, ostatatzen gintuen gizonaren erranetan, gizon gaitzak eta ondikozkoak, gerlatiak eta maliziatiak, okasinotsuak eta inkontru gaixtokoak.
|
|
2007
|
|
|
Baina azken bortz urteotan erabilera datuak bere horretan egoteak Euskal
|
Herriko
bertze herrialdeen joera nagusitik aldentzen du Nafarroa. Euskal Herri osoko erabilerak+ 0,7 puntu egin baitu goiti ([2001] 13,5_ [2006] 14,2), adinekoek ez bertze adin talde guztiek euren erabilera goratu dutela.
|
|
|
Hori ez da Euskal Herriko haundiena». Baina «Euskal
|
Herriko
bertze harrobiak eredu argiak dira lehengora ez direla bueltatzen ikusteko», dio Sobrinok.
|
|
|
Egun horretan herria txiki geratu zen. Iparralde, Nafarroa eta Euskal
|
Herriko
bertze probintzietatik etorritako artzainek zoko guztiak bete zituzten.
|
|
2008
|
|
|
Igantziko plazatik abiatuta, herrian barna itzulixka bat egin zuten eta hor ikusi genuen, kadete mailako Nafarroako txapeldunari, Aitor Begino igantziarrari sailkapen buruan. Segidan,
|
herriko
bertze txirrindulari beteranoa, Ciclos Iñaki taldeko Joxe Mari Goia pasatu zen. Jakina, proba ez konpetitiboa izan arren, konpetizioan ibiltzen diren txirrindulariek elkar neurtzeko baliagarriak izaten dira Igantzikoa bezalako probak.
|
|
|
Honela, Espainiako Iparraldeko sektoreko txapelketarako baliagarria izanen da aurten Berako Moto Trial proba. Honela, Nafarroa eta Euskal
|
Herriko
bertze probintzietako moto gidariekin batera, Kantabria, Asturias, Errioxa eta Aragoikoak ere espero dira. Beraz, 60 gidariren muga hori ere gainditzea espero dute.
|
|
|
«Frantziak ez dio ezagutza aitortzen Ipar Euskal Herriari, eta hori ezean, ezin da garatu», nabarmendu dute Xabi Larralde eta Jean Claude Agerre Batasuneko mahaikideek. Euskal
|
Herriko
bertze herrialdeekiko lankidetza bermatzeko tresnarik ez dagoela nabarmendu zuten.
|
|
2009
|
|
|
Urriaren 24ean Lesakan Sastrinera mendi martxa egitekoa zen, Iñaki Fagoaga eta
|
herriko
bertze presoei elkartasuna adierazteko, baina joan den urtean bezala, Guardia Zibilak martxa hori zapuztu zuen.Goizeko bederatzietan zen abiatzekoa martxa plazatik, eta ordurako Guardia Zibilaren sei patrol bertan zeuden. Plazan ez zen inor bildu, baina guardia zibilek goiz osoa bertan eman zuten.
|
|
2011
|
|
|
Bizien
|
herriak
bertze hilerri bat zirudien, beraz, Urgainen bai bederen; baina, nola irudipenetik zinezko errealitetara zalantza baten jauzia dagoen, eta nola gerra orotan, berriz, zalantzarako zirrikiturik mehena ere ezabatu eta suntsitu beharra dagoen, zeren etsaiari ez baitzaio esperantzarako esperantzarik ere eman behar, hala uler litezke gerrako lehen hilabete haiek hasierako sei herritarren hilketari segi...
|
|
|
Bertzenaz,
|
herriaren
bertze ezaugarri funtsezko bat populazioaren lanbideari lotuta zegoen, nekazariak eta abeltzainak nagusi: erran nahi baita lurrari begira bizi zirelako bizi zirela zerura begira guztiak, euri edo eguzki eske, zelaien eta alorren beharren arabera; lehorte eta agorraldi larrietan, berriz, prozesioan ateratzen zituzten herritarrek elizako sainduen irudiak, errogatibetan.
|
|
2012
|
|
|
Orakunde egunean bakarrik [jaisten ginen herrira]. Eta orduan sentitzen ginen, bueno, baserritarrak baino baserritarrak, e. Egoten ginen baserrikoak multzo batean eta
|
herrikoak
bertzean. Ez ginen elkartzen ere(...) txikitan bereiztuak sentitzen ginen (Axun, 1 FG).
|
|
|
Bertze herriak eztira gu baino geiztoago, gu bainogogomotzago, gu baino erhaileago. Edozein herritan gizon onak eta txarrak dagoz, edozein herritan botherearen irritsuak dagoz, edozein
|
herritan
bertzeen katigutzeazbere irritxa (sic) askietsi nahi dutenak dagoz. Bainan hauk lekorean bezala guretan ereba dagoz (ib.).
|
|
|
Gero, bezperako danborrada ibili zen. Ortziral arratsean izugarrizko jendetza ibili zen Lesakako karriketan eta Landazelaietan eta
|
herriko
bertze berdegunetan hainbat lagunek akanpatu zuten.
|
|
|
Migelek gogoan ditu Santiagoren azalpenak, Arandik beraiekin bat egin beharreko tropez. Noizbait, bide zoko ageri batek
|
herriaren
bertze ikusmira bat oparitu dio, etortzean oharkabean joan zaiona. Zakurrak zaunka ari dira beti.
|
|
2013
|
|
|
berech izaiteko eztela aski erraitea: «Espainia bat da, Eskual
|
herria
bertze bat». Bainan hola zaiotenek hola erran bezate berentzat.
|
|
2014
|
|
|
Iluntxean, 6etarik fite, plazarat itzultzea eta hor besta haundia: dantza, kantu, soinu, denak herritar adin desberdinetako talde edo presunek eskainirik, hala nola Denentzat dantza taldeko dantzariek, Laura Bide musika erakaslearen ikasle gaztetxoek,
|
herriko
bertze soinu jole gazteek eta hor izanen diren herritar kantari guziek; parte hartzaile hok denak, bat bestea bezain trebe izanez. Besta ere jateko eta edateko goxoekin, Herriko Etxeak eskainiak:
|
|
2015
|
|
|
Nola lagundu emazteari? Galdera horiei guziei erantzun adostu bat emateko protokolo bat osatu dute Tolosan (Gipuzkoa), Euskal
|
Herriko
bertze hainbat herritan bezala. Badu berezitasun bat, ordea, Tolosakoak:
|
|
|
Senpereko etxe guzien izenak eta lur gaineko bere datu guzien biltzea (koordenatu geografikoak) hasia da Auxtin Zamora senpertarra.
«Gure herrian, eta naski, Euskal
|
Herriko
bertze herrietan ere, etxe bakoitzak, orain arte, izen bat, eta beraz, istorio bat bazuen; hori, asko lekutan, gero eta gehiago, ahanzten ari dira. Hau damugarria zaigu!», dio senpertarrak.
|
|
|
Aurten 38 urte (1977) Sarako ikastola antolatua izan zela 6 edo 7 haurrekin ama eskolan eta urtero emendatzen ari da, orai badira 105 haur. Ama eskolan eta CP mailan euskaraz ikasten dute bakarrik, CE1etik CM2 arte ikasten dute euskaraz eta frantsezez, hola seigarren mailan sartzen direlarik bi lengoaiak ongi egiten dituzte. Haurrak ongi segituak dira, ez eskolan bakarrik, parte hartzen dute ere herriko festibal guzietan (Olentzero, Ihauteri, Telethon, Korrika, bertsu eta bertze), egiten dute pedagogia
|
herriko
bertze eskolekin, bai eta auzokoekin. Haurrak inguratuak dira, izan irakasle edo kasuemaile:
|
|
|
Baina, horrelako merkatuak Frantziako estatu osoan izaten dira, izan ere" Marché des producteurs de Pays" marka eta ideia Frantziako Laborantza Ganberak ditu sustatzen. Ipar Euskal
|
Herriko
bertze zenbait herritan egiten da ere, hala nola, hurbileko bat aipatzeko, Saran.
|
|
2016
|
|
|
" Lege bat denentzat izateak ez du erran nahi lege horren oinarrian justizia dagoenik". Ekialdeko Pirinioetako
|
herrientzat
bertze hainbat txokotako herrietan baino anitzez ere zailagoa izan baitaiteke legeak ezarritakoak betetzea.
|
|
|
Logotipo berrian, hain zuzen, ageri da gatua bi saguen artean preso bezala... Horiek hola, betidanik San Fermin zalea izan baita Mikel Urmeneta, sanferminetarako aterako da Katuki Saguyakiren lehen kolekzioa, araberako marrazkiekin, geroxeago Euskal
|
Herriko
bertze tematikak ere jorratuz bai eta Unibertsoarenak, euskarari toki handia eginez beti. Kukuxumusuk, aldiz, ez ditzake gehiago erabili Urmenetak eta marrazkilari adiskideek sortutako logotipo eta marrazki gehienak.
|
|
2017
|
|
|
Lurra eta Mikel txikitako lagunak ziren, Lurraren familiaren borda ez baitzegoen Mikelen etxetik oso urrun. Txikitan, gaztetan, Lurrarekin ez zegoelarik bakarrik egoten zen Mikel beti, eskolako eta
|
herriko
bertze haurrek, bitxo deituta, baztertu egiten zutelako. Haurtzaro zaila izan zen Mikelena, bullying hitza asmatzeke zegoen arren.
|
|
|
Bigarren zinemaldia du hau Neskatoak dokumentalak, joan den udaberrian Hueskako Espiello lehiaketan parte hartu ondotik. 60 emanaldi baino gehiago eskaini ditu 2016ko martxoaren 6an estreinatuz geroztik, Euskal
|
Herriko
bertze horrenbertze herritan.
|
|
|
Laburtuz doaz haren urratsak. Noizbait, bide zoko ageri batek oparitu dio
|
herriaren
bertze ikusmira bat, etortzean oharkabean joan zaiona. Kaki koloreko kamioi ilara dago orain herriaren sarreran.
|
|
|
Beñat Cachenaut, Lehen Haurtzaroaren ordezkari hautetsiak, begi onez ikusi du xede hori. Gonbidatu du ere Baleako Haziak elkartea bilkuretara 2017 urtean zehar, Lehen Haurtzaroa eskumenaz gogoetatzeko Euskal
|
Herriko
bertze haurtzaindegiekin eta Euskal Elkargoko hautetsiekin.
|
|
|
Armendaritzen joan den urtean, Alduden aurten, agian helduden urtean
|
Euskal
Herriko bertze eliza pollit batean geldituz meza kantatzeko eta Jauna goresteko grazia ukanen dugu! Eskerrak Aldudarreri, mezatik landa, iduzkia lagun, plazan iragan dugun memento goxoagatik!
|
|
|
Ate idekiak ikastolan martxoaren 11n:
|
Herriko
bertze eskolen ondotik, Zaldubi ikastolak antolatzen du bere ate zabalketa larunbat huntan, goizeko 9: 30etarik 12:00etara. 40 urtez goitiko esperientzia duen eskola hunek 100 bat haur eskolatzen ditu gaur egun, 2 urtetik 10 urterainokoak.
|
|
2018
|
|
|
Muskildik ongi etorri beroa egin dauku. Leonie Aguergaray auzapezak berehala onartu zuen gure aldea, eta bera ez bazen ere gutartean egoiten ahal, Ipar Euskal
|
Herriko
bertze auzapez gehienak bezala Euskal Elkargoarekin biltzarrez izanki Baionan, Josette Boscq muskildiar hautetsi eta kazeta hunen aspaldiko harpidedunak gaitu errezebitu. Eskerrak bihotzez Muskildiri.
|
|
|
Ekitaldi hori ez da Altsasuko herritarren gustukoa izan, beren
|
herriaren kontrako
bertze probokaziotzat hartzen baitute. Horregatik, manifestaldia egin dute azaroaren 3an," Utzi Altsasu bakean" lelopean.
|
|
|
Alde batetik aztertuko dugu nolakoa izan zen hiriaren bilakaera demografikoa aro garaikidean (1786tik 1975era). Ez gara zentratuko soilik Iruñeko hiriaren bilakaeran, eta Euskal
|
Herriko
bertze hirien bilakaerei ere begiratuko diegu. Bigarren atalean, bertze aldetik, zein neurritan hiriaren portaerak inguruko landa eremukoak baino aurreratuagoak izan ziren miatuko dugu.
|
|
|
Zein neurritan izan zen berezia Iruñeko populazioaren hazkunde hori? Galdera horri erantzuteko, Euskal
|
Herriko
bertze hiri batzuen bilakaerak aurkezten ditugu 3 koadroan. Hiru ondorio azpimarratuko genituzke.
|
|
|
3 koadroa: Iruñea eta Euskal
|
Herriko
bertze hirien bilakaera demografikoak
|
|
|
Aetzak lan bila Garazin ibiltzen ziren, are Baigorri eskualdean, Oztibarren... aitzurtzen, lurberritzen, segan, iratzeketan, arto jorran, morroi. mutilak ez ezik, neskatoak ere herriz herri ibiltzen ziren segan, arto jorran edo neskame. Gure amatxi Bitoriana gaztaroan horrela ibilia ere zen
|
herriko
bertze neskatoekin; behin Bankaraino joanak ziren eta berdin Agoitz aldera, Olaberrira eta inguruetara. Agoitz aldeko zereal alor zabal eta handiak lan bide erreza zitezkeen, unagarria baina zailtasunik gabekoa; berriz, mugaz bertzaldeko herrietan alorrak aldapaz beterik, beti ere deus guti Aezkoakoekin konparatuz.
|
|
|
Galdutako mintzoaren ingurukoak ikasten ari ginelarik,
|
herria
bertze alor aunitzetan ere nabarmenki pobreturik zela ohartu ginen. Aski deigarria egin zitzaidan galdutakoen artean jokoak aurkitzea.
|
|
|
Elizamendian, Maisterreneko larrainean Marzelinak eta Joakinek, burua altxatu zuten oihu lazgarriak aditzerakoan eta zekusaten ke hura zer zen konprenitu zuten.
|
Herriko
bertze aldean, errepide ondoko Goiburueneko neskatoak Zaltakoerrekan zegoen Frantziskori oihu egin zion:
|
|
|
—Bai, guk ez gindakie zer zen baina amak egun bates erran zaugu" Zazte Bidondoinera eta galdegin luzapidea emateko, fabores, behar dugula". Gaizo gu, Martin anea eta biok faten gine, aldapa goiti,
|
herriko
bertze puntan den etxe gartra eta" Dograziassss!" oihus. Bidondoineko maztekiak lehotik" Zer nehi duzie?"," Pues, amak erran daugula luzapidea emateko fabores"," Ah!
|
|
2019
|
|
|
Estrakazar, Trinitate, Lurgorri, Lutran, Istilegi eta Amorru. Aurten
|
herriaren
bertze alderat joanen dira, eta pastizalgo itzulian iaz hasitakoari jarraikiz, berriz ere, zurean zizelkatutako izenak paratuko dituzte: Munoa, Marmitz, Olazar, Azkarate...
|
|
2020
|
|
|
Astelehenean egindako batzarrarekin hasi zituzten prestatutako ekinaldiak; bihar herrian hedabideen aurrean eginen duten agerraldia izanen da asteko azkena. Ospako kideek
|
herriko
bertze hamaika kolektiboren babesa jasoko dute jendaurrean.
|
|
|
Izen ematea zabalikOraindik ere eman daiteke izena Euskaraldian, www.euskaraldia.eus webgunearen bitartez, eta herriz
|
herri
bertze hainbat bidetatik ere bai. Arigune izateko konpromisoa hartu duten entitateetan ere, «bertako kideek norbanako bezala izena eman dute, ahobizi edo belarriprest rola hartuz»
|
|
2021
|
|
|
Batzuetan edozein esan nahi du:
|
Herriko
bertze neskatxa batere baino gehiago zen. Adberbio huts gisa ere:
|
|
|
Seroneko Esperantzaren eta
|
herriko
bertze emakume baten solasak bildu ditugu oraingoan.
|
|
|
|
Herriko
bertze emakume batek aipatu digunez, «gauzak aldatzen ari direla, denak ohartzen gara. Lehen uztailean belar lanak bizkorki luzatzen ziren, dena eskuz egiten baitzen:
|
|
2022
|
|
|
Nafarroako Tradisna eta Euskal Herriko Garraiolari Autonomoen" Hiru" sindikatuak egina zuen lana uzteko deia. Haatik, Hego Euskal
|
Herriko
bertze sindikatuek ez zuten mugimenduarekin bat egin.
|
|
|
Lurrak eta herriak erdi hutsik zeuden azken hamarkada tamalgarriaren ondorioz. Uzta txarrek jendea mugarazi zuen bertze leku batzuetara, Donejakueko
|
herrietara
bertzeak bertze. Abartzuza, Lezaun eta Iturgoien herrietan zeuden lur gehienak, baina baita gutxiago batzuk Ibiriku, Arizala, Azkona, Arizaleta eta Arandigoienen.
|
|
|
Urte aunitz dira Lesakan zein Euskal
|
Herriko
bertze hamaika txokotan eragile ezberdinek txosnak jartzen dituztenetik. Instituzioetatik kanpo antolatzen garen eragileontzat ezinbertzeko bitartekoa dira txosnak gure jarduna aitzinera ateratzeko.
|
|
|
Zer izan da zure ardura. Matrikulak egitea, ikasleen datuak sartzea eta ikasturte hasieran tutore bakoitzari ikasleen zerrenda, gurasoen datuekin eta telefonoarekin pasatzea, telefonoa hartu eta mezuak pasatzea, zuzendaritzakoekin egon hau edo bertzea nola egin adostea... Garraioa antolatzea ere nire ardura izan da eta sei linea izanda, konplikatu samarra da, herri batetik hainbertze heldu direlako, ondoko
|
herritik
bertze horrenbertze... Osatzea ez da erraza.
|
|
|
Eskolako maistra batek ere erakutsi zion euskarazko hainbat kantu, aitak hala eskatuta. Hala ere, Bordelen medikuntza ikasketak egin zituen garaian hartu zuen euskaldun kontzientzia, eta Euskal
|
Herriko
bertze hainbat lagunekin elkartzen hasi zen Bordeleko Euskal Etxean. Garai hartan sortu zuten Enbata mugimendua Nobliak eta bertze euskaltzale batzuek, euskal kultura berreskuratzeko asmoarekin.
|
|
2023
|
|
|
Cabodevillak eta
|
herriko
bertze hainbat emakumek Garnatxa emakume elkartea sortu zuten, duela bi urte, eta dokumental bat prestatu dute Y a la viña también izena du, herriko emakume horiek San Martin Unxeko ondare nagusietako batekin izan duten lotura azaltzeko: ardoarekin, alegia.
|
|
|
Ijito elkarteen lana nabarmendu du Hernandezek, bertzeak bertze, aldaketa horiek azaltzeko. Tafallan, Sinando Kali (ijito izanda) sortu zuten Hernandezek eta
|
herriko
bertze hogei emakume inguruk, 2001 urtean. " Elkartearen helburua da herriko emakumeei tresnak ematea, senti dezaten ez daudela bakarrik".
|
|
|
Eguzkia apaltzen eta horitzen den tenore horretan, Ainarak inoiz baino azal xuri eta leunagoa zuen. Mahats hartzituak ematen duen begi dirdiraz,
|
herriko
bertze proiektu bitxi bat kontatu zion: erretreta, behar den bezala, telebistari so pasatu ordez, adineko batzuk gauzak egitera tematzen omen ziren.
|
|
|
Cabodevillak eta
|
herriko
bertze hainbat emakumek Garnatxa emakume elkartea sortu zuten, duela bi urte, eta dokumental bat prestatu dute —Y a la viña también izena du—, herriko emakume horiek San Martin Unxeko ondare nagusietako batekin izan duten lotura azaltzeko: ardoarekin, alegia.
|
|
|
Hasierako proiektu hura Gipuzkoan hasi bazen ere, poliki poliki zabaldu zen. Gaur egun Euskal
|
Herriko
bertze hainbat elkarterekin batera egiten dute lan —Gipuzkoako hainbat pertsona bertze espetxe batzuetan daudelako— Horrez gain, Espainiako erakundeekin ere elkarlanean aritzen dira, ROSEP sarearen baitan. Espetxe ingurunean lan egiten duten 50 elkarte baino gehiago biltzen ditu sare horrek.
|
|
|
Beraz, Lurretik Ikasi egitasmoa elikadura ekoizpenaren gaia Euskal Herri osora proiektatzeko abagunea da. Euskal
|
Herriko
bertze txokoetako ekoizle nahiz ikastetxeek gida erabili dezaketelako beren proiektu propioak garatzeko. Eskolako liburuetara iritsi ez den jakintza anitz baitago Euskal Herriko etxaldeetan.
|
|
|
Gure asabak uste zuten amabi egun auetako eguraldia izango dala urtearen amabi iletakoa". Euskal
|
Herriko
bertze herri batzuetan ere badaukate aroari antzemateko usantza hau, baina izen ezberdinarekin: Zotalegunak.
|
|
|
lurbel. Iduri du elkarketa gardena dela, lur+ bel (tz); Euskal
|
Herriko
bertze bazter batzuetan, lurmen hitza nagusitu da: bel men bilakatu izana ez da harritzeko; lurbeltu aditza ere erabilkatu dute elurra urtzen hasi delarik.
|