|
2022
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte
|
hauetan
irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Hori bera! Hargatik, atarraztar merkatari
|
hauek
" euskarari begirune handiena" diotela segurtatzen zuten, nahiz eta" nahasketa eta bereizketa besterik eragin ez zezakeen egitasmo hori berehala bertan behera uzteko" eskatzen ziguten...
|
|
|
Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz hitz egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago. Are larriagoa, txikitatik erdaldun gisa hezitzen dira haur horiek eta, gurpil zoroarena ezin geldiarazirik, haur eta gazte erdaldun
|
hauek
are erdalduntzenago dute ingurugiroa, euren etxekoetatik hasita. Horiek horre la, Zuberoa mitikoa, euskal kulturaren gotorleku ezin hartutakoa, mito hu tsa dela argi geratzen da.
|
|
|
Basabürüko ikastolaren eraikin hau Herri Elkarteak erosi duen Aloze herriko esko la katoliko baten kokalekuan egongo da. Orain dela zenbait urte ateak itxi di tuen eskola horretako bastiza zaharkitu eta ezegokiak lurrera botako dira eta
|
hauen ordez
eraikiko dira alde batetik haurtzaindegi bat eta bestetik, beraz, Basabürüko ikastola.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze horrek eragile bat baino gehiago izan du,
|
hauen artean
direlarik, nire ustez, azken udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea ere. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal Herriko beste eskualde gehienetan.
|
|
|
Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina
|
hauen
iritzi esparrua estutu egin da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez ere.
|
|
|
Bati baino gehiagori zinikoa irudituko bazaio ere, menperatzea jasan duen herri batean, aginteak ebazten duena ezinbestez onesten dute herritarrek. Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean,
|
hauetatik
asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude. Oldarraldirik egon ala ez, irakasle hauetatik gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz, baina, zalantza handienak badaude.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude. Oldarraldirik egon ala ez, irakasle
|
hauetatik
gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz, baina, zalantza handienak badaude. Beraz, bidea oso luzea da eta bada garaia euskararen ofizialtasunaren lor tzeko urrats eraginkorrak egiteari ekin diezaiogun.
|
|
|
Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak. Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira, baina herri
|
hauek
euskaldunagoak dira, nolabait esatearren. Pastoralik egiten bada, ho nek sor dezakeen giroak, euskaraduna izatearen harro tasuna pizteak, gizarte lokarri eta harremanetarako baliabide den hizkuntza bizidunik gabe bizirik den kulturarik ezin dela izan kontzientzia hartzeak... horiek guztiek agian eragotziko du te euskara eta euskal kulturaren etorkizuna tragedia bihurtzea.
|
|
|
Hain zuzen, hau da azken 40 urte
|
hauetan
Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta handiaren ondorio tamalgarrienetarik bat: jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea...
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka
|
hauekin
, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Garindaine, aldiz, asko eta asko erdal dundu ta dagoen herria izanik ere! Hor ere, pastoralak azken hamarkada
|
hauetan
berarekin dakarren kontraesan nagusi bat: horretan partaide izan nahi du tenak asko izatea eta horien artean euskaradunak oso gutxi!
|
|
|
Hautetsi izana zaitugunez, urte
|
hauetan
egitura berriak altxatzen ikusi duzu, Euskal Elkargoa, Euskararen Erakunde Publikoa...
|
|
|
Intolerantea da erratea: " Mezu
|
hauek
euskaraz ziren, eta euskaldun munduari zuzenduak ziren, eta nahi bazenute mundu horretan sartu, euskaraz ikasi behar duzue!". Eta kito!
|
|
|
IK k bere ekintzak bere kabuz egin zituelarik, eta berak sinatuta, eta bere argudiaketarekin, ETAk erran zuen: ‘Batere ez dakit gazte
|
hauek
zer ari di ren! ’ Ni erabat ETAren kontrakoa nintzen, eta naiz. Ez ETAren borrokaren kontrakoa, hala ere, ETAren jokamoldearen kontrakoa, ETAren ikuspegi to tali tarioaren kontrakoa baizik".
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi
|
hauetan
.
|
|
|
Leku horretan lehenago izan zen arrantzale portu tik ezer ez da geratzen gaur egun. Lehen urratsak hondartzan bertan egin on doren, aski gutxi ageri diren itsasertzeko xendaren seinaleei jarraituz, zurez egindako eskailerei esker egingo dugu labarraren gora, Parlamentia auzuneko etxeen artean igarotzeko. Aberatsen etxeak direla hemengo
|
hauek
nabarmen age ri da eta dolurik gabe emango diegu bizkar, Santa Madalena kaperatik bere hala itsasoaren albora berriro jaisteko; aldi honetan ere, eskaileretan behera.
|
|
|
Txalo zaparrada handia eta merezitua jaso zuen 24 jelkaldian eman zuten dan tza sorkuntzak. Honetan ederki ari izan ziren pastoraleko hamahiru dantzariak,
|
hauetatik
11 neskak zirela, eta mutikoak bi baizik ez.
|
|
|
Domingo Garat gaztea eginen dü, al diz, Cédric Eyhéramendyk. Beste kargüetan aipat detzagün ondoko
|
hauk
: Garat aita:
|
|
|
XiberoKazt izeneko podcast delakoa xüxenka hola pentsatürik izan da, hots irrati edo beste gisako hedabide bati etxekara izan gabe. Eginkizün hortara plantatü düenak aipatzeko, berriz, hebenko
|
hauk
dira: Allande Socarros euskaltzain urgazleak eüskararen saileko bere jakitateak ekarriren dütü eta Marcel Be daxagar eüskarazko irratilari ohiak, berriz, eüskaraz düan trebetarzünaz gain, jakintza teknikoak ere ekarriko dütü.
|
|
|
Bata da Battittu Coyos euskaltzainak Añesa Coyos Etchebarne bere ama ze naren gazte denborako oritzapenen züberotarrealat ezartea,
|
hauk
frantsesez izkiribatürik izan beitziren. Bestea da, Jose Miguel Barandiaran antropologo famatüak Liginaga Astüe herrian 1937 urtean egin züan egonaldian espainolez izkiribatü zütüan xehetarzün eta oharren Allande Etxart eüskaltzale ezagünak züberotarrealat ezartea.
|
|
|
Bestea da, Jose Miguel Barandiaran antropologo famatüak Liginaga Astüe herrian 1937 urtean egin züan egonaldian espainolez izkiribatü zütüan xehetarzün eta oharren Allande Etxart eüskaltzale ezagünak züberotarrealat ezartea. Bi libürü
|
hauk
dagün ürrietan agitüko den Sarako Eüskal Idazleen Biltzarrean Sü Aziaren erakusmahainean presentatürik di rateke.
|
|
|
Adina aitzinatzen beitzeion, ama zenak frantsesez izkiribatü zütüan bere biziko oritzapen horik, familiari, ahizpa anaier,
|
haurrer
, arrahaurrer jakinarazi nahi zütüan.
|
|
|
Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue. A, zelako borroka ez dugun eraman, azken urte
|
hauetan
, euskararen eta euskal kultur lanen inguruan gabiltzanok! Eta zertarako borroka hori, bada?
|
|
|
Aterbeak egonik ere
|
hauetara
joateko herabe izaten direnei pentsatuta, Gizar te Arazoetarako Ministerioak finkatu dituen neurrien artean, kanpoan bizi direnekin zuzenki harremanetan jartzea ere badago. Alabaina, Simone Veilen zerbitzuek azpimarratu zutenez," ez zaio jendeari nahitaez aterbeetara joateko agindurik eginen, aholkua emanen baizik".
|
|
|
kartieleko hiru ardi arrazetako (bürü xüri, bürü beltz eta bürü gorri) eznearekin aritzea, belartopo edo artotopo bazkarik ez emaitea eta urtean gütienez 240 egünez ardien kanpoan alharaztea, bortülat eramaitez ere. Arau
|
hauk
Ossau Iraty baliatzekoarenak beno zorrotzago dira. Kalitatearen haütüari eta axolari es ker, Azkorriak sari andana bildü dü laborantxa lehiatzeetan, besteak beste ürrezko medaila Pariseko Laborantxa Feira handian, 2007 urtean.
|
|
|
Pentsamolde horren egarzola eta berme nausia, errelijione katolikoa zen; hortarako, errelijione hau, bere ustez, kordokan ezarten züenak oro etsai bezala hartzen zütüan: errelijione gabekoak, prefosta, harginbeltzak, bena bai eta protestant edo higaunatak ere,
|
hauk
, aldiz," errelijione faltsüaren" jarraikizale edo" arnegat" gisa salatzen zütüalarik...
|
|
|
Horiekila arrolatzen zen ere Gratien Is tillart hazpandarra. Bost eüskaltzale
|
hauk
, Kepa Altonaga ünibertsitalari eta idazle adiskideak deitü düan Atharratzeko taldeko kideak ziren*. Hala deitü dütü, Basabürüko herri nausikoak edo üngürükoak zirelako eta Atharratzen 1910ean eta 1912an agitü ziren bi biltzarren handitan peredikü egile gisa erauntsi zirelako.
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso Handia pas to ral a joan den urtean Basabürüko herri
|
hauek
eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Lerro
|
hauek
idazterakoan, ez dakit zehatz mehatz zeri egin kasu gehiago. Allande Socarros adiskidea gogoan izatea eskatzen dit nire buruak; aldiz, haren figurak ezinbestean narama Zuberoako herrialde euskaldunera.
|
|
|
Idatzi nituen lerroek batzuen gaitzespenak ukan zituen eta beste batzuren goresmenak. Azken
|
hauetan
, Allande Sokarrosenak, deitoratuz euskal jendarteak borroka hori ez bere egitea (oihartzun berdintsuak ukan nituen ere Christian Harluxet ELB sindikatuko laborari ahatsarrarenganik). Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat.
|
|
|
Berrogei bat lagun aurkitu ginen biltzarrean, tartean zuberotar andana, Jean Louis Davant, Allande Sok arros, Mixel Etxekopar, Juje Etxebarne, Allande Etxart, Luxi Etxekopar Camus, Beñat Sarasola eta beste.
|
Hauek
gonbidatu genituen berezikiago" Euskaraz irakurtzearen ohidurarik badea?" galderaz eztabaidatzeko. Bilkura oso aberatsa izan zen, artetik Jean Louis Davantek hitzaldi mamitsua eskaintzen zigula," irakurtzeari anitz zor diot, euskaraz irakurri behar da", zioela," lehenik euskaraz mintzatu behar da, bistan da, bainan irakurtu ere behar da, euskararen heina ez dugu luzaz atxikiko ez badugu irakurtzen".
|
|
|
Panpeia Etxebarne zendu ondoan, Allande Sokarrosek bakarrik segitu zuen Zuberoako berrien ematen, nahiz noizean behin berri batzuk ukan ditugun ere Jean Louis Davanten ganik, hala nola Junes Casenave zenaz, eta Mixel Etxekopar gotaindarraren eskutik ere, bereziki honen inguruko ekitaldiez, Xiru festibala eta beste. Hona, dena den, Allandek azken urte
|
hauetan
Herriara helarazi dizkigun artikuluen zerrenda.
|