|
2003
|
|
|
Bada Aymeric Picaud erromesaren kontakizun bat (Busca Isusi, 1983; Bilbao, 1994), euskaldunak mozkor gisa jartzen dituena, eta txakur edo txerrien erara jaten genuela zioena, eskuekin jaten zutenez eta jaun eta zerbitzariek batera. Arozenak ere jasotzen omen du Rosmithal baroiak zioela, Biskein, «Herrialde
|
honetan
ez da zaldiaren beharrik, ez dago belar lehorrik (heno), ez lastorik, ez ukuilurik eta gainera ostatuak txarrak dira. han ardoa ahuntz larruetan eramaten da (zatoetan): ez da ogi, haragi edo arrain onik aurkitzen, gehienbat frutaz elikatzen baitira».
|
|
|
Atlantiko aldeko elikaduraz, iturri idatzietan, Estrabon aipatu da sarri atlantiar zonaldeari dagokionz, ahunzki eta ezkur irina jaten zutela aipatzen zuelarik. Telesforo Aranzadiren ustez
|
hau
ez zen horrela, baina Mendebaldean artearen ezkurrak jan izan dira (gozoagoak direnak). Beharbada artea hedatuagoa egon zen antzina (toponimia ugariak dioskunez) eta gero gutxitzean, utzi egingo ziren haritzarenak.
|
|
|
Bukatzeko, sarrera
|
honetan
ez dugu ahaztu nahi eskerrak ematea gustura lagundu ziguten hainbat pertsonari: batetik, eskerrak eman beharrean gaude Luis López Sosoagari, esan bezala, lana egin genuenean Gozogileen Kofradiako lehendakari zenari, eskaini zigun arretagatik eta adeitsuki utzi zigun liburuarengatik eta lana hasteko eman zizkigun ideiengatik.
|
|
|
Erregimen foralak liberalismoarekin izan zuen lehen gatazka armatu argia Konbentzio Gerra izan zen 1793 eta 1795 artean. Frantsesen tropek 1793an, Gaztelako erregearen armada eta bertako tropak garaitu zituzten, baina
|
honek
ez zion gehiegi eragin Hego Euskal Herriari. 1794ko kanpainak, berriz, eragin zuzena izan zuen.
|
|
|
Baina azken joera
|
honek
ez zuen espero zitekeen arrakasta izan. Ikuslegoak, sovietar arte berri baten oinarri gisa ikusi ordez, laborategiko saiakera bezala ikusi zuen.
|
|
2004
|
|
|
halako balioak sustatu nahi badira sor edo bultza bedi ikasgai espezifiko bat (etika edo dena delakoa). Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar
|
honek
ez du soilik euskal historiarako balio baizik berdin munduko historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako). Historiak, nire ustez, bere baitatik bultza dezakeen baliorik baldin badago akaso mundua ulertzeko zentzu kritiko orokor bat izan daiteke, ez asko gehiagorik (besterik da historiako gaiak balio konkretuaz gogoeta egiteko erabiltzea).
|
|
|
Ongi adierazten du egungo marko politikoak legitimatzeko helburua saihestuko duela. Aldiz pasarte
|
honetan
ez du argitzen zergatik hautatu duen Euskal Herria bere lurralde erreferentzia gisa. Inplizituki uler daiteke euskaldunen eta euskararen eremua delako aukeratu dituela (gero egitarau proposamenean euskarari egindako erreferentziak ugariek inpresio hau baieztatzen duten).
|
|
|
Eta egia da jarrerak eta balioak (ez soilik historia ikasgaian baizik beste edozeinetan ere), zuzeneko enuntziatu formaletan baino gehiago, eduki konkretuetan joan ohi direla inplizitu. Eta inplizitu joate
|
hau
ez da izaten derrigor ezkutatu nahi baten ondorio, baizik, jakinda edo jakin gabe, pertsonek proposatzen ditugun diskurtso guztiek balio ideologiko eta moral batzuk izatearen ondorio, ez baitago neutrala den ezer. Kontua beraz, transmititzen diren balio horiez kontziente izatea da, behin balio horiek zein diren jakinik horiek onartu eta argi aitortzeko, ala, bestela, balio desegokiak iritziz gero, zuzentzeko.
|
|
|
1 orrialdeetan. Liburu
|
hau
ez dakit zein urte konkretuan egina dagoen baina ondorioztatzen ahal da gerra bukaerakoa dela zeren eta erreklutamentu osoaz aritzen da.
|
|
|
Errepublikarrekin lan batailoiak osatu zituzten eta Frantziarekiko muga fortifikatzera bidali zituzten. Baina
|
hau
ez zen Espainian soilik gertatu, Frantziak espainiar errepublikar errefuxiatuekin gauza bera egin baitzuen. Horrela sortu ziren Groups de Travailleurs Étrangers (GTE) Alemaniaren garaipena eta gero, Service de Travail Obligatoire (STO), deitzera pasa zena.
|
|
2005
|
|
|
Edonola, kontuan hartu behar dugu frankismoak bultzatutako eredu
|
honek
ez zuela leku guztietan eta gizarte klase guztietan eragin berbera izan. Erregimena ezin izan zen emakume guztietaraino iritsi.
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo zer nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru hizkuntza direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean? Berari euskara hizkuntza erabat arrotza zaion arren, ikerketa
|
honetarako
ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den berak dioena esaten):
|
|
|
Argi dago greziera eta iberiera harremanetan jartzeko asmo
|
hau
ez dela doakoa, autoreak iberiar mundua momentu historiko bateko kulturarik, onenarekin?, helenikoarekin alegia, parekatu nahi duelako eta bere maila igo. Zamanillo, beraz, euskoiberista baino panhelenista da, penintsulako adierazpen kultural guztiak, linguistiko, politiko eta erlijiosoak, sistematikoki izaera greziarra dutela baitio51, eta azkenean iberierak euskararekin duen harremana gai kolateral bat baino ez da, Espainia batu baten irudia eraikitzeko.
|
|
|
NÉRSETIKANTEGIARÜI, hau da,, el hilo en la diminuta punta del punzón entreabierto?. Gure ustez itzulpen
|
honek
ez du logikarik, emakumeak baziren josketa egiten zutenak eta belaunaldiz belaunaldi amak alabari irakasten bazion, zertarako idatzi orduan. Gainera euskarri ezberdinetan iberieraz idatzitakoak izaera merkatala, juridikoa edo pertsonala eduki dezakete, baina oraingoz artes y oficios delakoaren aztarna idatzirik ez da aurkitu, batetik arlo horretan ahozko hezkuntza izango zelako, eta bestetik pentsatzekoa delako iberiar guztiak alfabetatuta ez zeudela, are gutxiago, emakumeak, hain zuzen ere josten zutenak.
|
|
|
alde batetik, KUE konjugazio kopulatiboa, eta bestalde, UIR indoeuropar hitza, gizona esan nahi duena. Hemen jasotako adibide
|
hau
ez da akatsez aurkitu dugun bakarra, liburu guztietan antzekoak topatu baititugu84 Arazoaren muina egileak darabilen analisi sisteman kokatzen da. Alonso-k iberieraz dauden testuen hitzen banaketa euskarazko hitzen arabera egiten du, euskara jakin gabe eta ohartu gabe euskarak beste hizkuntzen moduan, ez dituela soilik euskal hitz jatorrak, maileguak ere badituela, latinetik eta erromantzetik batez ere (ikus Mitxelenaren lanak adibidez).
|
|
|
Edelmiro Zamanillo Rosales, idazle euskoiberista baino, grekofilo bat da, agian bere formakuntzaren ondorioz, latinezko katedraduna baita. Errioxako institutu bateko irakasle
|
honi
ez zaio honako lan honetaz gain, Lectura y traducción de la lengua de los iberos (1988), beste obrarik ezagutzen. Antza denez, bere ikasle bati eskertu behar zaio Zamanillo k liburu hau idaztea33.
|
|
|
Honek guztiak erakusten du hizkuntza
|
honek
ez daukala zer ikusirik ez euskararekin ez eta iberierarekin, hizkuntza indoeuropar baten aurrean gaudela, zeltar familiakoa eta ez dela helenikoa. Beraz iberiera eta greziera ez daude ahaidetuta, eta grezieraren bidez iberierazko hitzei egokitutako esanahiak ezin dira onartu, erabili diren iturriak desegokiak direlako39.
|
|
|
Putin, gerra zikinaz baliatzen bada errusiar patriota sukartuen botoak irabazteko, funtsean, hauteskundeetan nagusitu denaz gero, demokrata bat da eta mundu politikoaren aurrean politiko garbia; Milosevic, aldiz, nola
|
hau
ez zen NBEkoen aginduetara jarri eta nola ez duen hauteskundeetarako deirik egiten, ez da demokrata eta, beraz, gerra kriminala izateagatik zigortu beharrekoa.
|
|
|
Intelektualak berriz, Azurmendik esaten duen legez, egunkarietan justifikazioak egiteko erabili izan ohi dira, ideologia desberdinen posturak defendatzeko esan genuke, eta hau da izan ere, Azurmendik gaitzesten duena, intelektualen rola
|
hau
ez dela pentsatzen duelarik.
|
|
|
Herranen adiskide Ricardo Becerro de Bengoa() ere, kolaboratzaile oso nabarmena izan zen. Gaztelan biziagatik, katedradun
|
honek
ez zuen sorterriarekiko kontaktua galdu. Hola Espainiako kronikak, kultura artikuluak eta Arabari buruzko ikerketak, ugari igorri zituen.
|
|
2006
|
|
|
Historia Augustaren autoreek ez digute gehiegi esaten interesatzen zaigun lurraldeari eta herriei buruz. Horrek adierazten digu eremu
|
honek
ez zuela interes gehiegirik sortzen Erroman. Batez ere ekialdeak eta Rhin ibaiko mugak kezkatzen zien erromatarrei, bertan herri germaniarrak zeuden eta.
|
|
|
Esan bezala, obra
|
honek
ez digu ia ezer esaten baskoiei buruz, baina esaldi batek Antzinaroan euskaldunei buruz zuten irudia iradokitzen digu. Honakoa da aipatutako esaldia:
|
|
|
Eginhardok saltusean kokatzen ditu, saltusa ageraren kontrako alde ez zibilizatua delarik. Hala ere, ikuspuntu
|
hau
ez da berritzailea, antzinateko klasiko batzuek ere Pirinioak beldurgarritzat eta basatitzat hartu zituzten.
|
|
|
Greziar hauek ez zuten lurra lantzen, lan hau bertako indigenek betetzen zuten. Laster konturatu ziren sistema
|
hau
ez zela oso errentagarria eta onuragarria. Horrez gain, Egipto barruko egoera geroz eta kaskarragoa zen.
|
|
|
Eginhardok gerra jarraitzen duela adierazten du.
|
Honek
ez du Karlomagno eta sarrazenoen arteko harremana aipatzen ezin duelako Enperadore Kristaua fedegabeekin harremanetan aurkeztu.
|
|
|
Ikuspuntu honetatik ulertu daiteke Iruñaren suntsipena eta geroko tropen erasoa. Ekintza
|
honetan
ez ziren nagusi izan iparraldeko baskoiak. Uste da Lupo duxak bidalitako tropak izan zirela.
|
|
|
Historialari latindar
|
honek
ez zituen inoiz iturri zuzenak erabiltzen; artxiboetara joaten zen eta sinesgarriena erabiltzen zuen, egiaztatu gabe. Horrela, batzuetan Tito Liviok esaten duena zalantzagarria da (batez ere, monarkiaren historia egiten duenean).
|
|
|
Erromatar eta germaniarren arteko gerren gunea izan zen. Egoera
|
honengatik
ez zen oso leku ziurra eta ezta leku erakargarria bertan ezartzeko. Erromatarrek bakea ezarri zuten lehenengo aldiz zona honetan.
|
|
2008
|
|
|
Gainera, erreferentetzat hartuak izan diren pertsonaia batzuk behin baino gehiagotan salatu dute globalizazioaren aurkako mugimenduek euren izena era desegokian erabili izana. Erreferente horiek alde batera utzita, mugimendu
|
honek
ez du lortu hedabideekin dituen harremanak neurtu eta antolatzeko ordezkari legitimorik.
|
|
2009
|
|
|
Hasteko, beren buruaren irudiaz mintzatuz, herriminaz gain eta beronen ondorioetako bat bezala, nabarmenetakoa da taldeko nortasun kontzientzia izatea. Hala eta guztiz ere, kontzientzia
|
hau
ez da Nafarroa edo Euskal Herriaren esklusiboa, beste emigrazio prozesu batzuetan, ez bada guztietan, gertatu da. Jakina, bertakoak bere berezitasunak izan ditu eta aztertu, nabarmendu behar dira.
|
|
|
Datu base hau izan da ikerketa honen iturri garrantzitsuena (baina ez bakarra). Datu base
|
hau
ez da soilik «Amerika Euskal Herriko prentsan» proiektutik atera, honen zati txiki bat beste iturri batzuetatik ere egin da, batez ere bibliografian aurkituriko erreferentzia hemerografikoetatik. Horrela El Porvenir Vasco, El Nervión eta La Unión Vasco Navarra egunkarietako fitxak bibliografiatik ateratako erreferentzi hemerografiko hauekin osatu dira hein batean.
|
|
|
Izan ere, lan
|
honen bidez
ez da estatistiketan oinarrituriko ikerketa bat egin nahi izan, baizik eta aniztasunean oinarriturikoa. Hasieratik ohartu gara ia ezinezkoa dela egunkari guztiak 1876tik 1936 arte ikuskatzea, gehienek ez dute gainera horren bizi luzea egin?.
|
|
|
Hala ere, badaude, gutxi badira ere, berri batzuk 1876 baino lehenagokoak, handik eta hemendik, nahi gabe lortu ditugunak eta garai kronologiko bat bestearekin konparatzeko balio izango digutenak. Beste tauletan ez bezala, taula
|
honetan
ez da urtetik urtera alde nabarmenik ikusten, ez dira behintzat hutsune handiak geratzen, urte guztietan badago berririk eta kopuruak aldatuz doazen arren, kasu askotan gradualki pasatzen da hori, nahiz eta badauden urte batzuk berri kopuru handiagatik bereizten direnak? 1888 eta 1890 artekoa edo artekoa kasu?, 1890ean hain justu, Argentinan krisi ekonomiko latz bat jasaten ari ziren.... Dena den, garbi geratu behar da ezen ikerketa honetan ez dela aztertu nahi izan egunkari bat goitik behera jaio zenetik itxi arte, ikerketa honetan aniztasuna izan da bilatu dena, egunkari batetik bestera, garai batetik bestera edo leku batetik bestera egon daitezkeen diferentzia eta ñabardurak azaleratu nahi izan dira.
|
|
|
Beste tauletan ez bezala, taula honetan ez da urtetik urtera alde nabarmenik ikusten, ez dira behintzat hutsune handiak geratzen, urte guztietan badago berririk eta kopuruak aldatuz doazen arren, kasu askotan gradualki pasatzen da hori, nahiz eta badauden urte batzuk berri kopuru handiagatik bereizten direnak? 1888 eta 1890 artekoa edo artekoa kasu?, 1890ean hain justu, Argentinan krisi ekonomiko latz bat jasaten ari ziren. Dena den, garbi geratu behar da ezen ikerketa
|
honetan
ez dela aztertu nahi izan egunkari bat goitik behera jaio zenetik itxi arte, ikerketa honetan aniztasuna izan da bilatu dena, egunkari batetik bestera, garai batetik bestera edo leku batetik bestera egon daitezkeen diferentzia eta ñabardurak azaleratu nahi izan dira.
|
|
|
Andaluziarrak esaterako, Argentinako Gobernuak ez zituen ikusi ere egin nahi eta emigrazio agenteei andaluziarrik ez erreklutatzeko gonbitea egiten zien: «Por no adaptarse su carácter a la vida que hacen los naturales de los pueblos de La Plata, lo cual da ocasión a frecuentes disgustos que más de una vez produjeron lamentables desenlaces»80 Hegoaldeko eta iparraldeko pertsonen arteko konparaketa
|
hau
ez zen Espainian edo Euskal Herrian soilik egiten, Europa guztirako balio zuen ideia bat zen hau, Europa iparraldeko bizilagunak langileagoak eta modu berean berritzaileagoak ziren, ideia horren berri Blanca Sanchez-ek ematen digu migrazio prozesuei buruzko bere ikerlanean81, bertan azaltzen duenez, Argentinan alarma piztu zen Italiatik eta Espainiatik joandako immigrante gehiegi zegoelako «naci...
|
|
2011
|
|
|
joz lagundurik udaletxeraino iritsi eta bertan ordenaren defendatzaileen eta Azurzaren aldeko hitzak jaurtiko dira, gero lunch batekin amaituz169. Errepresio? sinboliko edota ideologiko
|
hau
ez da honekin etengo ordea. Urriaren 28an, tradizionalistek antolaturik, gertakari iraultzaileetako martirien aldeko hileta ospatuko da170 Era berean, halakoak ere karlisten ekimenez, errosarioen otoitzak antolatuko dira karlisten egoitzan Iraultzan hildako martirien alde.
|
|
2012
|
|
|
Ez,
|
hau
ez da.
|
|
2013
|
|
|
La Révolution Française, par Georges Lefebvre, Raymond Guyot et Phillipe Sagnac, Paris, 1930 Klasiko bat, Frantziako Iraultzari buruz idatzi den libururik garrantzitsuenetako bat. Kasu
|
honetan
ez nuen erosi, Azkue Bibliotekatik hartu bainuen, eta hortik bere data goiztarra (1930). Georges Lefebvre() gai horretan egon den espezialistarik handienetakoa da eta liburu hori bere lanen lehen sintesi bat, ondoren beste bizpahiru aldiz argitaratu zuena, harik eta 195 1n behin betiko edizioa osatu zuen arte.
|
|
2016
|
|
|
Sexu askapenarekin batera aipamen labur bat egingo dugu emakumeen askatasunaren aldeko borrokaren inguruan. Esan beharra dago, borroka
|
honek
ez zuela garrantzirik izan 60 hamarkadaren bukaera arte. 1968 urtetik aurrera hasi ziren talde feministak mobilizatzen.
|
|
|
Gudaren aitzakiak eta mezu patriotikoek ezin izan zuten amerikar gizarte sektore baten aldaketa nahia geldiarazi, 60 hamarkadan New Left mugimenduaren jaiotza honen adierazle dugularik. Estatu Batuak astindu zituen mugimendu
|
hau
ez zen bat batean sortu, bere sustraiak aurreko hamarkadan aurkitzen ditugularik.
|
|
|
Are gehiago, gatazka bat ulertzeko bi bertsioak ezagutzea ezinbestekoa da. Kasu honetan baina, lan
|
honek
ez du ematen biak sakon lantzeko, eta hori egin ezean, nik neuk kritikatutako azaleko azalpen bat bihurtuko zen zuen aurrean duzuen ikerketa hau.
|
|
|
sabbath etako jaieguna eta janariaren inguruko arautegia. Herzl en sionismoaren ikuspegien aurkakoak dira,
|
honek
ez baitu jartzen Jainkoa sionismoaren lehentasunen artean. Eretz Yisrael en aldekoak dira.
|
|
|
bezala ukatua izan zedin. Hala ere,
|
honek
ez du esan nahien aldekoak izan behar zirenik, izan ere, erregimenar sailkapen honen aldeko denak Francoren kontrako historialariek ere erabili izan dute, erregimen autoritario, izendapena.
|
|
2017
|
|
|
Nahiz eta lan
|
honetan
ez dugun aztertuko, Mediterraneoko nabigazioak izandako garrantzia aipatu behar dugu. Izan ere, Neolitotik aurrera bi eremuen arteko harremanak egon zirela frogatuta dago, abere eta landare etxekotuekin eta zeramika kardialarekin besteak beste.
|
|
2018
|
|
|
Gaur egungo Artziniega, Aiara, Okondo, Laudio eta Amurrioko udalak biltzen ditu, bizkaitarra den Urduñarekin batera. Batzuek Orozko, Arakaldo eta Arrankudiaga ere sartzen dituzte eskualde berean, baina lan
|
honetan
ez ditugu kontuan hartuko azken herri horiek; izan ere, herri horietako dinamika linguistikoak ezberdinak izan ziren eta gaur arte mantendu dute bizirik euskara, Orozkok batez ere.
|
|
2022
|
|
|
1962ko HAPOak, Altza, Intxaurrondo, Bidebieta edo Herrera bezalako auzoak periferiko moduan sailkatu zituen eta bere helburua periferian eman zen hazkunde demografiko eta ekonomikoaren araberako urbanizazio prozesua garatzea zen, behar besteko zerbitzuez hornitzeko. Alabaina,
|
hau
ez zen horrela izan, eta Plan Partzialen bidez aurrera eraman ziren poligonoetako planak. Iniziatiba pribatuak sustatu zituen heinean, konkreziorik gabe eta era askean eman ziren, eta soilik bi eremutan eragin zuen hasiera batean; Bidebieta La Pazen eta Intxaurrondon (Cañamero, 1988:
|
|
|
Proiektu sionistaren aukera bakarrak behin lurren aldarrikapena lortuta, hein txiki batean bederen, aldaketa demografikoak burutzeko lurren erosketak burutzea zen. Lehen Mundu Gerrara arte, Palestinako agintea Otomandar inperioan esku egon zen eta azken
|
honek
ez zuen erraztu sionistentzako lurren erosketen prozedura (Shilony, 1998: 16). Behin Lehen Mundu Gerra bukatuta, Mandatuen garaia hasita 1948ra arte Britaniar Handia egon zen Palestinako agintean.
|
|
|
Euskal armagintza garrantzitsua izan zen aliatuen gerra ahaleginean baina
|
hau
ez zen euskal ekoizleen hautu bat izan, egoerak behartutakoa baizik. Ikusi dugun bezala, Italiaren eta Suitzaren bitartez bideak irekiak egon ziren bitartean Alemaniarekin harremanak egon ziren eta zenbait arma bidali egin zirela jakin badakigu.
|
|
|
Ekoizpenaren hazkunde hau gerraren ondorio naturaltzat har dezakegu, suzkoarmak gerran erabiltzen direlako eta hori bera zen industria honek ekoizten zuena. Baina ondorio
|
hau
ez da guztiz zehatza kontutan hartzen badugu euskal armaginek gerrarako armak ez zituztela egiten eta, gerran zehar, euren ekoizpenaren ezaugarriak gutxi aldatu zirela. Hau kontutan izanik, salmenten igoera izugarri hori azaltzea zailagoa egiten zaigu.
|