|
2000
|
|
|
Horren arabera, ez luke behar laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du hizkuntzei dagokien arazo
|
hau
eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta. Orain onartu duelarik, zer gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan, esan beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu
|
hau
eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
|
Eta gaur egun oraindik geldi dago. Zeren Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku omen du hizkuntzei dagokien arazo
|
hau
eta Europako hizkuntza gutxituen aldeko gutun horri betoa jarri baitzion, arrazoibidetzat adieraziz bere Konstituzioaren 2 artikuluaren aurkakoa dela. Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta aldi berean anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri.
|
|
|
" Ez zaitez hainbeste kexatu, gizona!", esaten zion bere gurutzetik," ni kexatzen al naiz, e? Arantzazko koroa
|
honekin
eta, iltzeak edonon eta... ni kexatzen al naiz?" Redios. Eta gainera arrazoi zuen.
|
|
|
Sandwich bat erosi dut, bejetala, eta postrerako utzi ditut hegazkinean gosariarekin batera eman dizkidaten gurina eta marmelada. Azkenean mokadua labur geratu zait eta, arrasti osoan zehar tripak gurru eta gurru eduki ondoren, kafe merke hau da,
|
hau
eta ezer ez besterik, zutik jarraitzeko behar nuena. Goizegi da oraindik afaltzeko.
|
|
|
Zeren, hark skribaturik utzi zuen kartaren arabera, ezin izan baitzitekeen bertzela... nahiz eta karta hura jaun Albert Etxegoienen sasoinean —aitona Ni ko lasen aitarenean— galdu zen... Baina hemendik ateratzen haizenean, soseguz mintzatuko gaituk,
|
honetaz
eta hartaz... Eta jakin ezak, bitartean, ezen protestantei buruz erraiten diren gauzak —deabruak bezalakoak direla eta, halatan, adardun eta isatsdun—, funsgabeak direla eta gezur handiak; baina ireki ongi begiak eta erradak adarrik edo isatsik ba ote dudan:
|
|
|
" Guztia ez bat ez bi izan zuan! —erran zidan osaba Joanikotek, bihotza artean bero— Testamentaz ari gintuan,
|
honetaz
eta hartaz, noiz eta bat batean erran baitzidan: ‘So egiten diadan bakoitzean, ene arreba Joana ikusten diat, hire izeba Joana alegia.
|
|
|
Eta nola, beraz, kontradikzioneak, hartaraz gero, itxurazkoagotzat jotzen ditudan egiazkoagotzat baino, zer gertatuko litzateke, baldin, zuk gutunean erraiten zenidan bezala, Giordano Brunoren ideiak aintzakotzat hartu eta are urrunago joanen bagina? Izan ere, mundu
|
honetaz
eta bertzeaz mintzatzen gara franko, baina zer, mundu hau eta bertzea bat eta bera balira. Materiaz eta spirituaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira, espazioaren infinitutasunean?
|
|
|
Eta nola, beraz, kontradikzioneak, hartaraz gero, itxurazkoagotzat jotzen ditudan egiazkoagotzat baino, zer gertatuko litzateke, baldin, zuk gutunean erraiten zenidan bezala, Giordano Brunoren ideiak aintzakotzat hartu eta are urrunago joanen bagina? Izan ere, mundu honetaz eta bertzeaz mintzatzen gara franko, baina zer, mundu
|
hau
eta bertzea bat eta bera balira. Materiaz eta spirituaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira, espazioaren infinitutasunean?
|
|
|
Eta bertze egun batean Miguel de Sandoval ezagutzeko parada izan nuen: zure lagun min hura, Pirinioetako Bakearen ondotik Bordeleko unibertsitatean ezagutu zenuena, zeinarekin bildu izan baikinen behin edo behin,
|
honetaz
eta hartaz mintzatu ahal izaiteko, baita Tomas Mororen Utopia z ere, egun batean. Eta nola mintzatu zen Miguel, Utopiaren alde, Makiaveloren kontra!, erraiten zigula:
|
|
|
Eta numeroen mundu horretan bakoitzak bere inportantzia dik, zeren numero bakoitza izan baitaiteke zurrunbilo baten sorleku edo ustekabeko pintzelada batena. Eta munduaren kontzepzione berri
|
honetan
eta magiarekin zerikusirik ez duten numeroen errealitate horretan —zeren eta ni ez bainaiz Ficino edo Pico della Mirandolaren eskolakoa eta ez baitut aritmologia mistiko misteriotsurik sinesten—, goia eta behea eta koadroaren alde guztiak mugimenduak lotzen ditik... eta arestian aipatu numeroen zurrunbiloek lotzen ditiztek. Eta zurrunbilo horiek, pintorearen odolean ere sartzen direlarik, gorputzean eta kontzientzian tenpesta eta ekaitza eragin ziezaioketek.
|
|
|
Harik eta amak egun batean aulkia eta bazinak ekartzea erabaki zuen arte. Eta, handik aitzina, moda berria nagusitu zen gure etxean, aitaren kontsentimenduarekin, are gehiago jakin zuenean ezen Frantziako errege Louis XIV.a ere halaxe ibiltzen zela, bai palazioan eta bai gudu lekuetan ere, kakontzia tronutzat harturik, hari eta
|
honi
eta mundu guztiari manuen emaiten.
|
|
|
Bazkarian, hatsarrean bederen,
|
honetaz
eta hartaz aritu ginen, aitak egin bidaiaz, etxeko tigrearen ihesaldiaz, zeren eta piztiak lehengo urteko uda hondarreko egun batean egin baitzuen ihes oihanerat, eta zeren mila historia entzuten baitziren herritarren ahotan, tigreak Pagabasoko leizea hartu ote zuenetz gordelekutzat, eta handik ateratzen ote zen gauero bere egitekoen egiteko... gai korapilatsuak alde baterat utzirik, kortesia oso...
|
|
|
—eta, erranaz damutu balitz bezala, gaineratu zuen—: Baina zer nabilkizu ni hemen
|
hau
eta hura eskaintzen, zuhaur zaitugunean etxeko jauna?
|
|
|
Moneda hauek, bertzalde, ez zaizkik gaizki etorriko, heure bidaiako gastuei buru egiteko —eta, begietarat so egiten zidala, hala solastatu zitzaidan gero, betartean irri bihurri bat ezkutatzen zuela—: Bidaia ona izan diagu Indietarik honat, eta luze mintzatu gaituk
|
honetaz
eta hartaz... Ordea, orain arte erran ez badiat ere, balitekek Urbiain apur bat mudaturik ikustea.
|
|
|
—Baina, izurrite hura iritsi baino lehen, kontatu behar dizut nola mintzatu zitzaidan aita Bartolome bere bisita haietarik batean
|
honetaz
eta hartaz... baita nik artean egin gaberik nuen testamentaz ere, eta nola kontseilatu zidan ezen jauregia ospital baten egiteko erabil nezakeela, edo Jesusen Konpainiaren eskutan ere utz nezakeela, hura kasik onena!, zeren Konpainiak baitzuen kontu haietan jende aditurik eta ezin prestuagorik, Jainkoaren zerbitzari leialak guztiak, jauregia modurik onenean enplega zezaketenak, Jainkoaren jainkoz... " Pentsa ezazu", erran zidan hark, eta nik baietz erran nion, pentsatuko nuela.
|
|
|
—Eta hala, bada, heldu zen, bai, halako batean, izurritea —erran zuen amak— Eta aita Bartolome egun haietarik batean Iruñatik etorri, eta ikusi zuenean izurriteak eragin miseria, erran zuen, ukabilak hertsatzen zituela: " Urbiainek ez du konponbiderik izanen, Pagabasoko leizea estali arte!" Baina aita jesuitak mintzagai gehiago zituen, itxura batean, bere zakuan, eta hala aritu ginen orduan ere
|
honetaz
eta hartaz... eta, Iruñarat itzuli aitzin, galdetu zidan: " Pentsatu al duzu lehengoan erran nizun zer hartaz, andere Graziana...?" Ene testamentaz eta jauregiaren etorkizunaz ari zitzaidan, jakina...
|
|
|
Eta soineko haiek beren historia zuten, jakina... eta, hala,
|
honen
eta haren hitzetarik berehala jakin nuen ezen don Fidel Urdanburu zazpi emaztekirekin bizi zela eta haiek aldatzen ibiltzen zela, halako tailuz, non, batez gogaitzen zenean, beheko txaboletarat igortzen baitzuen, bere soinekoarekin, zeren eta soineko hura baitzen haien zerbitzuen ordain, eta etxeratzen zuen, haren orde, bertze emazteki indiar bat, zeinarentzat erosten baitzuen bertze soineko bat....
|
|
|
Eta irabazi ninduen, gainerat, lehen egunetik beretik. Zeren eta, amak ez bezala, zeinak bere usteak eta iritziak ezartzen baitzizkidan eneak entzun ere gabe, hau honela da eta hori horrela da, eta
|
honetaz
eta horretaz ez dago hitz egin beharrik, zeren eta hemen nihaurk manatzen baitut, doña Lidiak, aldiz, entzuten eta aditzen baitzidan. Eta zalantzaren ertzetik hitz egiten zidan gero...
|
|
|
Eta, hala eta halatan, burutik kendu ezin zuen tratu hura, alde batetik, eta errege erreginen ezkontza hartan ikusi zuen luxua eta kirkileria, bertzetik, horditurik bezala etxeratu zitzaigun. Eta bazkalordua iritsi zen, eta batean
|
honetaz
eta bertzean hartaz aritu zitzaigun aita, isildu ere gabe, zozoak udaberrian baino kalakariago.
|
|
|
Eta ibai Orinocoren ahorat iristeko, bertzalde, La Hispaniolan lehorreratu genuen, lehen urrats gisa, profitatuz galeoi flotak uharte hartan egin izan ohi zuen geldialdia. Hurrengo urratsean, berriz, txalupa edo untzi tipi bat aloka geniezaiokeen bati... edo,
|
honi
eta hari adituaren arabera, guhaurk egin genezakeen baltsa xume bat modu ezin merkeagoan, bela eta guzti, esklabo beltz batzuen laguntzarekin —zeren baitzirudien ezen La Hispaniolako uhartea esklabo beltzez beterik zegoela—, halako tailuz, non, handik aitzina, baltsa hartan abia baikintezkeen, lehenik ekialderantz eta gero hegoalderantz, uhartez uharte —zeren eta inguru hura arrosa...
|
|
|
Eta oroitzen dut, halaber, nola bazkari afarietako solasetan ama adi egoiten zen, gogotsu eta gogoetatsu, noiz eta osaba Joanikot eta prezeptore jaun Marcel mintzatzen baitziren
|
honetaz
eta hartaz —diskrezionez eta kortesia osoz, beti ere, amaren aitzinean—, haienganik zer edo zer ikas zezakeelakoan, zientziaz edo filosofiaz... Horrekin ez dizut erran nahi ezen ama, haiei beha, liluraturik bezala egoiten zela, lerde jario, zeren eta permatzen eta entseiatzen baitzen, aitzitik, pudoreak edo bere izaiteko moduak hartaraturik, sentimenduen gordetzerat eta estaltzerat, eta, ondorez, urruntasun haren erakusterat; aldi hartan, halarik ere, haren urruntasuna ez zen guztiz urruna, nola izanen baitzen gauzak okertu zirenean, eta urruntasun hark bazuen, halatan, hurbiltasun eta berotasun puntu bat, igartzen zitzaiona, batik bat, osaba Joanikoten aitzinean —nahiz eta orduan ere osaba Joanikot zèn bezalakoa zen, eta jende guztiarekin ibiltzen zen, eta ume handi bat bezalakoa zen—, halako suertez, non baitzirudien ezen ama bekatutxo haiek barkatzeko disposizionean zegoela, edo ez ikusi egiteko bederen, osabari baina ez bertze nehori.
|
|
|
...atik beharbada, Mattini gauzak berez heltzen zitzaizkion, lekutik mugitu gabe —hala heldu zitzaizkion, konparazione, primutasuna eta primutasunak eskaintzen zizkion bertze lehentasun guztiak, aitaren benedizionearekin—, hura zelako protagonista eta aktore nagusia, eta ni ikuslea; baina ikusle izaiteak, bertzalde, begia eta behakoa zorroztu zizkidan, zeren eta paratu behar izaiten bainuen
|
honi
eta hari beha, hemen zer gerta han zer gerta, eta gauzei hemendik eta handik behatu behar izaiteak eta haiei buruz behin eta berriro pentsatu behar izaiteak bertzeek nekez ikus zitzaketèn gauzen ikusterat eraman ninduten; eta entzule izaiteak, berriz, belarriak zolitu zizkidan, halako tailuz, non nornahik erran baitzezakeen nitaz, oker handirik gabe, ezen amaren belarri zulotik erditua izan beha...
|
|
|
...behatu behar izaiteak eta haiei buruz behin eta berriro pentsatu behar izaiteak bertzeek nekez ikus zitzaketèn gauzen ikusterat eraman ninduten; eta entzule izaiteak, berriz, belarriak zolitu zizkidan, halako tailuz, non nornahik erran baitzezakeen nitaz, oker handirik gabe, ezen amaren belarri zulotik erditua izan behar nuela, Gargantuak bezala, zeren, nola egun osoan egon behar izaiten bainuen
|
honi
eta hari adi, hala egin baitzen ene entzutea hagitzez ere sentiberagoa, ene belarria ikustezinki zabaldu balitz bezala, bazter guztietarat iristeko gai... eta hala eta halatan aditu behar izaiten bainituen anitzetan aditu nahi ez nituen hitzak ere, nola egun hartan, zeinean aditu nuenak markatu eta zigilatu baininduen, bihotzaren erdian.
|
|
|
Ezagun ditugu munduan ipuinak eta historiak asmatzen dituzten skribatzaile sonatuak, nola Boccaccio edo Cervantes, baina ez al zaizu iduritzen, jaun André, ezen nekez ediren daitekeela Berceokoaren don Bildur hura baino asmatzaile joriagorik eta emankorragorik?
|
Honetan
eta hartan eta bertze mila gauzatan egon naiteke dudos, baina horretan ez dut dudarik. Eta uste dut ezen hala izan zela atzo, eta hala izanen dela bihar.
|
|
|
Baina natorren berriro kapitainarenganat: izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin,
|
honetaz
eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! Eta konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat herri eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren...
|
|
|
Samindu eta sumindu zitzaidan apeza, erranez ezen, errespetua eta begirunea zor niola Jainkoaren ministroa zen aldetik, baita ni baino zaharragoa zen aldetik ere, eta ezin seriosago mehatxatu ninduen ezen auzitarat eramanen ninduela. Jalgi ziren liskar hartan kapitaina eta frantsesez zekiten bertze hiruzpalau marinel ene alde, erraiten zutelarik ezen giristino zaharra nintzela, eta estatu eta kondizino ezin hobekoa, Nafarroako handiki baten semea,
|
hau
eta bertze, eta, nola mundu honetan kasik ez dagoen ate hertsirik, urrezko edo zilarrezko gakoz ireki ezin daitekeenik, amore eman zuen finean apezak zilarrezko hiru errealen truke. " Gure erlijioneak barkamendua aldarrikatzen du eta seguratzen dizut ezen hiru meza emanen ditudala zure arimaren salbazionearen alde, moneda bakoitzeko bat" eta, monedak eskuko hatzez laztandu eta irri maltzur bat luzatzen zidala, nehongo lotsarik gabe egotzi zidan:
|
|
|
—Kontu horrexekin etortzen zait larunbatero, ez dakit zenbat denboraz geroztik. Aspertu dela mundu
|
honetaz
eta pilula bat emateko, behin betikoz lokarrarazten dutenetarik. Eta nik,, ez ematen, eta orduan hura zakartzen eta garrasika hasten, eta barride guztiek jakin behar Rosarioren zorioneko pilularen berri.
|
|
2001
|
|
|
Zer esan behar dion eraztuna erakustean. Barkatu, anbulantzian aurkitu nuen
|
hau
eta, zera, zurea da ezta. Joooode.
|
|
|
Hizketan aritu gara ondoren minutu batzuk, ezer berezirik esan gabe.
|
Honetaz
eta hartaz. Tabernako gauzak.
|
|
2002
|
|
|
–Oso ondo. Hala izanik, jarraitu zuen erregeak bere asmo maltzurrak ezkutatuz?, badut uharte
|
honen
eta bertakoon ohoretan zuk egin dezakezun eginkizun xume bat. Gazte ausarta eta saiatua zaren aldetik, poztu ere egingo zara aukera hau ematen dizudanez gero.
|
|
|
–esan nion nik, eta bukatzeko–: Ez ahaztu, baina, bisita
|
hau
eta beste guztiak geure artekoak izan ditugula, eta horixe izango dela gure sekretua...
|
|
2003
|
|
|
Justoetxeko baserri zelaiez gain, Azpilgo beste hiru baserriren jabe baitira justoetxetarrak, baita Sanmark mendixkarena ere. Hitz asko egin izan da jabego horien legetasunaz, lapurtuak izan ote ziren,
|
hau
eta bestea. Ez da guztia esamesa hutsa, dirudienez; XIX. mende hasieran gosea nagusitu zen Azpilen; Justoetxen, ordea, sekulako uzta bildu zuten, aletegiak artalez betetzen zituztela.
|
|
|
Eta
|
hau
eta bestea, aurrekoa eta atzekoa, Urtainek tongoa egin ote duen, eta más pisos en Alza (azken aurreko orrian).
|
|
|
Liburu honen sorrera eta idazketa prozesua bere mamiari guztiz loturik daude, irakurlea berehala konturatuko den legez, eta ez dute, beraz, bestelako azalpenik behar. Hala ere, utz iezadazue kontatzen nola ezagutu nituen testu
|
hau
eta beronen egilea, obra ulertzeko ere lagungarri izango delakoan.
|
|
|
" Zu al zara halako?", eta bai. " Zuk idatzi al duzu
|
hau
eta hori?", eta baietz berriz nik, beldurtzen hasita, horrelako gai minberekin inoiz ez baitakizu zer topatuko duzun. Nirekin egon nahi zuela, telefonoaz bestaldekoak.
|
|
2004
|
|
|
Hari eta horri galdezka pasatzen nituen orduak.
|
Honek
eta hark esandakoaz, non nengoen jabetzen joan nintzen eta gertatzen zenaren berri jakiten, baina nire pertsonari buruzko ezertxo ere ezin jakin. Beraz, ospitaletik albait arinen irten nahi nuen, ezagutuko ninduen norbait aurkitu.
|
|
|
Badakigu nolako zama zeraman bere familia osoa galdu zuenetik. Askotan mintzatu gara
|
honetaz
eta askotan pentsatu dut gai izango zela, gaur, orain egin duena egiteko. Beharbada, azken aldian baztertuta neukan gai hori, nire arazoek gainezka egiten zidatelako.
|
|
|
Ni ez naiz aldatu. Itxi dezagun eztabaida txoro
|
hau
eta jarrai dezagun aurrera.
|
|
|
Orduan, bistan denez, kimatu ez ezik jatorrizko mezuaren esanahi zehatza erabat aldrebestu ere egin dezakegu, ez baitakigu ziur gurera aldatu dugun aipuaren iturburuan zehatz mehatz zer zegoen, bitarteko baten bidez eskuratu dugunez gero. Bego,
|
honetarako
eta bestetarako, gure prozedura honek dituen arriskuen aitorpen hau.
|
|
|
auzo Estatuen arteko gerrateetan irabazi zirenak eta galdu zirenak irabazi eta galdu ez balira ezinezkoa ote zen gaur Espainiako hizkuntza frantsesa ere izatea eta Portugalgoa espainiera ere izatea? Mesedez, ez gaitezen morrontza ideologikoan amildu halakoak eta holakoak115
|
hau
eta hori esan duelako. Nazionalismoari aldez edo moldez atxikirik dauden afera hauetan gaitasun ideologiko eskaseko herria da gurea oro har; dena delarik ere, hori horrela izatea ulertzekoa da herritar arrunten artean.
|
|
|
–Euskaraz pentsatu da, esperientzia konkretu batetik pentsatu, euskarazko munduan inkarnatzen den esperientzia batetaz pentsatu. Azkeneko urteetan gutxitu egin zaigu euskaraz pentsatze
|
hau
eta gaztelaniaz pentsatzea handitu?. 533
|
|
|
Hizkuntza bat ikasteko orduan indar jardunean dabiltzan motibazioen kokagunea izozmendiaren gainean hauteman dezakegu. Euskaltegira datozen ikasleei luzaro gabe hasten gatzaizkie galdezka
|
hau
eta bestea, euskara ikastea zer eratako jarrerak eta interesak eragin dioten jakin nahirik. Jarrera eta motibazio motak definiturik dauzkagunez, gure ondorioak laster erabiliko ditugu jarduera didaktikoaren lagungarri.
|
|
|
–Oraintxe iritsi gara muinera, hainbat amets pizten eta hainbat eragiten digun lekura.
|
Hau
eta hori eta bestea esango dugu, baina gure eskoletako (edo eskolatik pasatako) gazteek euskaraz egite horretan ez dugu aurrerapen handirik ikusten. Euskal eskolatik pasa diren edo hortxe ari diren gazteek ez dute, urrundik ere, orain mende laurden espero genezakeen aurrerapenik egin, euskaraz jarduteari dagokionez?. 643
|
|
|
Aita Lhande’ren iztegia, eta Tournier Lafitte’renak ongi daude; baña guretzat ez dira oso egokiak, euskera frantsez, eta frantsez euskera baitira. Azkue’ren iztegia agiturik dago aspaldi
|
ontan
eta besteak (Aita Bera’renak batez ere) kalte aundia ekarri dute seta baten seme dira ta.
|
|
|
Nekez azal dezake nehork berak baiño zorrozkiago, zergatik hizkuntza bat ez dan hitz lerrokada huts bat. Irakurleak liburua eskuratzeko aukera baldin badu, bai puntu
|
huntaz
eta bai guretzako oiñarrizko diran beste askotaz ere, argitzapen ederrak lortuko ditu.
|
|
|
Beren lana goxatzeko eta erraztutzeko, 1927 an" Sanastaja" izeneko aldizkari bat sortu zuen. Bai
|
hau
eta bai hitzen txartelak bidaltzea doharik jarri zituen.
|
|
|
B) 23 herri giltzarri horietatik, bina hiztun jator etorrarazi ziran Helsinki’ko Unibertsidadera. Zuhurki prestatutako azterketa hildo batean hitzeragiten zitzaien, gai
|
huntaz
eta hartaz, beren esanak oro diskotan inprimatuz.
|
|
|
Gero, tropela pasatu behar zenean, kalera irteten ziren Rähkmäe eta etxekoak, eta animatzen hasten ziren, aupa
|
hau
eta aupa bestea, denak animatzen zituzten, eta gero Rähkmäek agur esaten zien etxekoei, esaten zien eskerrik asko teagatik, eta etxekoek erantzuten zioten txokolatea ere bagenuen, eta Rähkmäek pentsatzen zuen egunen batean frantsesa ikasi zuela, ez zelako normala tea edatea txokolaterako gogoa dagoenean. Eta agur, eta agur.
|
|
|
Azalduko dizuet. Ez dut bizitza osoa dendaz denda eman nahi, saltzaileei grabaketa
|
honen
eta haren bikaintasunak azalduz. Gora egin nahi dut lanbidean.
|
|
|
eman zien nobela
|
honi
eta Iñaki Irasizabalek
|
|
|
Ezagutzen nuen elkarrizketatzailea, eta, solasaldiari ekin aitzin, egongela batean egon ginen,
|
honetaz
eta hartaz hitz egiten, nire dibortzioa ere mintzagai; gero, txantxetan aritu ginen, emakumeez eta...
|
|
|
Lehenik, Ikerrekin kontsultatu nuen. Ordu luzeetan hitz egin genuen, aldeko eta aurkako argudioak balantzan jarriz, legeari zegozkionak ere bai, haurra jasoz gero elkarrekin bizi ginela zabaltzea komeni ote zitzaigun edo disimulatzen ibili behar ote genuen,
|
hau
eta beste. Honela esan zidan, azkenean:
|
|
|
Ondoren, aitonari buruzko anekdota batzuk kontatzen zizkidan amonak, malenkoniaren ertzetik: gerra garaian jende askori lagundu ziola,
|
hau
eta beste.
|
|
2005
|
|
|
Eta
|
honetaz
eta hartaz hizketan aritu ziren, harik eta amona Kontxik Tomasi galdetu zion arte:
|
|
|
Inoiz izan al da Amets Olazarrik? Ze mundu zoro da
|
hau
eta ze peoi mota tokatu zait izatea. Etxera itzuli gura dut, nekatuegi nago.
|
|
|
Argi izpirik ere irristatzen ez den gela beltz batean giltzapetuta sentitzen naiz. Agian neuk ere kanpoko mundu
|
honetan
eta neure buruarengan sinisten dudalako plantak egin ditut, haiek ez atsekabetzeko. Hau dena ordenagailu batean sortutako mundua bada, ez dut ezer galtzen antzezlanean parte hartuz, eta hala ez bada, ez naiz hain bidegabea izango nire ingurukoekin.
|
|
|
Gazte garaian gustuko zuen etengabe hitz egitea,
|
honetaz
eta hartaz, edozertaz; baina jatetxean bigarrengoz hasi zenetik nahiago zuen hitzik ez ahoskatu, irribarrea ahoan zebilen batetik bestera, inolako kexarik gabe egiten zituen lan nekezenak, eta gainera dena egiten zuen ondo. Beti izan zuen esku ona.
|
|
|
" Hau eskarnioa... gauden
|
honetan
eta burutazio funsgabe hori azaltzea ere..."
|
|
|
Ander Iturriagak, aldiz, Arrano tabernakoak, gure bakardadea sumatu bide zuen: eta preso senide
|
honekin
eta harekin elkartzea proposatu zigun.
|
|
|
Gogoratzen yak? Atxetako sardiñak eta Labartzako arkumea,
|
hau
eta ha erreta; eta napar ardau gorrixa. Eta amaitzeko Izalgo gaztaia.
|
|
2006
|
|
|
Ematen du, Euskal Herriak kalamitateak eta gerrak sortu besterik ez duela egiten; eta gero Gaztelak laguntzen dio irteten eta aurrera egiten. " Tal ha sido nuestra historia"," esta nuestra villa, apoyada en la Corona de Castilla y en la nación toda española, lleva no ya a Vizcaya sólo, sino al pueblo vasco todo, a su más alto y noble destino, a la conciencia de su misión histórica" 285 Patu
|
hau
eta Euskal Herriaren misio historiko hau, diosku orain (Gaztela ahaztuz bezala!), bere balio aparta –euskal arrazarena– historia unibertsalean erakustea da. Literarioki Unamuno-k plano historikoak lotzen dituen bezala, bere esperientzia pertsonala, Gaztelara irtenda erreusituz, Bilboko historiaren paradigma da; Bilboko historia, Gaztelak lagunduta erreusituz, Euskal Herriko historiaren paradigma.
|
|
|
Altamira arima espainolaren psikologoak; eta testuinguru horretan kritikatzen ditu" los que se lanzan a síntesis como las que permiten hablar del" senequismo español", el" donquijotismo castellano" o, volviendo del revés la medalla, de la" indolencia andaluza" o la" perfidia catalana" 785 Hau da, XIX. mendeko polemikez gero, zein ez da hor sartzen Espainian? Herrien Psikologia nazional hau, bere aurretiazkoetan artifizialki unitario den legez (aiurri edo arima espainola
|
hau
eta hori da), ondorioetan erraz bihurtzen da politikoki unitarista (espainol onak hau eta hori izan behar du; edo, kasuan, euskaldun onak) 786 Herrien Psikologia (espainolista) horren kritika sistematikoena El mito del carácter nacional. Meditaciones a contrapelo liburuxka da, 1970787, orain ez dugu gehiago arakatuko.
|
|
|
Altamira arima espainolaren psikologoak; eta testuinguru horretan kritikatzen ditu" los que se lanzan a síntesis como las que permiten hablar del" senequismo español", el" donquijotismo castellano" o, volviendo del revés la medalla, de la" indolencia andaluza" o la" perfidia catalana" 785 Hau da, XIX. mendeko polemikez gero, zein ez da hor sartzen Espainian? Herrien Psikologia nazional hau, bere aurretiazkoetan artifizialki unitario den legez (aiurri edo arima espainola hau eta hori da), ondorioetan erraz bihurtzen da politikoki unitarista (espainol onak
|
hau
eta hori izan behar du; edo, kasuan, euskaldun onak) 786 Herrien Psikologia (espainolista) horren kritika sistematikoena El mito del carácter nacional. Meditaciones a contrapelo liburuxka da, 1970787, orain ez dugu gehiago arakatuko.
|
|
|
Izan ere, hain zen tipikoa eta aurrez antzemateko modukoa! Ni ez naiz horrelako saltsetan oso ibilia baina, diskoteka batean tipo heldu bat emakume bati hurbiltzen zaionean ligatzeko asmo ezkutu nahiz agerikoarekin, lehenengo koparekin
|
huntaz
eta hartaz jardungo du, atsegin eta gisako azaldu nahian; bigarren kopa hartzeaz batera hasiko zaizu zu bai neska jatorra, eta polita; hirugarren koparekin bat iristen da" nire andreak ez nau ulertzen" zorionekoa: eta hortik aurrera, imajinatu nahi dituzun guztiak.
|
|
|
–Ez, zera: kariñoa diot kamiseta
|
honi
eta.
|
|
|
Han itxura aldatu zuen eta txerri ilezko eskuilen saltzailea zela esan. Mozorro honekin errazago zitzaion moiletan han hemenka iragarkiak irakurtzea eta
|
honi
eta hari hara edo hona joateko bideak zein ziren galdetzea. Denbora bat hirian igaro ondoren, mozorroa aldatu eta kotoizko oihal saltzaile bihurtu zen.
|
|
|
Hegan eginez Itsaso Gorriaren ertzetara iritsi zen Lilith –oraindik ere han bizi omen da–, eta mundu
|
honetako
eta besteko deabruak egin omen zituen maitale –ez dago harremanetan erabili zituzten posturen berririk–, Samael aingeru eroria zuela maitale nagusi –garai batean Yahvehren begikoa, bere argitasunagatik Luzifer deitua.
|
|
|
Agindutako moduan, poltsa bat eman zioten Carvallori, ezkuta zezan, ezezagunari Gurutze Santuaren zatiaren ordainetan eman ziezaion. Astindu egin zuen
|
honek
eta txintxinak eman zion barnekoaren berri.
|
|
2007
|
|
|
Elvis hil zen urte hartan, lehenengo aldiz izan ziren hauteskundeak Espainian berrogei urte pasatxoan, Elvis bera hil baino lehentxeago. Sigla saltsa hartan ez dakit nik zenbateraino bereizten genuen zer zen bata eta zer bestea, zein neurritan egiten genuen bat honekin edo bestearekin, baina gogoan geratu zait
|
huntaz
eta hartaz hizketan ari ginen egun haietako batean gure artean sortu zen solasa. Ez dakit nola hasi zen eta ez dio axola; hauteskundeak aipatu ditut arestian, eztabaida ere horren haritik sortuko zelakoan, baina haria beste nonbaitetik ere etor zitekeen, futboleko selekzioa zela, Eurovisionerako Espainiako abestia zela...
|
|
|
Gero hizketan segitu genuen,
|
honetaz
eta hartaz; musika, oporrak, eguraldia, anbulatorioa bere bigarren etxe bihurturik zeukan jendea... Ahalmen terapeutiko harrigarria izan zuen solasaldi hark, belarriko mina ere ahaztu egin bainuen une batez.
|
|
|
Gai horretaz galdetzea gaizki hartuko ote nuen beldur izango zen seguru asko. Baina gero gustura aritu gara
|
honetaz
eta hartaz.
|
|
|
Badirudi desberdintasun
|
honen
eta hartzuloetako pinturen artean, badagoela halako homologia bat. Goi Paleolitoan topatzen dugun arte lorakuntza harrigarrian (Lascaux, 15.000 urte; Altamira, 14.000; Ekain, 13.000) halako pentsaera gaitasun berri baten sorrera sumatzen da.
|
|
|
itaunaren erantzuna: baldintza
|
hau
eta hori egoteaz gain, autore bat, izpiritu nazionalak blaitua, dagoenean (eta jeinua izan!) 231 Bestea,. Lehen hitzak.
|
|
|
...zibilizazioaren teoria orokor bat erantsi dio lau bolumeneko Essai sur l, inégalité des races humaines arrakasta tristea izatera predestinatuarekin732 Ingalaterran ere, J. Ruskin ek honezkero aintzat hartzen du arrazaren eta klimaren influentzia artean (The Stones of Venice,), M. Arnold ek arrazaren influentzia literaturan(. The Celtic Element in Literature?, 1868), etab. Arrazialismo zientista
|
hau
eta bere herri gogoa, herrien psikologia eta soziologia zientifikoaren pretentsioekin, teorikoki sistema eta sozialki moda Europa osoan H. Taine k bihurtu du(,. Literatura ingelesaren historia?; 1870, De l, intelligence). Beraz, arrazialismo hau proiektu zientista baten fundamentu bezala sortu da.
|
|
|
garrantzizkoa azkenean arrazaren arima, izpiritua da, pribilegiatua historian; baina emaitza inportante hori emaitzatu eta oinarritu behar duena, arrazaren natura fisikoa, erretorikoki asko puzten da, baina gero, burezurreko indize batzuk, edo begi eta ile kolore, edo sudurraren forma axalekoetan besterik ez da identifikatzen837, ganorabako axalkeriak. Inork ez daki lotzen burezur edo sudur
|
honen
eta izpiritu haren naturak.
|
|
|
Besoa askatu dizu azkenean, baina zure inguruan dabil oraindik ere,
|
hau
eta beste galdetzen. Mozkortuta dago, zu bezala.
|
|
2008
|
|
|
Aita zuzen zuzenean doa beltzaranarengana eta joateko oihukatu dio. Gero eta urduriago dago
|
hau
eta zutitu egin da. Zer gertatzen zaion galdetu dio, baina ez du erantzunik jaso.
|
|
|
Zapore arraroa du pureak, atzokoak bezala; baina ez diot amari ezer esango. Urduri dabil aspaldi
|
honetan
eta seguru horregatik ez zaiola hain ona atera.
|
|
|
Gezurra eta egia bezala. Berak sartu zintuen
|
honetan
eta orain patuak beraren bidez ateratzeko aukera eman dizu. Beraz, Txibu izan zen atzokoa prestatu zuena?
|
|
|
Handik aurrera ere ez zen hobeto ibili: aita espiritual berriarekin izan zuèn lehen aitortzan egiaztatu zuen hori, hain ziren haren metodoak, frai Millanenekin alderatuta, diferenteak, hain beste muturrekoak, galdera zorrotzen zorrozkailua mihian, edozein txikikeriari punta ateratzeko prest?
|
hau
eta hori eta hura galdetzen zion, konplimenduzko hitzen bat ere bai tartean: ama nagusiak esan dit kilate askotako urrebitxia zarela, eta ea urreari dagokion distira ateratzen diogun, esan zion lehen konfesioan?, harik eta bigarren konfesioan itota sentitu zen arte.
|
|
|
izaten zituztèn lehietan: nola esaten da gaztelaniaz, aita?, nola esaten da, ama?, nola esaten da
|
hau
eta nola esaten da hura??
|
|
|
ez zuten eztabaidarik ere izan. Ez al zen, izan ere, baserria Nazarioren etorkizuna eta sutegia Ismaelena, aitak sarritan garbi utzi zuen bezala, eta ez al zuten
|
honek
eta osaba Bixentek bizimodua atera, eskola arrastorik usaindu ere gabe. Orduan??
|
|
|
Kaxkagorrik besoa lagunaren lepainguruan bildu, eta Beñardok ere berdin egin zuen, nola edo hala. Behin kalera irtenda, Kaxkagorrik
|
hau
eta hura esaten zion?. Aizak, Beñardo, orain hiltzen bahaiz, onena izango haiz: onena hiltzen, ordea?
|
|
|
Markesa andereak, haatik, guztiak zituen aurka etxean, morroi neskameak ere bai, menturaz; berak, ordea, markesa andereak?, etxe hartan egin eta desegin zezakeèn heinean, bere esanetara jar zitzakeen haiek guztiak: zuek
|
hau
eta hau, eta kito! Edo iritzia eskatuko ote zien, zeren guztien esanetan bidaia arriskutsua izan baitzitekeen, eta gauza bat zen morroi neskameak bere esanetara jartzea eta beste bat haiek hiltzeko arriskuan ipintzea?
|
|
|
Baina, langile gehienak ez bezala, balizko iraultzaz mintzatzen ziren asko eta asko gau eta egun?, fabrikaren funtzionamenduak harritzen zuen Nazario, eta hala, sugina zenean ez zen suari bakarrik begira gelditzen, tornularia zenean tornuari bakarrik begira gelditzen ez zen bezala, edo fresatzailea zenean fresagailuari bakarrik: guztiari begiratzen zion, makina bati eta besteari, sekzio
|
honi
eta hari, edo, haren ikasminak ez baitzuen neurririk, ofizioko jendeari galdetzen zion ofizioaz, edo enkargatuei erakusten bere prestasun osoa, fabrikak gorputz oso bat bezala funtzionatzen baitzuen, azken batean.
|
|
|
baina ikusi bai, igande askotan ikusten zuten elkar, interes komun samarrak zituztèn lagunak ziren, azken batean?, hartarako Mateok bere herritik Nazarioren herrirako bidea egiten zuela, zaldia hartuta. Bisita haiek aski berdintsuak izaten ziren?
|
honetaz
eta hartaz hitz egiten zuten, zernahiz, baita Nazariok lantegi berri bat irekitzeko zuèn proiektuaz ere, labe garai eta guzti?, baina behin edo behin egin izan zion Mateok tupusteko bisitaren bat? 1897ko abuztuaren 8ko igande hartan egin ziòn bigarren bisita, esate baterako?, ilunabarreko hura ez baitzen batere ohikoa eguerdiko bisita egin ondoren, zerbait izugarria gertatu ezean.
|
|
|
Hala agertu zion Giovanni Mazonik txoferrari. Bidean
|
honetaz
eta hartaz hitz egin zuten, Vi ttorio isilik eta leihotik begira zihoan bitartean. Mahastiz lerrotutako lurra zeharkatzen zuten, aihen pilotxoen eta ahaztuta utzitako lukuen tartetik.
|
|
|
–Utzi pasaporteak eta dirua, bete orri
|
hau
eta bihar goizean goiz jaso ahal izango dituzue, bisatu eta guzti, bota digu gogo handirik gabe ateko funtzionarioak, azalaren ilunean ageri jatorria. Guk, berriz, Casablancan gelditzeko gogorik ez.
|
|
|
Anaia eta biok kale honetan jaio ginen eta hementxe hilko gara, eztarritik operatutako beste gizonak baiezko keinu nabarmenak egin zituen buruaz, anaiaren iritzia berretsiz?. Aitak utzi zigun lokal
|
hau
eta hemen jarraituko dugu, botatzen ez gaituzten bitartean.
|
|
|
Baina, langile gehienak ez bezala –balizko iraultzaz mintzatzen ziren asko eta asko gau eta egun–, fabrikaren funtzionamenduak harritzen zuen Nazario, eta hala, sugina zenean ez zen suari bakarrik begira gelditzen, tornularia zenean tornuari bakarrik begira gelditzen ez zen bezala, edo fresatzailea zenean fresagailuari bakarrik: guztiari begiratzen zion, makina bati eta besteari, sekzio
|
honi
eta hari, edo, haren ikasminak ez baitzuen neurririk, ofizioko jendeari galdetzen zion ofizioaz, edo enkargatuei erakusten bere prestasun osoa... fabrikak gorputz oso bat bezala funtzionatzen baitzuen, azken batean.
|
|
|
zertarako eskalatu behar zituen gazteleraren harresiak eta zertarako ahalegin izugarri hartan sartu, baldin eta, ahalik eta ahalegin txikiena eginda ere, handiagoak bazituen irabaziak?, zeren euskararen munduan norbait baitzen eta gaztelerarenean inor ez...; Beñardok hamar urte zituen, eta nekez egingo zion bere buruari –nekezago, mutil intuitiboa zèn neurrian– halako analisirik, baina ez zekizkièn indar haien mende behar zuen; are gehiago, nabaritu ere, nabaritu zituen kontzientzian, ausaz, mugimendu batzuk, forma zehatzik ez zutenak, bai, baina" zer definiezin" batek bezala inguratzen zutenak, bere baitan gaztelaniaren aurkako erresistentzia inkontziente bat piztuz... horregatik ez zien kasurik egiten, agian, Nazario, Ismael eta Honoratori, hiru anaiek, gaztelania ikasteko, etxean –sutondoan, atarian, nonahi... – izaten zituztèn lehietan: nola esaten da gaztelaniaz" aita", nola esaten da" ama", nola esaten da
|
hau
eta nola esaten da hura...?
|
|
|
Markesa andereak, haatik, guztiak zituen aurka etxean, morroi neskameak ere bai, menturaz; berak, ordea –markesa andereak–, etxe hartan egin eta desegin zezakeèn heinean, bere esanetara jar zitzakeen haiek guztiak: zuek
|
hau
eta hau, eta kito! Edo iritzia eskatuko ote zien, zeren guztien esanetan bidaia arriskutsua izan baitzitekeen, eta gauza bat zen morroi neskameak bere esanetara jartzea eta beste bat haiek hiltzeko arriskuan ipintzea?
|
|
|
ez zuten eztabaidarik ere izan. Ez al zen, izan ere, baserria Nazarioren etorkizuna eta sutegia Ismaelena, aitak sarritan garbi utzi zuen bezala, eta ez al zuten
|
honek
eta osaba Bixentek bizimodua atera, eskola arrastorik usaindu ere gabe. Orduan...?
|
|
|
Kaxkagorrik besoa lagunaren lepainguruan bildu, eta Beñardok ere berdin egin zuen, nola edo hala. Behin kalera irtenda, Kaxkagorrik
|
hau
eta hura esaten zion –" Aizak, Beñardo, orain hiltzen bahaiz, onena izango haiz: onena hiltzen, ordea... axkarrena bai behintzat, eta itxaron ezak pixka batean, ehun urte ez baitira ezer, galde iezaiok Matusaleni bestela..." esan zion, halako batean, tonu umoretsuaren erdian serio–, baina Beñardok lotu gabeko hitz gaizki ahoskatutako batzuekin ihardesten zion.
|
|
2009
|
|
|
Israelen Jainko edo Espiritua, lur horrekiko, arrotzen gainean jabe eta nagusi ezarria da, dominaziozko Jainko jeloskorraren espiritu; halaber giza espirituarekiko, haren gain gaineko lege zorrotz, Isaaken sakrifizioa eskatzeraino obedientziaren proba bezala (heteronomia absolutua). Lurraren eta komunitatearen behialako batasun dohatsu galdua, jada ezinezkoa munduan?, kontzientzia dohakabeak fedeko salbazioan bilatuko du, denboren errematean, hots, denbora
|
honetatik
eta mundu honetatik landa (Hegel: –Kristautasunaren espiritua eta haren patua?).
|
|
|
Bestalde, ukatu zaigun eta ukatu dugun geure historiaren berreskuratzeko lana eta beharra ezin gutxiets daiteke). Espirituak historiari estekatze
|
honen aurka
eta zientismo positibistaren ere aurka, mendearen buru aldera Europa osoan, bizi filosofien, erreakzioa nabaritzen da:
|
|
|
Villasante hil zenean, Kulturako Kontseilariak obligaziozko gorazarrea egin zion,, demokraten? diskurtso topikoa,
|
hau
eta hori goraipatuz eta bereziki haren espiritu liberala. Liberalak eta liberalismoa ez dut uste Villasantek asko maite zituenik.
|
|
|
Historia, bai euskararen herriaren eta bai kristau fedearen desegileago begitantzen zitzaion naski, egile baino). Badakigu erlijioa edo Jainkoa berez gehiago dena, zirkunstantzia historiko batzuk edo kultura konkretu bat baino (antzinako Grezian eta Germanian ere badaude, edo Afrikan, kristautasunarekin zerikusirik ez duten erlijio polit askoak), edo politika
|
hau
eta hori baino. Alabaina baita ere, ikasi askoa dugu, esanak esan, gure herriko erlijio konkretua, historiko eta soziologikoki, h. d., errealki, ez idealki, de fakto jada hala bakarrik eman daitekeen bezala, ez dela besterik aspaldi politika jakin bat baino, euskaldunontzat ez lehen eta ez gero positiboegia, herabetsu esateko?, eta historian ez dela berriro inoiz izango, bere barru barruraino, ez axalean bakarrik, politizatua delako betiko.
|
|
|
kolore hori gorri beroz gure mendiarte urrikoak zehar bezala sartu zitzaidan zuk sortu liburu horren eragin bizkor bizigarria, nire begi ta ikusbide argituz sartu zitzaidan, aurrean eta neure barruan, inguruan eta geure lurralde guztian nabaritzen nuen udazken ala negu giro maskal karkaildua barna eta poztu egin ninduen eta bultza eginkizun eta arazo handi eta ohoretsu eta ezbairik gabe zuzenbidezko ageri zitzaidan hamaika handiki, ahaldun eta zaldun gurek bertanbehera utzitako gure jende apalaren hain gogokoa den herri ekintzari kemenez heltzera. Herri apalaren aldeko ekintzan gure politiko handi eta ekonomista boteretsuek eman izan diguten hutsaren erdian gure herriko gizajende lauak eguneroko ogia irabaztez gainera herritasunari bere izatean eusten egin duen lan izugarri ederraren sutargia ikustera ekarri zuen Jose ta Anastasia Orbelaungoen seme
|
hau
eta gure oinezko jende lauaren titan ekintzan aurrera jotzera zoratu eta eskolatik hasita herriko bizimodu guzia zehar euskaldunokiko betiko jokabidearen arrazoirik ezaren eta arrazoirik ez horren arrazoiztatzeko arrazoia den inperialismo eta kolonialismo nabarmen eta erraldoiaren kutizia irensleari aurka egitera jarri, eraso zoro eta arlotez baino ez bada ere?.
|