|
2008
|
|
|
Autore honen ustez, goiko en ideia berari jarraituz, jokaera sintaktiko bera erakusten duten aditzek antzeko semantika dute, eta hortaz, jokaera sintaktiko horretatik abiatuta sail semantikoak egitea posible da. Jokaera sintaktiko
|
hau
berak, alternantzia, delakoen bidez azaltzen du:
|
|
|
Morfologi erabide
|
honek
bere baitan daraman berrikuntza dela eta, esan behar dugu bai hizkuntza orokorrean ikus daitezkeen azpimotak bai erabilera berezituetan ugari (ago) azaltzen direnak emankor samarra den eta eguneko euskarak berea duen morfologi prozesu bati zor zaizkiola. Horren seinalea da nonbait Euskaltzaindiaren (1992) adibidetegia, elkarte arruntez zein berezituez osatu zena.
|
|
|
« Ene ustez Beñat Sein senpertarra.
|
Hau
bere onean zelarik, ez baitzen nehoren beldur bere tokian. Nork amor emanaraziko zion ote?
|
|
|
Egutegi pardeltxo bat uzteko leku egoki asko zegoen, hala ere: abade etxean legez hirugarrendarren batenean, moja komentuetan, auzoko tabernan, eskoletan, liburu dendetan (Moderna, Larrinaga edo Gaubeka Gernikan, Verdes enean Bilbon, etab.). Banakuntza
|
honek
bere arduradun edo langile nagusiak izan ditu: Aita Sabin Zubietaren ibilaldiak izan ziren zabalduenak, eta berak Bizkai osoaz zuen ezagumenduak ederto lagundu zuen.
|
|
|
AGO atzizkia buru hartuta,
|
honek
bere inguruan hiru osagarri izango lituzke: adjektibo sintagma bera, neurri sintagma eta konparazio perpausa.
|
|
|
Bere> 3 pertsonakoak balio bakuna du beti Lazarragaren hizkeran, aniztunerako euren> darabilen bitartean. Posesibo
|
honek
bere forma deklinatu propioak ditu zenbait kasutan; testuan ageri direnak: soz. berekin>/ > beregaz, > ines. beregan, abl. bereganik, > adl. beregana, > batez ere; gazt., consigo?,, en sí?,, de sí?,
|
|
|
(I, 388) esanaz bukatzen du. Ikusten denez, lehen kopla
|
honetan
bertan Andre Mariari salbaziorako laguntza eskatzea gai errepikari du.
|
|
|
gisa horretan azpimarratzen zela euskal literaturaz ordu arte ari izan ziren autoreen artean, 2 eta beharrezkoa da ikustea zer argumentu eman zuen Mitxelenak azterketa horren bideratzeko. Zorigaitzez, zenbait lerro franko laburren barne erabili baitzuen gai
|
hau
bere liburuan, ez da aurkitzen azalpen xeherik Mitxelenaren erranetan, eta haren ondoko lanetan ere ez zuen, nik dakidanaz, ideia hau sekula berriz aipatu.3
|
|
|
Frantziako lehen Pizkundeko olerkari ospetsuenak gortean baitzebiltzan, C. Marot en inguruan bilduak, 27 haien artean Mellin de Saint Gelais (1487 edo) aipa daiteke eredu gisa. Apaiza eta erregegaiaren kapilau izanik, kantatu zuen
|
honek
bere olerkietan berriki M. Jeanneret ek (2003) Pizkundearen> garaiko> erotismo> alegera> deitu izan duena, errateko manera hau frango poliki Echepareren amodiozko koplez mintzatuz ere erabil baitaiteke. Hona zer zioen duela aspaldi Sainte Beuvek haren olerkiez:
|
|
|
Esan liteke gisa bereko istorio fantastikoak, misteriosoak eta naturaz gaindikoak, oso ohikoak zirela literatura erromantikoan. Baina Azkuek bere legendaren hasieran egin zuen ohar batek, kontakizun fantastiko
|
hau
berarentzat artifizio literario soil bat baino gehiago zela iradokitzen du: «Aun viven en Lequeitio testigos oculares del hecho naturalmente inexplicable que vamos á describir.» Gerta liteke, jakina, esaldi hau joko literarioaren parte izatea; baina egia esan, Azkue sinestuna izanik, baliteke mota honetako naturaz gaindiko gertaerei fede ematea eta egiazkotzat izatea.
|
|
|
Sotaren kasuan, euskarara gerturatze
|
hau
bere bilakaera ideologikoari loturik dago. Baina Aznarrek ere bien ontzientzat euskal izenak onartzeak, (eta beren ontziola komunari Euskalduna izena emateak) fenomenoa ez zela hertsiki politikoa erakusten du.
|
|
|
Izatez Arana Martijak eta beste autore batzuk jada egin dituzte lan interesgarriak arlo horretan135, nahiz oraindik zer ikertu egon. Liburu honetan ohar batzuk egitera mugatuko naiz bilbotar apaizaren fazeta
|
hau
bere garaiko testuinguru sozial eta ideologikoan kokatzeko, obren deskribapen exhaustibo eta analisi propioki musikaletan sartu gabe.
|
|
|
Proiektu
|
hau
bere garaian paperetik irten ez bazen ere, 1919an Euskaltzaindiaren sorrera eta lehen pausoak gertatzean hein batez bide honen antzekoa segitu zen: Diputazioen babespean sortu zen Euskaltzaindia, bere proiektu nagusiak ortografia eta hiztegia izan ziren, eta elkarte haren baitan Azkuek gramatika lan nagusi bat (Morfología, vasca) idatzi zuen.
|
|
|
eran»), arrantzale eta baserritarrekin erabiliz hizkuntza
|
hau
bere oporraldietan. Edozein kasutan horrenbeste Urkixo eta Campionek ere egin zezaketen seguru asko.
|
|
2010
|
|
|
Frantzian, sasoi bertsuan, fenomeno antzekoa ezagutu zen Bossuet, Bourdaloue, Masillon eta abarrekin. Agirrek egiazki egin zion prozesu
|
honi
bere ekarpena.
|
|
|
Horrezaz gainera beste hau ere badiote gaitzespen horiek: legez agindutakoa ez betetze horren errua Herri Aginteena (kasu
|
honetan
bertako Hezkuntza Administrazioarena) da. Administrazioak ez ditu hartzen, beren esanean, helburu hori (batzuen esanean bata, besteen iritziz bestea) ongi bete ahal izateko neurriak:
|
|
|
Proiektu honen erantzukina BIEri (Bizkaiko Ikastolen Elkarteari) esleitu zitzaion. Langintza honetan Nerea Arregi aritu zen,
|
hau
bera baitzen ikastoletan BIEk egiten zuen ikasleen ebaluazioaren arduraduna. Gerora, Partaidek eta BIEk batera jardun zuten Ikastolen III. Batzarraren enkargua betetzeko ahaleginean.
|
|
2012
|
|
|
Horietatik guztietatik esanguratsuena, ziurrenik, Authier Revu ren (1995) lana da.
|
Honek
bere lanean egitura parentetikoak polifonia fenomenoarekin uztartzen ditu (A. Authier Revuz 1995:
|
|
|
Zuzeneko aipua aztertzeko abiapuntutzat enuntziazioaren teoria hautatu dugu. Enuntziazioaren teoria
|
honek
bere egiten baitu, batetik, Bajtinen dialogismoa eta Benvenisteren enuntziazio markoa eta bestetik, Ducroten (1984) nahiz Authierrek (1982) proposatzen duten enuntziazioaren polifonia gertakaria.
|
|
|
Beraz, diskurtso estrategia
|
hau
berak aditzera eman nahi duen errealitatea ahalik eta hobekien besarkatzeko baliabide egokia dela ikusiko dugu. Baina ez horretarako bakarrik.
|
|
|
eta formula modukoez baliatzen gara hori egiteko.
|
Honek
berarekin dakar aditz performatiboak izan badirela baieztatzea: zin egin, bataiatu, izendatu, eskertu, etab. Eta deskripzio soilak ez direlako, hau da, egitateak direlako, ezaugarri bereziak dituzte eta hauetako ezaugarriren bat aldatuz gero (aldia, pertsona...) ezin atxiki dakieke egitatezko irakurkerarik.
|
|
|
Badirudi, bada, posizioari edo E1 enuntziatuan hartzen duen lekuari dagokion irizpide formal
|
hau
bera bakarrik mugatze irizpidetzat hartzea ez dela aski parentetikoaren fenomenoa mugatzeko. Are gehiago, litekeena da aipaturiko irizpide sintaktiko guztiak kontuan hartuta ere parentetikoen mugak erabat ez argitzea.
|
|
|
Ez niz xehetarzünetan heben sartüko.
|
Hau
bera erran nahi nüke: nik egin lanetarik landa ez daitekeala nekez baizik baztert jagoiti, ez daitekeala pastoral bat planta oraiko Eüskal Herriaren griñak aipatü gabe, geiak ala gure historiatik elk ditean ala beste nontik nahi.
|
|
2013
|
|
|
1917ko martxoaren 30ean hil zen, Serbian. Nahiz eta Eskualduna ko artikuluak zehaztu zuen giristino familia handikoa zela, eta Uharte kalonjearen ahaidea zela, ia baztertu dugu A.I. eta pertsona
|
hau
berak izatea. Hain zuzen, alde batetik, ez zuten aipatu ere egin Eskualduna n idazten zuela.
|
|
|
Azken aldikotz agertzen da egun Eskualduna. Egun zortzitik harat hunen orde, langile berez, prezio berean, chede berari darraikola, bakharrik neurriz hau baino handichago, izena ere hunek baino luzechago agertuko da, eta esperantza dugu Eskualdun maite hunen adichkide guziek, kondizione berririk den gutiena gabe, hunen segida, edo hobeki erraiteko,
|
hau
bera balitz bezala hartuko dutela hunen ondoko jartzen den kazeta berria: Eskualdun ona.
|
|
2014
|
|
|
Arestik ekarri zuen goien gradura. Koplak berak eskainiriko baliabide tekniko
|
hau
bere sakonean harturik, era ezin gozoagoan adierazi ahal izan zuen euskaldunon mindura.
|
|
2016
|
|
|
Antzerkian herriko hauteskundeak aipatzen ditu Larzabalek. Adierazten du antzerki
|
honekin
bere helburua ez dela bozen kondenatzea, baina jendearen argitzea, pentsatzen baitu jendea heldua dela, eta gisa horretan errespetagarri dela. Horra zer dioen antzerki honen hastapenean, sarrera gisa erraten diguna:
|
|
|
Fenomeno horrek manera batean esplikatzen du zergatik kultura munduko adituek zailtasunak zituzten antzerki horiek definitzeko, kritikatzeko. Argi berri bat ekartzen du harreraren ulertzeko, egunerokotasunetik kanpo aukera berria eskaintzen baitzitzaion ikusleari,
|
honek
bere baitako erreferentzia kultural eta estetikoen araberan hartzen zuen gaia, ez bakarrik bizi zen fenomeno kolektibo horretatik harrera orokorraren barnean koka genezakeena.
|
|
|
193 Baliteke Larzabalek frantses antzerkigintzaren inguruan zebiltzan debateak entzunak izatea, ohartzea antzerkia diruz laguntzen zela eta
|
hau
bere pisu guziarekin inposatzen zitzaiola bertan frantsesez sortzen saiatzen zen antzerkiari.
|
|
|
«Patronage» izenez ezagutzen den antzerti
|
hau
bere xumetasunean bazuen grazia berezia, eta besterik ez zenean, bere helburua, gazteak eta handiak libertiaraztearena, hain zuzen, bizpahiru ordu goxo emanez, xit ongi betetzen zuen. Bego hemen bada, tradizio honen lehenetarikoari, Jean Barbier idazle argiari ohorezko aipamena eta txokoa.282
|
|
|
Beste pertsonaiekin ikuspuntu hau ez dela denengandik jarraitua azaltzen du Larzabalek eta euskaldunen ikuspuntu desberdinen lekukotasunak ematen ditu. Ez du testu dogmatikoa eskaintzen Larzabalek, testu
|
honetan
bere hautuak agertzen baditu ere.
|
|
|
Hamazazpigarren mendean, antzerki mota
|
honek
bere gailurra ezagutu zuen, baita Tregor eta Vannetais eskualdeetan eragin handia izan ere. Hemeretzigarren mendera arte antzerki taldeak izan ziren eta emanaldiak antolatzen ziren besta nagusietan, herriko bestetan.
|
|
|
Ikaseko errient eta errientsei egin zien mintzaldia ere. Elkarte hori euskararen alde aritzeko sortu zen eta eskoletan euskarazko teatroa lantzea erabaki zen, horregatik garaiko idazle nagusia ekarrarazi zuten eta
|
honek
bere esperientziatik zeuzkan ezagutzak partekatu zituen. Horrez gain talde lanaren garrantzia azpimarratu zien:
|
|
2017
|
|
|
Legezkotasuna lortu da, nahitaez, hots, Parisen aldetik legezko eta arauzko ezagupena. Baina
|
hau
bera ere, nahiz eta egundoko aitzinurratsa izango litzatekeen, ez da nahikoa izango euskararen iraupena eta garapena bermatzeko. Euskal Herriko jendarteak euskara erabili beharraren gogoan hartzea bera ere behar beharrezkoa izango da.
|
|
2021
|
|
|
Hona hemen adibide batzuk: Jainkoa leku guztietan, eta nonahi dago, horregatik ere Zeruetan zaudena esaten diogu (Ubillos); Festa
|
hau
bera zen, orduan ere! Haatik egungo egunak ordukoak ez bezalako begitarte du[...] (Larzabal); Albiste gutxi izaten zuten Zabaletakoek.
|
|
|
Argi aski ikusten da hori izan ere esapidearekin, esate baterako. Esapide
|
hau
bere aldetik doala dirudi eta ondoren edozein aditz darraiola aurkituko dugu egungo eguneko euskaran. Hori dela eta, kausazko DMen artean sailkatu dugu esapide hori.
|
|
|
Tradizioan badira lekukotasun franko (batez ere Hegoaldean): Nola diren Euskal Herrian ugariagoak eta zergatik, lehenengo izendatutakoak, bigarrengoak baino (Iztueta); Nik, hain xuxen, bigarrengoa, eta oraindaino hirugarrenik ez da izan (Lizardi);
|
Hau
bera gertatzen da zenbait aldiz seigarrengo hutsegiteetan (Agirre Asteasukoa); Mila zortziehun hirurogeita zazpigarrengo urtean, lehenengo trena ikusi nuen Espainiako partean (Txirrita). Eta gaurko idazleen artean:
|
|
|
Hartzen dituzte zenbaitek beren aitzineko ongi aurkitzen zirenen etxe bateko gauzak eta bazterrak[...] (Mendiburu); Baina populuak ikusi zuenean zertara zoan Lisimako, batzuek hartu zituzten harriak, bertze batzuek makila lodiak; zenbaitek berriz hautsa aurkitzen zuten Lisimakoren kontra (Duvoisin); Nork ez dakus, bekaturako bide, eta peril urkoa izango zela Joserentzat etxe hartan aurrera egotea?
|
Hau
bera gerta daiteke zerbitzatzen dabiltzan zenbaitekin (Agirre Asteasukoa) eta abar.
|
|
|
Euskara hedatuenean adibide hauen ordainak dira, hurrenez hurren, Gure alaba zoratu egin da eta Aita haserretu da azkenean. Halako hizkeretan badira, bestalde, konfigurazio
|
hau
bera erakusten duten beste aditz batzuk, hala nola pentsatu Bergarako hizkeran —Edurra ein bia dabela pentsatzen jat (Elexpuru 1988) —, irudituren esanahi bera duena.
|
|
|
(izena+ oso+ adj.+ erakus.): Gauza oso on hauen burubide txit ere
|
hau
bere bidea eginik, iraganen da (Orixe) 8 Gauza bera Orixeren beste adibide honetan: Zure lan oso on horien ondotik.
|
|
|
baina ezta erreza ere (Erkiaga); Badu euskarak hitz sorbide ugari, baina baita ere huts nabarmen bat bederen aldameneko hizkuntzen ondoan (Mitxelena). Molde eta adibide horietan guztietan juntagailua dagoen neurrian,
|
honek
bere lekua, juntatzen duen osagaiaren burukoa, gorde luke. Hala ere, adibideak ikusirik badirudi eta k bere benetako balioa galdu duela; bestela ezin uler liteke emendiozko juntagailua bi bider errepikatzea —eta baita ere—; are gutxiago aurkaritzako juntagailuarekin batera agertzea —baina baita ere— Horrelako egituretan emendiozko juntagailua bai ren indartzaile soil bihurtu dela esan genezake.
|
|
|
* norekin bere lagunak joango dira.
|
Honetan
bere bihurkariari zor zaion jokabidea errespetatzen dela esan daiteke nor bere itzuli honetan.
|
|
|
Aipa daiteke hemen besteak beste esapidea ere: Besteak beste, hau esan nuen; Besteak beste, eraman ezazu
|
hau
bere lekura. Hauek nolabaiteko adberbio esapideak ditugu eta badirudi elipsi baten edo ondorio direla.
|
|
|
Baina bihotz oneko edo ganorazko diogunean ez da inondik ageri leku/ denborazkorik. Horregatik, ‘erlaziozko’ deitu dugun ko
|
honek
bere babespean (nolabait esatearren) leku/ denborazko direnak eta ez direnak biltzen dituenez, hurrengo atalaren azkenean izango dugu mintzagai (§ 21.8.3).
|
|
|
14.10.5.5d Edo
|
honetatik
beretik, nagusitasuna adierazteko, baino ri ere lotzen ahal zaio ago atzizkia, adjektiboa isilduta: Ni bainoago den bat behar litzateke.
|
|
|
Euskalki guztietan, solasaldiaren egunean agitu gertakariak aldi oraineko laguntzailea duen [tu+ izan/* edun] adizki analitikoaren bidez adierazten dira (etorri naiz, egin dut tipoko adizkia): Goiz
|
honetan
berean jalgi naiz, ondo ondotik darion erreka segitu dut bazter bazterretik, ote tustek desbideratzen ez nindutelarik (Aintziart); Rakel gaur nire aurretik ibili da telefonoz deitzen, baina ez du erantzunik jaso (Zubizarreta). Solasaldiaren egunaren muga gainditzen duten denbora tarte zenbait ere iraganaldi hurbilekotzat dauzkagu, solasaldiaren eguna barne hartzen duteno:
|
|
|
13.4.2f Nik neuk esango nioke eta haurrak berak esango lioke parean jarri ditugu.
|
Honek
bera quasi izenordainari buruz zerbait esatera garamatza. Berez, erakusle indartua da izenordain gisa erabiltzen duguna maizkara:
|
|
|
Azken honek beti uzten du atzean, lehenago zegoen lekuan, izenordainen bat ordezkari gisa. Baina euskaraz ezinezkoa zaigu* Sendagile horrekin, behintzat, ez dut uste berarekin inoiz mendira joango naizenik esatea (adibide
|
honetan
berarekin izenordaina litzateke aurreratutako sendagile horrekin postposizioaren aztarnari dagokiona). Bestalde, ezkerreko dislokazioan sintagmak beti determinatuak izaten dira, baina euskaraz sintagma zehaztugabeak ere izan daitezke mintzagai aurreratu:
|
|
2023
|
|
|
Gutun horretan erregeak adeitasunez idatzi zion Erasmori. Ideia berriak ezagutzen zituen, eta ez zen aurkari bortitza gisa agertzen Erasmoren kontra,
|
honek
bere idatzietan Erreformari ate batzuk irekitzen zizkiolarik, baina Karlos V.aren aholkularia ere bazen, humanismoak bere bidea egin baitzuen ere pe nintsulan barna.
|
|
|
Hau, ekar ezazu pixatoki
|
hau
Bere pixa begira dezadan.
|