|
2000
|
|
|
Eta Dublin ere, inork ezer esan ez didan arren, aurpegi erraldoi bat da, hiri bat baino gehiago. Kalean eman ditudan ordu urriek erakutsi didatenez, hiri
|
hau
bere jendea da; milioika aurpegi txiki bizidunez osatutako aurpegi erraldoi oraindik bizidunagoa. Eta berriro kursia izateko arriskuan nagoen arren, esan egingo dut:
|
|
|
—eta, azken igurtzitxoak emaiten zizkidala, zuri beha paratu, eta erran zuen—: Jaun André, mutil burugabe
|
hau
bere onerat etorri da eta nik egin dut neure egitekoa.
|
|
|
Bertzela eginen zioagu, mahai baten inguruan. Aste
|
honetan
berean...
|
|
2001
|
|
|
Sulochanak, haurtzaroko oroitzapenik urrunenak Madrasko Panagal parkearen inguruetan kokatuak ditu. Etxekoekin batera hantxe erakutsi du neska gazte
|
honek
bere jakinduria bakarra: bospasei metro gora, soka baten gainean ibiltzea.
|
|
|
Bluefields hiriko dendetara noa, ez dakidalarik egoera honetan beste zer egin dezakedan, erosketak egiteko asmoa da nire uste sendo bakarrenetakoa. Eta Beholden auzoko eskaparateen kristalean ezagutu dut nire isla, erosketan, emakume
|
hau
bere jeneroaren ohiturak berarentzat hartzen.
|
|
2002
|
|
|
Hiru egunez eskolara joan gabe egon zen. Alderdi
|
honetatik
bera pozik.
|
|
2003
|
|
|
Badu urte andana, Espainiako gure haurridek amestu zutela han idekitzea, euskaldun gazteriarentzat ikastetxe nagusi bat, nun argi beren semeak, hamazapi, hemezortzi urtetarik harat. Zer zuzenagorik alabainan, holako etxe baten ukaitea baino gizadi batentzat, gizadi
|
hau
bere etorkiaz bertze gizadietarik berexa delarik, halaber bere mintzaiaz, halaber oraino bere ohidurez!
|
|
|
–Zer dira legeak, ohiturak gabe?? galdetzen baitzion
|
honek
bere buruari.
|
|
|
Ni neu ere iritzi horretakoa nintzen. Gero eta argiago nuen urteetan bila ibili ginen idazlea emaztea zela, Sophie Callas alegia, eta Romain ez zela
|
honek
bere burua gordetzeko ezarria zuen sistemaren pieza bat baizik. Konbentziturik nengoen susmo hori frogatzeko gauza izango nintzela, baina banekien aurkikuntzaren berri zabaltzen banuen ere ez zidatela sinetsiko, Romain Garyrekin berarekin gertatu zen bezalaxe.
|
|
2004
|
|
|
Zorrotz antzeman zuen herri honetako herritarra izatearen deitura ez zela bertakoek bertakoentzat sortutako izena. Ez zela alegia herri
|
honek
bere kabuz, bere eskuko izatearen ahalmenez, jorratutako izendapena. Aitzitik, mendeko izatearen alienazio ideologikoaren higadura semantikoa hauteman zion guk geure burua izendatzeko darabilgun izenari.
|
|
|
Hizkuntzaren bidez nazio nortasunak ezartzen dizkigun muga bereizgarriak ez dira inoren kalterako, ideologia totalitarioaren egungo kultura demokratiko honentzat salbu.
|
Honek
bere hegemoniaren zilegitasuna aspaldi ezarri zigun munduaren antolaketan, eta geroztik dauden bezala daude munduko herri nortasun gehienak: sei mila herri inguru, berrehun bat estatu.
|
|
|
Etxekaltez josia dago, beraz, balizko abertzale batzuen pentsaera eta praxia. Ez da harritzekoa izango, orduan, herri
|
honek
bere buruaren jabe izateko dituen ezin konta ahala trabari gain hartzeko erakusten duen ezintasuna. Ideologia mota honen ordezkari intelektualik leialena Joseba Arregi denez, ondorengo harribitxi hauek hautatu ditut erakusgarri:
|
|
|
Unibertsaltasunaren auzian tokian tokiko zilbor zentrismoa gainditzeko asmo zintzoak ukatu gabe, eta zentzu jakin
|
honetan
bere mesedeak aitortuz, bada besterik ere. Non ditu bere jatorria eta sorlekua aldarri horrek?
|
|
|
Lehendabizikoan euskararen estatus auzia tartetan dagoenez, hizkuntza komunitate ororen noraezeko baldintza iradokitzen digu: hau da,
|
honek
bere izaera kulturalen arabera bizi nahi badu, horren neurriko aterpe politikoaren eta nazionalaren jabe ere izan duela. Bigarrenak, berriz, aurrenekoaren sokatik datorren problematika orokorraren barruko arazo berezi bat dakarkigu.
|
|
|
Gu ez al gara bada Estatu totalitario horren hezur eta haragi? Herri
|
honek
bere euskal nortasuna, euskaratik hasita, ez al du bada espazio eta historia bakar horretan zertu? –Etsai historiko bat?
|
|
|
Horren zaila logika bakarreko indarren baitan gabiltzala ikustea? Sistema nagusiak ezartzen dio, horrelakoetan, logika eta sentidua bere altzoan duen azpisistemari, azpisistema
|
honek
bere elementuak berritzeko orduan. Eragile askoren baitako batasuna besterik ez da gertatzen nazio osagarriak ekoizteko eta berritzeko prozesu hauetan; betiere indar hegemonikoen logikapean ekoitziak eta eratuak, hauen araberako izaera bereganatuko dutelako mendean dabiltzanek.
|
|
|
Oraintsukoak ditugu Kontseiluaren antzeko adiera definizioak. Nolabait ere euskalduna elebidun bihurtu ahala
|
honek
bere betiko euskal izaera galdu eta erdalduntze higadurak azpilana egin duen neurrian sortutakoak baitira horren ezpaleko definizioak. Hots, euskaldun izatea euskara jakite hutsarekin lotzekoak.
|
|
|
Gaiaren mamira itzulita, gaitasun komunikatiboaren adigaiak aspaldi honetan ondo gaindituak ditu ohikoa genuen gaitasun linguistiko soilaren ideia zurrunak.525 Hizketaren garapenean esku hartzen duten izari elementuen konplexutasunak zur eta lur utziko luke gai honetan inolako ezaguerarik ez duen pertsona. Horrenbestekoa baita, izan ere, gizarte ekintza
|
honek
bere baitan dituen baliabideen joskera: sakontasun horren adierazpide dugu, izan, hizketaren bidezko informazioaren zolitasuna.
|
|
|
Badago beste modu bat galdera berbera egiteko: etxe barruko hizkuntza erabilerak eskain ote diezaioke hiztunari, batez beste,
|
honek
bere bizitzako hizkuntza jarduera arruntetan duen trebetasun garapena. Ez dirudi.
|
|
|
Gauza batzuetarako Koldo Mitxelenaren jarraitzaile leiala dugun Sudupe oraingo
|
honetan
bere ideologiak itsutu egin du nonbait. Bestela, ez zigukeen horrelako arinkeriarik isuriko.
|
|
|
Bego, beraz,
|
hau
bere horretan gaurko hitzaldi orokor honetan.
|
|
|
Baserriko tresnak, abereak, landareak, arrantzaleen gauzak, erlijioaren gora beherak, burniari buruzko xehetasun asko, errotak, eta abar, itz egokiak dituzte aspaldi danik. Alde
|
ontan
beraz ez da EZER asmatu bearrik. Ikasi egin bear da bakarrik, beti ere ikasi.
|
|
|
1 Batzar
|
ontan
berean erabaki sendo batzuk artzea, eta" Jagon saillak" bete araztea.
|
|
|
Nahiago nuke nik Euskaltzaindiak onhart ba leza nere eskabide
|
hau
bere hortan. Baiña libro da ez onhartzeko:
|
|
|
Germanekin gertatutakoa kontatu dio gero, egongelan, Izarri, baina kontakizuna bukatu baino lehen katuak salto egin du bere altzotik eta hondarrezko kaxatxora sartu da. Semeaz pentsatu du orduan Luisak, eta
|
hau
berarekin etxean izango balitz Germanen berri emango ote zion galdetu dio bere buruari. Seguru aski ez, zertarako, pentsatu du.
|
|
2005
|
|
|
Zer susto handiagoa Inesentzat, suge batek eragin ziezaiokeena baino? Izan ere, hainbesterainokoa zen Inesek ofidioei zien beldurra, non amona isilarazten baitzuen,
|
honek
bere haurtzaroko balentria hura kontatzen zuen bakoitzean, bi metroko suge bat laztantzera eraman zuenekoa, osabaren baserrian; eta hainbeste izutzen zuten, era berean, kobrek, sugegorriek, kriskitin sugeek eta gainerako sugeek, non Inesek zappinga egiten baitzuen, haietako bat, denik txikiena ere, telebistan agertu orduko.
|
|
|
Baina arrazoi haiek ez zuten Teresa konbentzitu eta, beste egun batean, osaba Manuelek eman zion pagarekin ezpain lapitza erosi zuen neskak. Eta
|
honek
bere gelan itxi eta ezpainak pintatu zituen. Gustatu egin zitzaion:
|
|
|
Beheko ezpainari koska egin eta zalantzatan geratu da. Atzera Ametsi begiratu dio;
|
hau
berean, mugitu ezinik. Burua makinarantz itzuli eta, arnasa sakon hartuta, ireki eta piztu egin du.
|
|
|
Inor ondoan behar badu hura da. Bidaia
|
hau
berarekin egin behar zuen, ez bakarrik haren laguntza besterik behar ez duelako, ezpada Naroak beti egin duelako amets Japoniara joatearekin. Orain argi gogoratzen du haren begien distira, Urkoren bulegoan ideia aipatze hutsarekin.
|
|
2006
|
|
|
Paraleloan ordea, abstentziozko espainolista" moderatuon" disgusturako, inkontziente axolagabea bai, baina euskotasun edo euskaltzaletasun kontziente bat ez agresiboa ez da ematen eta ezin da eman (euskaltzaletasun nahiz nazionalismo oportunistak bai, espainolistoak bezalaxe), contradictio in adjecto da, bere izaeraz beraz errebindikatiboa izan beharra baitauka, jada total etsia ez bada behintzat, edo estetiko edo zientifikoki soil soil interesatua. (
|
Honek
berak nahikoa erakusten du alternatiben abiapuntuko bertako desoreka). Izan ere, euskalduna izan eta beste ezer ez naturaltasun guztiz, ezin da, gaurko Euskal Herrian inon ezin delako naturalki euskaraz bakarrik bizi, poblemarik gabe, lanean, dendan, klinikan, Unibertsitatean, Ertzaintzan, garraio publikoetan.
|
|
|
Izpiritua hiru partetan partiturik, honela ezaguarazten du euskal izpiritua –" psikologoren" batzuei jarraiki: 1 Enteleguaz edo inteligentziaz denaz bezainbatean, estreina adimenari gagozkiola, gure herriak pentsalari eta inteligentzia gailen gutxi eman du; baina, alderantziz, bataz besteko jende adimendutsua da euskalduna209(
|
Hau
bera arrazaren primitibotasunaren ezaugarria ei da). Irudimenaz bezainbatean:
|
|
|
Lewisen gerriari heldu dio eta
|
honek
berearekin jarraitu du. Eskuineko eskuarekin betaurrekoak altxatu ditu, sudur puntan zituelako, eta ondoren buruan hatz egin du boligrafoaren atzeko aldearekin.
|
|
|
Tapiz astunen artean, uniformez jantzitako agenteek buru makurtze azkarrez agurtu zuten Levert.
|
Honek
bere ile luzexka atzera bota zuen keinu urduri batez. Aurrera jarraitu zuten zoru distiratsuzko korridoreetan barrena.
|
|
|
Albert Pierrepointek bazuen, dirudienez, klase kontzientzia, eta 1956 urtean dimisioa aurkeztu zuen Britainia Handiko Barne Ministerioan bertan, ez baitzegoen batere ados egiten zuen lanaren ordainetan ematen zioten soldatarekin. Dimisioaren berri izan zuenean, gobernuak arren eta arren eskatu zion berriro kontsidera zezala hartutako erabakia, eta, dimisioa alde batera lagata, onartuko zutela berriz ere lehengo baldintza berdinekin, antzinatasuna eta paga estrak ahaztu gabe –horrek erakusten du gizon
|
honek
bere ofizioan hartutako ospea eta izena–, baina Albertek ez zuen amore eman, eta, hartutako erabakiari jarraituz, Ingalaterran ez zuen beste inor urkatu harrez geroztik –nahiz eta zenbait lantxo egin, oraindik ere, atzerrian.
|
|
2007
|
|
|
Zein sailetan kokatu behar da, bestetik, 1945ean Simone de Beauvoir-ekin eskuz esku sortu zuen Les Temps Modernes sail trinkoa? Aldizkari filosofiko politiko literario
|
honek
bere 101 liburukia argitaratu du orain dela gutxi, Frantz Fannoni buruz burutua (aldizkariak bere 60 urtea betetzean).
|
|
|
Espainian ere, Unamuno-k, la condenada historia que nos oprime y ahoga, ren aurka protestatzen du, eta arima edo izpiritu eternalaren bila (bion artean berak ez du bereizten) intrahistoriara doa. Ortega-ren El tema de nuestro tiempo ren gaia horixe da orobat (kasu
|
honetan
bera Nietzsche-ri izendatuki erreferitzen zaiola): –La razón pura tiene que ceder su imperio a la razón vital? 955?
|
|
|
Bigarren gisa, Maezturena. Aldatu egiten du
|
honek
bere gogoeta bost urtetik bost urtera. Honelaxe ez da ezbeharrik gertatuko bere muinetako bide meharretan.
|
|
|
–hori?,, horko hori? (
|
hau
bera jada orokortasun batean sartzea dela, Hegel-ek erakutsi du Fenomenologian). –Hori «liburua» da?
|
|
|
eta ber denboran eten errotiko bat, metodoagatik? A. Comte-ren filosofia positiboaren kurtsoak adierazten du(), zientzia bat berria, gizarte zientzia edo soziologia, berba
|
hau
berari zor zaio? –fisika soziala, ren modura proiektatuz.
|
|
|
Garaia da: Prusiak mendean hartua dauka Rhin Probintzia katolikoa, eta
|
honek
bere erromatartasuna (ez prusiartasuna) proklamatuz egiten dio aurre! (Franco-ren garaian aski ezagutu dugu sinboloek zer balio duten erresistentzia artikulatzeko).
|
|
2008
|
|
|
Hau duzu irakurtzeari uzteko azken aukera. Nioenaren harira,
|
hau
bere azken irakurketa izango denik inor gutxik sinesten badu ere, bat batean halako beldur bat sortzen da. Ez ohituta gauden beldur klase hori.
|
|
|
Errepublikako 43 dibisioaren balentria, Gerla Zibilean, Huescako Cinca ibarraren goi arroan. 1938ko lehen hilabeteetan, frankisten aurrerakadak bakartuta utzi zuen unitate
|
hau
bere armadako gainerakoengandik, Bielsako poltsa delakoan. Erasotzaileak haiek halako bi ziren gizonetan, eta haiek halako hamar, kanoi eta hegazkinetan.
|
|
|
Abenduan, Gabonekin bat, liburu gisa jasoko dute gure harpidedunek historia
|
hau
bere osotasunean. Gure bulegoetara hurbiltzen baldin badira, doan.
|
|
|
Aurrerantzean, beraz, bi anaiek ez zuten aparteko arazorik izan, Nazariok ezarritako joko arauak onartu eta haiei egiten baitzien men Beñardok, nahiz eta
|
honek
bere izaeraren eta berezko bultzaden aurkakoak sentitu maiz. Nondik ateratzen zuen Beñardok indarra bere jarrerari eusteko?
|
|
|
Gero, baserrien norabideak bereizten zituèn bidegurutzera iritsi zirenean, Kaxkagorrik laguna utzi eta
|
honek
bere bideari ekin zion, bakarrik. Baina Beñardo ez zegoen ongi, eta nola etxera gizon iritsi nahi baitzuen, denbora egiteko edo, bide ertzetik bospasei metrora zegoèn toki batean eseri zen, zuhaitz baten enborra bizkartokitzat harturik, non, berandu baino lehen, lotan gelditu baitzen.
|
|
|
esan zion medikuak, jauregira bisitan arratsaldean joan zenak eta, bere, espero dezagun? hartan (tonuan batez ere), halako kezka bat ezin disimulatu izan zuenak?, harik eta medikuaren kezkak markesa anderea kezkatu eta
|
honek
bere erabakia hartu zuen arte, afalordu hartan:
|
|
|
Honek, baina, beste bat eta beste bat eskatu zizkion, beste bat eta beste bat, hainbeste hunkitzen zuten Andaluziako haurtzaroa oroitarazten ziotèn kantek, alde batetik, eta hain sartzen zitzaion barrura kontsularen ahots zakar bezain indartsua, bestetik? hitzez adierazi ezin den mina aditzera ematen baitzion kontsulak,
|
honek
bere ahotsarekin erraietatik ateratzen zuena, markesari agerian eta begi bistan jartzeko: denbora joanaren eta existentziaren mina, nostalgia infinitu batek leundua eta ematua.
|
|
|
ezen Gerardoren irriak beste esanahi bat ere izan zezakeela:
|
honek
bere burua saritzeko modu bat izan zitekeen, adibidez, Ricardok egindako galderari Gerardok berak erantzun ezin zehatzagoa eman ziolako: –Hortxe bereizgarria:
|
|
|
bere lerro politikoaren ingurukoak batez ere, noski, baina baita bestelakoak ere tarteka, buru buruan zituelako, ausaz, buru buruan zituelako, ziur? Mateo Sukunzaren hitzak,
|
honek
bere doktrinamenduaren une jakin bezain zehatz batean helarazi zizkionak: –Gu bezalako jendeak, Nazario, etsaiari aurre egiteko dohainak behar ditu, egunez egun landu lituzkeenak, eta hara:
|
|
|
Eta horregatik, beharbada, kaperako zerutik kendu genuke??. Bai, egia zen txantxan bezala esan zituela fraideak hitz haiek, baina
|
honek
bere hitza bete ote zuen, bada, azkenean, txantxazko egoeratik guztiz beste egoera baterako urratsa emanez. Ernestinak halako burutazio bat behar zuen buruan, baita besteren bat ere:
|
|
|
hantxe zetzan, izan ere, Ernestina, kordegabe. Ama nagusiak, senetik edo zetorkiòn mugimendu batean, Ernestinarekin arestian iritsitako nobiziari so egin, eta
|
honek
bere azalpena eman zion:
|
|
|
–Zer iruditzen zaio berorri, don Roke? , galdetu zion Eugenik apaizari,
|
honek
bere egitekoak egin ostean.
|
|
|
Baina, arraioa!, jelatu egiten zaidak barrena Flintengan pentsatze hutsaz.
|
Hau
bere broma haietako bat duk, inondik ere. Bera eta beste seiak bakarrik egon zituan hemen; berak hil egin zitian, banaka banaka, eta honako hau honaino arrastaka ekarri eta itsasorratzaren arabera etzanda jarri zian, bertan hilko ahal naiz hala ez bada!
|
|
|
Gure unibertsoa, gure mundua, hizkuntzaren eta lurraldearen arteko dialektikan sortzen da, gizarte nazionalaren aroan bizi garelako, eta historiaren aro
|
honetan
bere baitako gaituen komunitatearen ezaugarri nagusi bat izaera nazionala delako. Hori guztia nazio kultura baten sarean josia dago, non lurraldearekiko gure identifikazio indarra hizkuntzaren eta kulturaren ondorioa izango den.
|
|
|
Inon ez, nik dakidala. Asimilazioaren harrak erraietaraino jan dio herri kolonizatu
|
honi
bere euskal duintasunaren mintza.
|
|
|
Alabaina, jatorrizko etorkia duen herritarrak ez du bere berezko identitatearen arabera garatu ideologia nazionalistaren esperientzia, eta berez zegokionarekin eten egiten du nazio proiektuaren zerumugan. Zerumuga
|
honetan
bere herriaren gainetik dagoen nazio estaturen bateko kide sentitzen da, eta estatu nazional horren baitan proiektatzen du bere aberri nahimena. Esan bezala, fenomeno hau franko hedatua da ordezkapenaren asimilazioak jandako herrialde azpiratuetan.
|
|
|
hormetako lelo antikolonialistek, negritudea eta beste mugimendu batzuetako liderrak gogoratzen dizkigute, Amilcar Cabral, Agostinho Neto eta Patrice Lumumba bezalako izenak dauzkate kaleak? munduko bazterrik txiroenetakoan gaude, ez dira hamarkada bi jendea gosez hiltzen zela, zailtasunak zailtasun, herri
|
hau
bere bidea egiten ari dela sinetsi gura dugu. Ekonomikoki aberatsago izan arren, noraezean edo boteretsuen morroi ikusi ditugun beste leku batzuk baino bere buruaz ziurrago sumatzen dugu.
|
|
|
Oraingo
|
honetan
berak ekin zion kantuari:
|
|
|
Aleka jaulki ziren hotsak eta egurats geldian dardaraz zintzilik, elkarren zain bezala, une batez egon ondoren denak batean barreiatu ziren. Gogoan dut Nadiaren altzora itzuli nintzela eta
|
honek
bere besoetan estutzen ninduen bitartean ea zergatik nengoen hain triste galdetu zidala.
|
|
|
Jarraipen zehatzak egin dizkiogu eta arlo horretan bederen harro egoteko moduko emaitzak lortzen ditu. Azken bolada
|
honetan
bere ehiza eremua zabalduz joan da eta ideologiaz erabat urrun zeuden emakumeekin ateratzen ari zen. Segurtasuna arriskuan jartzen duela aurpegiratzen zioten bakoitzean proselitismoa egin behar zela erantzuten zuen berak.
|
|
|
Ez zen hura Nazariok Espainiako hiriburuko aldizkari bat erosten zuèn lehenengo aldia, probintziako egunkari aldizkariak ez ezik, kanpokoak ere erosten baitzituen... bere lerro politikoaren ingurukoak batez ere, noski, baina baita bestelakoak ere tarteka, buru buruan zituelako, ausaz –buru buruan zituelako, ziur– Mateo Sukunzaren hitzak,
|
honek
bere doktrinamenduaren une jakin bezain zehatz batean helarazi zizkionak: " Gu bezalako jendeak, Nazario, etsaiari aurre egiteko dohainak behar ditu, egunez egun landu lituzkeenak, eta hara:
|
|
|
laugarrena, bosgarrena –egun hartan doña Norma gaixotu zen, Natividadek kutsatuta edo–, seigarrena... hamargarrena, hamaikagarrena... –" Hotzeria izateko, luze doa kontu hau, eta beste zerbait izango da... ezer larririk ez, hala ere, espero dezagun" esan zion medikuak, jauregira bisitan arratsaldean joan zenak eta, bere" espero dezagun" hartan (tonuan batez ere), halako kezka bat ezin disimulatu izan zuenak–, harik eta medikuaren kezkak markesa anderea kezkatu eta
|
honek
bere erabakia hartu zuen arte, afalordu hartan:
|
|
|
Eta horregatik, beharbada, kaperako zerutik kendu genuke...". Bai, egia zen txantxan bezala esan zituela fraideak hitz haiek, baina
|
honek
bere hitza bete ote zuen, bada, azkenean, txantxazko egoeratik guztiz beste egoera baterako urratsa emanez. Ernestinak halako burutazio bat behar zuen buruan, baita besteren bat ere:
|
|
|
batzuk, Sibilian umetan ikasiak, flamenkoarekin eta cante hondoarekin zerikusia zutenak, eta besteak, Ameriketatik ekarriak, oso beste era batekoak; bere hitza betetzeko, sail bakoitzeko kanta bat eskaini zion markes jaunari. Honek, baina, beste bat eta beste bat eskatu zizkion, beste bat eta beste bat, hainbeste hunkitzen zuten Andaluziako haurtzaroa oroitarazten ziotèn kantek, alde batetik, eta hain sartzen zitzaion barrura kontsularen ahots zakar bezain indartsua, bestetik... hitzez adierazi ezin den mina aditzera ematen baitzion kontsulak,
|
honek
bere ahotsarekin erraietatik ateratzen zuena, markesari agerian eta begi bistan jartzeko: denbora joanaren eta existentziaren mina, nostalgia infinitu batek leundua eta ematua.
|
|
|
Aurrerantzean, beraz, bi anaiek ez zuten aparteko arazorik izan, Nazariok ezarritako joko arauak onartu eta haiei egiten baitzien men Beñardok, nahiz eta
|
honek
bere izaeraren eta berezko bultzaden aurkakoak sentitu maiz. Nondik ateratzen zuen Beñardok indarra bere jarrerari eusteko?
|
|
|
hantxe zetzan, izan ere, Ernestina, kordegabe. Ama nagusiak, senetik edo zetorkiòn mugimendu batean, Ernestinarekin arestian iritsitako nobiziari so egin, eta
|
honek
bere azalpena eman zion:
|
|
|
Baldintza haietan, irriari irriz erantzutea erabaki zuen Nataliak –ahalegin bat ere igarri zitzaion zentzu horretan, ezpainen mugimendu hautemangaitzean–, baina ezin... buruan beste pentsamendu bat sartu baitzitzaion orduan, ausaz, irria ezpainetan izoztu ziona, ohartu zenean –ohartu edo– ezen Gerardoren irriak beste esanahi bat ere izan zezakeela:
|
honek
bere burua saritzeko modu bat izan zitekeen, adibidez, Ricardok egindako galderari Gerardok berak erantzun ezin zehatzagoa eman ziolako: " Hortxe bereizgarria:
|
|
|
Gero, baserrien norabideak bereizten zituèn bidegurutzera iritsi zirenean, Kaxkagorrik laguna utzi eta
|
honek
bere bideari ekin zion, bakarrik. Baina Beñardo ez zegoen ongi, eta nola etxera gizon iritsi nahi baitzuen, denbora egiteko edo, bide ertzetik bospasei metrora zegoèn toki batean eseri zen, zuhaitz baten enborra bizkartokitzat harturik, non, berandu baino lehen, lotan gelditu baitzen.
|
|
|
–Zer iruditzen zaio berorri, don Roke? –galdetu zion Eugenik apaizari,
|
honek
bere egitekoak egin ostean.
|
|
2009
|
|
|
–Ez zure aitonarentzat, osagilea eserlekuan aurreratu eta atzamarra goratuta zeukan hitz egiterakoan?. Lehen galdetu diguzu lehen aldia ote zen; guk dakigunez,
|
hau
bere laugarren ahalegina izan da.
|
|
|
(UBM, 91),, jendearen ihardun maitagarriari/ begira egon ohi zen,/ egunean baino egunean/ kutizia gehiagoz begira? (UBM, 23),, hiriko jende honi eguneroko gauza zaion oro, jende
|
honi
bere bizitzan ukitzen dion oro? (UBM, 27) jakin guran.
|
|
|
ematen dio. Baina gero, osotasun
|
hau
bera osotasun handiago baten barruan tegiratu beharra dago, berak ere zentzurik izan dezan: suposatzen da, gizadia herri eta hizkuntza anitzen ederrak edertzen eta aberasten duela; eta suposatzen da, denbora kulturen eta herrien ugaritasun eta askatasunaren oholtza dela, edo izan behar duela.
|
|
|
beharbada hori Elizen mundu bezala ikusten zuelako (soziologikoa), ez indibiduala. Adierazpen asko du zentzu
|
honetan
bere bizitza guztian zehar. –My feeling is insofar religious as I am imbued with the consciousness of the insuffiency of the human mind to understand deeply the harmony of the Universe which we try to formulate as laws of nature?, idatzi dio oraindik A. Chappleri 1954ko otsailaren 23an (1955eko apirilean hil da).
|
|
|
Ikasi dugu mahai hau, ahor begiek dakusten ageriko eitea baino barnagoan, atomoek osatzen dutela. Baina zilegi ote genuke esatea,, mahai
|
hau
bere atomoak da?. Eta berdin, atomoa nukleoa eta elektroiak da, etc.?
|
|
|
Joseba neketsuki jarri zen sofan, egoera hartaz asperturik. Catherinek, lehen saioaldi
|
honetan
bere
|
|
|
Arnasa hartu eta txistua lehortzeko tartea egin zuen. Xantiri begiratu zion zeharka, baina
|
honek
bere kartak gordeta mantentzen zituen, azken enbidorako.
|
|
|
ezker eskuaren goitik beherako mugimendu ezin gordeago bat zen, mahai gainetik bata urdinaren poltsikorainokoa, non baitzeukan gordeta karta?, Txaroren idazki hura indar iturri oparoa gertatuko balitzaio bezala; are gehiago: harritzekoa ere izan zen nola erantzun zion Adak Teofilo Mariari, noiz eta
|
honek
bere poza agertu baitzuen bezero katalan batzuekin negozio biribila egin zutelakoan, bere kopa altxaturik honela mintzatzen zitzaiola:
|
|
|
datozela, bai, guztiak, neure porrot ikaragarria erakutsiko diet-eta, hona hemen hegan egin nahi zuèn txoria hegala galduta, hona hemen Domingo Orbe Aldazzzoro, zoro hutsa naiz eta, kar kar kar, kaka zaharra!; orduan, baina, gelako atea zabaldu, bertatik Ada sartu (edo eguzkia bera ote zen?), eta Domingoren aldartea guztiz aldatu zen, hain zitzaion Domingori Ada eder, hain zitzaion maitagarri, eta hain behartuta sentitu zuen bere burua, antza, Adaren aurrean bere min gordin hura gordetzera: Adaren aurrean bai gutxienez!; esan nahi baita Domingoren buruan eguzkia sartu orduko joan zitzaizkiola handik ihesi itzalak, sentimendu onen kutxan ezkutatu zituenak, arrebari onik zuèn eskua luzatzen zion bitartean,
|
honek
bere eskuen artean berehala estutu zuena, musuka josiz: zer moduz zaude, Domingo?
|
|
|
Gero, Feliperen osabaren eskua estutu zuen,
|
honek
bere berri ematen zion bitartean:
|
|
|
–Proba
|
honek
bere denbora behar du, badakizu, eta zatoz etzi, edo etzidamu, hobeto.
|
|
|
Hala, bada, esan beharrekoak esan zituen kalonjeak, eta aitaren txanda zen, itxuraz, guztiak aitari begira jarri ziren behintzat, Regina modu berezi bezain intentsoan, hainbesteraino zorroztu zuen
|
honek
bere begirada, harekin senarrari adierazten ari balitzaio bezala: oraintxe duzu epaia emateko aukera, Nazario, eta ez huts egin!?, azken hitza eman zezan.
|
|
|
Jaikita gero, ez zuen bere, zer? ...etxera itzulita gero ere ez, ohi bezala behintzat ez, fabrikan egun osoa egin ondoren; ez zuen, beraz, Benjamin Maria ikusten, edo itzal batean zehar ikusten zuen, zeina burmuinetan errotua baitzuen eta zeina ezin uxa baitzezakeen bere baitatik inondik ere; eta, etxekoen arteko harremanak isilpeko akordio batek arautu balitu bezala, inork ez zuen Nazario Orberen aurrean haurraz hitz egiten, baina
|
honek
bere buruarekin hitz egiten zuen maiz, ezpainak mugitzeko ohituratxoa, edonork izan dezakeena eta Nazarioren kasuan inoiz deigarria izan ez zena, itxuragabe areagotu zitzaion bolada hartan?, haragi puska hura beste gairik ez balu bezala; eta periodikoak leitzen zituenean ere, halatsu; izan ere, periodikoak leitzen izugarria zen Nazario, edozein txolarte aprobetxatzen zuen, etxean nahiz fabrikan?,... ihes egin nahi balio bezala, alferrik, guztia betetzen zuèn zapi ilun bat baitzen itzala, antza, bere pentsamenduen eta sentimenduen estalgarri.
|
|
|
Gau haietako batean ederki ohartu zen behintzat, ohean sartu berriak zirela, argia artean itzali gabea, emazteak senarraren eskua hartu orduko; bai, egia zen egun hartan Nazario Orbe ahituta iritsi zela lanetik eta sentiberatasunaren punturik gorenean zegoela: hainbeste, non, aurretik abisatu ere gabe, belarrondoko bat eman baitzion afalorduan Damasori, edalontziaren beirari koilaraz hots kirrinkari batzuk atera zizkiolako, hiruzpalau kolpetxoren eraginaz, gehiago ez; eta orduan ere halatsu, emazteak senarraren eskua hartu orduko erretiratu baitzuen
|
honek
berea, mugimendu azkar bezain zakar batean, emazteak ukitu zuèn lekuan Nazariori sentsazio desatsegin bat nagusitu balitzaio bezala, metal hotzak edo odol hotzeko suge batek ukitua iduri: ukituak, gero, hotzikara bat eragin zion, istantean hedatu zitzaiona ukigunetik gorputz osora, hotzikarak hozkia?
|
|
|
Ez eta ez: aita semeen arteko harremanetan, oker nahiz zuzen, aitaren autoritatean sinesten baitzuen Nazariok, horregatik begiratzen ote zion
|
honek
bere bibote dotore bezain oparoari, ispiluaren aurrean jartzen zen bakoitzean, halako harrotasun batekin, marra hura azpimarra gisa ere sentitzen zuelako,, autoritatea, bezalako kontzeptu gain gaineko bati atxikia??, halako moldez, non aitaren kontzientzia zuzenak, bera beti zuzen jokatzen ahalegintzen baitzen halakoetan, ondorioak ondorio?
|
|
|
Domingok; uko batek edo ezezko batek. Benjamin Mariarenak edo izeba Ernestinarenak? zaputz zitzakeen Domingoren asmoak, baina honek ez zuen ukorik ez ezezkorik jaso, eta bai baiezko biribil bat, hasieratik beretik; izan ere, izeba Ernestinari bezalaxe, berdin erantzuten hasi zitzaion Benjamin Maria Domingori, intzirien isiltze batekin edo irri zabal batekin?,
|
honek
bere ferekak edo bere hitzak eskaintzen zizkion bakoitzean; izan ere, izeba Ernestina, bi anaien arteko elkarrizketen lekukoa zena, zeharo hunkitzen zen halakoetan, esan ere, esan zion halako batean, era ezin maitagarriagoan, Domingori: –Zu ez zara inondik ere Orbe:
|
|
|
une hartantxe ari zitzaion aita semeari bulego buruaren kargua berandu baino lehen hartzearen egokitasunaz?. Gaizki hasi zinen, Domingo, baina harro nago zure bilakaeraz, azken hilabeteotan; hain harro nago, non laster izendatuko baitzaitut bulego buru: hurrengo astean, beharbada??, hamar bat hilabeteko esperientziaren ondoren; Domingok ezezko biribil bezain kementsu batekin erantzun ziezaiokeen aitari,
|
honek
bere proposamena egin ahala; Domingo, aldiz, nora ezean geratu zen, zer esan jakin gabe, egoerari irri badaezpadako baten adabakia jartzen ahalegindu arren; memento hura, beraz, igaro zen, baina mementoa, zinezkoa eta minezkoa, iristear zen, zeren, aitak bere esaldia esan eta semeak bere irri badaezpadako hura egin ondoren, norbaitek jo baitzuen atea, kask kask; zuzendari laguntzailea zen, larri zetorrena:
|
|
|
Amaren errietak gogoratzen ditut. Leiho
|
honetatik
bertatik egiten zidan agiraka. Ez igotzeko kioskora, kontuz ibiltzeko kioskoaren burdinazko atearekin.
|
|
|
...etxera itzulita gero ere ez, ohi bezala behintzat ez, fabrikan egun osoa egin ondoren; ez zuen, beraz, Benjamin Maria ikusten, edo itzal batean zehar ikusten zuen, zeina burmuinetan errotua baitzuen eta zeina ezin uxa baitzezakeen bere baitatik inondik ere; eta, etxekoen arteko harremanak isilpeko akordio batek arautu balitu bezala, inork ez zuen Nazario Orberen aurrean haurraz hitz egiten, baina
|
honek
bere buruarekin hitz egiten zuen maiz –ezpainak mugitzeko ohituratxoa, edonork izan dezakeena eta Nazarioren kasuan inoiz deigarria izan ez zena, itxuragabe areagotu zitzaion bolada hartan–, haragi puska hura beste gairik ez balu bezala; eta periodikoak leitzen zituenean ere, halatsu; izan ere, periodikoak leitzen izugarria zen Nazario –edozein txolarte aprobetxatzen zuen, etxean n...
|
|
|
Gau haietako batean ederki ohartu zen behintzat, ohean sartu berriak zirela, argia artean itzali gabea, emazteak senarraren eskua hartu orduko; bai, egia zen egun hartan Nazario Orbe ahituta iritsi zela lanetik eta sentiberatasunaren punturik gorenean zegoela: hainbeste, non, aurretik abisatu ere gabe, belarrondoko bat eman baitzion afalorduan Damasori, edalontziaren beirari koilaraz hots kirrinkari batzuk atera zizkiolako, hiruzpalau kolpetxoren eraginaz, gehiago ez; eta orduan ere halatsu, emazteak senarraren eskua hartu orduko erretiratu baitzuen
|
honek
berea, mugimendu azkar bezain zakar batean, emazteak ukitu zuèn lekuan Nazariori sentsazio desatsegin bat nagusitu balitzaio bezala, metal hotzak edo odol hotzeko suge batek ukitua iduri: ukituak, gero, hotzikara bat eragin zion, istantean hedatu zitzaiona ukigunetik gorputz osora, hotzikarak hozkia...
|
|
|
Ez eta ez: aita semeen arteko harremanetan, oker nahiz zuzen, aitaren autoritatean sinesten baitzuen Nazariok –horregatik begiratzen ote zion
|
honek
bere bibote dotore bezain oparoari, ispiluaren aurrean jartzen zen bakoitzean, halako harrotasun batekin, marra hura azpimarra gisa ere sentitzen zuelako," autoritatea" bezalako kontzeptu gain gaineko bati atxikia? –, halako moldez, non aitaren kontzientzia zuzenak –bera beti zuzen jokatzen ahalegintzen baitzen halakoetan, ondorioak ondorio– bihurtzen baitzituen bere oker...
|
|
|
Handik gutxira, baina, beste partaide batek erakutsi zuen, ezustean, elkarrizketan parte hartzeko nahia eta borondatea: Domingok; uko batek edo ezezko batek –Benjamin Mariarenak edo izeba Ernestinarenak– zaputz zitzakeen Domingoren asmoak, baina honek ez zuen ukorik ez ezezkorik jaso, eta bai baiezko biribil bat, hasieratik beretik; izan ere, izeba Ernestinari bezalaxe, berdin erantzuten hasi zitzaion Benjamin Maria Domingori –intzirien isiltze batekin edo irri zabal batekin–,
|
honek
bere ferekak edo bere hitzak eskaintzen zizkion bakoitzean; izan ere, izeba Ernestina, bi anaien arteko elkarrizketen lekukoa zena, zeharo hunkitzen zen halakoetan –esan ere, esan zion halako batean, era ezin maitagarriagoan, Domingori: " Zu ez zara inondik ere Orbe:
|
|
|
ezker eskuaren goitik beherako mugimendu ezin gordeago bat zen, mahai gainetik bata urdinaren poltsikorainokoa, non baitzeukan gordeta karta–, Txaroren idazki hura indar iturri oparoa gertatuko balitzaio bezala; are gehiago: harritzekoa ere izan zen nola erantzun zion Adak Teofilo Mariari, noiz eta
|
honek
bere poza agertu baitzuen bezero katalan batzuekin negozio biribila egin zutelakoan, bere kopa altxaturik honela mintzatzen zitzaiola:
|
|
|
Hala, bada, esan beharrekoak esan zituen kalonjeak, eta aitaren txanda zen, itxuraz –guztiak aitari begira jarri ziren behintzat, Regina modu berezi bezain intentsoan, hainbesteraino zorroztu zuen
|
honek
bere begirada, harekin senarrari adierazten ari balitzaio bezala: oraintxe duzu epaia emateko aukera, Nazario, eta ez huts egin! –, azken hitza eman zezan.
|
|
|
une hartantxe ari zitzaion aita semeari bulego buruaren kargua berandu baino lehen hartzearen egokitasunaz –" Gaizki hasi zinen, Domingo, baina harro nago zure bilakaeraz, azken hilabeteotan; hain harro nago, non laster izendatuko baitzaitut bulego buru: hurrengo astean, beharbada" –, hamar bat hilabeteko esperientziaren ondoren; Domingok ezezko biribil bezain kementsu batekin erantzun ziezaiokeen aitari,
|
honek
bere proposamena egin ahala; Domingo, aldiz, nora ezean geratu zen, zer esan jakin gabe, egoerari irri badaezpadako baten adabakia jartzen ahalegindu arren; memento hura, beraz, igaro zen, baina mementoa –zinezkoa eta minezkoa– iristear zen, zeren, aitak bere esaldia esan eta semeak bere irri badaezpadako hura egin ondoren, norbaitek jo baitzuen atea, kask kask; zuzendari laguntzailea z...
|
|
|
datozela, bai, guztiak, neure porrot ikaragarria erakutsiko diet-eta, hona hemen hegan egin nahi zuèn txoria hegala galduta, hona hemen Domingo Orbe Aldazzzoro, zoro hutsa naiz eta, kar kar kar, kaka zaharra!; orduan, baina, gelako atea zabaldu, bertatik Ada sartu (edo eguzkia bera ote zen?), eta Domingoren aldartea guztiz aldatu zen, hain zitzaion Domingori Ada eder, hain zitzaion maitagarri, eta hain behartuta sentitu zuen bere burua, antza, Adaren aurrean bere min gordin hura gordetzera: Adaren aurrean bai gutxienez!; esan nahi baita Domingoren buruan eguzkia sartu orduko joan zitzaizkiola handik ihesi itzalak, sentimendu onen kutxan ezkutatu zituenak, arrebari onik zuèn eskua luzatzen zion bitartean,
|
honek
bere eskuen artean berehala estutu zuena, musuka josiz: zer moduz zaude, Domingo?
|
|
|
–Proba
|
honek
bere denbora behar du, badakizu, eta zatoz etzi... edo etzidamu, hobeto.
|
|
|
Gero, Feliperen osabaren eskua estutu zuen,
|
honek
bere berri ematen zion bitartean:
|
|
2010
|
|
|
Dena den, ez da luzaroan horrela egongo. Norbait espero dugu gaur gauerako, zioten giltzariek, ordu
|
honetan
bertan auzitegian epaitzen ari diren kondenatu bat.
|
|
|
–Dena garai hartan jakin izan bazen eta eskandalua piztu bazen, Gobernuak esango zuen: . Zoro
|
hau
bere kasa sartu da hor??.
|
|
|
Hiri
|
honek
bere burua gobernatzen baleki
|