|
2001
|
|
|
Norabide berri honi Federiko Krutwig sartuz geroztik ekin zion, sarrera
|
hau
Azkuek, Nazario Oleaga jaunak eta bestek babesten edo behintzat onartzen zutelarik, orain norbaitek ahaztu nahi omen duen arren. Askatasun osoaz mintza naiteke honetaz, garai hartan ez bainuen Euskaltzaindiarekin batere zerikusirik, eta Krutwigen jarraitzaileekin ere ez; haietako batzuek maiteago dute gaur isiltasuna argibideak ematen jardutea baino.
|
|
2008
|
|
|
azken finean Azkueren musika produkzioaren zati handiena euskal musika izan zen, bai herri kantuak biltzean, bai euskal bokazioko konposizio modernoak sortzean. Zentzu horretan musikarena, aldagai autonomoa izan arren, Azkuek bere musikagintza euskal musikagintza gisa ulertzen zueno, jarduera
|
hau
Azkueren euskal nazionalismoaren adar gisa har daiteke, adar aski autonomoa nolanahi ere.
|
|
|
Bidenabar, ohartu esaldi
|
honetan
Azkuek euskararen alde aritzea «patriota» izatearekin berdintzen zuela, gorago esandakoa baieztatuz, hau da, Azkueren euskaltzaletasuna abertzaletasun edo nazionalismo mota bat zela, ez propioki politiko alderdikoia, baizik gehiago kulturala. Nolanahi ere, ikusten denez, printzipioz ideal erlijiosoak ideal abertzale euskaltzaleen gainetik kokatzen zituen.
|
|
|
Positibismoa, bere bariante ugarietan, garaiko zientzia guztietan zen gailen, eta funtsean, ikerketak, kritikoki aztertu eta deskribatu beharreko datu positiboetan oinarritzea defendatzen zuen, datuek berenez azalduko zutelakoan ikergaia. Positibismo
|
hau
Azkueren inguruan nagusi zen eta gero eta gehiago eragiten zion, Cejadorrek Azkueri 1891an egindako aldarrikapen honetan ikus daitekeenez: «El mejor servicio que se puede hacer á la euzkerología sería recojer del pueblo hasta la última migaja de una lengua que se va por momentos, para poder despues estudiarla en su conjunto.
|
|
|
311 Euskalerriaren yakintzaren hitzaurrearen lehen bertsio
|
hau
Azkuek 1931.01.07an Bähr i idatzitako gutunean jasotzen da (orain in Jauregi, 2005). Azkueren folklore bilduma 1935an publikatu zenean, beste hitzaurre bat zeraman, datu hauek gabe.
|
|
|
Puntu honetan interesgarria da Azkueren perspektiba lehenago ere aipaturiko Menéndez Pidalenarekin alderatzea. Espainiar hizkuntzalari
|
honek
Azkuek bezalaxe, herri folklorea aztertu zuen, sarritan europar paralelismoak aipatuz, nahiz gero Azkue baino urrunago iristen zen ondorioetan. Menéndez Pidalen obra ikertu duen Pruden Gartziaren tesitik bi pasarte hartu ditut, espainiar filologoak Asturiasko folklorearen inguruan 1891n eta 1930ean idatzi zituen artikulu banaren iruzkinak, haietan argi islatzen baita bere ikuspegia.
|
|
|
Atal
|
honetan
Azkueren erlijiotasuna aztertzen da, bere apaiz izateari lotua zegoena. Izatez, Azkue ezagutu zuen pertsona batek zioen bezala «Hablar de Azkue como sacerdote es exactamente lo mismo que hablar de toda la vida de Azkue.
|
|
|
Horixe gertatzen zait niri Azkueren erlijiotasunera gerturatzen naizenean. Liburu
|
honek
Azkueren jarduera «profanoak» aztertzen dituenez batik bat, erlijiotasunaren gaia ukitu gabe utz zitekeen. Baina bere obra eta proiektuen zentzua ulertzeko ezinbesteko aldagaia izanik bere erlijiotasuna, berau ikertu da, jakinik ere, arlo honetan interpretazio honek muga nabarmenak izango dituela.
|
|
|
Garaiko intelektual ezagun gehienek antzeko «kolaborazioak» ibili zituzten alderdi batekin edo bestearekin, karguren bat lortzeko tentazioak falta gabe (Barrès ek Boulanger jeneralarekin, Pío Barojak Lerroux en alderdiarekin461, Ortega Gasset, Maeztu, Azorin... 462). Baina horregatik ez ziren politikari profesional bihurtu. Beraz arlo
|
honetan
Azkue ez da aldentzen ohiko kanon intelektualetik.
|
|
|
Folklorea biltzeko ekin
|
hau
Azkuerengan guztiz bizia zen herri kulturarako joerak azaltzen du hein handiz. Antonio Tovarrek esana da:
|
|
|
Hola guztiz ahantzita eta ezezagun geratu dira gutxigatik izan arren argitaratzera iritsi ez ziren Azkueren beste hiztegi proiektu batzuk. Atal
|
honetan
Azkueren hiztegigile jarduna arakatu da, XIX. mende amaierako abiapuntuan hasi eta frankismo garaiko azken saioraino.
|
|
|
Hola bada, atal honetan aztertuko diren plataformak ikustean, boterelehia eta autoritate gatazka hauei arreta berezia eskaini zaie.
|
Honek
Azkuek bere egitasmoak nola gorpuzten zituen eta errealitatera eramateko zerabiltzan bitartekoak eta aurkitzen zituen zailtasunak azaleratzeko balioko du.
|
|
|
Katedraren inguruko beste elkarrekintza nagusia Arana Goiri eta Azkueren artekoa izan zen, abandotarrak bilbotarraren boteregune hori beretzat eskuratu nahi izan baitzuen, eta ezin izan zuenean mugatzen saiatu zen, edo bere alderantz eragiten. Edozein kasutan lehia
|
honetan
Azkue «garaile» irten zela esan daiteke.
|
|
|
Euskaldun Biltokia. Garai
|
honetan
Azkue Euskalerria Elkarteari lotuta zegoen, eta haren buruak, Ramon de la Sota Llanok, diruz lagundu zituen apaiz irakaslearen ekimenak. Azkue beraren aitortza guztiz esplizitua da:
|
|
|
Konferentzian eztabaidatu beharreko Akademia proiektua Karmelo Etxegarai Hiru Probintzietako kronista ofizialari enkargatu zitzaion.
|
Honek
Azkueri egin zion kontsulta. Azkueren ustez, hasteko hamalau bat akademiko hautatu lituzkete Diputazioek, aurrerantzean erakunde berriak aukeratuz hurrengo kideak.
|
|
|
Hala ere, halako salbuespenek ez zuten esan nahi agintari militarrek beren zaintza mugatzaileak albo batera utzi zituztenik: Tolosaldeko delegatu gubernatiboak, adibidez, bertan erabiltzen zen euskarazko kristau dotrina Juan Artzadun Gipuzkoako gobernadore zibilari helarazi zion («con otros antecedentes») eta
|
honek
Azkuegana zuzendu zuen obra osoa itzultzeko eskatuz294 Euskarazko dotrina hura gaztelaniazko Astete ezagunaren itzulpen zahar bat zenez, alferrikako berritzulpenak egin aurretik, Azkuek eskatuta Julio Urkixo Artzadunekin mintzatu zen, egoera bideratuz («me ha dicho bastará que le envié Vd. un catecismo de Astete en castellano, diciendole que es el que ha servido de original.») 295 Eta Azkuek ...
|
|
|
Ezin izan dut Errepublika urteetan Azkueren testu gehiago aurkitu euskarazko irakaskuntzaren alde. Agian Primo de Riveraren garaian aktiboago aritu zen, orduan inor gutxi ari zelako arlo horretan lanean, eta aldiz Errepublika aldian euskal hezkuntzak babesle gehiago izanik ez zen hainbeste inplikatu pertsonalki318 Hala ere, ez litzateke harritzekoa ikerketa berriek errepublika garai
|
honetako
Azkueren ekimen gehiago erakustea euskal hezkuntzaren alde.
|
|
|
Ez da
|
hau
Azkueri buruz idatzi den lehen liburua. Bera hil eta hurrengo urtean, 1952an, lehen omenaldi liburutxo bat argitaratu zen1 1957an, Akademiaren Euskera buletinean, Azkueri buruzko artikulu sorta berri bat plazaratu zen, baita bere gutuneria ugaritik testu hautatu mordoxka ere2 Urte batzuk geroago, Antonio Tovar-ek, Koldo Mitxelenak eta Julio Caro Barojak Azkueren jaiotzaren mendeurrena ospatzeko ekitaldi berri batean parte hartu eta argitalpen bat plazaratu zuten.
|
|
|
Alta, espero dut bai lagunduko dudala ulertzen lexikografia horren historia soziala: Azkuek zein baldintzatan egin zuen lan bere hiztegiak sortzeko, zein asmorekin, etab. Zentzu horretan, ikerketa
|
honek
Azkueren obra, bere barne balioan aztertu baino gehiago, garaiko testuinguruan kokatu eta interpretatu nahi du.
|
|
|
I. parte
|
honetan
Azkueren ideologia eta idealak aztertzen dira. Bost atal nagusitan banatu da:
|
|
|
Kasu honetan militar bati 1923an idatzitako gutun bat da, hain zuzen ere argudio antiseparatistapean euskararen aldeko neurriak eskatuz.
|
Honek
Azkueren erretorikaren izaera nagusiki taktikoa zelako ideia indartzen du.
|
|
|
Arrazaren puntua amaitzeko, eta ideia
|
honek
Azkuerengan izan zuen bilakaera gero eta ahulagoaren azken adibidea 1930 aldera egin zuen itzulpen batean ikus daiteke: Agrupaciones de Obreros y Empleados Vascos de Algorta elkarte filojeltzaleak bere panfleto bat euskaratzeko enkargatu zion Euskaltzaindiari.
|
|
|
305 Azkue beraren gutuna ez da gordetzen, bai ordea Muxikaren 1919.11.27ko erantzun
|
hau
Azkueri.
|
|
|
Ohargarria da gutun
|
hau
Azkuek eta Oleagak pertsonalki tramitatu arren, ez baitzen egin ofizialki Euskaltzaindiaren izenean, aldi berean Akademiaren prestigioan bermatu nahi izan zutela: eskutitzean, biek ala biek adierazten zuten Euskaltzaindian zuten kargua, eta halaber, Akademiaren bermea aipatzen zuten konfiantzazko zentsore euskaldunak bilatzeko.
|
|
|
Eta dudarik geratzen bazen, handik hilabete batzuetara, azkenean auzi
|
hau
Azkuek lan baten bidez aztertu zuelarik (Seber Altubek erantzunez beste lan batean), Euskaltzaindiak honako oharra egin behar izan zuen:
|
|
|
Baina horregatik ez ziren politikari profesional bihurtu. Beraz arlo
|
honetan
Azkue ez da aldentzen ohiko kanon intelektualetik.
|
|
2009
|
|
|
Aurkezleak erdaraz Koxme Elgezabal eta Ramon Rotaetxe dira; eta euskaraz Koxme Elgezabal bera eta Felix Landaburu. Landaburu
|
hau
Azkueren ilobarekin ezkondua zegoen. Uste izatekoa da Azkue ez zela ideia horretatik oso aparte ibiliko.
|
|
|
1941eko batzar agiri
|
honetan
Azkueren berrikuntza proposamenak onartu egiten dira.
|
|
2014
|
|
|
Lehiaketa
|
hau
Azkue Fundazioaren egitasmoa da, ARGIA laguntzaile duela. Sari banaketa Bilboko Euskararen Etxean egin da.
|
|
2018
|
|
|
Azken hilabeteotan han hemenka asko idatzi da Elefanteari buruz, baina idatzi diren artikulu guztien artean, etxe
|
honetako
Azkue Bibliotekako eta Artxiboko zuzendariak, Pruden Gartzia Isasti jaunak, 2015eko azaroaren 11n, San Martin egunean, Berria egunkarian argitaratutakoak ezin argiago azaltzen du Elefanteak proposatu eta eskatu nahi duena. Nik neuk nuke hobeto azaldu.
|
|
|
Lehen argitalpena 1888koa da, eta azkena 1951koa. Andres Urrutia (euskaltzainburua): . Egitasmo
|
honekin
Azkue lehen euskaltzainburuaren izena eta izana (bir) gogorarazi nahi ditugu, haren lanak atondu eta teknologia berrien bitartez gizarte osoaren eskura jarriz?. Lorea Bilbao (Euskara eta Kultura foru diputatua): –Gaur aurkezten dugun digitalizazioari esker, bere ekoizpen intelektual kulturala, ahozkoa zein idatzizkoa, edozein pertsonaren eta, batez ere, datozen belaunaldien esku geldituko da oso osorik?.
|
|
|
Andres Urrutia euskaltzainburuak gogoratu duen legez, Euskaltzaindiak Bizkaiko Aldundiaren laguntzarekin eta JAKINen eskutik bideratu du proiektua: . Bizkaiko Foru Aldundiak eta Euskaltzaindiak bat egin dute, eta egitasmo
|
honekin
Azkue lehen euskaltzainburuaren izena eta izana (bir) gogorarazi nahi dituzte, haren lanak atondu eta teknologia berrien bitartez gizarte osoaren eskura jarriz. Aurrerantzean, haren lan argitaratuak sarean izango dira eta horretarako ezinbestekoa izan da JAKIN Fundazioaren laguntza, berak egin baitu digitalizazio lana eta atonketa?.
|
|
2019
|
|
|
Akademia sortzeko eta abian jartzeko ordaindu beharreko zergetako bat zen, hasieran, gure bileretan erdaraz aritu beharra. Horregatik esan nion behin honako
|
hau
Azkueri (1919.04.24ko gutuna, in Charritton, 1986: 317):
|
|
|
Errespetuzko tratamendua, beraz, berria dela ez dago dudarik eta zentzu
|
honetan
Azkuek hala dio:
|