|
2022
|
|
|
Herria astekarian lanean
|
hasi
nintzelarik, 1994ko urtarrilean, administrazio lanetan eta kontu egile gisa, bai eta kronikari eta tokian tokiko berriketari boluntario sarearen koordinaketa lanetan –garaian hirurogei bat boluntario bazeuden– hiru izen aurkitu nituen Zuberoako kronikari eta berriemaile bezala ekarriak zirenak: Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta Allande Sokarros.
|
|
|
Horrela
|
hasi
zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela.
|
|
|
Kazetaritza Gernikan
|
hasi
zenuen?
|
|
|
Bai. Mende Berriren aldizkari horretan
|
hasi
nintzen kolaboratzen. Euskaraz alfabetatu nuen neure burua.
|
|
|
Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz hitz egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago. Are larriagoa, txikitatik erdaldun gisa hezitzen dira haur horiek eta, gurpil zoroarena ezin geldiarazirik, haur eta gazte erdaldun hauek are erdalduntzenago dute ingurugiroa, euren etxekoetatik
|
hasita
. Horiek horre la, Zuberoa mitikoa, euskal kulturaren gotorleku ezin hartutakoa, mito hu tsa dela argi geratzen da.
|
|
|
Eta Egunkaria n
|
hasiz
geroztik nazioarte sailean egon zara beti?
|
|
|
Pastorala ez zen mistoa, bazen gizonezkoen pastorala, eta gutiago egiten zena, emakumeena. Gaur egun den mistotasun hori berantago
|
hasi
zen, II. Mundu Gerratik landa. Arizale askoz gutiago ziren; 30 ziren gehienez.
|
|
|
Xiberotik kanpo pastoralak egiten
|
hasi
dira. Baiona inguruan, adibidez," Katalina de Erauso"," Gerezien denbora" eta" Andere Serora" izan dira azken urteotan.
|
|
|
Hirian, hots, Maule Lextarren, besterik da. XIX. mendearen hondarrean nahiz XX. mendearen hastapenean
|
hasi
zen erdalduntzen Maule Lextarre. Hemen bazen industria.
|
|
|
Nihaur, 6 urtetan
|
hasi
nintzen frantsesaren ikasten eskolan. Etxebarrek bazuen orduan eskolarik, eta hara sartu naizelarik, frantsesa ikasi nuen.
|
|
|
Orduan
|
hasi
nintzen pentsatzen. 1978an Germán Rodríguez hil zuten Iru ñean, eta, ondoko urtean, Gladys del Estal Tuteran.
|
|
|
Zuberoatik kanpo, hala ere! Eta
|
hasi
nintzen Zeruko Argia irakurtzen. Hasiera batean ez nuen tutik ere ulertzen.
|
|
|
Hiz tegi txiki bat egin behar izan nuen, zubereratik euskara baturakoa, Zeruko Argia irakurriz osatu nuena. Horren ondotik, idazten ere
|
hasi
nintzen, Zeruko Argia n berean. Ez dira, beharbada, idatzi diren kalitate handieneko lanak, baina hastapenak dituzu!
|
|
|
Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu haietarik bat kanta zezan, eta berak, niri begi keinua egin eta" Gu gira Euskadiko, gazteri berria..."
|
hasi
zen kantatzen. " Zozoilo horiek ez dute tutik ulertuko!", erranez bere baitan.
|
|
|
" Gutarik batek ez du ihes egitea lortu, eta ez dakigu non den". Anartean
|
hasi
ginen bilaketak egiten. Bilatu dugu AEBetaraino, eta Irlandaraino, kontaktu zenbaiten bidez. Baina ez genuen sekula ere aztarnarik aurkitu.
|
|
|
Denbora haietan Jean Louis Davant eta Ttittika Rekaltek süstatzen zütüen Eüskal kültür asteak Züberoan, Bedaroa alkartearen üngürüan. Errai ten ahal dügü ordüan zirela
|
hasi
züberotar gazteak eskualdüngoari lotzen. Uztaro eta Ühaitza alkarteetako Jean Louis Davant, Frantxoa Hastaran, Ma ddi Oihenart, Gonzalo Etxebarria eta hainbat lagünekin, Ziunta" Pista joküa" ren züzentzale izan zen Allande, hau zelarik Züberoko herri eta bazterren üngürüan 1997an eraiki joküa.
|
|
|
Han lanean
|
hasi
nintzenerako, Allanderen izena beste hedabide batekin ere lotua nuen, Euskaldunon Egunkarian ari baitzen lanean. 1990eko abenduaren 6an atera zen astekariaren lehen zenbakia, eta lehen zenbakitik hasia zen egunkari hartan lanean.
|
|
|
Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen. Baina," Estatuak" sailean
|
hasi
zenean bezala, beti arreta handiarekin jarraitu zituen beren askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe edo Martinikakoak. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, Berrian se gitu zuen lanean, eta munduko berri franko landu zuen:
|
|
|
Ikuspegi arras alderdikaria zuen, Iparraldeko gertakari politikoak desitxuratzen zituen eta guk hori ez ginuen soportatzen. Beste aldizkari bat ez ote ginuen plazaratu behar
|
hasi
ginen asmatzen, Iparraldeari leku osoa emanen ziona eta Iparraldeko ikuspegi batekin gauzak aztertuko zituena. Eta hor astero astero elgar kuruzatzen ginen, elgarrekin eztabaidatzen ginuen.
|
|
|
Baionan Ezker Berri mugimenduan eta Gernika haien hilabetekarian kolaboratzen
|
hasi
zen. Besteak beste han ezagutu zuen Gabi Mouesca, berarekin berantago topo eginen zuela IKn.
|
|
|
Laurogeita hamahiruan berriz atxiloturik, Parisera eraman zuten, baina epaileek han libre utzi. Azkenean Lizarra Garaziko hitzarmenaren kariara, IK erakunde armatua gelditu zen deus erran gabe, eta gero ez zen berriz
|
hasi
.
|
|
|
gaitzeko argazki sortak baditu bilduak, eta ofizio horretarik kazetaritzara iragan zen. Zeruko Argian idazten
|
hasi
zen, eta gero komunikabide askotan parte hartu zuen, nagusiki Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Berrian, Herrian, eta Xiberoko Botza irratian. Herria astekarian Zuberoako berriak usu ematen zituen zubereraz, bereziki maskaradenak eta pastoralenak, bere argazkiak lagun.
|
|
|
Maskaradetako beltzerian ikus nezake trajeriako urdinetan baino seguruago. Eta bizkitartean erraten zidan pastoral errej ent edo taula zuzendari lanetan
|
hasteko
gogoa zuela, holako guti baitugu, idazleak hogei bat garelarik, Etxahun Iruri mende laurden batez bakarrik egon ondoren. Gainera pastorala Zuberoatik at hedatzen ari zaigu, Baionan eta Nafarroa Garaian, zergatik ez Gipuzkoan?
|
|
|
Halerik ere hastapen hontan, Allandek, Bayrouren alderditik elki ondoan, bere argazki erreportajeak jarraiki zütüan eta Xiberoan izigarriko arrakasta eta fama hona züan Egia izeneko hilabetekarian idazten
|
hasi
zen. Hilabetekari hau gustatü zeion jaunkilloten egitate maltzürrak gaitzesten zütüalakoz eta Allanderi hügün zeion gaüza bat, maltzürkeria zen.
|
|
|
Etsaiak hüilantü ziren bai behin beno haborotan, bena taulatik hürrün baratü ere, zeren bertan ohartü beitziren taula hori hunkiz beren larrüa ere, hoinoihal gisa herriko atean ütziren züela. Hilabete zonbait berantago, tinta galtzen
|
hasi
zelarik, taula hau, herritar gazteek berriz tintatü züen eta berriz lantatü ere. Azkenean, urte zonbait berantago, taula ofizialak ezarririk izan ziren...
|
|
|
Edota" Kantore kronika" izeneko emanaldia, non dantzan eta kantatzen ez omen zakianak argitarzün zinez interesgarriak emaiten zeizgün Xiberoko 40 üngürü khantore nausietaz, hain ezagütürik direnak, ikusbidez: Txori erresiñula, Eperra, Goizian goizik, Orai
|
hasten
niz kantatzen herrikoiak direnak; Etxahun Barkoxe ren Maria Solt eta Kastero edo Bi bertset dolorusik; Etxahun Iruriren Ai zer plazera eta Ama Euskadi; eta baita egünko kantariek sortüak ere, hala nola Berzaitzen Baratze bat.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan emanik datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren azken mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan bezala. Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen
|
hasi
da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da. Jo küko arropekin eta sonüegileekila emaiten den azken mustraka hau ontsa
|
|
|
Etxen egoitera behartzeen artetik, mustrakak berriz
|
hasi
ziren... bat eta berriz eküratü ere, arizaleen saldoan kozatze zonbait agitzearekin. Halere, nekeak neke eta trabak traba, mustrakak egin ahal izan dira ahal bezain arraheinki eta patoralaren giro paragabeaz beteko da Ürrüstoiko arrabotüa, jiten den igante hontan, ondoko ostiral gaüaz eta agorrilaren lehen eta bigarren iganteetan.
|
|
|
Hau da, Zuberoak eta zubererak berezitasu nak baldin badituzte, Euskal Herriko eta euskararen parte dira. Artikulu ho rretan Atarratze idazten baldin bazuen, Euskaltzaindiak Atharratze arautu zuena ez onartuz, gero Atharratze
|
hasi
zen idazten, ortografia arautua onartzeko ko de amankomun bat zela eta ez besterik kontuan hartuz (2005eko zenbakian adibidez). Sü Azia elkarteak Maulen eta Atharratzen merkatariengan eraman zuen euskararen aldeko kanpainaren zailtasunak aipatzen zituen eta nola Zuberoa gero eta erdaldunago zen hola bukatuz:
|
|
|
" Txoria bezain alegera jin zaigu, nahiz belaunaldi bat betikotz zauri tu zuen minak bere horretan irauten duen, sendaezin". Hor Allandek kontatzen du nola frantsesa sei urtetan baizik
|
hasi
zen ikasten, nola gero hogei urtetan abertzaletu zen hori azpimarratuz: " Baina, otoi, ez dut borrokaz ikuspegi mor tiferorik.
|
|
|
Neguaren atarian abian jarria den premiazko plangintza hau hiru urratsetan eratuta dago, Lehenik, datorren azaroaren 15etik
|
hasita
," ohizko eguraldi bal dintzen araberako" aterbe multzo bat baliagai egongo da Frantziako hiri handi guztietan. Hotz handiak egiten baditu aterbeen kopurua ugalduko da, batez ere ospitaleak bezalako eraikuntza publikoak baliatuta.
|
|
|
Arratsaldean, Atharratzen egin zen ikusgarrian, berriz, faldeen eta dantzen aurkezpenak erdara hutsez egiten
|
hasi
ziren, baina norbaitek, hala ere, bere kexa agertu baitzuen, elebitasunera jo zuten. Hori ere, zer ahalgea!
|
|
|
Allanderen euskarazko lan idatziak erakusteko, hautu bat egin dugu lagin batzuk hemen emanez.
|
Hasiko
gara kazetari gisa aldizkari ezberdinetan idatzi zituen artikulu hautaketa batekin. Aldizkari horiek denak ez dira hemen agertuko, adibidez Zeruko Argia, Zuberoako Egia eta ondotik Abil hilabetekariak, Ekaitza aldizkari politikoa edo Argia astekaria.
|
|
|
Euskaldunon Egunkarian idatzi zituen zazpi artikulu hautatu ditugu, egunkari horren lehen zenbakian agertu zenetik
|
hasiz
(). Aipagaiak ezberdinak dira, euskal kazetari batek bere lanean topatzen dituen gaiak:
|
|
|
Hasian
|
hasiz
, Aita Junes zenaren beste lanik ere agerrarazteko geietan gira on doko argitalpenetan. Badügü hor pasta bat ezinago ederra eta eüskaldüntarzünaren hazteko lehen lehen esküartekoetarik da.
|
|
|
" Neska gazte batekin abian nauzu konfesatzera!", dio, elkarrizketa
|
hasi
aitzin. Allande Sokarros (Etxebarre, 1957) halakoa da:
|
|
|
Baionan
|
hasi
nituen lehen lan militanteak: Mende Berri kultur elkarteak bazuen bere adar politikoa, Ezker Berri zena, eta haien hilabetekarian kolaboratzen hasi nintzen; Gernika deitzen zen.
|
|
|
Baionan hasi nituen lehen lan militanteak: Mende Berri kultur elkarteak bazuen bere adar politikoa, Ezker Berri zena, eta haien hilabetekarian kolaboratzen
|
hasi
nintzen; Gernika deitzen zen. Bertan ezagutu nituen Gabi Mouesca, Gabi Oiharzabal eta Mattin Larzabal, besteak beste.
|
|
|
Armak erabiltzen entrenatzen
|
hasi
zinen, beraz?
|
|
|
Allanderen potenzial radiofonika aitzinetik aipatü dügü, eta" Egün bat hitz bat" kronika
|
hasi
zelarik agortzen, beste estakürüa txerkatü eta atzaman günüan eüskararen lantzeko eta Allanderen jakintzaren helarazteko behazaleer.
|
|
|
Erri eta elgar trüfa harreman hori beikünüan, üsüxüa intseatü nüan haren botzaren entzünaztera behazaleer bena hor ere arrapostüa beti berra zen" aieiaieia, kantatzen
|
hasten
baniz irazarria dükek non ere ez datekean ixola!".
|
|
|
Hor ere bertan behazaleak laketü ziren, eta lehen ebilaldiak berak haütatü balin bazüntüan, herritarrak
|
hasi
ziren deikan beren herriaren üngürüa egin dezan Allandek, berek ahatzerik ziren jakintzaren arrabiltzeko. Hala agitü zen Peio Quihillalt Ligiko merarekin eta Ligi Etxebarre izan zen arren Allanderen azken ebilaldia Xiberoko Botzarentako.
|
|
|
Üdüri abantxü harentako zen deseinak bazakiala azken pasealdi züküala. Etxebarren
|
hasirik
Etxebarren ürrentzeko.
|
|
|
Pentsatzen düt haboroxeak xiberotar ginen. Gero badakit emeki emeki denborarekin zabaltzen
|
hasi
zela eta jenteak bestetarik jiten hasi, haboroenik Baxe Nafarroatik eta Bearnotik ere bai. Segür ere ahomihiz aipatzen zen eta hola ebilzale berriak agertzen.
|
|
|
Pentsatzen düt haboroxeak xiberotar ginen. Gero badakit emeki emeki denborarekin zabaltzen hasi zela eta jenteak bestetarik jiten
|
hasi
, haboroenik Baxe Nafarroatik eta Bearnotik ere bai. Segür ere ahomihiz aipatzen zen eta hola ebilzale berriak agertzen.
|
|
|
Haütüa egin ondoan, ola horien partzuerren baimena behar zen. Erran nahi beita,
|
hasteko
, zoin ziren eta zonbat ere xüxen jakin behar günüala, gero gure
|
|
|
· Züberoako eskü hüskako pelota txapelgoa
|
hastera
doa.
|
|
|
Allande Socarros en ezagütza egiazkin egin nüan Xiberoko Botzako langile gisa
|
hasi
nintzalarik 2012an.
|
|
|
Ene aldetik
|
hasi
nintzan" zokarraultze!!" oihü handi batekilan Allanderi batzarri egiten irratirat heltzen zelarik.
|