|
2013
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile horiek balio bat baino gehiago bereganatzen dutela erakustea du helburu lan honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan
|
har
ditzaketen balio ezberdinak aztertuko dira. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
...ta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz
|
har
ditzaketela. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko.
|
|
|
...kuspegitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak eragiten duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek) hartzen duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino gehiago
|
har
ditzakete antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
|
|
Argiroago azaltzeko,
|
har
dezagun adibidetzat Justo Mokoroaren lanetik eskuratutako lagin bat, kontzeptu beraren inguruko esaldiek osatua (eguraldiak euri itxura izatea). Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira.
|
|
|
|
Har
dezagun lehenik ikuspegi teoriko orokor bat geure terminologiaren oinarri gisa baliatzeko. Marta Palenquek. Historia, antología, poesia:
|
|
|
Hala gertatu da, esaterako, maitasuna gaitzat duten antologien artean. Antzinakoenetako bat aipatzearren, Santi Onaindiaren Euskarazko 100 maitasun olerkirik hoberenak/ Las cien mejores poesías de amor de la lengua vasca (1975) izeneko lana
|
har
genezake abiapuntutzat. Maitasunezko euskal kantuen irudi jakin bat hobesten eta erakusten du Onaindiak, antologiako hitzaurrean argitasunez adierazia dena.
|
|
2014
|
|
|
Ildo beretik, oinarrizko balio pragmatiko nagusi horren gauzatzetzat
|
har
ditzakegun balio diskurtsibo, eratorri, hauek ere erkide dira lau birformulatzaileentzat (ikus Garcés, 2008):
|
|
2015
|
|
|
Arlo soziolinguistikoa ere ukitzen du mintzoak, balio sinbolikoa duen aldetik: artean gertatu ez bezala, estandarizazioaren ondoko aldian ahoskera jakin batek prestigio berria
|
har
dezake ala prejuizioa eragin diezaieke beste entzule batzuei.
|
|
|
Ordea, euskal ahoskera zer den eta zer ez den finkatzen hastean, ikuspegi historikoa eta geografiko dialektala edukitzeak ez digu batere kalte eginen; euskal herrialde guztietako mintzoa hein batean ezagutzen duenak badaki ahoskera batzuen eta besteen continuumluzean euskalkiek bide dibergenteak
|
har
ditzaketela eta hartu ere dituztela; era guztietako bideak zabaldu dira eta usu euskal ahoskera jatortzat jotzen ditugun hainbat joera, ohitura edo are arau, eskualde laburragoko ala zabalagoko euskara dira, ez dira euskara orokorra, batua edo estandarra, ez dira Hegoalde guztian edo Iparralde osoan nagusitu joerak; eta ez dira betikoak ere. Orain euskal ahoskera jatorraren ezaugarritzat jotzen dugun hori, bere garaian ez zuen testu zaharretako idazkerak islatzen eta ondoko berrikuntzatzat jo litzatekeela ulertzera heldu gara.
|
|
|
8.1 Guiristhinho PerfeccioniarenPratica... edo Nafarroa Behereko 1782ko Alphonsa Rodriguezironeuskal testu itzulian* aditzaren zuketako zirozugu, dezakegu? aldaera behin ageri da, baina honen kidetzat
|
har
dezakegun ziroguzu, dezakegu?, berriz, hamabi aldiz; argi da adizkia bera dela, baina aldea dago morfemen kokagunean: lehenean subjektuaren morfema datibo etikoaren morfemaren ondotik doa, baina bigarrenean aitzinean ageri da.
|
|
|
Artikulu hau ahozkotasunaren deskribapen praktiko bat da, hiru zatitan antolatua. Lehenak argitzen du antzerkian nola lan egiten dugun testu idatziak bizia
|
hartu
dezan aktorearen ahoan, eta zer garrantzitsua den euskalkiak eta erregistro aniztasuna baliatzea pertsonaiak eraikitzeko orduan. Bigarrenak testu interpretazioaren aplikazioaz dihardu:
|
|
2016
|
|
|
Gaur egun jada gertatzen da halakorik neurri batean, hainbat maila eta lekutan. Eta ekinbide hori areago orokortu beharra dago, gradualki izango bada ere, Euskal Herriko maila eta bazter guztietan
|
hartu
dezan behar duen neurria.
|
|
|
Eta hala, artikulu honek berak maiz
|
hartu
lezake/ hartuko du akademikotik haragoko moldea, baina ezinbestekoa iruditu zaidana gure komunitatearen bizirauteaz ari garenez, eta ni tarteko zurrunbiloan?
|
|
2017
|
|
|
Garaia da beraz balio deiktiko anaforikoei apur bat astiroago erreparatzeko. Ñabardurak ñabardura, lehen eta bigarren mailako erakusleek bi balio
|
har
ditzakete. Deixian, hiztunarekiko hurbiltasun maila desberdinak adierazten dituzte hau eta hori erakusleek (5a).
|
|
|
4) eu/ ori ez ziren predikatuetara hedatu. Hauek deixi funtzioari eusten diote, betiere anafora/ katafora balioak ere
|
har
ditzaketelarik.
|
|
|
deritzona ez da halabeharrez zehaztua. Gogoratu beharrekoa da determinatzaileak balio anitzak
|
har
ditzakeela hizkuntza jakin batean, eta areago hizkuntzetan zehar. Mugatzaile hurbilak, jakina, beste semantika balio bat du eta areago, beste sintaxi bat.
|
|
|
Ikus bedi, bada, singularrak zein pluralak
|
har
dezaketela irakurketa generikoa edota orokorra dei litekeen zerbait. Gogoan izan dugu horrelakoak ezin har daitezkeela (ereduzko) irakurketa zehaztukotzat behintzat, gramatika tradizioan, mugatuak?
|
|
|
§3.2). Alegia, goiko (16a) horrek,[+ existentziala, zehaztua] irakurketa
|
har
dezake. Gu bat gatoz egile honekin, eta beraz, gehitu beharrekoa da (16a) koak[+ generikoa] tasunaz gain,[+ existentziala] tasunak har ditzakeela.
|
|
|
Alegia, goiko (16a) horrek,[+ existentziala, zehaztua] irakurketa har dezake. Gu bat gatoz egile honekin, eta beraz, gehitu beharrekoa da (16a) koak[+ generikoa] tasunaz gain,[+ existentziala] tasunak
|
har
ditzakeela.
|
|
|
a determinatzaileak irakurketa zehaztua zein zehaztugabea
|
har
dezake, eta zenbait hizkeratan, bera baizik ez dago eskura, singularrean zein pluralean, atzetik absolutiboa zein zehar kasuak daramatzalarik.
|
|
|
Horrela, bada, berriz baieztatu behar dugu mugagabea delako deizioa hartu duen paradigmak[+ plurala] tasun semantikoak
|
har
ditzakeela. Zer esanik ez, plurala deizioa hartzen duenak[+ plurala] tasun semantikoa du (eta aditzean ere plurala behar du), baina agerian uzten ari gara paradigma horretako marka k ez ezik, e ereizan daitekeela, kasuan kasuko azterketa sinkroniko batean.
|
|
|
a/ e txandaketa ez da gertatzen ez bizkaierazko hizkeretan, ez beste hainbat hizkeratan, baina oso azpimarratzekoa da-a eta e aldaerak dituzten euskalkietan, direlako mugatzaile bi horiek desberdin jokatzen dutela[+ zehaztua] semantika tasunari dagokionez. Izan ere, absolutibo kasu markadunek, irakurketa zehaztua zein zehaztugabea
|
har
dezakete pluralean, euskalki guztietan ere a azaltzen delarik. Beste kasu markadunetan, eta hainbat hizkeratan behintzat, irakurketa zehaztua nagusitzen da pluralean, tartean e azaltzen delarik.
|
|
|
ez da azaltzen dagokion atzizki hurrenkeraren araberako tokian. Edonola, azaldu beharrekoa da horma zein solo izenek bere hiru paradigma morfologiko dituztela egun, izen guztiek
|
har
dezaketen irakurketa sorta ohikoarekin batera. Bukatzeko, gogora dezagun, horman horren ondoan, hormetan eta hormatan ditugula hurrenez hurren pluralean eta mugagabean.
|
|
2018
|
|
|
Blas de Otero Jainkoaren bilaketa nekaezinean agortzen da, Gabriel Celayaren behar intimoa maitasunaren muinera heltzeko ezintasunean akitzen da; Leon Felipe, berriz, bakardade pertsonal eta nazionalak hunkitzen du ondoraino erbestearen eremu latzean. Arestiri dagokionez, bakardade horren lorratza bere jarrera disidente erosezinaren ondoriotzat
|
har
genezake. Poesia sozialeko kideen artean sorturiko anaidiak edo estatuko hizkuntza gutxituetako kulturekin eraikitako harremanak ez du ezkutatzen Arestiren azken urteetako literaturan arestian sumatu dugun bilakaera, garaiko euskal gizartearen erradikalizazioarekin eta zatiketarekin batera doan bidearen bakardadea.
|
|
|
Eta hala, frankismoaren kultura propagandako arduradunek aurreko hamarkadaren bukaeran sortu ziren arte mugimendu aurrerazaleenak nazioartean erabiltzeko aukerari heldu zioten. Artea propagandarako erabiltzea ez zen berria Francoren diktaduran, baina erregimenaren gustukoa ez zen arteaz baliatzea bai, ordea; hori berrikuntzatzat
|
har
dezakegu Gerra Zibilean irabazle gertatutakoen erregimenean. Gainera, egoera horrek 50eko hamarkadan gertatu zen beste aldaketa garrantzitsu batekin bat egin zuen:
|
|
2019
|
|
|
Soziatiboa kin da, eta moduzko erranahia ere
|
har
dezake: arrazoi andiyarequin.
|
|
|
H hizkia
|
har
dezakegu bilakaera gisako horren lehendabiziko erreferentetzat.
|
|
|
ZERURA NAHI DUENAK
|
HAR
DEZAKEEN BIDE ERRAZA (Edizio kontrastatua)
|
|
|
Munta gutxiagoko idazki banaka batzuk kenduta2, Zerura nahi duenak
|
har
dezakeen bide erraza3 izenda genezakeen liburua da ezagutzen zaion bakarra. Edo zehatzago esanda, liburu bakarra, baina edizio anitzekoa aldi berean.
|
|
2020
|
|
|
Honela, bada, nahiko argi dute maila zainduan bokalarteko, d, g, r> kontsonanteak ahoskatzearen alde egingo luketela. Bokalarteko ren kenketarekin bakarrik egin da proba, baina norabidearen seinaletzat
|
har
genezake; hau da, gainerako kontsonante" ahulekin" ere erantzun bertsuak izango genituzke ziurrenik. Bide batez, esaldi bereko [x] akinarazi formako [x] ahoskera belarraz ez du inork ezer esan.
|
|
|
629). Bereizten hasiak ziren fede katolikoan oinarritutako mundu ikuskera zuen belaunaldia eta filosofian eta iraultzan mundu berri bat aurkitu uste zuen belaunaldi gaztea, eta arrakala horren ikurtzat har daiteke Leturiaren egunkari ezkutua, landa eremuaren eta hiriaren arteko espaziotzat
|
har
dezakegun Zerubide parkean kokatua. Txillardegiren lanean hiria ageri bada ere, ezin esan daiteke espazioak protagonismo bereizgarririk duenik oraindik, ez da ageriko egiten, eleberri existentzialistan protagonistaren mundu intimoak eta hausnarketa pertsonal zein filosofikoek gidatzen baitute istorioa, zinez.
|
|
|
Ez zegoen euskaraz irakurriko zuen burgesia indartsurik. Jauntxoak, intelektualak eta elizgizonak ziren irakurle potentzialak, eta horietatik, euskararen inguruan (eurek sortutako Lore Jokoen eta aldizkarien baitan) biltzen ziren gutxi batzuk
|
har
ditzakegu irakurletzat. Zalantzarik gabe, lotura zuzena egiten zuten euskal literaturaren eta euren balio nagusiak ziren tradizionalismoaren (baserria, familia), moral kristauaren (fedea, Elizarekiko leialtasuna) eta nazionalismoaren (euskara, foruak) artean.
|
|
2021
|
|
|
Beraz, nolabaiteko" zurruntasuna" dutenen esparru zabalaz arituko gara, hau da, unitate fraseologikoen esparruaz (Corpas 2001a, b; Odriozola 2010; Urizar 2012, §III, IV: 1) unitate fraseologikoko bi" hitzak" ohiko sintaxi askean susma litekeen baino maizago azaltzen dira elkarrekin; 2) nolabaiteko instituzionalizazio bat daukate hizkuntzaren erabileran; 3) sintaxi askeak jorratzen ez duen nolabaiteko egonkortasuna dute; 4) beretan nolabaiteko berezitasuna suma daiteke sintaxian edota semantikan, eta honelako unitateek hitzez hitzeko esangura
|
har
dezakete batzuetan, baina era berean irudizko adiera hartzen dute oso maiz; 5) unitate fraseologikoetan aurretik ezin zehaztu daiteke esangura jakin bat zein hitz bikotetan gauzatuko den hizkuntza jakin batean.
|
|
|
" Murritzagoak" eta" hain murritzagoak ez direnak" berezi ditugu, beraz: nabarmentasun semantikoaren ideiari eutsita aurkituko dugu gradiente hori, eta mutur batetik beste muturrerainoko esparru osoa
|
har
dezake aztergai fraseologiako lan batek. Horrela, jakitun gaude sintaxiaren muturrean ez garela propio fraseologian arituko, baina, bestalde, badakigu ez dugula fraseologiakoa izan litekeen bazterrik ere aztertu gabe utziko.
|
|
2022
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegiak (EH 2022) 12 esanahi jasotzen ditu eta iturri lexikoa duen Orotariko Euskal Hiztegiak (OEH 2022) 15 esanahi.
|
Har
dezagun OEH: 10 esanahi ditu substantibo gisa, 5 adjektibo gisa eta, aparte, beste 8 aditz gisa.
|
|
|
Hitz, hitz konposatu, esapide eta esaeren saski zabal baten adigaiak nahasten dira, eta aztertzen ari garen adigaia gainbaloratzea ekar dezake, eragina jasotzen duena (eta ez eragina sortzen duena) bada kasu gehienetan.
|
Har
dezagun kasu gisa Hartsuagak (2012) dioena: edukiontzien izenak (kaiku, tonto lapiko edo olopoto), betea ez egotea (ez bete betea), hutsuneak edota zuloak (harroputza izan eta ganbaran zuloa izan), edo hutsik egotea (hutsala) iraintzeko edo gutxiesteko erabiltzen direla.
|
|
|
Mugimenduetan errepikatzen diren formulak erabiltzeko joerarik ba al dagoen ikusi da. Horretarako, laburpen guztiak mugimenduz mugimendu aztertu dira, eta corpusean formulazio egonkor gisa
|
har
ditzakegun esaldiak identifikatu dira eta errepikatzen den formulaziorik ba al dagoen jakiteko. Adibidez:
|
|
|
Egonkortutako esapideei dagokienez, Helburua mugimenduan atzeman dira norabide horretan doazela diruditen adierazpenak. Erabilitako diskurtso markatzaileei dagokienez, esan liteke Metodologia mugimenduan behatu dela joeratzat
|
har
genezakeen idazmoldea, baina gainontzeko mugimenduetan ez da horrelakorik ikusi.
|