|
2019
|
|
|
329). 326 Izan ere, ikasturtetik A. Tovarrek Espainia osoan ematen ziren euskal filologiako eskola bakarrak eman zituen Salamancan, legez filologia erromanikoko espezialitatea zuten unibertsitate guztiek ikasturtetik aurrera horretarako aukera izanagatik (Ramos Ruiz 2007: 218) 327 1948ko maiatzean, halaber, Gorteetako prokuradore kargua
|
hartu
eta ekainean F. Franco estatuburuak audientzian hartu zuen, baina uztailean Buenos Airesko Unibertsitatera alde egin zuen 1949ko abendura arte, zeukan ezinegonaren adierazgarri. A. Tovarrek, falangismoari uko egin gabe, gerraondoan euskararekiko estimua agertu zuen, are euskara literario baten beharra ikusteraino ere (Tovar 1950; Alvaro Ocáriz 2012:
|
|
|
Euskaltzaindiak ordea ezezko borobilla bota’ dio Gobernadorearen aurkezleari, Euskaltzaindiak ezpaitu iñoiz Gobernadore ta politikoen agindurik aintzakotzat
|
artu
eta ez artuko ere (Alderdi 1952).
|
|
|
Esan bezala, F. Krutwigek sortutako istiluaren ondoren, Euskaltzaindiaren maiatzaren 30eko batzarrean, erabaki zuten Akademiaren ordezkari J. Gorostiaga izendatzea eta hala jakinarazi zieten JCVri eta Durangoko Udalari ekainaren 6an.826 Egun bereko JCVren batzarrean, aktaren arabera, ez zuten Euskaltzaindiko ekitaldiaren arazoa aipatu, baina P. P. Astarloaren omenaldirako ordezkari F. Echegaray izendatzeaz gain, J. Gorostiaga euskaltzainak Durangon irakurri behar zuen hitzaldiaren kopia eskatzea erabaki zuten, edukia zentsuratu eta istilurik ez izateko.827 Ekainaren 25ean JCVko F. Echegarayk honako artikulu hau saritzea erabaki zuen: Bilboko J. Ortega Galindo institutu katedradunak Gasteizko Pensamiento Alavés egunkarian argitaratutako" Vida y obras de Pedro Pablo Astarloa" [sic]. 828 Artikuluan erregimen foraleko hizkuntza eztabaiden testuinguru politikoa azaltzeaz gain, Salamancako Unibertsitateko euskara katedra ustez orbangabea goratu zuen.829 Hala ere, A. Tovarrek ezin izan zuen Durangoko ekitaldian parte
|
hartu
eta azken gorabeheren informazioa bertatik bertara jaso. Salamancan geratu behar izan zuen, uztailaren 21ean hilko zen T. Andrés Marcos errektoreorde zaharraren osasunak okerrera egin zuelako.830
|
|
|
Akademiaren izaera juridikoa eskuratzea, diktadura frankistako legediaren arabera, ezinezkotzat jotzen zen. Hogeita hamalau urteko araudia zaharkitua zegoen, baina asmoa ez zen horrenbeste iraungo zuen araudi berria egitea, baizik eta gerraondoko Akademiaren egoera aintzat
|
hartu
eta urte batzuetarako egonkortzea. Usteak uste, araudi berriak hogei urte iraun zuen.
|
|
|
Gutxieneko kopuru horri, zehaztu gabeko deduzkoak(" socios honorarios") eta urgazleak gehi zekizkiokeen, atzerritarrak barne. Euskaltzainen betebeharra, alde batetik, Akademiaren zereginetan laguntzea eta idazlanak argitaratzea zen eta, bestetik, batzarretan parte
|
hartu
eta erabakiak hartzea. Urgazleek, aldiz, ikerketak bidali behar zituzten Akademiara, eta euskalANTÓN UGARTE MUÑOZ tzainburuaren baimenarekin batzarretako literatura gaietan parte har zezaketen, hitzarekin, baina botorik gabe.
|
|
|
Salbuespen egoerako baldintzengatik, gerra zibil aurreko Akademiako hamabi ordezkarien segida ez da batere garbia, baina, adibidez, P. de Iraizozek ezezkoa eman ondoren, A. Campiónen tokia J. C. Guerrari eskaini zion R. M. Azkuek.173 Dena dela, izendapen berrien zilegitasun akademikoa ez zuen aulkien ustezko genealogiak ematen, baizik eta Akademiaren batzarretan
|
hartu
eta aktetan jasoak geratzen ziren erabakiek, nahiz eta erabaki horiek 1920ko estatutu erregelak ez bete. Gerra zibilak eta errepresioak sortutako egoera tamalgarrian, Euskaltzaindia bere kideak gutxieneko normaltasunez hautatzeko aukerarik gabe geratu zen.
|
|
|
Jaiotzez euskalduna izan arren, ikaskideek erdaltzaletzat
|
hartu
eta baztertu egin zuten hasieran. Nafarroako gerraondoko urteetan, ordea, abertzale eta espainolisten arteko erdibidean kokatu nahi izan zuen bere burua.683 Hala ere, L. Villasantek bertako bibliotekan irakurri ahal izan zituen S. Altube, R.
|
|
|
Ikerketa linguistikoak, ordea, ez zuen euskara biziaren zalantzaz beteriko etorkizunean eragin zuzenik. Diktadura frankistak ezartzen zituen mugak onartuta, L. Michelenak (ezin aipatu gabe utzi A. Irigarayk gerra zibil aurretik egin zuen bidegile lana) Donostiako Egan aldizkariaren zuzendaritza
|
hartu
eta, RSVAPen gehigarri literario xumea zena, kultura aldizkari duina bilakatu zuen. Euskal literatoak dogma linguistiko eta moraletatik (frankismoarenak, baina baita abertzaleenak ere) libreago formatu nahi zituen; eta baserri mundu tradizionaletik harago zihoazen kritika eta berrikuste garaikideen topaleku eroso samarra aurkitu zuten idazle gazte berriek.
|
|
2021
|
|
|
Aldizkarien alorrean gertatu zen erreleboa lehenik, aurreko olatuaren ikur zen Euskal Erria 1918an itxita. Haren tokia garai berrien ikur ziren RIEV (1907), Euskal Esnalea (1908) eta Euskalerriaren alde (1911) argitalpenek
|
hartu
eta zabaldu zuten. Bere gailurrera foruzaletasunak eraman zituen Lore Jokoen tokia, aldiz, abertzaletasunak gai baten inguruan antolatutako egun bakarreko ekitaldiek (Euskararen Eguna, Olerti Eguna, Euzko Antzerti Eguna, Euzko Eleberri Eguna eta abar) hartu eta zabaldu zuten.
|
|
|
Haren tokia garai berrien ikur ziren RIEV (1907), Euskal Esnalea (1908) eta Euskalerriaren alde (1911) argitalpenek hartu eta zabaldu zuten. Bere gailurrera foruzaletasunak eraman zituen Lore Jokoen tokia, aldiz, abertzaletasunak gai baten inguruan antolatutako egun bakarreko ekitaldiek (Euskararen Eguna, Olerti Eguna, Euzko Antzerti Eguna, Euzko Eleberri Eguna eta abar)
|
hartu
eta zabaldu zuten.
|
|
|
64 Kantutegia, izatez, ez da 160 urte geroago arte argitaratuko, hain zuzen ere Urkizuren eskutik. eta errepublikanoa izanik ez behintzat mugimenduaren idearioarekin zerikusi handirik zuelako, euskal independentziaren arrasto gisa ikusten zuelako baizik65 Izatez, karlistak ez ziren independentistak ere, eta haiekin egin zuen egonaldia uste baino motzagoa suertatu zen, elementu arriskutsutzat
|
hartu
eta bertatik egotzi baitzuten. Zabalok Arielen Xahok berak eskainitako azalpenaren itzulpena eskaintzen du:
|
|
|
1890eko hamarraldiko Lore Jokoetan parte
|
hartu
eta hainbat sari irabaziko ditu, eta geroz eta ospe handiagoa irabaziko du, plazatik ez baizik eta bertso jarrien bidez: " Lore jokoak direla ta, ezagutza eta izen publiko bat bereganatzen ditu poesi alorrean.
|
|
|
Oinarrizko balio horretatik Elkartearen funtzionamenduan garrantzitsuak izan diren beste hainbat eratortzen dira: mugimenduko kideen arteko elkartasuna; norbanakoaren iritziekiko nahiz taldearen erabakiekiko errespetua; partaideen arteko berdintasuna, izan sortzaile edo zale; mugimenduak bere kudeatzaileekiko erakutsi duen konfiantza; erabakiak kontsentsu bidez
|
hartzea
eta abar (Id.: 22).
|
|
|
Umorezko pieza ganberro samar batzuk ziren. Bertsoaldi zahar bat
|
hartu
eta irudi zaharrekin josten genuen. Bertsolariek zein animalien antza zuten kontatzen zuen bertso batekin egin genuen behin..."
|
|
|
Lehen urtean harekin interaktuatu eta harekin ikusten zuen programa aurkezleak, platoan bertan egonda. Bigarren urtetik aurrera, ordea, gu joaten ginen haren etxera, eta gonbidatuarekin paseatuz, trago bat
|
hartuz
eta abar eramaten zen programaren haria. (F.
|
|
|
2013ko txapelketaren finalera oraindik ere txapeldun gisa aurkezten zen Andoni Egañaren heriotza zuen fikzioak abiapuntutzat. Oholtza gainean emandako deskarga elektriko batek zeraman beste mundura zarauztarra, Ertzaintzak izendatutako ikertzaileek euskal kulturgintza guztiari eta bereziki bertso munduari sekulako errepasoa ematen zioten, hainbat aurpegi ezagun susmagarritzat
|
hartuz
eta mila istorio zoro nahiz inbidia ezkutu azalaraziz.
|
|
|
Maialenen bertsorako pintzela ere nabari da bere zutabeetan. Edo Egañaren bertsogintzaren estrategiak
|
hartu
eta bere zutabegintzan ere erabiltzen dituela ikusten da. (A.
|
|
|
‘Zu Lazkao Txiki, Xalbador oso gaizki da, Xalbador hiltzen dago! ’ Nik esan nion ‘ezin liteke! Oraintxe gurekin zen eta! ’ Hala joan nintzen herriko etxeko gela batera eta han zegon etzanda eta bazituen ondoan bere seme alabak eta[...] Labegerie medikuak esan zidan ‘oraintxe hil da’ eta bere andreak ‘Fernando, baina ez da posible! ’ esaten zuen eta
|
hartu
eta jaso egiten zuen[...].
|
|
|
Kareta bion artean egin genuen: Oteizaren Xenpelarren irudia
|
hartu
eta bueltaka jarri eta bertso baten audioa azeleratuta[...]. Produktore nagusia Iñaki Beobide zen.
|
|
|
Eta Basarrik Pedro Mari Otañori buruzko hiru artikulu argitaratu zituen haren heriotzaren ondotik, lagunaren lanari jarraipena eman nahi izango balio bezala. Ahalegin hori ere eten egingo zen hark etxerako bidea
|
hartu
eta atxiloturik hiru urtetarako lan behartuak egitera bidali zutenean. Handik irten ondoren, hurrengo zikloaren hasieran kontatuko den bezala, beste hiru urte pasatuko dira zarauztarrak prentsan argitaratzen jarraitzeko modua aurkitzen duen arte.
|
|
|
1936ko irailean, Donostia erortzear, Jose Antonio Agirrerekin, Frantzisko Basterretxearekin eta Juan Ajuriagerrarekin batera, hegazkina
|
hartu
eta Madrila egin zuen Luzearrek, Euskal Estatutuari azken bultzada emango zioten negoziazioetan parte hartzeko (Mujika, 2003: 19).
|
|
|
[...] Iratiko basoa ordea, Naparroa, Baxe Naparratik eta Zuberoa’gandik mugatzen zuan urrutiko baso aundi zabal bat zan[...] ‘Inun izatekotan, Donibane Garazin jakingo dezu lantoki orren berri’[...] iru seme alabak
|
artu
eta Garazira joateko erabakia artu gendun[...] mendi azpian zeuden kable batzuk aurkitu genituen eta, oien ondoan, mendi gora zijoan bidexka bat[...] Basoan, lanean ari zan tokira inguratu giñan[...] ‘Zure billa nator Goikoetxea’ ‘Nere billa mendi punta ontara? ’, erantzun zidan berak arrituta. (Príncipe de Viana, 1975eko otsaila, 6 or.," Bertsolariak")
|
|
|
Juan San Martinek() bestelako profil bat izan zuen. Gerora Eusko Jaurlaritzan postu garrantzitsuak betetakoa, euskaltzaina, 1962ko nahiz 1965eko Euskal Herriko txapelketetan epaimahaiko nahiz antolatzaile eta aurrekoak baino jasoagoa, Olerti, Hoja del Lunes de San Sebastián, Egan, Zeruko Argia, Guerediagan argitaratu zuen bertsolaritzaz, garaiko polemiketan parte
|
hartuaz
eta bertsolari zenbaiten (Bilintx, Iparragirre, Xalbador eta abar) figuran sakonduz.
|
|
|
Batetik, hainbat egunkari itxi ziren: Mugimendukoak ziren Unidad nahiz Hierro gobernuaren aginduz, La Voz de España bertako kazetariek jabetza
|
hartu
eta porrot egin ondoren, eta La Gaceta del Norte, El Pensamiento Navarro edo Norte Exprés, garai berriei egokitzen asmatu ez zutelako (Díaz Noci, 2012: 203).
|
|
|
Bezperan autobusa
|
hartu
eta Iruñera joaten nintzen. Han Ulzurrunek itxoin eta hotelera eramaten ninduen.
|
|
|
Biharamonean berak autoz eramaten ninduen behar zen lekura. Gauean berriz hotelera eta biharamonean autobusa
|
hartu
eta Bilbora. Han gainera milako bat edo ematen zidaten eta pozik.
|
|
|
Gotzon Elortza() bilbotarrak erbestera jo behar izan zuen tropa frankistek Bilbo
|
hartzean
eta Parisen kokatu zen bizimodua delineatzaile gisa lan eginaz aterata. Hango euskal komunitatean txertaturik bizi zelarik, euskal kulturaren egoeraren kezkak eraman zuen ikus entzunezkoekin proba egitera:
|
|
|
" Euskal kulturgintza hau, bere ezaugarri horiekin guztiekin, une honetan gizarte aldaketek eta teknologia aldaketek dakartzaten desafio eta aukera berrien aurrean dago. Norbanakoaren konfigurazioan aldaketak gertatzen ari dira, parte
|
hartzeko
eta kontsumitzeko orduan ere bai, eta arlo teknologikoak plaza berria ekarri dio kulturari" (Sarasua, 2013: 257).
|
|
|
Urte batean Areatzako bertso eskolakoekin Enbeita aita eta hiru seme, Lopategi, Ireneo Ajuria, Sardui anaiak... Grundig handia hanka artean
|
hartu
eta haraino joan nintzen nire Vespan" Beti jai" rako bertsoak jasotzera; baina argia joan eta bertsorik gabe gelditu nintzen; Enbeita eta Lopategiri elkarrizketa bana grabatuta itzuli nintzen etxera, ordea. (J.M. Iriondo, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/18)
|
|
|
Arriskuak
|
hartzea
eta aldi berean tentuz egin beharraren ariketa horretan, Sarasuak bertsolaritzak masa kulturarekin partekatzen ez zituen eta ondorioz arriskuan egon zitezkeen ezaugarriak seinalatu zituen, bertsolaritza 1990eko hamarraldian masa kulturarekin hibridatzen hasi zenean. Izatez, Garzia eta Egañarekin batera burututako teorizazioan bertsolaritzaren ezaugarri soziokulturalena izan zen aretxabaletarrak bere egin zuen alorra, eta hainbat testutan garatu zuen:
|
|
|
Diego oheratzerako izaten ziren goizeko seiak edo zazpiak. Ordubete elkarrekin ohean egin orduko jaikitzen zen Idoia autobusa
|
hartu
eta lanera abiatzeko. Modu sonanbuloan baino ezin larrutan egin horrela.
|
|
|
Denboraren gezia alderantzikatu, atzera egin, damutu. Karpeta hura
|
hartu
eta bere lekuan laga. Karpeta hura sekula ez irekitzeko.
|
|
|
Zirriborroak? Antzezlan bat
|
hartu
eta nobela bihurtu duzu, ederra zirriborro eraldaketa!
|
|
|
Olaziregiren historiografian (2012), oro har, euskal itzulpenak izandako funtzioen artean nabarmendu gura denik baldin bada, literatur generoetako funtzio fundazionala eta itzulpenak literatur joeretan eta autoreengan izandako eragina (funtzio kulturala eta profesionala edo ekonomikoa) dira. Halaber, euskaraz sortu eta beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenak aintzat
|
hartzeko
eta euskal literatura itzuliak atzerrian izandako harrera jasotzeko saioa ere egiten da lehenbizikoz modu nahiko sistematikoan euskal historiografien historian. Edonola ere, agerian daude oraindik aurretik zetozen historiografietan nabarmendutako itzulpenari buruzko jarrera eta pertzepzioen arrastoak zenbait ikertzaileren habitusean.
|
|
|
Halaxe da, behinik behin, Jean Baptiste Orpustan Michel de Montaigne – Bordeaux 3 unibertsitateko irakaslearen Précis de littérature basque (1996) lanean. Haren literatur historiografian Frantziako gertakari historikoak ardatz
|
hartzearekin
eta bere bazter geografikoko autoreak ikusgai egin nahi izatearekin batera (Casenave, 2012: 74), itzulpenen aipamenei buruz esan daiteke, esaterako, alegia itzulpenei eskainitako tartea beste historiografia batzuetan baino zabalagoa dela (gogoratzekoa baita Orpustan bera langintza horretan aritu izan dela eta interes berezia duela gai horretan).
|
|
|
Badirudi horren guztiaren atzean datzan pentsamendua hau dela: itzultzaileak lor dezakeen bertsiorik fidelena kopia da, baina hizkuntza batetik besterako aldaketa terapeutikoa izan dadin, atzerriratu, norberaren ingurutik distantzia
|
hartu
eta itzulpen prozesuan gertatzen diren galera nahitaezkoak onartu behar dira, emozionalak zein hizkuntzazkoak izan.
|
|
|
Era berean, honako hauek eskatzen dituzten lanak egin dituzte: datuak landu eta interpretatzea, itzulpeneta interpretazio metodoak eta teknikak aplikatzea, ikasitako informazioa
|
hartu
eta transmititzea eta informazio bibliografikoa eta tresna informatikoak erabiltzea. Gaitasun horiek ezinbestekoak dira gradu honentzat proiektatu daitezkeen ia jarduera profesional guztietarako, izan ere, jarduera horietako gehienek adierazpen zuzena (interpretazioa, irakaskuntza, komunikabideak) edo zeharkakoa (itzulpengintza, kulturaren industria, etab.) eskatzen baitute.52
|
|
|
Bartzelonarako bidea
|
hartuta
eta hegazkinean emaztearen Gizon maitemindua euskarazko bertsioan irakurtzen jarrita, itzulpena berea dela konturatzen da protagonista: " Hitzak ezagunak zaizkit.
|
|
|
KONTZIENTZIA
|
HARTZEA
ETA EGITURAK
|
|
|
Ildo horretan, itzultzaile eta interpreteek fikzioan duten presentziak euren lana ikusgai bihurtzeko balio izan du, Ben Ari (2010) irakasleak dioen moduan. Funtsean, Ben Arik bira fikzionala lotzen du mundu globalizatuan itzultzaileek duten funtsezko egitekoarekin, itzulpen ikasketetan itzultzaileari jarritako arretarekin eta itzultzaileek historian izandako garrantziarekin, itzultzaileek testuan egindako esku
|
hartzeak
eta interferentziak azalarazi beharrarekin zein sorkuntza eta itzulpena parekatu eta autoretzaren kontzeptua birdefinitzeko beharrarekin. Horrez gain, Maierrek (2007) dioenez, itzultzailearen jarduera esku hartzailearen efektuetan sakontzeko iturri baliagarriak dira fikziozko lanetako errepresentazioak (filmak eta literatura), material autobiografikoa (memoriak edo langintzari buruzko testuak), eta, azkenik, dokumentu ez fikziozkoak (prentsa dosierrak, ikerketa biografikoak...); eta Pegenautek (2012) proposatzen du material horiek gizarteak itzultzaileez sortzen duen irudi orokorra zehazteko ere baliagarriak direla.
|
|
|
Arestian ere esan dugu: gauza jakina da euskal literatura itzuliaren barne eremuaren bilakaerari eragiten dioten gertakariak ez direla isolatuak, elkarri loturik daudela, hots, eremuaren beraren bilakaera botere
|
hartze
eta botere uzte jakinen bidez gauzatzen dela, eta eremutik kanpo zein eremu barruan gertatutako posizio aldatzeek eragin dutela autonomizazioa. Esate baterako, estatus edo eskumen jakin batzuk lortzeko, bestelako eskumen zein botere edo aginte esparru batzuk galdu dituzte itzulpengintzari lotutako zenbait eragilek 1970eko hamarkadaz geroztik; alegia, erakunde eta akademiak ez dira ezerezetik sortu, eta egonkortu eta profesionalizatu gura zuten itzultzaileek egindako hautu eta hartutako erabakiekin lotzekoak dira, besteak beste, itzulpenari lotutako gizarte gertakariak eta jarrerak.
|
|
|
5.2: kolektibo profesionalaren kontzientzia
|
hartzea
eta egiturak egonkortzea eta eskualdatzea 60
|