|
2004
|
|
|
Dietako gantzak ere garrantzitsuak dira. Gogoan izan behar da gantzak, gainerako elikagaiek bezala, garrantzi
|
handia
duela osasuna mantentzeko, kantitate egokietan kontsumitzen badira. Elikagaiek dituzten koipeak energia iturri garrantzitsua dira, eta haien testura eta palatabilitatea hobetzen dituzte, organismoan funtzio garrantzitsuak betetzeaz gain.
|
|
2006
|
|
|
Intervida Europako batez bestekoa 1.000 biztanleko hiru medikuren inguruan dago (Espainian 3,3 da), eta INTERVIDA indize hori duten Erdialdeko Amerikako herrialdeetan, berriz, askoz txikiagoa da, eta hiru aldiz txikiagoa. Hala, Nazio Batuek argitaratutako Giza Garapenaren 2005eko Indizeak adierazten du Guatemalak 0,9 mediku dituela 1.000 biztanleko, Nikaragua 1,6 eta El Salvador 1,2 Gainera, osasun azpiegiturak eremu aberatsetan eta, ahal dela, hiri eremuetan kontzentratzeko joera nagusitzen da; horrek esan nahi du biztanleriaren zati handi batek, bereziki landa eremuetan bizi denak, zailtasun
|
handiagoak
dituela osasun zerbitzuak eskuratzeko. Guatemalan eta El Salvadorren uste da biztanleen %20k ez duela osasun zerbitzurik edo zerbitzu horiek eskuratzeko aukera mugatua dela, batez ere komunitate sakabanatuenetan eta urrunenetan.
|
|
|
Osoko zerealak Zuntz guztiek ez dute berdin jokatzen organismoan Orain dela bost urte Journal of Clinical Nutrition aldizkarian David Jacobs eta kolaboratzaileek sinatu zutena da orain arte zuntzez egindako ikerketa zientifiko handienetako bat. ...sitateko (AEB) ikertzaile horiek gertu gertutik jarraitu zuten labore integralak dituen dieta bati atxikitako 34.000 heldu osasuntsuren osasuna, eta frogatu zuten biztanleria horretan minbiziak eragindako heriotza arriskua %21 murrizten zela, eta gertaera kardiobaskularrek eragindako heriotza arriskua %23 Nahiz eta onartu «zereal finduen ordez zereal integralak erabiltzen dituzten pertsonek kezka
|
handiagoa
dutela osasunaz, eta horrek ere eragina izan zezakeela hildakoen murrizketan», Jacobs-ek ziurtasuna erakutsi zuen bere garaian zuntzaren ontasunari buruz. Gaixotasun dibertikularra Minbizi eta infartuak kanpoan, zuntza (edo, hobeto esanda, zuntz falta dietan) traktu gastrointestinaleko gaixotasunekin ere erlazionatu da.
|
|
2007
|
|
|
Bere arduradunen arabera, lan honek oraindik ez du zehatz mehatz finkatu nola lan egiten duten probiotikoek salmoneta mailak murrizteko, baina 3D ereduak bere mekanismoak erakutsiko ditu. Prebalentzia murriztea Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA, ingelesezko sigletan) badaki garrantzi
|
handia
duela osasun eta ekonomia aldetik txerri haragian salmonela egoteak. Europako organismo horren Arrisku Biologikoen Talde Zientifikoaren arabera, arrautzen eta hegazti haragiaren ondoren, txerria da pertsonei salmonelosia transmititzeko elikadura iturri nagusietako bat, nahiz eta ikertzaileek onartzen duten proportzio hori aldatu egiten dela herrialdeen arabera.
|
|
2009
|
|
|
Gaixotasun kardiobaskularrak dira heriotza eragile nagusia. Espainian heriotza eragile nagusia izateaz gain (2007an 124.126 heriotza izan ziren), lehen mailako osasun arazoa dira, eta urtean 600.000 ospitale alta inguru, bost milioi egonaldi eta ezgaitasun iturri garrantzitsua dira, eta horrek eragin
|
handia
du osasun kostuetan. Kalkuluen arabera, gaixotasun kardiobaskularrak artatzea 7.000 milioi euro kostatzen da urtero; horietatik 4.000 bat gaixotasunaren tratamendurako gastuari dagozkio; gainerako 3.000 milioiak, berriz, produktibitate galeren artean banatzen dira, gaixotasunagatik edo garaiz aurreko hilkortasunagatik, eta familiakoek eta lagunek gaixo kardiobaskularrei emandako zainketengatik.
|
|
2010
|
|
|
DBK aholkularitza enpresak sektore horri buruz egindako azterlan baten arabera, produktu dietetikoen Espainiako merkatua 800 milioi eurora iritsi zen 2009an. Osasun eta dietetika produktuek aurre egiten diote krisiaren erasoari, espainiarrek gero eta kezka
|
handiagoa
baitute osasunaz eta produktu berriak merkaturatzeaz. Sektorea %0, 6 hazi zen 2009an.
|
|
2011
|
|
|
Aitzitik: azken azken azkenean hil egingo garela ondo badakigu ere estimurik
|
handienean
ditugu osasun zerbitzuak oro. Are gehiago:
|
|
|
Gainera, askotariko ondorioak ditu. Buru nahasmenduak dituzten pertsonek bizi kalitate txikiagoa dute gainerako biztanleek baino, eta prebalentzia
|
handiagoa
dute osasun arazoetan, hala nola hipertentsioan, obesitatean, diabetesean eta arnas aparatuko gaixotasunetan, baita portaera arazoetan eta substantzia toxiko gehiegi erabiltzean ere. Horietako askok, gainera, gaixotasunarekin edo tratamenduan erabiltzen diren farmakoekin lotutako sexu arazoak ere izaten dituzte.
|
|
|
Faktore detonatzaileek biztanleriaren osasunean duten eragina baloratzeko, bakoitzaren potentzia ez ezik, haren eraginpean dauden pertsonen kopurua ere kontuan hartu behar da. Hala, kokaina kontsumoa bihotzekoak eragiten dituen faktore indartsua den arren, oro har, pertsona gutxiago dago kutsaduraren aurrean; izan ere, nahiz eta ez den drogak bezain indartsua, pertsona askori eragiten baitie, garrantzi
|
handiagoa
du osasun publikoan. Bihotzaren osasunerako:
|
|
2013
|
|
|
Elikagaien eritasun zoonotiko nagusiak salmonelosia, campylobakteriosoak, listeriosia, E.coli, bruzelosia edo toxoplasmosia dira. Duela urte batzuetatik hona frogatu da albaitariaren kontrolak garrantzi
|
handia
duela osasun publikoaren aurrean, bereziki diagnostikoari eta prebentzioari dagokienez. 2013 urtean Europako Batzordearen Animalien Osasunaren Estrategia amaitu da.
|
|
2015
|
|
|
Nutrizioaren arloan egiten diren aldaketak lotu lotuak daude prebalentzia
|
handiena
duten osasun arazoekin (arteria tentsio eta kolesterol handiak), eta, hortaz, pertsonarik gehienek adierazi dute gatz gutxiagorekin jaten hasi direla.
|
|
2017
|
|
|
Bestalde, loak ere zeresan
|
handia
du osasun ona edukitzeko garaian.
|
|
|
Osagaiak ordezkatzea, elikagai konbentzionalak eta ekologikoak saltzea, edo, bestela, ez dute behar bezala etiketatzen edo etiketatzen dituzten logotipoak erabiltzen dituzte Europako Batasunean. Elikagaien aizunketa hori eragozteko borrokak gero eta kezka
|
handiagoa
du osasun agintarientzat, eta, batez ere, oliba olioan, kafean, arrainean, produktu ekologikoetan edo eztian aritzen da. Artikuluak azaltzen du zein elikagai izan diren maizen, eta zer egiten den hori saihesteko.
|
|
2018
|
|
|
osasunaren esparrutik abiatuta, behar sozial zabalagoari fronte egiteko antolatu ziren emakumeak. Zisjordaniako herrixketan herritarrek oztopo
|
handiak
zituzten osasun zentroetan arreta jasotzeko eta 1980ko hamarkadan eskola" nazional" bat antolatu zuten osasun komunitarioaren inguruan emakume erizain eta medikuak trebatzeko. Baina Osloko itunaren ondorioz, osasun sektorea zeharo burokratizatu zen eta emakume horiek erabat zokoratuta geratu ziren, urteetako esperientzia baliogabe geratu zen halaber.
|
|
|
Zisjordaniako herrixketan herritarrek oztopo
|
handiak
zituzten osasun zentroetan arreta jasotzeko eta 1980ko hamardakan eskola" nazional" bat antolatu zuten osasun komunitarioaren inguruan emakume erizain eta medikuak trebatzeko. Baina Osloko itunaren ondorioz osasun sektorea zeharo burokratizatu zenean, emakume hauek erabat zokoratuta geratu ziren
|
|
|
alkohola iraunarazle edo kontserbatzaile denez, fruitu asko zenean gerora eta ondotxo gerora ere fruitu horiek alferrik galdu gabe izateko era bat da. Bestetik, urak gaitzak eta izurriteak kutsatzen dituenean, hartzitu eta alkohola duen edari desinfektatuak balio
|
handia
du osasunerako.
|
|
2020
|
|
|
Italiak bizi itxaropen nahiko handia du, nahiz eta azken bi urteetan jaitsi egin den, eta
|
handia
du osasun sistemaren ikuspegi unibertsalari esker. Baina bada inork aipatzen ez duen datu bat:
|
|
|
Egun, 70 milioi lagun baino gehiago daude beren lurretatik kanpo bizitzera behartuta, gerrengatik eta giza eskubideen urraketengatik, UNHCR elkartearen arabera. Horietatik %80 herrialde pobretuetan bizi dira, eta estatu horietako askok gabezia
|
handiak
dituzte osasun sisteman, eta ur eta saneamendu azpiegituretan. Desplazatu kopuru handi bat errefuxiatu kanpamentuetan bizi da, eta bizi baldintzak oso prekarioak dira.
|
|
|
Azkenik, familia osoak oso eskertzen dugu Osakidetza osatzen duten guztiek egiten duten lana. Kontziente gara oso zorte
|
handia
dugula osasun zerbitzu publikoa duen gizarte honetan bizi garelako.
|
|
|
1 taldea egoiliarrak eta egoitzetan lan egiten duten langileak dira. Horren atzetik, bigarren talde bat dago, COVID duten pazienteak zuzenean artatzeagatik birusarekiko esposizio arrisku
|
handiagoa
duten osasun langileek eta langile soziosanitarioek osatua. 3 taldean, berriz, gainerako langile sanitarioak eta soziosanitarioak daude.
|
|
2021
|
|
|
Kalitate handiko eta lan epidemiologikoetan oinarritutako metaanalisi ugarik laguntzen diote oliba olioari, baina badira koltza olioari laguntzen dioten metaanalisiak ere, baita gaixotasun kardiobaskularrak prebenitzeari dagokionez ere (ziurrenik omega zerikusia dutenak, batez ere azido alfa linolenikoarekin). Herrialde askok gomendatzen dute landare olioak sustatzea, bai oliba olioa bai koltza olioa, horietako bakoitzak interes
|
handia
baitu osasunari dagokionez, bereziki bihotz hodiei dagokienez. Mediterraneoko herrialdeentzat, bereziki Espainiarentzat, oliba olioa kontsumitzeko tradizioa baitu, komunikazioak oliba olioa lehenestea izan behar du ardatz.
|
|
|
Garrantzitsua da batzuetan oharkabean pasatzen diren beste alderdi batzuk kontuan hartzea. Horietako bat da saltsa hori produktu osasungaitzen kontsumoarekin lotu ohi dela, hala nola, txakur beroak, hanburgesak, oilasko frijituak… Kasu horietan, arreta elikagai horietan jarri genuke, haiek jateak eragin
|
handiagoa
baitu osasunean hitz egiten dugun saltsak baino. Alde horretatik, egokiena litzateke kontsumoa saihestea edo ahal den neurrian murrizten saiatzea.
|
|
2022
|
|
|
Azken urteetan konturatu naiz oinarrizko errentak, eta orokorrean babes sozialak, harreman
|
handia
duela osasun mentalarekin. Izan ere, diru sarrera bermatua izatea edo gutxieneko segurtasun ekonomikoa izatea beharrezkoa da jendeak bere bizitza nahi duen moduan garatzeko.
|
|
|
Urtero 65.000 haur hiltzen dira ke horren eraginpean egoteagatik, eta haurdunaldian tabakoa kontsumitzeak osasun arazo iraunkorrak eragin diezazkieke haurrei. Tabakoa kontsumitzeko modu berriak Tabakoaren kontsumoak kostu ekonomiko oso
|
handia
du osasun gastuei eta produktibitate galerari dagokienez. Hala ere, etengabe sortzen dira kontsumo modu eta gailu berriak.
|
|
|
Getty Images Haurren pobreziaren ondorioak Haurtzaroan pobrezia jasatea, modu iraunkorrean, osasun mentaleko arazoak, obesitatea eta gaixotasun kronikoak izateko arrisku handiagoarekin lotuta dago. Haurtzaro berantiarrean edo nerabezaroan pobrezia izatea zerikusi
|
handiagoa
du osasun mentalarekin eta gaixotasun kronikoekin; lehen haurtzaroan pobrezia jasatea, berriz, loditasunarekin lotzen da. Pobrezia, elikadura txarra eta gizentasuna EROSKI Consumer en Espainiako haurren obesitateari buruzko txostenak “pobresitatea” deritzon fenomenoa aipatzen du; horren arabera, haurren obesitate tasa bikoitza da errenta baxuagoak dituzten familien artean errenta altuagoak dituztenen artean baino.
|
|
|
Kargugabetzeen erroan egon diren arrazoiak azaltzeko exijitu diote Osasun Sailari, baina Sagarduik ez du halakorik egin. Orain arteko agerraldietan egin izan duen bezala, Sagarduik azpimarratu du Osakidetzak erronka
|
handiak
dituela osasun mailan, eta «ikuspegi partekatua» behar dela horiei aurre egiteko, «sarean» lan eginez. Kargugabetutako zerbitzuburuek, ordea, ez zuten bat egiten proiektu komun horrekin, haren iritziz.
|
|
2023
|
|
|
Romundstad eta lankideek (Romundstad, Svebak, Holen eta Holmen, 2016) ikusi zuten pertsona baten umore zentzuaren alderdi kognitiboek ondo iragartzen zituztela haren bizitza kualitatea, biziraupena, hilkortasuna, gaixotasun kardiobasularrak eta biriketako gaixotasunak. Umore zentzu
|
handiagoa
zutenek osasun hobea zuten.
|
|
|
Osasun mentaleko arazoak saihesten ditu EEn egindako azterlan bat. AEB 12 eta 15 urte bitarteko 6.500 haur baino gehiagorekin, sare sozialetan egunean hiru ordu baino gehiago ematen zituztenek arrisku
|
handiagoa
zutela osasun mentaleko arazoak izateko. Gizarte sareek estresa sor dezakete, antsietate gune izan daitezke, bullying a sustatu eta gazteen artean autoestimu edo pisu arazoak eragin ditzakete, txostenaren arabera.
|
|
|
Aldi berean, gehiegizko pisuak eta gizentasunak ere baldintzatzen dute gizentasuna dutenen irudia eta irudia. Arrazoi bategatik edo besteagatik osasunagatik edo irudia edo bien konbinazioagatik, argaltzeko prozesuari ekitean, gomendagarria da pisu osasungarria galtzeari dagokionez ospe
|
handia
duten osasun erakundeen eta zientzia elkarteen gomendioei jarraitzea. Horiek bat datoz epe luzerako aldaketak planteatzean, lehen sei hilabeteetan hasierako pisuaren %5 inguruko galera helburua finkatzean, eta hilabetean kilo bat edo bi baino gehiago galtzea iradokitzen edo proposatzen duten estrategiak alde batera uztean.
|
|
|
Zorionez, pazienteek geroz eta gaitasun
|
handiagoa
dute osasun aferetan. Paziente askok erabakietan parte hartzen dute:
|
|
|
Gastronomiak eta elikadurak ere bizi dituzte sakoneko eraldaketa horren ondorioak. Biak ala biak aldaketa prozesu bete betean daude, dela gero eta herritar gehiagok eskuratzen dituztelako aisia eta kultura gastronomikoa, dela herritarrek gero eta kontzientzia
|
handiagoa
dutelako osasun nutrizionalaren, elikagaien jatorriaren edo elikagaiok kliman duten inpaktuaren gainean. Bestalde, globalizazioak eta berrikuntzak elikagai berriak ekartzen dituzte mundu osoko supermerkatuetako apalategietara.
|