|
2002
|
|
|
Nekazaritzaren arloko muga horiek oso azkar motelaraziko zituzten EuskalHerriko zati
|
handienaren
populazioaren hazkundea, bestelako produkzioetara joizan ez balitz, tokian tokiko espezializazio prozesu bati eta jarduera jakin batzuenmerkaturatzeari esker. Espezializatze horrek, sistema osoaren produktibitateahanditzeko aukera eman bazuen ere, tentsio handiagoa ekarri zuen, eskura zeudennatur baliabideen eta gizarteak baliabide haien jabetza hartzeko prozesuaren artean.
|
|
|
Kongoko errepublika munduko santutegi bakarra da txinpantze eta gorilentzat, Ruwenzori mendian, Alberto lakuaren ertzean. “Orain babesten saiatzen ez bagara, tximu
|
handien
populazio gehienak desagertu egingo dira datozen 20 urteetan”, dio Redmond Ian ekologista britainiarrak, Nazio Batuen Ingurumen Programaren (PNUE) proiektu baten arduradunak. Ianek hiru urte eman zituen Keresokin (Kivu hegoaldean) primate handiak ikasten, eta esan du Kongon egoera basatian bizi diren espezieak, hala nola txinpantzeak eta gorilak, inguruko landa populazioek ehizatzen dituztela sistematikoki, eta horiek elikatzeko erabiltzen dituztela.
|
|
2003
|
|
|
Birus horrek Erdialdeko Afrikan tximino
|
handien
populazioa desager lezake
|
|
|
Gaur egun, Bermejoren arabera, gorilen antzeko zer proportziotan dagoen jakiteko azterketak egiten ari dira. Bestalde, Ecofac de Gabon koordinazio zelulako Conrad Aveling ek ohartarazi du birus horrek Erdialdeko Afrikan tximino
|
handien
populazioa desager dezakeela. Hala ere, argitu duenez, “birusak ez du erabat desagertuko, baina arriskua dago, baldin eta gaixotasunak murriztutako espezie batek beste presio batzuk jasaten baditu, hala nola ehiza”.
|
|
|
Arrain
|
handien
populazioak, hala nola atuna, ezpata arraina edo bakailaoa, %90 murriztu dira berrogeita hamarreko hamarkadatik aurrera.
|
|
|
Arrantzako industria arteen erabilera intentsiboaren ondorioz, arrain
|
handien
populazioak (halibut, marlin, ezpata arraina, marra, bakailaoa edo atuna) kolapsutik oso gertu daude. Naturen argitaratu berri den azterlan baten emaitzen arabera, azken mende erdian banku handiak %90 murriztu dira.
|
|
|
Mende erdia nahikoa izan da interes komertziala duten arrain
|
handien
populazioak kolapso ekologikotik hurbil egoteko. Industria arrantzako arteen mende dauden espezie asko berrogeita hamarreko hamarkadako populazioaren %10 baino ez dira.
|
|
|
Myersek eta Wormek diotenez, hiru metroko luzera duten ezpata arrainak edo atunak ez dira hain ugariak izan azken mende erdian. Ondorioak arrain
|
handien
populazioak berreskuratzeko gaitasunera ere zabaltzen dira. «Populazio baten edo espezie baten gainbehera handiak ustiapenaren lehen bost urteetan gertatzen dira», diote zientzialariek.
|
|
2005
|
|
|
Sistema hori animalia talde
|
handien
populazio mailan gertatutako aldaketetan oinarritzen da, eta ez desagertzean.
|
|
|
Pretoriako (Hegoafrika) Ikerketa Zientifiko eta Industrialeko Kontseiluko adituek metodo bat garatu dute, giza jarduerak biodibertsitatean dituen ondorioak ebaluatzeko, espezie talde
|
handien
populazio mailaren bidez. Metodo horren bidez, Hegoafrikako eskualde zabal bateko ugaztunen %70eko galera atzeman dute, “Nature” aldizkariak argitaratu duenez. 2002an Johannesburg en egin zen Garapen Jasangarriari buruzko Munduko Goi bileran, 2010erako biodibertsitatearen galera tasa nabarmen murrizteko helburua ezarri zen, baina orain arte ez dago adostasunik helburu hori lortzen ari den ala ez neurtzeko moduari buruz.
|
|
|
Hego Afrikako zientzialariek, orain, sistema bat proposatzen dute, giza jarduerek biodibertsitatean duten eragina ebaluatzeko “sinplea, sentikorra eta zorrotza”. Metodo hori espezie talde
|
handien
populazio mailan gertatzen diren aldaketetan oinarritzen da, eta ez desagertzean. “Kalterik gabeko biodibertsitate indizeak” eskualde jakin bateko espezieen batez besteko aberastasuna adierazten du babestutako eremu zabaletan nahiko nahasirik ez dauden populazioekiko, eta intereseko eskualdean maila premodernoak islatzen direla jotzen da.
|
|
2006
|
|
|
Zehazki, azken hamarkadetan gertatu da, eskualde horretako deforestazioa bizkortu zenean, Cardiffeko Unibertsitateko (Erresuma Batua) zoologoek egindako txostenaren arabera. Benoit Goossens animalia genetikako adituak esan du txostenean lehen aldiz frogatu eta kuantifikatu dela “gizakiak eragindako primate
|
handien
populazioaren murrizketa kezkagarria”. Azterlanaren arabera, orangutanen populazioa kontserbatzeko eta berreskuratzeko programak garatzeko, “orangutanen gainbehera noiz hasi zen, haren ibilbidea eta jatorrizko biztanleria osoa ezagutu behar dira”.
|
|
|
35 urte bitarteko 500.000 emakume eta gizon boluntariori buruzko datuak ditu. Banaketa geografikoaren maila zabalak kontsumoaren eta elikadura ohituren aldakortasun
|
handiko
populazioa ematen du: Greziako dieta mediterraneoa, Italiako hegoaldea eta Espainia, eta Europako iparraldeko eredu dietetikoak.
|
|
2008
|
|
|
Panpa lezka izugarri ondo egokitu da kostaldeko lur hezeetara, eta dentsitate
|
handiko
populazioak sortzeko joera du. Batez ere, eraldatu diren lurrak hartzen ditu, erraz kolonizatzen baititu:
|
|
|
Orain, kontrol neurriak probatu behar dituzte, kasu bakoitzerako egokienak aukeratu eta martxan jartzeko. Lehentasuneko lekuak eremu babestuak eta dentsitate
|
handiko
populazioak dituzten lurrak izango dira.
|
|
|
Lanestosako mingarratz
|
handi
populazioa aztertu eta gero, zenbait ingurunetako espezie beraren populazioekin alderatu dira emaitzak. Horrela, ikusi dute Lanestosako R. acetosa populazioak tolerantzia handiagoa duela bere ingurunean dauden metalekiko –zinka eta kadmioa, batez ere– Larrauriko ingurune ez kutsatuko landare populazioak baino.
|
|
2009
|
|
|
Dieta mediterraneoak osasunarentzat dituen onurak berretsi egin dira Nafarroako Unibertsitateko Farmazia Fakultatean egindako azterlan baten bidez. Cristina Razquin biologoak aurkeztutako doktorego tesiaren bidez, Mediterraneoko dietak arrisku kardiobaskular
|
handiko
populazio baten adipositatean duen eragina neurtu nahi zen. Tesi horren arabera, oliba olio birjina ugariko dietak gorputz pisua murrizten du.
|
|
2010
|
|
|
Ideia sinplea zuen: arazo koronario gutxiago zituen populazioa identifikatu ondoren, haren bizimodua aztertzen hasi zen, baita elikadura ere, eta arrisku koronario
|
handieneko
populazioetan haren jarraipena gomendatu zen. Azterketa horretan, eragin mediterraneoko biztanleriak nabarmendu zuen osasun kardiobaskular hobea zuela, ekialdeko herritarrenaren oso antzekoa (Japonia).
|
|
2011
|
|
|
Zalantza hori argitze aldera, ikerketa berrian kaskabeltz
|
handiaren
populazio natural bat aztertu zuten, emeen obulazio garaian. Populazioaren zati batentzat gabiraien presentzia simulatu zuten, disekatutako gabiraiak jarriz ikusgai, eta haien hotsak igorriz.
|
|
2012
|
|
|
Bakterio hori infekzio larriak eragiten dituen patogenoa da eta, neurri handiagoan, haurdun dauden emakumeei, haurrei, adinekoei eta immunitate sistema ahula duten pertsonei eragin diezaieke. Infekzio sintomak sukarra, muskuluetako mina eta gastroenteritiseko beste sintoma batzuk emakume haurdunen abortuak eta meningitisa eragin ditzakete arrisku
|
handieneko
populazioan. Listeria bidezko kutsadura hainbat arrazoirengatik gerta daiteke, batez ere elikagaiak prozesatzean, manipulatzean eta giroan.
|
|
2013
|
|
|
Denetik bada. Pentsa liteke bi familia abertzale
|
handiek
populazioaren zati handiena har dezaketenez botoetan, aurreratuagoa egon behar zukeela sukaldeak, eta etxeak. Hemen, ordea, euskaldunen aspaldiko ezagun batekin egiten dugu topo:
|
|
2014
|
|
|
nazio denak, handi ala txiki, naturalki berdin burujabeak baitira, razionala eta naturala bakoitzak bere Estatua edukitzea da; edo, gutxienez, berak nahi duen Estatuan egotea. Nahiaren funtsezkotasuna, zentzu honetan, inoiz ez da egon auzitan (praktikak, alta, inoiz ez du izan zerikusi
|
handirik
populazioaren nahiarekin). Voltairek behin Hiztegi Filosofikoan iragaitzean bezala, pour donner des lois aux gens, il faut au moins avoir leur consentement?
|
|
2015
|
|
|
dira animalia
|
handiagoen
populazioei eusteko,
|
|
2016
|
|
|
Seafish Tasmania enpresak ekarri du hona, eta 18.000 tonako kuota lortu du txitxarroa eta beita gorria (red bait) harrapatzeko; arrain horiek funtsezko harrapakinak dira animalia
|
handiagoen
populazioei eusteko, hala nola hegoaldeko hegalaburra eta itsas txakur iletsuak.
|
|
|
Irudia: tasha uvango Enterobirusa eta arrisku
|
handieneko
populazioa Enterobirusak RNA birus genero komuna osatzen du, eta munduko biztanleen artean oso zabalduta dago, milioika pertsonari eragiten baitie urtero. Genero horretan sartzen dira polisvirusak (poliomielitisaren birusa) eta 100 serotipo baino gehiago (haurren artean oso ohikoak diren sintoma batzuen errudunak dira).
|
|
2017
|
|
|
Hau frogatzeko aski dugu edozein tokitako bi mapak konparatzea hizkuntzena eta estatuena, bat ez datozela ikusteko (Frantzia, adibidez). 1971 urtean munduan zeuden 132 estatuetatik hamabi bakarrik ziren nazio estatuak, 50ek populazioaren hiru laurdenak biltzen zituen herri nagusi bat zuten eta 39tan herririk
|
handienak
populazioaren erdia baino gutxiago ziren.
|
|
2019
|
|
|
Ez dago besterik. Eta urteak, eta jendea arraunean, gogor entrenatzen, maila
|
handiko
populazioa, bestea hasi berria, ziklo naturalak betetzea, alegia.
|
|
2021
|
|
|
Agertu txosten batek nabarmentzen du, pertsonen hiru laurdenek ihes egin behar ukan dutela hondamendi naturalaren ondorioz, batez ere eguraldi gertakari larriak direla. Asian eta Pazifikoan, dentsitate
|
handiko
populazioak, zikloiak, montzoiak, euri zaparradek jo dituzte. Atlantikoan ekaitz zirimola handiek ere aterpe bila ihes egitera jendea behartu du.
|
|
2022
|
|
|
bronkitisa edo ekzemak. Uretan denbora asko pasatzeak, kloro maila onargarriarekin bada ere, arnas gaixotasunak larriagotu ditzake. Arrisku
|
handieneko
populazioa eliteko igerilariak diren arren, igerilekuan ordu asko ematen dituzten haurrak ere sartzen dira, birikiak garatzen ari direlako eta arnasketa funtzioa elementu narritagarrien aurrean ezohiko erreakzionatzeko joera handiagoa dutelako. Oro har, igerileku publikoek arauzko kloro kontzentrazioaren mugak betetzen dituzten arren (bai airean dagoen kloro librearen mugak, bai igerilekuko urarekin nahastutako hondar kloroaren mugak), izaera akutuko intoxikazio gehienak klorazio aparatuaren funtzionamendu puntual txarragatik edo mantentze lan txarragatik gertatzen dira.
|
|
2023
|
|
|
Beso zabal
|
handiko
populazioa dela errana da. Zelai eta mendixketan zehar ibili daiteke nehor ikusi gabe.
|
|
|
Eta ohartarazten du planeta osoko populazio helduaren% 27,5 ez aktiboa dela (Espainian,% 26,8). Zehazki, Nazio Batuen erakundeak arrisku
|
handiko
populazio sektore gisa identifikatzen ditu emakumeak. Kirola egitean genero berdintasuna izatea kontu garrantzitsua da.
|
|
|
zer den, non dagoen eta zer sintoma eragiten dituen haurrengan Cronobacter sakazakii bakterio bat da, eta gai da luzaroan irauteko ingurune ez hezeetan, hala nola elikagai deshidratatuetan (bularreko haurrentzako esneak, tea eta infusioak, adibidez), eta tenperatura tarte zabal batean hazteko (6 ºC). Cronobacter spp ek edozein pertsona infekta dezake, batez ere elikagai kutsatuak irensteagatik, baina arrisku
|
handieneko
populazioa haur jaioberriek osatzen dute, bereziki haur goiztiarrek, jaiotzean pisu txikia dutenek edo immunodeprimituek. Kaltetuek sintoma hauek izan ditzakete:
|
|
|
Baiona Ttipia deitu auzotegiak, Aturri eta Errobi auzotegien artean kokatuak, 170.000 m2 baizik ez ditu. Baiona
|
Handiko
populazioa 11.000 ingurukoa da; Baiona Ttipikoa 8000koa. Beraz, ez litzateke espantua planifikatu auzotegi berriak 8000 biztanle har ditzakeela erratea(...) Karriken, kaien, plazen eta onura publikoko eraikinen ezartzeko behar dituen lursailak baino ez ditu eskuratu behar(...)
|