|
2007
|
|
|
Aipatu dugu jadanik Piarres La, tte izan zela, Philippe Aranartekin batera, Lhandek hasitako Hiztegia osatu zuena. La, tteren aburuz, Azkueren Hiztegiak Iparraldeko
|
hainbat
hitz falta zituen, Lhanderena Ipar Euskal Herriko Hiztegia zen bitartean: avec le Père Lhande, nous avons fait un dictionnaire du Pays Basque français, seulement, mais évidemment, par rapport au dictionnaire de notre pays, Azkue était très en retard, puisquil lui manque des quantités de mots.
|
|
2008
|
|
|
kin mamitsuak erantsiz.
|
Hainbat
hitz, eta esaera. Oso atsegina, egunero dagokiguna irakurtzeko.
|
|
|
–
|
Hainbat
hitz, esaera eta adiera ezagutarazi eta hedatzea
|
|
|
Hori nabarmena da lexikoari begira: aspalditik dakigu pake, > ke, > geru> eta hainbat eta
|
hainbat
hitz, latinetik euska rara, etorriak direla, Segura Munguía eta Etxebarria Ayestaren liburuak (1996) titu luan esaten duen bezala, eta hainbeste eta hainbeste hitz gehiago euskaraturik izan diren bezala.
|
|
|
Inkesten bidez eta kaleko gazteek esaten dutenari erreparatuz,
|
hainbat
hitz eta esamolde bildu ditugu. Hauek, esate baterako.
|
|
|
|
Hainbat
hitzen formaren ondoan Bizk., > r.> eta Naf., > > ikurrak ematen ditugu. Euskalki markaren bat azaltzen duten hitz horiei buruz esan behar da ez dela inondik ere Euskaltzaindiaren asmoa, marka horiek eranstean, horrelako hitzak baztertzea; aitzitik, euskalki hitzok Hiztegi Batuan sartzeak adierazten du Euskaltzaindiak bultzatu egin nahi dituela idazleak hitz horiek erabiltzera, jakinaren gainean eta nori bere senak agintzen dion eran, jakina?
|
|
|
–
|
Hainbat
hitzen formaren ondoan, Bizk., > Ipar.> eta Naf., > Gip.... > ikurrak eman ditugu. Euskalki markaren bat azaltzen duten hitz horiei buruz esan behar da ez dela inondik ere Euskaltzaindiaren asmoa, marka horiek eranstean, horrelako hitzak baztertzea; aitzitik, euskalki hitzok Euskara Batuan sartzeak adierazten du Euskaltzaindiak bultzatu egin nahi dituela idazleak horiek erabiltzera, jakinaren gainean eta nori bere senak agintzen dion eran, jakina horrela euskaldun guztien ondare komuna bihurtuz joan daitezen?.
|
|
|
8 Hala ageri da Hiztegi> Batuan> (Euskera, > 45 (2000), 482): "
|
Hainbat
hitzen formaren ondoan Bizk., > Ipar.> eta Naf., > > ikurrak eman ditugu. Euskalki markaren bat azaltzen duten hitz horiei buruz esan behar da ez dela inondik ere Euskaltzaindiaren asmoa, marka horiek eranstean, horrelako hitzak baztertzea; aitzitik, euskalki hitzok Hiztegi> Batuan> sartzeak adierazten du Euskaltzaindiak bultzatu egin nahi dituela idazleak hitz horiek erabiltzera, jakinaren gainean eta nori bere senak agintzen dion eran, jakina?
|
|
|
M. Azkue aipatuko dugu denen oinarri. Gerora etorri dira beste
|
hainbat
hitz sorta: M. Izeta, B. Estornes, A. Arana, J. M. Azpiroz eta beste askorenak.
|
|
|
d. (Er) ko lexikoa esan daiteke bereziena dela.
|
Hainbat
hitz dira, beste Nafarroako euskalkiekin erkatuz, hizkera honetan baizik agertzen ez direnak: abantxu>(, hurbil?,, inguru?), aburrimentu>(, gorroto?), altaka>(, albo?), arra > koitu>(, mandatu?), baia>(, zurrumurru?), eguatx>(, ibai?), foila>(, sakel?), izorro>(, sustrai?), sontotu>(, sendatu?), e. ab.
|
|
|
Baina XXI. mende ko euskaldun orok, eskoladunak nahiz eskolagabeak? horiek baino askoz gehiago, maizago, erabiltzen dituen
|
hainbat
hitz, oinarrizkoak, falta dira Hiztegi Batuan. Adibidez, automobilari begiratu eta erreparatu atalei:
|
|
|
Baina harago ere joan da. Izan ere, euskal ondare lexikalarekin batera, tradiziorik gabeko hainbat eta
|
hainbat
hitz ageri dira Hiztegi Batuan. Hau da, saio bat egin da, tradizioaz gainera, gaurko plazara ere jaisteko, gaurko euskaldunok ditugun beharre tara hurbiltzeko.
|
|
|
Asmo txalogarria, zalantzarik gabe, eta beharrezkoa. Hona hemen, adibidez, Hiztegi Batuak bildu dituen zientzietako
|
hainbat
hitz:
|
|
|
atzizkiren erabilera zuzena argitzeko, bestetik. Zer esanik ez, azken urteetan sortutako
|
hainbat
hitz eratorriren zuzentasunaz erabakiak hartu ahal izateko erabakigarriak izan dira azterketa hauek.
|
|
|
Hola bada, Azkuek antzinako euskal obrak ezagutu eta haietatik hiztegirako
|
hainbat
hitz jaso zituen, bereziki arkaismoak. Hala ere, kritika positibistaren ildoan, iturriak zehatz aipatu eta asmaturiko berbak ekidin nahi izan zituen, eta horretarako argi ikusi zuen Larramendi eta haren neologismoak saihestu beharra.
|
|
|
Azkuek euskal hiztegiekiko interesa oso goizetik agertu zuen. Jada Salamancako seminarioan zela Novia de Salcedoren hiztegirako harpidetzak egiten ibili zen31 Bere 1888ko Grankanton arrantsaleak legendan, kontakizuneko
|
hainbat
hitz azaldu zituen. Hiztegitxoak eta bokabularioak osatzeko joera era osoagoan agertu zuen 1891ko Euskal Izkindean zein 1893ko Bein da betiko kondairan.
|
|
|
39 Egia esan zenbait adiskide ikasik bai eman zioten laguntza hiztegirako: Pierre Broussainek Lapurdiko
|
hainbat
hitz bilduz eta dirua aurreratuz, Julio Urkixok liburu zaharrak utziz, Evaristo Bustintzak kolaboratzaile gisa, etab. Nolanahi ere lanaren zama nagusia Azkuek bizkarreratu zuen.
|
|
2010
|
|
|
Eta, euskara batuari buruzko eztabaida pil pilean zegoen arren, egileek argi zuten ere euskara batua erabili behar zutela, Saioka Euskal Herri osoari begirako proiektua zelako. Horrela,
|
hainbat
hitz ere asmatu beharrean aurkitu ziren, astiro astiro, terminologia bat finkatzeraino.
|
|
2012
|
|
|
Hiru arau horiek ezin hobeto deskribatzen dute Orixeren itzultzeko modua. Tormes, ko itsu mutilla jatorrizkoarekin alderatuz gero, erraz antzematen da zenbaterainoko askatasuna hartzen zuen Orixek
|
hainbat
hitz eta esaldi itzultzeko. Angel Zelaietak prestatutako edizioan (Orixe 1984), oharretan ematen dira Orixek jatorrizkotik kendu zituen pasarteak, batzuetan luze samarrak.
|
|
|
Testu honetan euskaratu gabe geratu diren
|
hainbat
hitz itzultzeko euskarak ez du inolako zailtasunik, ez gaur eta ez Orixeren garaian, eta meza liburuan dagoen bezala itzulirik geratu bada, Orixek egin zuen interpretazio hautazkoarengatik bakarrik izan dela aitortu behar da. Badirudi, hitzaurrean dioenez, sinetsirik zegoela, inguruko erriek itzen burrunbarekin, soiñuarekin etsitzen dutela askotan?
|
|
2013
|
|
|
Alemanen eraso baten mentura aipatu zuen. Artikulu hartan, alemanak abereekin konparatu zituen, abereen ezaugarriak adierazten zituzten
|
hainbat
hitz erabiliz, «aztaparrak» edo «ausikia» bezala. Alemanen atzaparrak edo ausikia aipatzea, alemanak abere edo ihizi gisa kontsideratzea zen, bi hitz horiek abereei lotzen zaizkielako.
|
|
2014
|
|
|
irizpide horiekin ezabatu behar ziren
|
hainbat
hitz, esaldi edo poe ma osoak urdinez markatu zituen Antonio Albizuk 150 orritan. Aurrekoak 15 eta horrek 150, bada alderik.
|
|
2021
|
|
|
Beste bi atzizki aztertuko ditugu hemen, labur, euskal lexikoan
|
hainbat
hitz sortzeko baliatu diren arren, nahiko ihartutzat eman ditzakegunak.
|
|
|
Hiru horiek dira, funtsean, azpisail nagusiak. Horien inguruan emango ditugu Euskaltzaindiaren Hitz Elkarketa/ 4 (1992) sailkapeneko hainbat eta
|
hainbat
hitz elkartu.
|
|
|
Beste
|
hainbat
hitzekin, errepikatzen ditugunean, gertatzen den fenomeno beraren aurrean gaude: azal azalean; sakon sakonean; zuri zuri.
|
|
|
Ez dakigu asmatu ote dugun izen honekin. Baina hor zehar perpausen artean, testuari lotura ematerakoan perpaus batetik bestera eraman behar izaten den hariari eusten laguntzen diguten
|
hainbat
hitz eta esapide berezirentzat lekua bilatu nahi izan dugu geure gramatikan. Hemen aurkituko diren hitzak askotan perpausen arteko zirrikitu horietan kokatuak ikusten ditugu, sarri ez dakigularik zein den garbi beren gramatika kategoria" (EGLU III:
|
|
|
42.17a Hemen DMentzat sail berezi bat sortu badugu ere, badakigu sarritan arazoak gerta daitezkeela DMen eta juntagailuen arteko bereizketa egiterakoan. Hor bilatu behar da juntagailuen sailean beste
|
hainbat
hitz eta partikula sartu izana euskal gramatiketan. Esanahiaren irizpideari jarraikiz egin izan da hori batez ere, eta ez, hitz edo partikula horien egitekoa benetan perpausak" juntatzekoa" ote den aztertuta.
|