|
2001
|
|
|
\ Azkenik, ezin dugu aipatu gabe utzi Txingudiren osagai nagusietako bat den Bidasoa ibaia Euskal Herrian nahiko egoera onean mantendu den gutxienetakoa dela. Honi esker, gainerako ibai gehienetan aspaldian desagertu ziren
|
hainbat
arrain espezie (izokina, kodaka, gobioa...) oraindik ikus daiteke eta bere ibaiertzeko basoetan ur ipurtatsa, ekialdeko ur arratoia, muturluzea, igaraba, suge berde horia... bezalako animaliek bizitzeko baldintza egokiak aurkitzen dituzte.
|
|
|
Garai horiek, ordea, ez dira berriro ezagutuko epe luze batean, ohiko arrantzategiak, gehiegizko ustiaketen ondorioz, agortu egin baitituzte arrantzaleek beraiek, ez beti nahiko begirunez jokatu izan duten Hego Euskal Herriko arrantzaleek, baizik eta antxoaren eta beste
|
hainbat
arrain motaren iraupenerako hain kaltegarri diren bolanta edo sare pelagikoekin aritu izan direnek. Zorionez, azken urteotan, gure arrantzaleek eta kofradiek nazioartean egindako borrokari esker, lortu da itsasoko faunaren suntsigarri diren arrantza sistema horiek neurri batean geraraztea.
|
|
|
Tunidoen atalean, merkatuak
|
hainbat
arrain mota eskaintzen ditu egun: hegaluzea, atun argia eta atuna.
|
|
2003
|
|
|
Espainiako Espezie Mehatxatuen Katalogoak dioenez, Estatuan 56 espezie daude galzorian, horien artean
|
hainbat
arrain, hala nola gaizkata, Guadianako foxineloa, kabilata eta fraidea, eta landare batzuk, esaterako, zuekoa (Pirinioetako orkidea bat) eta kanariar beba.
|
|
2004
|
|
|
Erlazio zuzena topatu dute Afrikako belarjaleen haragiaren kontsumoaren eta arrantza kantitatearen artean, Ghanan Justin Brashares eta lagunek azken hogeita hamar urteko datuekin egindako ikerketan. Science aldizkarian argitara emandako artikuluan, arrantza gutxi egin den urteetan belarjaleen harrapaketa hazi egin dela adierazi dute, baina bien arteko oreka beharrezkoa da, gehiegizko arrantza egiteak ere
|
hainbat
arrain espezie desagertzeko arriskuan jar baititzake.
|
|
|
Egun eskuragarri ditugun ingurugiroko inpaktuaren gaineko azterlan urrien arabera, itsasoko ura gezatzen duten instalazioetako isuriek Itsas Gorrian
|
hainbat
arrain populazio murriztu eta planktona eta koralak suntsitu dituzte, Ras Hanjurah (Arabiar Emirerriak) lakuko itsas angiosperma eta manglareen desagertu dituzte, Key West eko (Florida) lohiak kobrez eta nikelez dezente kutsatu dituzte.
|
|
|
Oso orientatzailea den arren, ez ditu bereizten benetako positibo eta emaitza faltsu positiboak, beste parasito batzuekin gurutzatutako erreakzioengatik. Historia klinikoaren arabera arrainarekiko sentsibilizazioa baztertu ez den kasuetan, azaleko probak ere egin behar dira, normalean negatiboak izaten diren
|
hainbat
arrainen estraktuekin. IgE motako antigorputz espezifikoak zehaztea:
|
|
2005
|
|
|
Erruteko ibaiaz gora egin behar duten
|
hainbat
arrain espezierentzat izokinentzat, adibidez presak ezin gaindituzko oztopo dira.
|
|
|
Kanadak jakiak dastatzeko aukera bakarra eskaintzen dio turistari bertako indiarrei dagozkienak, hala nola, orein haragia, bufalo haragia, arroz basatia (“olo de ura”),
|
hainbat
arrain mota, eta askotarikoa baiak; horien artean, saskatoon deritzona nabarmentzen da. Gastronomia eskualdeka Herrialdeko eskualde zaharrenak, hala nola Quebec (handiena) Kanada osatzen duten 10 probintzietako handia) eta Kanadako probintziak atlantikokoa, Ontario gisa, dira ohiturarik hobekien kontserbatu dutenak.
|
|
2007
|
|
|
Merkurioa ingurune guztietan dagoenez (airean, lurrean eta, batez ere uretan), ia elikagai guztiek dute merkurio arrastoren bat.
|
Hainbat
arrainek, esaterako, gorputzean merkurio asko pilatzen dute, Minamatako gertaerak erakutsi bezala. Eta okerrena da gehiena metil merkurio eran dutela.
|
|
2008
|
|
|
Orain, gainera, espezie pilo batean aurkitu dute: saguetan, ingelesez zebra finch deritzon txorian (Taeniopygia guttata),
|
hainbat
arrainetan, legamietan... Nonahi dago.
|
|
|
Ugarienak landareak, zerealak eta fruta eta lekale batzuk dira. Era berean,
|
hainbat
arrain espezie edo horiek prestatzeko antzinako erak aipatzen ditu, baita gazta, ardo eta likore tradizionalak ere. “Gustuaren kutxa” Hainbat arrazoi daude, urtetik urtera, elikagaiak eta zaporeak galtzeko, eta, horren ondorioz, gure sukaldaritza ondarea hainbat errezeta eta janari tradizional desagerrarazteko.
|
|
2009
|
|
|
Hori dela eta, marmokak jaten dituzten espezieak gutxitzen dira eta oreka naturala hausten da. Palaciosen esanetan, sare pelagikoetan dortoka ugari eta marmoken harrapariak diren
|
hainbat
arrain ere geratzen dira harrapatuta.Zenbaiten iritziz, itsasora jaurtikitako nekazaritza ongarrien elikagaiak daude uretan, gero eta gehiago, eta marmokak horiekin elikatzen dira.Azkenik, gero eta euri gutxiago dugu eta euriak lurraldeko ura itsasora eramaten du gazitasuna orekatuz. Beraz, baliteke uraren gazitasun handiak ere marmoken kopurua handitzeko lagungarri gertatu izana, marmokek gatza gutxi duen ura gaizki jasaten baitute.Finean, Palaciosen ustez, gero eta gehiago moldatzen ditugu itsas inguru berrietara.Hartu beharreko neurriakIzurrien aurrean hondartzetan hartu beharreko neurriei dagokienez, Palaciosek argitu du asko garatzen ari dira, baina% 100ean eraginkorra den bat ere ez dago.
|
|
|
Esne sektorearen egoerari buruz ez ezik, arrantzarenari buruz ere eztabaidatuko dute egunotan Bruselan. Oso litekeena da Europako Batzordeak berriro ere
|
hainbat
arrain motaren arrantza kuotak murriztea. Izan ere, haren arabera, hamar espezietik bederatzi gehiegizko neurrian harrapatzen dira.
|
|
|
Era berean, kuotak ezartzen direla eta, arraina harrapatzeko aukera erruz murriztu dute. Antxoa arrantzatzea debekatuta dago; berdela, zimarroia eta beste
|
hainbat
arrainen kasuan, berriz, kopurua mugatuta dago. Hori ikusirik, arrantzalearen bizimodua zailtzen ari dela diote.
|
|
|
b) Teknikarien iritzi zientifikoaren gainetik, politikoen epe laburreko nahiak lehenesten utzi dugulako
|
hainbat
arrainen arrantza edo arrantzaren debekapenean, adibidez. Ez dakigu klima aldaketaren edo beste ezeren ondorio den, baina kontua da arrain asko falta direla hemen aspaldiko partez:
|
|
2010
|
|
|
Ziur aski, zeuzkaten kontserbazio teknikak nahiko kaskarrak zirenez, sortutako usain eta zapore desatseginak kamuflatzeko, garum saltsa eta Ekialdetik ekarritako espeziak erabiltzen zituzten. Garum saltsak usain usteldua zuen, egun gure gizartean jasanezina izango zena, eta
|
hainbat
arrain motaren hartziduratik ateratzen zen: ontzietan arrainak (erraiak kendu gabe) belar usaintsuekin nahasten ziren, eta lehortu eta prensatu ondoren, hamabost egunez edo uzten zen hartzitzen.
|
|
|
Munduko 40 herrialde baino gehiagok erabiltzen dituzte arrezife artifizial horiek duela hamarkada batzuetatik hona Arrezife artifizialek arraste sare suntsitzaileek beren lana egitea galarazten dute, eta era guztietako animaliak, landareak eta izaki bizidunak (algak, koralak edo ostrak) finka daitezke leku horretan. Bestalde,
|
hainbat
arrainek beren zokoak aprobetxatzen dituzte etxea finkatzeko.’ Hainbat azterlanek frogatu dute arrezife artifizialek mesede egiten diotela urte gutxi batzuen buruan kaltetutako eremua berreskuratzeari eta artisau arrantza jasangarriari. Oceana erakundearen arabera, ikerketa batzuek inguruko hondoetan aurkitutako fauna bolumena baino 35 aldiz handiagoa izan da.
|
|
|
Bertan, munduko hainbat herrialdetako 750 produktu ahaztu baino gehiago erregistratu dituzte, horien artean 62 espainiar. Hainbat landare, zereal, fruta eta lekale,
|
hainbat
arrain espezie, gazta, ardo eta likore tradizional. Desagertzeko zorian dauden zaporeak, elikagaiak eta elaborazio moduak berreskuratzea defendatzen du mugimenduak Sukaldearen, baratzearen eta ukuiluen jakinduria berezia da, baita tresnak, teknikak eta tresneria ere, berezitasun bati erantzuten diote.
|
|
2011
|
|
|
Pterodactylus deitu zioten narrasti hegalari baten fosila ere aurkitu zuen, eta
|
hainbat
arrain espezie, bigarren plesiosauro bat, eta abar. Egunak joan eta egunak etorri joaten zen Anning Lyme Regis eko itsaslabarrera.
|
|
2012
|
|
|
:
|
Hainbat
arrain freskoren gihar hondarrak nahasiz egiten dituzte (abadira, platuxa, arrano berrugeta, Japoniako itsasugea, hokia, bakailaoa, berdela eta legatza, besteak beste), baina gehigarri mordoa edukitzen dute (polifosfatoak, zapore emaileak, kontserbatzaileak eta koloratzaileak), eta arrain freskoak baino proteina gutxiago eta gatz gehiago.
|
|
|
Garai batean, mixinoak (espezie ugari baitira) ornodunen artean (Vertebrata) sailkatzen ziren, beste
|
hainbat
arrainen taxuera zuela ikusiz, pentsatzen baitzen arrain arraroren bat izan behar zutela. Mixinoek, ordea, ez dute bizkarrezurrik, eta ez legoke oso itxuroso ornorik (vertebrarik) ez duen animalia bat ornodunen (Vertebrata) artean sailkatzea.
|
|
2014
|
|
|
Badira urte batzuk, otorduetako eskaintza zabalagoak ezagun direla sagardotegietan.
|
Hainbatek
arraina saltsan jartzeko aukera ematen du, beste hainbatek haragi desberdinak, tortillan ere barietatea egoten da leku batzuetan eskatuz gero… Sagardo denboralditik kanpo urtean zehar irekitzen dutenek ere aprobetxatzen dute eskaintza zabaltzeko, otordu ekonomikoagoak eta abar. Iparragirreko menu begetarianoa sagardo denboraldirako sortu zuten, ohiko menuaren prezioan:
|
|
|
1 Herrian
|
hainbat
arrain hilda agertu dira. Zer dela-eta?
|
|
2015
|
|
|
«Kulturari dagokionez, itsasoari lotutako bizitza tradizionala ahanztea esan nahi du; paisaiaren ikuspegitik, hondoak edertasuna galduko luke; eta bukatzeko, ekonomikoki ere emango luke zer esana: komertzializatzen diren
|
hainbat
arrain eta ornogabe bertan daudelako».Baina nola da posible horrelako galera. Makina bat arrazoi dago, bai eta denak barne biltzen dituen egiturazko arazo bat ere:
|
|
|
eta beste
|
hainbat
arrain gorri
|
|
2016
|
|
|
2015 urtean, kontzentrazioen% 1ek baino ez zuen 100 Bq/ kg ko muga gainditu. Beherako bilakaerak ahalbidetu du 2011n galarazi ziren
|
hainbat
arrain espezieren ustiaketa baimentzea eta Japoniaren sektore ekonomiko indartsuenetakoa, hau da, arrantza, indarberritzea.
|
|
2017
|
|
|
Eguzkik gogora ekarri du iaz, uztailaren 20an eta 24an," isurketa kutsakor larriak" izan zirela Mijoan. " Eta bere horretan jarraitzen du arriskuak; datozen bi hilabeteetan isurketak izango diren susmoa daukagu, eta, ondorioz,
|
hainbat
arrain ager daitezke hilda".
|
|
|
Sendagai mota batzuen eragina dagoeneko hasi da nabaritzen ingurune naturaletan: pilula antikontzeptiboen estrogenoak, berriz,
|
hainbat
arrain eta anfibio espezietan sortzen dira; depresioaren aurkakoak neguan hegaztiek bizirik irauteko dituzten aukerak murrizten dituzte, eta txori batzuek kalteak eragiten dituzte hegaztietan. Beste adibide argi bat mikroplastikoak dira, hainbat produktutan erabiltzen direnak:
|
|
|
Irantzu haien gainean ari zen igeri, kamera geldoan bezala. Muxarrak eta barbarinak ikusi nituen, eta ezagutzen ez nituen beste
|
hainbat
arrain. Nigandik metro batzuetara, ur azaletik gertu, puxika baten antzeko zerbait begiztatu nuen, azpialdean orban nabarrak zituen burbuila horixka bat:
|
|
2019
|
|
|
tomate eta letxuga entsalada, bisigua eta txuleta. Gaur egun, ordea, denetik eskaintzen dugu, eta parrilan egindako bisiguaz gain, beste
|
hainbat
arrain ere erretzen dugu: legatza, erreboiloa, itsas kabra, antxoak… Dena den, oraindik bisigua da nagusi Orion; alegia, bisigua erretzen dugu hamarretik zortzitan".
|
|
2020
|
|
|
Hegaluzea edo atuna?
|
Hainbat
arrain familia dira, izen horietako bakoitzak hainbat espezie biltzen baititu. Hori bai, bakoitza bere ontzian.
|
|
2022
|
|
|
Mugimendu handiagoa. Barazkiz zamaturiko jendea hara eta hona, orgetan pilatuta hainbat eta
|
hainbat
arrain, beren begi espresio gabeak izotz pusken artetik agertuz. Ordu erdi eskas barru, bezeroak iristen hasiko dira, eta prest eduki behar da dena irekierarako.
|
|
|
EHUko Biokimika sailak 1980ko abuztuan eginiko ikerlan batean zehaztu zuenez, Bizkaiko Golkoko
|
hainbat
arrainen gantz edukia (miligramotan, muskulu gramo bakoitzeko) hau da: paneka (1,4), erreboiloa (2,7), bakalada (3,2), oilarra (4,2), zapoa (4,2), kraba (4,8), txitxarroa (4,8), bisigua (5,1), boga (6,1), platuxa (6,9), akula (8,2), mihi arraina (10,6), andeja (10,6), itsas aingira (12,6), hegaluzea (13,4), korrokoia (13,8), berdela (15,0), lupia (15,7), txitxardina (17,0), krabarroka (23,4). arrainki irintsua es:
|
|
2023
|
|
|
Chittagong unibertsitateko Mohammed Shah Nawaz Chowdhury itsas biologoak lideratu duen esperimentu baten arabera, ostra arrezifeek higadura %54az murriztu, urtebetean 29 zentimetroko jalkinak arrezifearen barnekaldean metatu eta kanporaldera itsas paduren garapena bultzatu ditzakete. Bertze albo onuren artean dugu ere lanperna, mangladi karamarro eta
|
hainbat
arrain espezie agertzea, bertako arrantzaleek baliatu ditzaketenak. Chowhudryren arabera, arrezife txiki batek bi familientzako irabaziak sor ditzake, karamarro honen harrapaketetan oinarrituz.
|