|
2022
|
|
|
Euskararen sustatze lanetan diharduen Sü Azia elkartekook igorri genien gutunari, oso suminduta erantzun diote atarraztar merkatarien batasunekoek.
|
Haien
" harridura eta amorrazioa jakinarazi" nahi zi guten eta," pentsaezinezkoa" zela euren baimena eman zezaten" euskara ez dakitenentzako kaltegarria litzatekeen ekitaldi diskriminatzaile bati". Hori bera!
|
|
|
Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai
|
haiek
atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Jakin 62 erdaldun bat
|
haiekin
bateratzearekin, akabo euskara eta gora frantsesa! Ez da egungo kontua ezta atzo goizekoa ere, baina egoera gero eta okerragoa bihurtzen ari dela, hori bai begi bistakoa... edo belarriz nabarmen ohartu daitekeena dela.
|
|
|
Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau ere uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela haren alde gogor borrokatu behar zen garai
|
haietan
. Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela.
|
|
|
Bai, eta gehien bat 1914 gerlak," 14ko Gerla Handi" deituak. " Eskuara baizik ez zakiten
|
haiek
, mort pour la patrie", Gorka Knörren kantua da, ezta?, oso kantu indartsua. Hala 1914ko Gerlak, nola Bigarren Mundu Gerlak bere partea egin dute hemengo jendea frantsesteko, seguru.
|
|
|
Lehenik, German Rodríguezen heriotza hura! Sasoi hartan argazkilari nahi nuen saiatu, eta joan nintzen Hegoalderat argazki batzuen hartzera, Iruñeko sanferminetara, istilu egun
|
haietan
. Sekulako
|
|
|
Bi gazte abertzale, Ipar Euskal Herrian borrokan hil diren lehenbizikoak. Sekulako txokea izan zen
|
haien
hiltzea. Agian, oroitzen zara:
|
|
|
1980 inguruan bil akatu nintzen militante politiko eta, politikarekiko lehenbiziko lotura Mixel Labegue rierekin egin nuen, Enbatako sortzaileetarik bat izan baitzen Labe gue rie! Hark François Bayrourengana eraman ninduen eta, frantses zentrista
|
haiekin
egon nintzen sei hilabete, ez gehiago! Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen.
|
|
|
Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu
|
haietarik
bat kanta zezan, eta berak, niri begi keinua egin eta" Gu gira Euskadiko, gazteri berria..." hasi zen kantatzen. " Zozoilo horiek ez dute tutik ulertuko!", erranez bere baitan.
|
|
|
Erabat beste bat. Batzuk geratu ziren, aurrekoetatik, baina militante belaunaldi berri baten aldi izan zen, eta ni,
|
haien artean
izan nintzen. IK beti saiatu zen ahal bezain guti arrisku jartzen, hilak ez eragiteko.
|
|
|
Gure militante bat desagertu zela zabaldu aitzin, zurrumurruak baziren. Ihes egin zutela kide gehienek, eta,
|
haietarik
batek, basora buruz ihes egin zuela. Zurrumurru hori bazen, baina handik bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen:
|
|
|
Berak zion 1978an Sanferminetako gatasketan eüskal kontzientzia iratzarri zeiola, gü ere han gainti ginelarik, bena ez günüalarik orano algar ezagützen. Denbora
|
haietan
Jean Louis Davant eta Ttittika Rekaltek süstatzen zütüen Eüskal kültür asteak Züberoan, Bedaroa alkartearen üngürüan. Errai ten ahal dügü ordüan zirela hasi züberotar gazteak eskualdüngoari lotzen.
|
|
|
Nerabea nintzen, atxilotu eta Iparretarrak erakunde armatuko kide izateagatik preso sartu zutenean. Geroztik, artean ezagutzen ez nuen kazetari haren izena gehiagotan entzun edo irakurri nuen, auzi gehiago izan zituelako, al di
|
haietan
, astekariko zuzendari gisa.
|
|
|
Astekariak erredakzio talde bat zuen, gehienbat boluntarioek osatzen zutena, eta bizpahiru langile zituena. Allande Socarros boluntario
|
haietako
bat zen, Maulen bizi zena. Astekariaren egoitza Baionan zen, bilerak han egiten ziren eta astekaria ere han osatzen zen.
|
|
|
Eta bere begiradarekin –hots, Euskal Herriko ikuspegiarekin– lantzen zituen gai
|
haiek
. Korsikako eztabaidak edo Belgikako gobernua osatzeko zailtasunak, adibidez, ez dituzte berdin ikusten Frantziako hedabideek.
|
|
|
Baionan Ezker Berri mugimenduan eta Gernika
|
haien
hilabetekarian kolaboratzen hasi zen. Besteak beste han ezagutu zuen Gabi Mouesca, berarekin berantago topo eginen zuela IKn.
|
|
|
Alta bada, ez zen pertsona triste
|
haietarik
, alderantziz, mutil alaia zen, zirtolaria, ihakin eta imintzio egile trebea, maiz arrailerian eta txantxetan; ixtorio barregarririk bazuen ausarki zaku barnoi bezain kokillot batean, eta edonoiz bat ateratzen zizun harrigarriki. Maskaradetako beltzerian ikus nezake trajeriako urdinetan baino seguruago.
|
|
|
Bena segunda zonbaiten bürüan izigarriko flash argi batek denak txütiarazi güntüan eta zoin lehentaka kanporat elkarazi. Erran behar da aro
|
haietan
, hede xuriek akudiña handiak zütüela abertzale bazter nahasle haien nolabait tinkatzeko edo pürü beren egingeietaz ahal bezain bat xehetarzün biltzeko. Bena gaü beltza zen, txakür herexarik ihon ere ez, bena ezezagün harek esküaldea gük beno hobeki ezagützen züan, horkoa zelakoz:
|
|
|
Bena segunda zonbaiten bürüan izigarriko flash argi batek denak txütiarazi güntüan eta zoin lehentaka kanporat elkarazi. Erran behar da aro haietan, hede xuriek akudiña handiak zütüela abertzale bazter nahasle
|
haien
nolabait tinkatzeko edo pürü beren egingeietaz ahal bezain bat xehetarzün biltzeko. Bena gaü beltza zen, txakür herexarik ihon ere ez, bena ezezagün harek esküaldea gük beno hobeki ezagützen züan, horkoa zelakoz:
|
|
|
Ontsa oritzen niz, nola ikastaldi batean, pista jokü batetarik landa, Gaü es kolako ikasle eta erakasleak loriatürik ginen
|
haier
beha. Biren arteko konplizitatea ikusi behar zen hitz batetaz mintzatzen zirelarik.
|
|
|
Mendi eta bortüen gainti kurritzea gustatzen zeion. Nor nahik beno hobeki ezagützen zütüan; ez
|
haietaz
zerbait irakurri edo pantailetan ikusi züalakoz bena bai kurritü zütüalakoz, artzaineki harremanetan sartü, kartieleko jenteeki mintzatü. IGN mapa eskü batean, makila bestean, zaküa bizkarrean eta argazki tresna soinean zoan gure bortükaria.
|
|
|
Hegoaltean diren institüzione eta diharü hanitxek sortü düe, beste hainbat erakünteren artean, bizkaieraren alteko Labayru sendoa Bizkaiko Sü Azia edo izan ziteana, eta ahülago den Euskerazaleak. Bena,
|
haiek
güti izanik, hirugerren bat ere antolatü züen: Mendebalde izenekoa.
|
|
|
Mustraka nausiaren ikusleetan ziren, arren, igante hontan pastoralari so egoiteko paradarik ez dükeenak, hots botüra baztergietan, sartzeetan, ostatüan lanean ari diratekean pagolarrak edo bestetarik jinik diratekean
|
haien
lagüntzaleak. Baliban lanean aritzeko jente hanitxen beharra badateke, Pagolak emanen düan pastoral hau...
|
|
|
Arrenküra horri bürü egiteko gogoa ükeitean, güdükü gogor batetan sar türik direla üdüri zaie Sü Aziakoer. Halerik ere, argiki erran deiküe, beren ahal ttipiekila, ahozkatzearen lerratze horri nahi liratekeala bühürtü eta zübe ro tar mintzoa entzünarazi,
|
haiek
eta beste züberotar eüskaldünek, hots orai 50 nahiz 60 urtez goitiz düenek, ikasi eta mintzatü bai eta mintzatzen jarrai kitzen düen be zala.
|
|
|
Entzün üken düenez, eüskara (z) ikasten den güne zonbaitetan toka, noka edo züka aritzea ez da haboro erakasten, mintzatzeko manera neutroa bera delarik ikaserazten. Eta horrek,
|
haien
abü rüpenez, züberotarraren ejertarzüna eta aberastarzüna oro galarazten dü. Ezi, Sü Aziako kideek dioen bezala:
|
|
|
Ipar Eüskal Herriko laborariak eta laborantxa errespetatüko zütüan haütü bat egin zuen, arren, Les Chaumes ütz eta Azkorria gaznakagia ko peratiba eraiki züen 17 laborari
|
haiek
. Kalitatezko mozkin baten ildoaren lantzeko xedeareki abiatü ziren eta hortan ari dira 2006az geroztik.
|
|
|
Lehen, ageri agerizkoa da Ziberoko Egünaria elizatiarrek etxekirik zela, apez nahiz laikoek, bena errelijione katolikoaren süstazale süharrek pürü! Urtekari hau agertü zen püntü
|
hetan
, dena den, bazterrak franko bero zi ren," xurien" eta" gorrien" arteko ixterbegigoa eta aharrengatik. Frantziako Erre püblikan," gorriak" ziren nausi, eta elizatiar" xurien" kontreko hitzak eta jokabideak oso gogorrak ziren.
|
|
|
Artikülü hanitxetan ageri zen Ziberoko Egünariako joanarazleak, azkenean, Erre püblikako laidostazaleak eta Erregegoaren laidazaleak zirela. Nabari da, halaber, jentarte antoladüra" kontserbazale" baten mezülari zela Ziberoko Egüna ria, hots aberatsen eta praubeen, poteredünen eta
|
haien
esküpekoen, eta jente xehearen, hontarzündünen eta emütsen arteko desbardingoen edo giza-mailen iraünaraztearen aldekoak. Pentsamolde horren egarzola eta berme nausia, errelijione katolikoa zen; hortarako, errelijione hau, bere ustez, kordokan ezarten züenak oro etsai bezala hartzen zütüan:
|
|
|
Baionan hasi nituen lehen lan militanteak: Mende Berri kultur elkarteak bazuen bere adar politikoa, Ezker Berri zena, eta
|
haien
hilabetekarian kolaboratzen hasi nintzen; Gernika deitzen zen. Bertan ezagutu nituen Gabi Mouesca, Gabi Oiharzabal eta Mattin Larzabal, besteak beste.
|
|
|
Allandek beti erraiten züan ontsa zatekeala jenteer bortüalat berak joai te ko gogoaren emaitea. Agian xede horrekin günütüan gaüaldi ttipi eli bat pro posatzen, iparrorratzaren erabilteko, karten irakurteko e.a. Hori zen teoria, eta biharamenean, bortüan, üsatü bezala seinale zonbait han hor ezar eta, jenteak taldeka
|
haien
txerkara igorten günütüan. Segürki, zonbaitentako interesgarri zen, bena badüt ustekeria beste elibatek memento goxo bat igaraiten züen ber, ez züela hortaz axol handirik.
|