|
2000
|
|
|
—Halakoa da guti batzuetan amorioa —eta, hitz
|
haiek
erranik, halako tristura eta halako malenkonia batekin so egin zidan amak, su tipi batek, ustekabean, marmolaren bihotza hartu eta bere begi haiei lurruna balerie bezala, eta adierazi nahi izan balit bezala, halatan, ezen ez zela hura bere kasua, nahiz eta amestu behin baino gehiagotan egin izan zuen.
|
|
|
Eta, azkenik, badakizue: egunen batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin eramanen lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta etxe bakoitzak baitu bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak —eta,
|
haiek
erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ziela, akabatu zuen—: Arratsaldean zuekin hitz egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko egunean zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa.
|
|
|
Bai, geure solas sekeretuak ere izaiten genituen, eta, nola osabak uste baitzuen ezen Historia gezurraren gainean eraikia zegoela, eta egiaren atxikitzea zela gure egitekoa, hala kontatzen zizkidan, zetozkion bezala, mila historia jakingarri, protestantei buruzkoak edo agramondar eta beaumondarrei buruzkoak —etxeko bertze guztiek ahantziak zituztenak, nahiz eta aitona Nikolasek ahantzi nahi eta ezinean zebilela zirudien—, Arkimedesi eta Pitagorasi buruzkoak ez zirenean —haiek ere bertze Historia baten protagonistak zirenez gero, Zientziaren Historiarenak—, arratsaldero emaiten zidan eskolaz baliaturik, zeinetarat gero eta gutiago etortzen baitzen Mattin, bataz, anaiak studiatzea atsegin ez zuelako eta zernahiren aitzakia egiten zuelako eskola haietarat ez joaiteko, eta, berriz bertzea, aitak erabaki zuelako ezen jaun administratzailearen irakaspenak —jauregiari eta etxeko negozioei lotuak— hagitzez ere inportantagoak eta beharrezkoagoak izanen zitzaizkiola etorkizunean, hura etxeko primua eta herederoa izanik. Baina, handik harat, ez uste ezen osaba mailu bat bezala ibili zitzaidala, bere katixima partikularra irakasten eta egunoroz lezionea hartzen, edo Luthero edo Kalvinen izenak
|
eta
haien erranak noiznahi den izaiten zituela ezpainetan. Eta ez uste ezen kontu haiekin kontzientzia hersten eta estutzen ibiltzen zitzaidala, mila galdegite eginez, nola egiten baitzizkidan aritmetika edo geometria irakasten zidanean.
|
|
|
Eta, osabak latinezko hitz
|
haiek
erranez gero, armairu baten gainerat hurbildu zen, non baitzituen harri biribil batzuk, berak errekan bilduak, eta biribilena hautatu eta mahai gainean utzi zuen, mapamundiaren ondoan. Gero, kandela bat piztu, eta hura ere mahai gainean paratu zuen, segidan leihoen estaltzeko, oihal beltz batzuk errezeltzat harturik.
|
|
|
Ildo beretik erran dezaket ezen bere teologi eskoletan ere gutitan aipatu izan zuela heresia eta, baldin aipatzen bazuen, ez zela hereseen aurka ibiltzen, ahotik apoak eta sugeak zerizkiola, eliz gizon kasik gehienei bezala; aitzitik, bere berezko ohituren aurka, bere solasa neurriz kanpoan apaintzen ibili gabe, hitz xume
|
haien
erraiterat mugatzen zen: " Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela.
|
|
|
ZER gehiago erran diezazuket jaun Marcelez, jaun André? Oroit dezaket, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola egun
|
haietan
erran zigun ezen dikzionarioa hitzen logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. Eta erran zigun, halaber, ezen dikzionarioa baso bat ere bazela, non pagorik lerdenenaren iduriko hitzak aurki genitzakeen edo belarrik xumeenaren idurikoak; eta zerurat beha zeuden hitzak zeudela, eta lurrari beha zeudenak eta lurrean sartzen zirenak, bertze hitzen ongarri bihurtzeko; eta hitz gozoa, komunzki eta eskuarki, ederra zela, eta hitz garratza eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hitz garratzak eta pozointsuak ere, garratzaren garratzaz eta pozoinaren pozoinaz eder bihur zitezkeenak, nola gertatzen baitzen osaba Joanikotek hain atsegin zituen Rabelaisen edo Quevedoren luma satirikoetan...
|
|
|
Eta ez uste ezen zigortze kontu haietan hasberri inorant bat nintzela, edo ibili nintzela ipuineko nobizio hura bezala, bere burua gau eta egun zigortzen omen zuena baina azkenean ordenatik egotzi omen zutena, ardilarru bat zigortzen zuelako, bere burua zigortu orde...! Zeren ez bainengoen ni sasoin hartan ipuinetarako, ez neure buruaren engainatzeko, eta zeren prestik eta gerturik bainengoen, halatan, ene jokamolde hartaz trufa zitezkeèn estudianteen soei eta
|
haien
erran merranei buru egiteko, baldin zirkunstantziek hartarat baninderamaten... Nahiz eta oraindanik aitortzen dizudan ezen ez zela halakorik gertatu, inguruan egokitu zitzaizkidan ikasle haietarik bat baino gehiago ene egoera bertsuan zegoelako, erran berri dizudan bezala, eta ohitura hura zutelako, beren burua zafratzekoa.
|
|
|
Izan ere, Jesu Kristok ez zuen oinazea bilatu; aitzitik, ihesi ibili zen, eta hargatik erran zuen: " Hastan kaliz hau eneganik...", harik eta, ihes egiterik izan ez zuenean, bertze hitz
|
haiek
erran zituen arte: " Egin bedi..." Baina, baldin bizitza, malda behera delarik ere, malda gora bada, zergatik bihurtu behar dugu guk are malda gorago...?
|
|
|
Harri eta zur geratu zen aita, begiak zabal, zeren eta, bere bidaietarik itzultzen zen bakoitzean, beti edireiten baitzuen gure ama bere zerbitzurat, haren obligazinoetarik eta postutik den mendrenik ere higitu gabe, morroi neskameei bere manuak emaiten, txilina noiznahi eskuan —ekarri pitxer bat ur eta garbiontzia honat!, eraman etxeko jaunaren zaldia harat! —, bere senarrari deus ere falta ez zekion amoreakatik. Honek, halarik ere, ez zizkion amari argibideak eskatu, eta, etsiak hartua bezala, bi hitz
|
haiek
erraiterat mugatu zen:
|
|
|
Eta gauza
|
haiek
erran zituen aita jesuitak eta bertze anitz gauza ere bai, zeren sermoi hura hagitz luzea izan baitzen, baina ez zintuzket gogaitu nahi, jaun André, eta horrela utziko ditugu kontuak, sermoi hartaz denaz bezainbatean.
|
|
|
Ez, ez naiz Jesu Kristoren iduria lohitzen ari, nahiz eta dogma katolikotik gero eta urrunago sentitzen naizen eta gero eta sozzinitarragoa eta nestoriarragoa naizen, nolabait erraiteagatik, zeren maite baitut nik ere Jesu Kristo, eta sinesten dut ezen gizon hura, Jainkoak ukiturik, Jainko egiten zela, ez beti, baina bai batzuetan, hala nola iltzez josi ondoren hitz
|
haiek
erran zituenean: " Aita, barka iezaiezu, ez baitakite zer ari diren"...
|
|
|
Eta, hala, bazkari arin baten ondotik zaldi gainerat igaiten zela, abiatu zen aita Ubarnerantz, nondik ilunabarrean itzuli baitzen. Eta erran zigun nola egon zen Ubarneko dama damatxoekin, eta nola
|
haiek
erran zioten ezen aitak berak basorat joan behar zuela, gau haietarik batean, zenbatenaz lehenago, hainbatenaz hobeki, zeren, baldin tigrea ehizatzen bazuen, Mattini sukarra joanen baitzitzaion.
|
|
|
—Badirudi ezen zaldiz ihes egin baino lehen, Maddalenek karta labur bat utzi ziola Joanikoti, non erraiten baitzion ezen haizea bezalakoa zela eta haizearekin egin zuela ihes. Biharamunean haren gibeletik ibili zen Joanikot egun osoan, baina alferrik, eta, etxerat itzultzean, bere gelan sartu, horditu, eta hitz
|
haiek
erran eta ber erran zituen gau hartan, buruan bertzerik ez baleuka bezala: " Maddalen, Maddalen, andere noblea egin nahi zintudan, eta zu, berriz, puta!
|
|
|
Eta, hitz
|
haiek
erraiten zenizkidala, nola oroitu nuen nik denbora hura, erabakitzen nuenean neure kasa, hamar hamaika urteko umea nintzela, katoliko eta protestant izaitea —orain katoliko, orain protestant, neure kontzientziak manatuaren arabera—, zeren eta osaba Joanikot eta jaun Marcel bainituen irakasle, eta biak miresten nituen eta ikasleen egitekoa zen irakasleen erranetarat egoitea... harik eta ... " Egia bat eta bakarra da", neure baitan mila zalantza eta bertze hainbat korapilo sortarazi zizkidana, ez nekielako jada zer aldetarat jo eta zeren alde!
|
|
|
Ordea, hitz
|
haiek
erran bezain fite, kezkatu bezala egin zen aita. Eta segidan erran zuen:
|
|
|
libertatea. Eta orduan bertze hitz
|
haiek
erran zizkidan, neure gogoeten abiapuntutzat har nitzan edo:
|
|
|
Pedro Huizik gauza
|
haiek
erran zizkidan eta bertze anitz gauza erran zizkidan; haatik, burua bertze leku batean nuen nik orduko, zeren eta bi izen haiek bainituen burmuinetan dantzan... Maddalen eta osaba, osaba eta Maddalen...
|
|
|
Izua hezurretaraino sartu zitzaidan, eta, orduan, neure burua edo neure lepoa urka bilur hertsi baten barrenean ikusirik, denboraren irabazteagatik eta luzamendu baten erdiesteagatik edo, hitz
|
haien
erraiterat benturatu nintzen:
|
|
|
Eta, hitz
|
haiek
erran bezain sarri, Rosak irri hura egin zidan, zeinak baitzuen alegrantziatik etsipenetik bezainbat. Gero, hala erran zidan:
|
|
|
jaun Marcel putaseme bat zen. Baina, gauza
|
haiek
erraiten zizkidala eta tratu abegikor hura emaiten, jaun Marcel ezin izan zitekeen nehola ere putasemea...
|
|
|
Agertu dizut nolakoa zen aita bere menekoekin, grosier eta deskortes, hertsi eta itxekin, eta erran ere dizut ezen arras bertzelakoa zela haren jokabidea, bera baino handiagoak edo aberatsagoak zituenean bisitari. Zeren goikoentzat beti baitzituen prestik so argiak eta errepuesta eztiak, hitz onak eta salutantzia arraiak, eta haiei egiten zien, halatan, festa eta begitarte, eta zeren ikustekoak baitziren haren manerak eta mugimenduak, emetasun puntu batek ukituak bezala, eta haren boza, castrato batena zirudiena,
|
haien
erranetarat plegaturik eta malguturik, kanabera bezala...! Begirune falta idurituko zaizu, beharbada, jaun André, gure aita izan zenaz horrela mintzatzea, baina egia erraiterat etorri natzaizu, neure egia; ordea, gezur erranen nizuke, baldin egia apaintzen ibiliko banintzaizu.
|
|
|
Eta, osabaren dorretxetik gurasoen jauregirat gindoazela, gurdizainak hitz ahanztezin
|
haiek
erran zizkidan, noiz eta galdetu bainion ea gaua Urbiaingo ostatuan iragaiteko asmoa ote zuen:
|
|
|
Ongi bai ongi oroitzen dut gertaki hura, jaun André, zeren batean txakurrari behatzen bainion, bertzean osabari, eta hurrengoan aita jesuitari, don Laureanori eta herritarrei. Eta oroitzen dut mementu hura bereziki, osabak txakurra laxatu eta hitz
|
haiek
erran zituenekoa: " Luthero akabatu nahi duzue eta Lutherok akaba zaitzatela!", txakurrak segidan aita jesuita lurrerat egozten zuela, eta nola, beldurraren lehen indarrean eta apoderan, don Laureano gibelat bihurtu zen... baita herritar bat ere, eta bertze guztiak ere, lehenaren gibeletik.
|
|
|
Eta nik orain galdeginen diat: nork bete du hobeki Jainkoaren borondatea, behatu dionak edo behatu ez dionak, jakinik ezen Jainkoak edertasuna egin zuela ez hartaz goibel gaitezen baina alegera gaitezen?" Hitz argi
|
haiek
erran zizkidaan marinel zaharrak... eta nola eskertu izan dizkiodan geroztik, zeren eta hitz haien argiak argitu baininduen!
|
|
2004
|
|
|
Weberren eskuak ilea laztantzen zidala sentitu nuen. Eta, minik gabeko erresumarantz lerratzen nintzen bitartean, Weberrek hitz
|
haiek
erran zituen. Nire gainera ilunpea oldarrarazi zuten hitz haiek:
|
|
2009
|
|
|
–Louvren, begira hadi emaztekiengandik, emazteki ederrengandik bereziki?.
|
Haien
erranek ez zizkioten begiak liburutik kenarazi Frantziako erregeren arrebari.
|
|
2011
|
|
|
Botikaria eta albaitaria herrian bere ahala eta itzala zutèn gizonak ziren, eta zure aitak,
|
haien
erranetara jartzen zela, amore eman zuen, nahiz eta garbi utzi zizun bere amore emateak muga bat zuela:
|
|
|
GKE batek zabaldu zuen orain dela lau urte.
|
Haien
erranetan, filosofia naturista baten ikuspuntutik artatzen dituzte bezeroak. Aire garbia, meditazioa, lan osasuntsua landare eta abereekin...
|
|
2013
|
|
|
Lehengo maiatzean Paristik jalgi zenetik hona gutunak igorri dizkio, bidean aurkitu dituen pausaleku gehienetatik. Plazer handia izanen da
|
haietan
erran dizkionak ahoz errepikatzea bere babesle eta lagunari, afari goxoa zorroratu bidenabar.
|
|
2014
|
|
|
Hitz
|
haiek
erraten zituen bitartean, Anbroxiok gorputza ukitzen zion Felisari bere esku trebeaz. Edo hatz mamiak labaintzen zituen haren azal gurian zehar, atalez atal?
|
|
2015
|
|
|
Santxez Agurruzak aitortzen du, hala ere, Mugarri bultzatu zutenek erretiratu egin zutela txostena: . Hitz egin dut Ekinen militatzen zuten batzuekin, eta
|
haiek
erran didate: –Guk erretiratu genuen zatiketaren arriskua ikusi genuelakotz??.
|
|
2016
|
|
|
–Ordu pare bat itxaron dugu galdarak ikuskatu zituen enpresa zabaldu arte.
|
Haiek
erranen digute nor den etxe horren jabea. Bitartean, nahi duzu zerbait jan?
|
|
2022
|
|
|
ilargi jo hark ahotsak entzuten zituen buruan. Eta ahots
|
haiek
erran zioten bere familia garbitzeko.
|