|
2010
|
|
|
bera baso barrenean ibiltzetik zetorren, eta ziurrenik ere hitzak isil mugituko ziren bere gogoan, zalapartarik gabe. Ohitu egin beharra zeukan
|
guk
hiritik genekarren girora. Josebak zaldiaren altuerara bezala.
|
|
2011
|
|
|
Kontsumo eta aisialdia uztartzen dituzten munstro horiek han sortu izana, beraz, barkagarria izan liteke.
|
Gure
hirietan eredua kopiatu izana, ordea, alukeria galanta da.
|
|
|
Iruñeko artisauen ofizioekin bataiaturiko karrika estuetan barna ikusten ditut nik, taldeka, batzuek sekula zapaldu gabeko tokiak zeharkatuz. Noizean behin borobila egiten dute irakaslearen azalpena entzuteko,"
|
Gure
hiria ezagutuz" liburuxka eskuetan dutela.
|
|
|
Baina zer geratzen zaigu, Giovanni?, galdetu zion Carlak, zergatik gaude horrela berriro? Gau batzuetan izerditan blai esnatzen naiz, Mussolini eta Hitler itzultzen direla amesten dut, eta berriro
|
gure
hiriaren gaineko bonbardaketez oroitzen naiz, fusilatuen irudiak ikusten ditut eta torturatuen eta haurren oihuak entzuten... Zergatik gauden horrela galdetzen didazu?, ihardetsi zion Giovannik, zuk jakin zenuke!
|
|
|
Dena den, hitz beste egin zuen Ninak, gero eta itogarriagoa bihurtu da
|
guretzat
hiri honetan mugitzea, nola eginen dugu orain gure planak aurrera ateratzeko. Kontu handiagoarekin, esan zuen Marcok, planekin aurrera jarraitzea inoiz baino garrantzitsuagoa da.
|
|
2014
|
|
|
Atera ateratzen gara, hala ere, inora ez daraman autobidepean autobidea egiteko lurperatu zuten errepidearen zati galduak ikusteko; inora ez daraman autobide ondoan autobidea egiteko soildu zituzten basoen orbanak ikusteko; autobidetik helezin bihurtu dituzten
|
gure
hiri zaharrak ikusteko.
|
|
|
Sasoiko egunkariak lekuko, urte horretan jarri ziren martxan
|
gure
hirian lehen trolebusak. Pisu batek 70.000 pezeta balio zezakeen edo hamar aldiz gehiago; ordulari batek 150; emakumezko oinetako dotore askoak 70 pezeta; zine sarrerak 4 pezeta butakan eta 3 pezeta oilategian.
|
|
|
Beste gauza batzuk ere gertatu ziren
|
gure
hirian urte hartan, batez ere udan. Adibidez," hiriko gizartearen gaina eta bikaina" k festa bat eskaini zion Francoren alabari.
|
|
2015
|
|
|
Bertan baitzegoen, guretzat prest eta eskainia, hiria, gure nahien neurriko hiria. Gure geuk aukeratutako bizimodu berri hartan, hiriaren bizitzan, jaietan eta gatazketan murgilduko ginen; hainbeste altxor eta hainbeste gorotza zegoen desestaltzeko, hainbeste grinaren ondoren hainbeste errealitatezko bainu izozgarri; zazpi bizialdi, katuen antzera, baina ez ondoz ondokoak baizik eta aldiberekoak gureak, bai horixe; hortxe egonen ginen, gure benetako hiria eraiki behar genuen;
|
gure
hiriaren bertsioa; orduan bai 36ko estatu kolpearen hiriburuaren adokin higatuen azpian zain genuen aberri askearen hiriburua; uztailak 18ko Pamplonaren sotoan baskoien Iruñea gure zain; hiriaren seme alabok adokinak igo baizik ez genuen egin behar. Hartu, igo, ahalik eta urrunen jaurti.
|
|
|
Emigrazio sentimendu bat, izan zenukeen tokikoa guztiz ez baitzara; ez, bederen, zuzeneko eta beharreko neurrian.
|
Gure
hiria, bai, baina...
|
|
|
Ilona, Ilune, Irune, Ironia, Iruñeko izenaren aldaerak dira, dokumentu zaharretan agertzen direnak. Izen egokia
|
gure
hiriarentzat: Ironia.
|
|
|
Honek esker ona adierazi zuen, hasteko eta bat" Jaunari, eman baitizkigu sei urte batasunean eta lankidetzan. Eskerrak bihurtzen dizkiot nik espainiar Estatu Buruari eta haren Gobernuari, ulerberatasunaz eta estilo bereziaz ikusi baitituzte Iruñeko gure afera guztiak, eta oroitzapen zinez berezia departamendu jakin batzuei, zeintzuetan traba egin baitugu, eta alta, batzarri bikaina jaso izan dugu beti,
|
gure
hiriaren aitzinamendua gogoan, hauek dira Ejertzitoaren Ministerioa eta Espainiako Tokiko Kreditu Bankua", eta eskertu zion hainbeste jenderi ere emaniko laguntza, izan Udalean, izan Diputazioan. Sinetsia zen halaber, ez zuela behar zezakeen guztia egin, aitortuz damu zitzaiola ez jakin izana" baliatzen ordu denak Iruñeko agintean izan naizeno; baina hemen naukazue, nahi den une eta gune oroz, hain segur utzi ditudan hutsak betetzen laguntzeko." Bere aldetik, Arrietak nabarmendu zizkion hiriaren aldeko sakrifizioak," Herrian, Herriarekin eta Herriaren alde bizi izan den alkatea, bereizketarik gabe".
|
|
|
Nik uste, lehengo denboretan meloia ekarri ohi zen etxera, berrikiago pastizak ekartzen diren ber gisan. On Felipe Gomezek funts handiko gauzak egin ditu kulturaren onetan,
|
gure
hiriak ukanik taberna andanak eta bakanak, erranaren arabera.
|
|
|
Atzerritar edo etorkin (txiro) ak beti daude jomugan, horiexek baitira
|
gure
hiri demokratiko eta baketsuetara beldurra dakartenak, gure gaitz guztien erantzuleak. Lanpostuak eta emakumeak lapurtzeaz gain, zerbitzu publiko asko erabiltzen eta agortzen dituzte eta kultura nagusia kinka larrian jar dezakeen aniztasuna dakarte beraiekin.
|
|
2018
|
|
|
Kardaberazen lana bikoitza izan zen; alde batetik, misiolaritza apostolikoa, Euskal Herri osoan predikatu zuena Nafarroan, esaterako, Araizko Arriben 1742an, eta, bestalde, idazle moduan egin zuena. Bizi zela argitara eman zituen liburu gehienak Iruñean plazaratu ziren,
|
gure
hiriarekin izan zuen harremana oso handia izan ez bazen ere. Bere garaian Kardaberazek izan zuen ospea handia izan zen, eta santu urrina zerion hil ondoan.
|
|
|
Andolin Eguzkitza euskaltzain oso, Santurtziko poetaEuskal Idazleen Elkarteko (EIE) lehendakaria izan zen garaian, ekitaldi literario asko egin ziren
|
gure
hirian. Garrantzi handikoa dugu, berarekin sartu baitzen euskal literatura kultur guneetan eta unibertsitatearen ikasgeletan.
|
|
|
Mariano Fructuoso Anso Zunzarren Iruñean jaio zen 1899ko urtarrilaren 21ean eta bertan hil zen 1981eko abuztuaren 29an. Erabat ahaztuta izan den arren, garrantzi handiko gizona izan da
|
gure
hirirako, II. Errepublikako Iruñeko lehen alkatea bera izan baitzen (1931) errepublikarren eta sozialisten aldeko botoekin, abertzaleen onespenarekin eta karlisten, jaimisten eta monarkikoen oposizio gogorrarekin.
|
|
|
Berandutze horrek, kasu honetan behintzat kontsolamendurako balio dakigun, disgustua eman bai, baina mesede ere egin digu, orain, 15 urte beranduago argitaratzeko egokiera dagoenean,
|
gure
hiriaren historiaren ikerketa etengabe garatu dela egiaztatu dugulako, eta une honetan askoz ere produktu hobea eta eguneratuagoa eta aberatsagoa emateko egokieran gaudelako.
|
|
|
Artikulazio hau, baina, gatazkatsua da sarritan. Eta hor ere
|
gure
hiriak paper protagonista jokatzen du. Dakusagun nola.
|
|
|
Jose Maria Jurioren lanek abiarazita azken berrogei urteetan bideratutako ikerlan historikoari esker, gero eta ezagunagoa da iruindarrek gerra zibilean zehar jasan zuten errepresioa. Ildo horretatik, gerra zibilean eta frankismoan zehar
|
gure
hirian giza eskubideak urratu izanagatik kereila bat aurkezteko udal akordioak aukera eman du gai honi berriz ere heltzeko. Iruñeko udalak eta UPNA NUPek sinatutako akordio bati esker, unibertsitateko Recuperando Memoria Berreskuratzen ikerketa taldea izan zen izaera historikoko peritu lan bat egiteko ardura jaso zuena aipatu udal akordioa bete ahal izateko.210
|
|
|
Eraildako pertsonei eta espetxeratuta egon zirenei dagozkienak dira ongi eta sakon aztertu ahal izan diren errepresio esparru nagusiak.
|
Gure
hirian gertatutako pasarteetan sakontzean bideratu beharreko ikerlan berriek osatuko dute, zalantzarik gabe osatuko ere, hemen aurkezten dugun errepresio kategorien sailkapena.
|
|
|
Beste hiri garrantzitsu batzuetan gertatu den bezalaxe,
|
gure
hiriarentzat proposatu diren hainbat izen guztiz fantastikoak dira. Halaber, Iruñeari egotzi zaizkio idazle lantindarrek edo greziarrek (Plinio, Estrabon, Antonino Pio) beste hiri batzuetarako emandako hainbat izen.
|
|
|
Numismatika. Ez dago Ponpaeloko txanpon etxerik, baina erran izan da Barscunes Bengoda eta Bentian izeneko txanpon etxeak
|
gure
hiritik hurbil zeudela. Bestalde, Antonio Tovar filologoaren susmoa izan zen Olcairun izeneko txanpon etxeak zerikusia duela hiriaren hasierako euskal izenarekin (Ikus 3.1 puntua).
|
|
|
Aita Perez Goyenak ez zuen euskarazko argitalpen iruindarrik erregistratu XVIII. mendeko lehen hamarkadetan. Gero, 1735etik mende erdira, bost liburu erregistratu zituen, bostak ere erlijio gaiari buruzkoak,
|
gure
hirian inprimaturiko euskal testu gehien gehienak bezala. Lehenbizikoetan, nola halako zalantza sumatzen dugu euskal izenari dagokionez:
|
|
|
Konparaziozko ikuspegi horrekin jarraituz, nahiko interesgarria iruditzen zaigu
|
gure
hiriaren hazkunde demografikoa urbanizazio prozesuaren barnean aztertzea. Horretarako bertze bi koadro prestatu ditugu.
|
|
|
Zein izan ziren
|
gure
hiriaren hazkunde demografikoaren zergatiak? 6 koadroaren datuen arabera, argi dago 1930 urtea arte Iruñerantz joandako immigrazioa nabarmena izan zela, bereziki XX. mendearen hirugarren hamarkadarena.
|
|
|
Iruñeko biztanleetatik gutxi gorabehera 24.000 lagun atzerritarrak ziren une horretan, gehienak 25 eta 40 urte bitartekoak. Horrenbestez, hein batean bere onera etorri zen
|
gure
hiriko biztanleriaren egitura. Aldi berean, egoiliar berri horiek hartu ahal izateko, gora egin zuen etxebizitzak eskuratzeko aukera gehiago izateko eskaerak.
|
|
|
Hein handi batean handitu lukete bikote gazteen artean ugalkortasun tasek eta horretarako aukera gutxi daude kontuan baditugu krisialdi ekonomikoa eta laneko egonkortasun urria, eta/ edo gazte jendearen migrazio prozesuak indartu eta bideratu lirateke hirirantz. Bi prozesu horiek batera gertatzen ez badira zaharra izaten jarraituko du
|
gure
hiriko biztanleriak.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, immigrazioak
|
gure
hirian eragiten duen inpaktua ahalik eta ongien islatzeko, alde batetik kontuan hartu behar dira Udal Erroldan atzerritar gisa erroldatutako pertsonak, eta bestetik aintzat hartu behar dira atzerrian jaio eta Iruñean erroldatutakoak.
|
|
|
Hiriaren lehen izenetik toki izen gehienetaraino, ezin konta ahala eraikin, txoko eta karrika daude aldez edo moldez euskarari lotuta. Gainera, uste baino lekukotasun gehiago daude euskaraz idatzirik huntaz eta hartaz
|
gure
hirian, eta haietako aunitz ezezagunak zaizkigu.226 Hortaz, horietako gutxi batzuk lerrootara aleturik ekartzen saiatuko gara, irudimenaz Iruñean barna gabiltzala.227
|
|
|
Horra, beraz, hamaika euskal hitz gaztelaniazko izkribuetan. Baina
|
gure
hiriko moldiztegietan ere liburu andana argitaratu zen euskaraz, XVI. mendetik aitzina. Burgu honetako Cuchilleria karrikako Carlos Labayenen inprentan (egungo San Frantsizko kalea), adibidez, Juan Beriainen bi liburu ezagunak moldatu ziren, 1621ean eta 1626an, eta gauza jakina da zer erran zuen aitzin solasean egileak:
|
|
|
—Nola ez gara gero nostalgikoak izango!
|
Gure
hiria nola desagertzen den ikusten ari gara.
|
|
|
Laburbilduz,
|
gure
hirietako ikastetxeen antolaketak erraztu egiten du ikasleak sailkatzea euren jatorri ekonomikoaren eta kulturalaren arabera, eta tipologia anitzeko ikastetxeak sortzen ditu. Euskal Herriko gizartea anitza da, baina ikastetxeetan errespetatu egin lirateke oinarrizko baldintza komun batzuk, hezkuntzaren helburuetako batek izan bailuke gizarte eredu bakar eta kohesionatu bat indartzea.
|
|
|
Haren inguruan eraikitzen dira, normalean, udaletxea eta eliza biltzen dituen plaza nagusia eta hirigune historikoa.
|
Gure
hirien kasuan, alde zahar gotortuak beteko luke hirigune historikoaren funtzio zentral hori.
|
|
|
Neurri eta populazio aldetik konparagarriak dira, eta biak dira, funtsean, Europar ereduko hiriak. Baina, zer diren gauzak, garapen historiko horren momenturen batean, bide ezberdina hartu zuten bi hiri horietako bakoitzak, eta Finlandiako hiriburu historikoak ez dituen zenbait disfuntzio ditu egungo
|
gure
hiri buruzagiak.
|
|
|
Eskandinaviako hirietan, autoak hirigunearen kanpoan uzten dira, zerbitzu publikoak ahalbidetzen duelako distritu dominanterako irismena.
|
Gure
hirietan, ordaindu egin behar izaten da autoa zentroan aparkatu ahal izateko, eta iparraldeko zenbait hiritan, ordaindu egin behar da autoz hiriaren zentroan zirkulatzeagatik beragatik, hots, zentroa autoaren kearekin kutsatzeagatik eta guztiona den espazio publikoa auto partikular batekin okupatzeagatik.
|
|
2019
|
|
|
Garai batean, destituzioeta kontra subjektibazio prozesu hori Fordismoaren lantegietan gertatzen zen, prozesuaren eragilea kontzientzia klasea zen eta langile klase bihurtzea zekarren subjektibazioak. Gaur egun, berriz,
|
gure
hiri/ herrietako auzoetan eta bizitzan bertan gertatzen da, eta kontra subjektibazio prozesuetan bestelako subjektibotasunak eta bizimoldeak eraiki behar dira — osaeratik, eta ez sintesitik, hau da, molde kapitalisten aldean ontologikoki asimetrikoak. Hor dago, beharbada, 1970eko urteetako mugimenduen, operaismoaren, autonomien eta feminismoen, gaizki deitutako gizarte mugimenduen (akademia frantsesak normalizazio/ despolitizaziorako erabilitako gailua) intuizio indartsuena eta gaurkotasun handikoena:
|
|
|
Tira, ildo politiko diferentea duten Arabako bi erakunde nagusiak ados jarri dira behingoagatik, benetan eta egiatan merezi duena publikoki susta dadin, hots,
|
gure
hiriko saskibaloi taldea: arabar jokalaririk ez duen Arabako taldea da jokalari baskoi bakarreko Baskonia hau.
|
|
2021
|
|
|
Harria iraunkorra da, jakina. Antzinako gizon emakumeek harrian grabatzen zituzten beren esaldiak,
|
gure
hirietan diren plaka, oroitarri, bloke eta idulkietan guk egiten jarraitzen dugun bezala. Baina liburu bat metaforikoki baizik ezin da harrizkoa izan.
|