|
2013
|
|
|
Edward Gibbonek esan zuen bezala,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek eta ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan zituzten, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu eta konpentsatu egin ziren, Erromako Inperioaren azkeneko eta behin betiko zatiketa
|
gertatu
zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
Ekialde eta mendebalde horien arteko bereizketak ondorio garrantzitsuak izan zituen hurrengo mendeetan ere. Bereizketa erabakigarri
|
gertatu
zen, mendebaldean kultura latindarraren nagusitasun gune garrantzitsuak ezartzeko. Haatik, ekialdean, kultura greziarra izan zen oinarri, nahiz eta geroago kultura eslaviarrak hori ordeztu.
|
|
|
Gobernua gero eta burokratikoagoa egin zen, eta orobat
|
gertatu
zen prozedura juridikoarekin. Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen:
|
|
|
Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu egin zen, eta, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt? deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin
|
gertatzen
zen bezala, garai horretako latina hizkuntza erromanikoetan transformatu baitzen. Beste iritzi batzuek nahiago izan zuten honako ideia hau indartzea:
|
|
|
Orain, berriz, zuzenbidea zatikatutako sistema bihurtu zen, eta, gainera, probintziaz probintziako zehaztasunak barruratzen zituen. Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail
|
gertatzen
da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen. Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte.
|
|
|
Batzuek eutsi nahi zioten zuzenbide erromatarraren aplikazioak lehendik zuen sendotasunari, baina, zeregin horretan, honako zailtasun hau atzeman zuten: maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail
|
gertatzen
zen oso. IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide onena aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan.
|
|
|
Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko
|
gertatzen
zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea. Praktikan, bost jurista horien iritzia baino ez zen kontuan hartzen.
|
|
|
Kopiatzaile galiar erromatarrez baliatu ziren horretarako, haiek ohituta baitzeuden zuzenbide erromatarraren lexikoa erabiltzeko zeregin horretan. Kopiatzaile horiei benetan zail
|
gertatuko
zitzaien, hala nahita egin arren, unean unean idazten zuten horren muinari eustea, kasuan kasuan erabiltzen zituzten adierazmoldeen esangura tekniko erromatarrari erreparatu gabe.
|
|
|
Horrek ez zuen eragotzi, ordea, beste gai batzuetan, zuzenbide erromatarraren zuzeneko eragina begi bistakoa izatea. Horixe
|
gertatu
zen, kasurako, honako arau hau aplikatzean: ezin zen akziorik egikaritu, hogeita hamar urtetik gora gertatutako egitateei buruz.
|
|
|
Horixe gertatu zen, kasurako, honako arau hau aplikatzean: ezin zen akziorik egikaritu, hogeita hamar urtetik gora
|
gertatutako
egitateei buruz. Eurikoren Kodea idatzi zutenek ondo baino hobeto zekizkiten zuzenbide erromatarraren gorabeherak.
|
|
|
Horixe da, berebat, jakituria iturri nagusia, VI. mendetik XI. mendea arte Inperioa ordeztu zuten erreinuen zuzenbide erromatarra ezagutzeko. Hori berori egon zen indarrean Espainiako bisigodoen erreinuan, VII. mendea arte, mende horretan bi herrien arteko bat egitea
|
gertatu
baitzen. Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat.
|
|
|
Zati bakoitzaren iturria aipatu bazuten ere, ezin daiteke ziurtatu testu jakin bat norena izan, eta jurista horrek horrexetara idatzi zuenik. Hori
|
gertatzen
zen, batetik, testuen inguruko hasierako eztabaida geldiarazi zelako bere garaian, eta, bestetik, bildumariei jarraibideak eman zitzaizkielako esanbidez, dela kontraesanak ezabatzeko, dela errepikatzeak saihesteko. Hori guztia gorabehera, azken emaitzak erakutsi zuen desadostasun nabariak izan zirela jurista klasikoen artean.
|
|
|
Hari beretik, glosagileek berreskuratutako zuzenbide erromatarrak erabateko aitortza du erresumaren ordezko zuzenbide moduan, bertako gorteek hala aldarrikaturik. Ordu arte eragin nabarmena zena, lege idatzi izatera igaro zen eta Aro modernoak aldeztu zuen pentsaera hori eta baita luzatu ere, XIX. mendeko Frantziako eta Espainiako kodeketa zibila
|
gertatu arte
, horrek talka gogorra egin baitzuen euskal foruekin.
|
|
|
7.Ezin, ostera, atariko hau amaitu Euskal Herritik, beste kontu baten berririk eman gabe. Askok ezagutu ez arren, zuzenbide erromatarra ere, egun, aplikagarri
|
gerta
daiteke Nafarroan, alegia, sistema bizia dela zenbait kasutan nafarren artean. Halaxe zehazten du indarrean dagoen Nafarroako Bildumak (1973) bere 1 legean, euskarazko testua aipatzen dela:
|
|
|
550 urtea arte, Erroma guztiz hedatu zen, estatu hiri txikia zena mundu osoko inperio bihurtuz. Politikaren ikuspuntutik ere bilakaera
|
gertatu
zen: lehenengo, monarkia izan zen; gero, errepublika; eta, azkenik, Kristau Aroa hasteko zegoela, inperio bihurtu zen.
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren izaerak zalantzarik gabeko eragina izan du, Europako pentsamendu politikoan eta juridikoan. Horren guztiaren gainean arituko gara lan honetan, bai eta hori nola
|
gertatu
den eta zein emaitza izan duen.
|
|
|
Pontifize guztiak patrizioak ziren, eta, zentzuzkoa denez, plebeioen susmoa zen, pontifizeek egintza zehatz batzuen baliozkotasunari buruz erabakitzen zutenean, erabaki horiek beti bidezkoak ez zirela. Plebeioen iritziz, kasuak
|
gertatu
baino lehenago, ohiturazko zuzenbidea idatzita egonez gero, hori plebeioen mesederako izango zen. Egoera horretan, euren lege egoera zein zen jakingo zuten, pontifizeei hori kontsultatu gabe.
|
|
|
izeneko bildumak ez zuen arautzen guztientzat ezaguna zen eta guztiek onartzen zuten zuzenbidea; haatik, arlo jakin batzuek eztabaida sorrarazi zutelako, arlo horietan jarri zuen testuak azpimarra. Oinarrian, bilduma horretako erregelak ez ziren plebeioen mesederako izaten; baina erregelok izatea abantaila zen haientzat, behintzat bazekitelako zer
|
gerta
zitekeen. Esate baterako,. XII Taulak?
|
|
|
izeneko bildumak hauxe xedatu zuen: etxe-jabeak lapurra harrapatzen bazuen lapurreta egiteko unean bertan, hori gauez
|
gertatu
zein egun argiz gertatu, eta lapurra atxiloketaren aurka jartzen bazen, etxe-jabeak lapurra hil zezakeen, horregatik inolako ondorio edo zigorrik jasan gabe. Edozein modutan ere, kasurik gehienetan, zuzeneko jarduera horiek burutu baino arinago, beharrezkoa zen magistratuaren erabakia.
|
|
|
izeneko bildumak hauxe xedatu zuen: etxe-jabeak lapurra harrapatzen bazuen lapurreta egiteko unean bertan, hori gauez gertatu zein egun argiz
|
gertatu
, eta lapurra atxiloketaren aurka jartzen bazen, etxe-jabeak lapurra hil zezakeen, horregatik inolako ondorio edo zigorrik jasan gabe. Edozein modutan ere, kasurik gehienetan, zuzeneko jarduera horiek burutu baino arinago, beharrezkoa zen magistratuaren erabakia.
|
|
|
Ziur asko, errepresaliarako aukera hori alderdientzako pizgarria izango zen, alderdiok hitzarmena lor zezaten. Hori dela eta, talioia
|
gertatuko
omen zen, bakar bakarrik, ofentsagilearen familiak edo ofentsagileak berak ez zuenean lortzen ordainketa egiteko beste dirurik. Lesio txikien kasuan, bengantza ez zegoen onartuta; alderantziz, aldez aurretik diru kopuru finko batzuk ezarrita zeuden konpentsazio gisa.
|
|
|
Aurreko zuzenbide erromatarrean, familia zen unitate interesgarria. Zuzenbide horrek ez zuen ardurarik jartzen familiaren barruan
|
gertatzen
zen horretan. Familiakideen arteko harremanak gai pribatuak ziren, eta erkidegoak ez zuen horietan eskurik hartzen.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, behin erregela emantzipazioari buruzkoa zela ulertuta, jarraikoa defendatu zen: semeen kasuan, nahitaezkoa zen hiru salmenta egitea; ez, ordea, alaba eta iloben kasuan, halakoetan nahikoa baitzen salmenta bat bakarrik, emantzipazioa
|
gerta
zedin.
|
|
|
Hala izan zen, formulak eta egutegia argitaratu arte. Tradizioaren arabera, argitalpena K. a. 300 urtean
|
gertatu
zen, gutxi gorabehera, pontifizeengana jotzeko aukera plebeioei zabaldu zitzaienean.
|
|
|
Erromatarrek ulertu zuten sarri askotan gatazken jatorria ez zela zuzenbidearen gainean ados ez egotea, hori nahiko argi egon zitekeelako; aitzitik, maiz gatazken jatorria zen egitateen inguruan eztabaida izatea. Hori dela eta, herritar arruntak, juristen eskarmentua izan ez arren, gaitasun osoa zuen kasuan kasuan zer
|
gertatu
zen erabakitzeko.
|
|
|
Lege horrek, municipia deiturikoaren barruan, ahal bezain beste barruratzen zituen Erromako erakundeak eta prozedurak. Praktika horren inguruan, adierazgarri
|
gerta
daiteke
|
|
|
Juristen zuzenbideak, epealdi klasikoan, honako ezaugarri hauek zituen, labur labur adierazita: lehenengo eta behin, subjektu jakin batzuk, zuzenbidearen arloan zihardutenak, guztiz ohituta zeuden euren aitzindariek landutako kontzeptuak erabiltzeko, eta haien iritziak aipatzen zituzten, batik bat, horiekin ados zeudenean, eta, are gehiago, hori
|
gertatzen
ez zenean ere. Bigarrenik, subjektu horien inguruan esan daiteke zuzenbide pribatuaren gaineko ezaupide sakona baino ez zutela.
|
|
|
testuaren hitzez hitzezkotasunak edo haren espirituak? Erabakigarri
|
gertatzen
al zen egilearen egiazko borondatea, borondate hori modu zalantzagarrian adieraziz gero. Eta, kasu horretan, nola zehaztu borondate hori?
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren prestakuntza kasuetan oinarritu zen denbora luzez, kasu horiek egiazkoak izan nahiz hipotetikoak izan; eskoletan asmatutakoak, adibidez, hipotetikoak ziren. Kasuetan oinarritutako sistema hori, ezinbestean, korapilatsu eta konplexu bihurtu zen, eta kategorien araberako sistematizazioa eta sailkapena egitea nahitaezko
|
gertatu
zen. Zuzenbidea nolabait antolatzeko prozesu horri hasiera eman zitzaion Errepublikaren azken aldietan, eta, sailkapenak egiteko orduan, metodo greziarren eragina izan zen.
|
|
|
Zati horrek, gutxi gorabehera, lan osoaren laurdena betetzen zuen. Kausatzailearen jarauntsi edo oinordetzaren inguruan, hainbat arazo
|
gertatzen
ziren, eta, maiz sarri, halako arazoak izaten ziren beste edozein kasutan baino eztabaida gehiago sorrarazten zituztenak. Familia, batasun moduan hartuta, gizarte ordenaren uztarria zen.
|
|
|
Jurista klasikorik gehienek euren iritziak plazaratu zituzten; horretarako, batzuek iruzkinak egin zizkioten Sabinok zuzenbide zibilaren inguruan egindako tratatuari, eta beste batzuek pretorearen ediktuari buruz (orduko kodetuta zegoen horri buruz) egin zuten euren iruzkina. II. mendearen erdia arte itxaron beharra egon zen, zuzenbide pribatuaren eremuan aurrerakada aipagarria
|
gerta
zedin. Egia esan, ordu arte, zuzenbide pribatua ez zen aintzakotzat hartu eremu akademiko hutsetik kanpo.
|
|
|
Gauza gorpuzgabeen mota, beraz, berria zen. Horren barrena, Gaiok, lehenengo eta behin, gauzen taldeak sartu zituen, betiere talde horiek en bloc eskualdatzen zirenean (per universitatem) pertsona batengandik beste batengana; horixe
|
gertatzen
zen, adibidez, jarauntsia en bloc eskualdatzen zenean kausatzailearengandik horren jaraunsleengana. Gauzen aniztasun horietan, gauza gozpuzdunak barnera zitezkeen, baina aniztasunak eurak gorpuzgabeak ziren.
|
|
|
Ondorenez, barbaro deitutako horietatik hainbat Erromako gudarostean sartu ziren, eta horietatik baten batek goi maila erdietsi zuen gudaroste horretan. Probintzietako biztanleekin I. mendean
|
gertatu
aldera, IV. mendeko godo, franko eta bandaloek euren nortasun germaniarrari eutsi zioten eta ez ziren guztiz erromanizatu.
|
|
|
Teodosio 395 urtean hiltzeaz geroztik, Inperioaren zatiketa formala
|
gertatu
zen, bi aldeak bereiziz. Zatiketa horren uztarria izan zen, izan ere, baliabideak ekitatez banatzea.
|
|
|
Defentsa horri exceptio deitu zitzaion, eta beharrezkoa zen honako kasu honetan: demandatuak egiazkotzat onartzen zituen demandatzailearen alegazioak (berbarako,, nik forma egokiz hitz eman nuen?), baina beste egitate batzuk azaltzen zituen, eta egitate horiek demandatzailearen erreklamazioa baliogabetzen zuten (hala nola,, baina hitz ematea iruzurraren ondorioz
|
gertatu
zen?). Pretoreak, halako defentsak onartuta, legez aitortu zuen honako printzipio hau:
|
|
|
Alderdietatik bat edo biak herritarrak ez zirenean, ez zen egoki
|
gertatzen
zuzenbide zibila haien arteko gatazketan aplikatzea. Hasieran, herritar ez zirenen kopurua, nolabait, txikia zen, eta, horregatik, erromatarrek fikzio hau erabili zuten:
|
|
|
Lehenengo uneetan, jurista horiei ez zitzaien ordainsaririk ematen, euren lana zerbitzu publikoa zela uste baitzen. Juristok pontifizeen eginkizuna, legearen zaintzaile izatea, bereganatu zuten; baina, pontifizeekin
|
gertatu
aldera, jendaurrean lan egiten zuten.
|
|
|
Beste alde batetik, digestoetara bildu ziren osperik handieneko juristen iritziak. Horrela, iritzi horiek erreferentzia moduan har zitezkeen, etorkizunean antzeko kasuak
|
gertatuz gero
. Juristak zuzenbide pribatuaz arduratu ziren batik bat, eta arreta txikia jarri zuten gai publikoetan, penaletan edota erlijio gaietan.
|
|
|
Elkarren aurkako iritzien kopurua berdina izanez gero, Papinianoren iritzia nagusitzen zen. Iritzien artean berdinketa
|
gertatu
eta Papiniano isilik egonez gero, orduan bakarrik, epaileek arazoa konpon zezaketen, eztabaidapeko gaia euren sen onaren arabera konponduz. Hortaz, zuzenbidea bilatzea prozesu mekaniko huts bihurtu zen, eta horrek erakusten du zientzia juridiko erromatarrak orduko behea jo zuela.
|
|
|
Batzuetan, zuzenbide erromatarraren eta teologiaren arteko nahasteak ekarritako emaitza arraroa zen oso, jakintzagaiak bereizita ikustera ohituta zeuden begi modernoentzat. Hori
|
gertatu
zen, esaterako, Satanen prozesuari buruz XIV. mendean agertu ziren herri tratatuekin. Horien helburua bikoitza zen:
|
|
|
1573an San Bartolomeko sarraskia
|
gertatu
zenean, mugimendua asko moteldu zen, hainbat buruzagi erail zituztelako, eta beste hainbatek Frantziatik ihes egin zutelako. Antzekotasun nabaria dago horien pentsamendu juridikoaren eta teologikoaren artean.
|
|
|
Zehatzago esanda, humanistek ikusi zuten garai jakin bateko egoera politikoak zuzeneko eragina zuela epealdi horretako zuzenbidean. Zuzenbide erromatarra zabaltzeko mapa osatzerakoan, antzekotasunak bilatu zituzten Frantzia garaikidean
|
gertatzen
ari ziren aldaketa politikoekin. Batzuek uste zuten antzinako zuzenbidea aztertuz gero, euren konstituzio arazoentzako irtenbideak aurkitu ahal izango zituztela.
|
|
|
Garai horretan gehien aplikatu zen zuzenbidea gobernatzen zutenen ohitura germaniarra izan zen, ordu arte ahoz zabaldutakoa baina une horretan batu eta idatziz jaso zena. Eurikoren Kodearekin
|
gertatu
bezala, agintariek jurista zein kopiatzaile galiar erromatarren laguntza behar izan zuten, eta, horrexegatik, testua latinez idatzi zen. Lege horietan batik bat biktimari edo biktimaren familiari eman beharreko kalte ordaina jorratzen zen, biktima horri lapurreta, kalteak jabetzan, lesioak, sexu erasoak edo giza hilketa eraginez gero.
|
|
|
Autu horien inguruko arauak nahiko zehatzak ziren, lapurreta nahiz lesio moten arteko desberdintasunak erakusten zituzten zigor bereziak ezartzen baitzituzten; zuzenbide erromatarrak, alabaina, ez zuen eragin handirik izan arau horien gain. Familiaren statusari eta prozedurari buruzko arau ugari zegoen bitartean, ez zen gauza bera
|
gertatu
jabetza eta kontratuen ingurukoekin.
|
|
|
Lex Romana Curiensis izenekoa VIII. mendearen amaierako bilduma zen, Suitzaren ekialdean zegoen Rhaetiako biztanle erromanizatuentzat egindakoa. Bertan 426 urteko Aipamenen Legeari buruzko erreferentzia agertzen zen; horren arabera, auzitegietan juristen iritzia ekartzen bazen hizpidera, epaileak gehiengoaren iritziari ekin behar zion, baina berdintasunik
|
gertatuz gero
, Papinianorena izan behar zen kontuan besteen gainetik. VIII. mendeko juristek erregela hori interpretatu zuten, zin egilekideen frogari zegokionez; horretara, zin egilerik gehien aurkezten zuen alderdiaren lekukotza gailentzen zen beti.
|
|
|
monasterioak aurretiaz dohaintza baten bitartez eskuratutako jabetza erreklamatzen zuen; edukitzaileak, berriz, lur hori luzaroan eduki izana argudiatzen zuen. Azken horrek berrogei urteko preskripzioaren erakundea ekarri zuen hizpidera, lurraren edukitzari eusteko; auzitegiaren iritzirako, ordea, preskripzioa geldiarazi zen, monasterioaren alde restitutio in integrum delakoa
|
gertatu
zen momentuan, Pepok aipatutako Digesto 4, 5, 26.ak zioen bezala.
|
|
|
Graziano monjeak 1140 urtea aldera Concordantia discordantium canonum izenekoa argitaratu zuenean, aldaketa esanguratsua
|
gertatu
zen, eta agintedun bilduma horren bitartez, ustezko kontraesanak konpondu ziren. Lehenengo bildumariek ez bezala, Grazianok aukeratutako testuen azalpenak eman zituen, gero Decretum izenez ezagutuko zen lanean sartzeko.
|
|
|
Berehala onartu zen kanonistek jorratu beharreko gai moduan, eta horiek glosaren metodoaren bidez egin zuten euren exegesia bilduma horren gain. Zuzenbide zibilarekin
|
gertatu
aldera, alabaina, zuzenbide kanonikoaren testuak gero eta ugariagoak ziren, aita santuek emandako dekretal berriak ere bilduma berrietan jaso behar zirelako.
|
|
|
XIII. mendearen hasieran, dekretistek izugarrizko ahaleginak egin zituzten arauen ondore juridiko zehatzak argitzeko, arau horiek zuzenbide erromatarrarekin alderatuz. Eta hori berori
|
gertatu
zen zuzenbide kanonikoaren gai sakratuekin ere. Laurentinus Hispanusek, berbarako, hauxe eztabaidatu zuen Decretumari eginiko Glosa Palatina izenekoan:
|
|
|
Proventzan zuzenbide zibilaren inguruan eginiko liburuetatik lehendabizikoa izan zen Erakundeen Summa; horrezaz landara, Exceptiones Petri deitutakoa eta Tübingen nahiz Ashburnhamen liburu juridiko gisa ezagutu zirenak aipa zitezkeen (eskuizkribuak non aurkitu ziren adierazten du izendazio horrek). Bolognako lanekin
|
gertatu
aldera, horien egileak ezagunak baitziren, beste hauen idazleak ezezagunak ziren neurri handi batean. Proventzako idazkien eta Bolognan egindakoen arteko desberdintasunak nabariak ziren; batetik, materiala bera, lehenengoetan Corpus iuris izenekotik hartu baitzen, eta, bestetik, material hori izenburuetan antolatzeko modua:
|
|
|
Erromako Inperio Santuaren mugen barruan, uler zitekeen zuzenbide erromatarra aipatzea, hori inperioko zuzenbidea baitzen; hala ere, gero eta gehiago jotzen zen zuzenbide horretara, baina ez horren aginte formalaren ondorioz, ezpada teknikaren aldetik askoz hobea zelako, eta ager zitekeen edozein aurkariren gainetik zegoelako. Zuzenbide kanonikoarekin
|
gertatu
aldera, auzitegiek ez zuten aplikatu zuzenbide erromatarra bere horretan. Elizaren auzitegiek zuzenbide kanonikoa aplikatu zuten, ezkontza edo pertsonaren estatutua bezalako gaietan; jaun feudalen auzitegiek zuzenbide feudala aplikatu zuten, lurraren edukitzari lotutako autuetan; eta, azkenik, hirietako betiko auzitegiek tokiko zuzenbide ohiturazkoa aplikatu zuten, egintza ez zilegien ondoriozko konpentsazioak erreklamatzen zirenean.
|
|
|
Tokiko zuzenbidea legeriari edo gizabanakoen arteko harreman pribatuei esker finkatu bazen ere, gauza bera
|
gertatu
zen zuzenbide zibilarekin. Horren adibide on bat Frantziatik dator:
|
|
|
Zernahi gisaz ere, zientzia juridikoari edo juristek zuzenbidea interpretatzeari so eginez gero, Alemaniako eskola gailentzen da nabariro. Ikasleak tropelean joan ziren Alemaniako zuzenbide fakultateetara, XII. mendean Italian, XVI.ean Frantzian eta XVII.an Holandan
|
gertatu
bezala. Hori berori gertatu zen, Ingalaterrako Common Laweko juristaren batekin.
|
|
|
Ikasleak tropelean joan ziren Alemaniako zuzenbide fakultateetara, XII. mendean Italian, XVI.ean Frantzian eta XVII.an Holandan gertatu bezala. Hori berori
|
gertatu
zen, Ingalaterrako Common Laweko juristaren batekin.
|
|
|
XIX. mendean Ingalaterran eztabaida izan zen legegintza eraldaketa tresna moduan ikusten zutenen eta horren kontra zeudenen artean, eta eztabaida hori zuzenbide erromatarraren esparrura ere heldu zen, neurri handi batean. Halaxe
|
gertatu
zen, arazo hori ageri agerikoa zelako Ingalaterrakoheziketa juridikoaren eraldaketan, XIX. mendearen erdialdean. Oxford eta Cambridgek bizi bizirik mantendu zuten zuzenbide erromatarraren zuzia, nahiz eta Londreseko Inns of Court deiturikoak ez izan, orduko, irakaskuntza erakundeak.
|
|
|
Oraingoan eredua Pandekten Savigny izan beharrean beste Savigny bat zen, Eskola historikoa sortu zuen Savigny, hain justu ere. Garapen juridikoa berez eta legegintzaren beharrizanik gabe
|
gertatzen
delako teoriaren bertsio ingelesa azaldu zen Henry S. Mainek antzinako zuzenbidearen inguruan idatzitako tratatuan; horren azpititulua zen «Lotura, gizarte primitiboaren historiarekin, eta harremanak, ideia modernoekin».
|
|
|
Gerogarrenean erregeek euren botere sakratua galdu zutenean, aristokraten talde txikiek hartu zuten haien lekua. Aristokratek inork baino hobeto ezagutzen zituzten tradiziozko ohiturak, baina euren interpretazio ahalmenez abusatu zutenez gero, herri altxamenduak
|
gertatu
ziren ohiturak biltzerakoan; Mainek «antzinako kode» izena jarri zien bilduma horiei. Lehen kolpean ikus daiteke eskema hori erromatarra dela, baina beste gizarte batzuetan nekez identifika daiteke halakoa, batez ere Ingalaterran.
|
|
|
Hurrengo garaietan aldaketa juridikoak
|
gertatu
baziren ere, Mainek zorte handiagoa izan zuen. Aldaketa juridiko horien mekanismoak aurki zitezkeen bai zuzenbide erromatarrean, bai Ingalaterrako zuzenbidean.
|
|
|
1900 urtean Alemaniako Kode zibila indarrean jarri zenean, Europako estatu esanguratsuetan zuzenbide erromatarra ez zen gehiago aplikatu, ezta modu modernizatu batean ere. Salbuespen bakarra San Marinoko Errepublikan
|
gertatu
zen, bertan ezetza eman baitzitzaion Kode Zibilari, kodetu gabeko Ius commune izenekoa aplikatuz. Sistema juridiko kodetua zegoenean, zuzenbide zibil erromatarra ez zen gehiago aplikatu auzitegietan; hala ere, kodetu gabeko sistema juridikoetan, baten baino gehiagotan aipatzen dira zuzenbide zibileko testuak, printzipio juridiko orokorren adibide moduan.
|
|
|
Frisian azuleju margotuak egiteko tradizioa zegoen, eta XVII. mendeko laurogeiko hamarkadan Sybrant Feytemak azuleju serie bat ekoiztu zuen, Digestoaren zenbait titulu erakutsiz; azuleju bakoitzean kasuan kasuko tituluaren zenbakia modu nabarian margotu zen. Bunoren grabatuetan
|
gertatu
bezala, azulejuetan ez ziren jaso arau juridikoak euren jatorrizko testuinguru erromatarrean; aitzitik, arau horiek XVII. mende berantiarreko zinezko munduan kokatu ziren, eta protagonisten jantziak, armak nahiz etxeak Europako iparraldekoak ziren, ezbairik gabe.
|
|
|
Espainian lurralde bakoitzak bere zuzenbidea zuen, eta XVIII. mendea arte, nazio zuzenbidearen ideia amets hutsa zen. Frantzian
|
gertatu
bezala, Pariseko Ohitura eskualdeetako beste ohituren gainetik gailendu zen; halaber, Gaztelako zuzenbidea, Zazpi Partidak deitutakoa eta 1567ko Bilduma Berrian oinarritutakoa, Espainia osorako nazio zuzenbide (jatorrizko zuzenbide) bihurtu zen emeki emeki. 1713 urtean Gaztelako Kontseiluak agindu zuen unibertsitateetan zuzenbide erromatarra irakatsi beharrean nazio zuzenbidea irakatsi behar zela, baina irakasleek lepoa eman zioten dekretu horri.
|
|
|
Kodetze mugimenduaren emaitzarik ezagunena ez zen jaio prozesu luze baten ondoren, Prusia eta Austriako kodeekin
|
gertatu
bezala. Izan ere, Frantziako Iraultzaren helburuetako bat zen Kode zibila aldarrikatzea, baina hasieran horren alde egin zutenen xedea eta Federico Handiarena aurrez aurrekoak ziren.
|
|
|
Nazio bateko edozein erakundek, hizkuntzak eta zuzenbideak esaterako, herri izaera hori erakusten du, eta aldatuz joango da, gizartea aldatzen den heinean. Legeria, gainera, garapen juridikoaren tresna bihurtuko da, gizartearen hastapenetan ohitura eta praktikarekin
|
gertatu
den bezala eta gizarteak aurrera egin ahala juristen arteko eztabaida izan den moduan. Ildo horri ekinez, zuzenbidea sortzen da isiltasunean diharduten barne indar batzuen ondorioz, eta ez, ordea, legegile baten nahierako borondatearen ondorioz.
|
|
|
Savignyren asmoa ez zen bilakaera juridikoari buruzko eskemak gizarte guztietan aplikatzea, «nazio nobleenetan» baizik; beraren ustez, kategoria horretan sartzen ziren bai erromatarrak, baita alemaniarrak ere. Zailtasunak izan zituen, hala ere, garapenaren eskema hori Alemaniako historia juridikoari aplikatzeko, zuzenbide erromatarra jasotzean
|
gertatutako
hausturaren ondorioz. Savignyren begietarako, hori beharrizan baten emaitza zen.
|
|
|
Prozesuko aldaketa horiek
|
gerta
zitezen, ez zen beharrezkoa izan zuzenbide erromatarra ohiturazko zuzenbide tradizionalaren ordezko izatea. Azken finean, Frantzian ohiturazko zuzenbidea aplikatzen zuten auzitegiek luzaroan erabili zuten prozedura idatzia, eta hala eta guztiz ere ez zen modu nabarian ukitu horren muina, epaile zein abokatuek ondo prestatutako juristak zirelako.
|
|
|
Aipagarria da Sajonian zuzenbide erromatarren eragina beste toki batzuetan baino txikiagoa izatea, herri horretan ohiturazko zuzenbidea idatziz jaso baitzen, salbuespenez. Zernahi gisaz, eraginik handiena betebeharren zuzenbidearen esparruan
|
gertatu
zen, bereziki kontratuei buruzko zuzenbidean, ohiturazko zuzenbideak gaingiroki jorratu zuelako arlo hori.
|
|
|
Miresgarria zen XVI. mendearen hasieran Alemanian zein arin eta erraz jaso zen zuzenbide erromatarra. Jasotze azkar hori arrazoi praktikoak zirela bide
|
gertatu
zen batik bat, baina giro intelektuala ere aproposa zen. Berpizkundearen garaian Antzinaro klasikoak utzitako jarauntsian jarri zen arreta; Berpizkunde hori Alemanian loratu zen eta Alemaniako humanistek hurbil hurbiletik ekin zioten zuzenbidearen praktikari, Frantziakoek bezala.
|
|
|
Horregatik, translatio imperiiaren ideia indartu zuten, alegia, antzinako Erromaren inperioa Alemaniara eskualdatzea. Uste zen hori
|
gertatu
zela XII. mendean Irneriok (horren izena Werneren aldaera izan daiteke) Lotario konbentzitu zuenean lege erromatarrak bereak izango balira bezala onartzeko; horretara, inperioa Erromako Inperio Santua bihurtu zen, baina kasu honetan «Alemaniako nazioarena». Hermann Conringek, alabaina, 1643an ukatu zuen Lotarioren kondaira, bere De origine iuris Germanici izeneko lanean.
|
|
|
Zernahi gisaz, Alemanian baziren zuzenbide erromatarra jasotzearen kontrako iritziak ere. Nekazarien altxamenduek, urteetan
|
gertatutakoek
, ageri agerian utzi zuten XVI. mendeko gizartearen haserrea; horrez landara, gobernuaren ordezkaririk hurbilenak ziren jurista burokratikoen kontrako protestak ere entzun ziren. Jarrera hori, alabaina, ez zen bereziki zuzenbide zibileko juristen aurkako erasoa, ezpada juristen kontrako jazarpen orokorra, ulertzen zelako juristak botere ezarriaren alde eta eraldaketen kontra zeudela.
|
|
|
Jurista klasikoek sorrarazi zituzten jokarau horietatik anitz erabaki zehatzen bat justifikatzeko, eta halakoak, gero, jokarau orokor bihurtu ziren, euren testuingurutik ateratzearen ondorioz bakarrik. Justifikatu behar ez ziren egiak adierazten zituztenez gero, ulertu zen halakoak agerikoak zirela, ingelesez adierazpen bat «it stands to reason that» (agerikoa da, logikoa da) aipamenarekin hasten zenean
|
gertatzen
zen bezala. Zuzenbidea jakintzagai arrazional moduan aurkeztu nahi zutenek estimu handiz hartu zituzten jokarauok; erabili ere, printzipio orokor moduan erabili ohi zituzten, gero erregela bereziak ondorioztatzeko logikaren bitartez.
|
|
|
Independentzia formala erdietsi baino lehen ere, iparraldeko probintzien lehenengo unibertsitatea 1575ean sortu zen Leydenen, Holandan, hegoaldeko Herbehere katolikoetako Lovainari kontrapisu protestantea aurkezteko. Espainian
|
gertatu
bezala, han ere Inkisizioak zigortu zuen gauzen betiko ordena uki zezakeen edozein ideia zabaltzea. Leydeneko Zuzenbide Fakultateari hasiera hasieratik esleitu zioten kontuzko lekua unibertsitatearen barruan.
|
|
|
Bertan, xehetasunez deskribatu zuen zuzenbide erromatarraren testuek nola gainditu zituzten garai ilunak, eta XII. mendean zergatik ekin zitzaion testuok aztertzeari. Eskola Historikoaren aldekoek ulertu zuten probidentziaren esku hartzeari esker jazokizun esanguratsu bat
|
gertatu
zela, Savignyk hasiera eman zionean bere eskolari. Ordu arte, zuzenbide erromatar klasikoa berreratzeko, Justinianoren testuetara jotzen zen, baina mendekotasun hori modu nabarian murriztu zen, Niebuhrek Gaioren Erakundeen jatorrizko testua aurkitu zuenean Veronako katedralean.
|