|
2000
|
|
|
Halakok agintzen zuen urtean musturik, irakurri ahal izanen da gero eraikin horietako bakoitzean, mandatari eragileen oroitzapena betikotuz. Eta bide batez, 2000ko Nafarroako Jaialdiak aspaldian ez bezain koherenteak
|
gertatu
dira, aurrekontuetan motzago izan arren. Munduaren bazter bateko kulturaren adierazpideei aterpe eta agerlekua eman zaie.
|
|
|
2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten. Are gehiago, era horretan are nabariago
|
gertatuko
litzateke Ibarretxeren gobernuari egin gura diozuen kritika politikoa.
|
|
|
2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela. Gaur egun ere
|
gertatzen
hasi da hori. Eta hizkuntzaren alorrean muturreko egoeran bizi diren euskaldunen meritua ez da makala, baina hala ere, Frantziako Gobernuak ofizialtasuna onartzen ez duen bitartean, esfortzu horren etekina oso murritza da.
|
|
|
Ez dirudi, beste batzuetan bezala, gehiegi puztu eta lehertzeko arriskurik dagoenik oraingoan. Eta ez dela
|
gertatuko
orain urte batzuk bezala, garai hartako talde nagusiak desagertu zirenean, basamortu bihurtzeko prozesua. Gaur egun badira baikor izateko arrazoiak eta sintomak.
|
|
|
Gabeziei begira, antzezlanak prestatuko dituzten idazleentzako eskolarik ez izatea kezkagarria da gaur egun. Batetik idazten trebatu eta bestetik hizkuntzaren alde dramatikoa landuko duen eskola hori abiatzea oso garrantzitsua da gaur egun, oraindik ere beste generoetan aritzen diren idazle apurrak baitira dramatikoari heltzeko tentazioa izaten dutenak. Eta sarietan irabazle
|
gertatu arren
, oso urrun egoten baitira aktoreek eta zuzendariek eskatzen dituzten baldintzetatik (edo erretorikoegiak, edo erritmorik gabeak, edo hitzaren garrantzian oinarrituta interpretazioari tarterik uzten ez diotenak...).
|
|
|
Eguneratze jarduera hau, noski, errazagoa izan da hizkuntz familia ezagunetako mintzairen kasuan, antzeko beste hizkuntza batzuekin kidetasun argiak zituztelako —adibidez, katalanak aldamenean latina, gaztelania, frantsesa eta italiera izan ditu; txekierak ondoan poloniera eta gainerako hizkuntza eslaviarrak; hebreerak arabiera izan du auzoan—, baina egokitzapena nekezagoa
|
gertatu
zaie ahaidetasun hurbilik gabeko hizkuntzei, esaterako, finlandierari, turkierari edo euskarari.
|
|
|
Gizarteak, egia esan, ez zuen halakorik eskatzen. Ordea, hori ez zen
|
gertatzen
euskaldunen erru soilagatik. Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean, hura bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia.
|
|
|
Horra definizio arestiarra berez definiezina omen den arterako. Irakurri batean sinplista dirudien ozarkeria hau onuragarria
|
gertatuko
zen gure poesiarako. Jokin Apalategiren Burnitik poema liburuaren portada gorazarre inplizitu bat izan zen, Iletraren ingudean jotzeko mailua da esku batek eusten duenTletra; mailuaren forma hartu zuen Artzeren poema bisual ezagunenetakoak; Ibon Sarasolak omenezko interpretazio formalista bat egin zion:
|
|
|
Chillida lekuren inaugurazioak beste hainbat ekitaldiri nolabaiteko itzala egin die aurtengo udazkenean, baina ez du horrek esan nahi
|
gertatu
den gauza bakarra izan denik. Gogoan izateko moduko hainbat erakusketak zipriztindu ditu aurtengo udazkenean gure hiriburuak, bai Euskal Herriko artisten eskutik —Donostian batez ere— bai kanpokoen eskutik —Roberto Mattaren erakusketa Bilbon horren tokiko—.
|
|
|
Izan ere, artea arte gisa onartzeko ez dago zertan errespetatu artelana, eta are gutxiago lan horren egilea. Baina guk norbaiti artista izena ukatzeak ez du gutxituko lanaren balioa, lanak berezko baliorik baldin badu behintzat, nahiz eta alderantzizkoa
|
gertatzea
posible izan: alegia, baten bati artista estatusa aitortzeak, horrek bai, lanaren balioa areagotu dezake.
|
|
|
Urteak, eta mendeak, daramatzagu instrumentalizazio ideologiko horri aurre egin beharraz mintzatzen, eta behin eta berriro horretantxe erortzen. Bizitzan
|
gertatzen
diren pasadizo gogorrenetan bezalaxe, artearen balio unibertsalaz diharduten borondate onez egindako diskurtsoez gain, denboraren joana izan da orain arte aurkitutako antidoto eraginkor bakarra. Urteak pasa ahala, eta gertaera historikoak atzean utzi eta ahaztu egiten diren neurrian, orduan itzultzen da artearen benetako balioa lehen planora.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari
|
gertatutako
pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak. Erregaiekin
|
gertatu
den gauza bera gerta omen daiteke liburuekin ere: hasieran prezioak jaitsi ondoren epe ertainera garestitu egingo dira liburuak, oligopolioa sortu eta enpresa handiek erabakiko baitute prezioen politika.
|
|
|
Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak. Erregaiekin gertatu den gauza bera
|
gerta
omen daiteke liburuekin ere: hasieran prezioak jaitsi ondoren epe ertainera garestitu egingo dira liburuak, oligopolioa sortu eta enpresa handiek erabakiko baitute prezioen politika.
|
|
|
Kronika hau idazten ari naizelarik ez dut oraindik Juan Luis Zabalaren eleberri berria mesanotxeratu, baina Agur, Euzkadi izenekoaren gaia edo hipotesia benetan zait erakargarri: zer
|
gertatuko
litzateke Lauaxeta gaur egungo garaietan berpiztuko balitz. Abiapuntuan, Koldo Izagirreren Iparra gi rre rides again ipuin gogoangarria edo Joseba Sarrionandiak Sabino Arana gaur egungo garaietan Iurreta ondoko trenbidean kokatzen zueneko narrazio zoragarri hura dakarzkigu gogora, Galdu arte nobelak suposatu zuen mugarriko erreferentzietatik aldenduz idatzitako liburuak.
|
|
|
Otto Pette eleberrian Anjel Lertxundik denok harritu (lehertxunditu, Joxerra Garziaren eran esateko) gintuen euskara berri bat sortu zuen eran sortu ei du Irigoienek berea nobela honetan. Idazleari askotan
|
gertatzen
zaio irudi bat hartu eta haren obsesioak bizi izatea: espirala omen da Irigoienen obsesioetako bat liburu honetan.
|
|
|
Nolabait esateko, biktimak baimendutako lapurreta esan geniezaioke honi. Nola
|
gertatzen
da. Erakunde jakin batek webgune bat egiteko agintzen dio diseinu edo komunikazio enpresa bati.
|
|
|
Hau
|
gertatu
zaio, adibidez, Donostiako Udalari Donostiakultura.com eta Partaidetza.org webgune ustez publikoekin. Ustez, diot, zeren domeinuak ez dira erakundeenak, enpresa pribatuenak baizik.
|
|
|
Baina inplikazio larriak ditu: Irun.org enpresa pribatu batena bada, zer
|
gertatzen
da Irungo Udalak webgunea beste norbaitekin egitea merkeagoa edo komenigarriagoa dela iruditzen bazaio. Ba, bueno, akaso bukatuko du informatika enpresa horrekin duen kontratua beste norbaitekin kontratu hobea sinatzeko, baina domeinuari agur esan dio:
|
|
|
El Periodico de Catalunya-ren egunkari digitalak, paperezko euskarrian
|
gertatzen
den bezalaxe, bi bertsio ditu: gazteleraz eta katalanez.
|
|
|
Estatu espainiarrean sareratzen diren kazeta digitalak, beren nortasuna osatuko duen ezaugarrien bila dabiltza oraindik. Telebistaren edo irratiaren aurreneko urteetan
|
gertatu
zen bezalaxe. Urte batzuk dira komunikabide berri hau nolakoa izango den jakiteko.
|
|
|
Tresna berriak eskaintzen dituen baliabideak garatu behar ditu. Bitxia
|
gertatu arren
, esan dezakegu mende hasieran gertatzen zen bezala, gaur egun ere publizitateak zabaltzen duela orrialdea, mantxetaren gainean azaltzen delarik. Publizitateak erabili behar duen eremua ez dago oso definiturik, eta batzuetan informazioarekin nahastuta agertzen zaigu bakoitzaren mugak argi ikusten ez direlako.
|
|
|
Tresna berriak eskaintzen dituen baliabideak garatu behar ditu. Bitxia gertatu arren, esan dezakegu mende hasieran
|
gertatzen
zen bezala, gaur egun ere publizitateak zabaltzen duela orrialdea, mantxetaren gainean azaltzen delarik. Publizitateak erabili behar duen eremua ez dago oso definiturik, eta batzuetan informazioarekin nahastuta agertzen zaigu bakoitzaren mugak argi ikusten ez direlako.
|
|
|
Gaur egunean, komunikazio mota berri hau aurrerapen teknologikoen ekarpenen menpe dago bere baitan daramatzan ahalmen guztiak gauzatzeko asmoz. Webguneen lasterketa abiatu da, baina amarauna azkartzeko
|
gertatuko
diren aldaketen zain dago bere benetako potentziala erakusteko. Lurreko komunikazioetan ematen ari diren aurrerapenak, zuntz optikoaren hedapena eta gero eta modernoagoak diren sateliteak, norabide horretatik doaz.
|
|
|
Estatu espainiarrean
|
gertatutako
aurrerapen digitalaren abiapuntua bilatzeko 1995 urtera jo behar dugu. Baliabide telematiko berrien informazio uholdea egunkarietako erredakzioetara ailegatzen den heinean, kazetariak behartuta sentitzen dira erantzun bat ematera.
|
|
|
1996ko hastapenetan Estatu espainiarrean sortzen den pizkunde teknologiko honekin batera, Ozeano Atlantikoaren beste aldetik zetozen albisteen arabera, 50 milioitik gora ziren Internet erabiltzen zutenak mundu mailan. Berri hauek ez zuten lo harrapatu Vicent Partal katalana, urteak baitzeramatzan begirik kendu gabe Estatu Batuetan
|
gertatzen
ari zen iraultza digitalari. Estatuko" ziberpentsalaririk" ospetsuena bera dela diote, aurrenetarikoa Internet erabiltzen eta baita amaraunaren hedapena iberiar penintsulan ikertzen ere.
|
|
|
Nekez. Elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren gutxiengo eta gehiengo kulturalen hizkuntzekin antzeko zerbait
|
gertatzen
da. Merkatu soziokulturalak inposatzen dituen joerei jarraituz, lasterrago ala beranduago, hizkuntzarik indargeena hiltzera edota bitxitasun antropologikoa izatera kondenaturik egongo litzateke, besteak bizirik dirauen bitartean.
|
|
|
Gutxiengo kulturalen sinboloak debekaturik daudenean edo, maila orokorrago batean, gehiengo kulturalak gutxiengo kulturalaren bereizgarriak gutxiesten dituenean, orduan umiliagarritzat jo daitekeen egoera baten aurrean gaude. Umiliazioa, gizaki baten jokabideak edo gizakiek eragindako egoerak beste gizaki baten autoerrespetua mintzen duenean
|
gertatzen
da. Aipagarria den umiliazioaren ezaugarri bat bere izaera kutsagarria da.
|
|
|
Helburu horrekin, kultura orohartzaile bat baino gehiago lurralde berean daudenean, eta beraien arteko harremanak asimetrikoak direnean, liberalismoak estatu neutralaz egiten duen defentsa sostengaezina da, aipaturiko kasu horietan neutraltasunak dagoeneko merkatu soziokulturalean nagusi den kulturaren biziraupena baino ez lukeelako bermatuko. Hori
|
gertatzen
denean, gutxiengo kulturaletako kideek, egoera umiliagarri baten biktimak direla eta, beraz, gizarte ez dezente batean bizi direla interpretatuko dute.j
|
|
|
2) Nazioarteko testuingurua eta gertaerak aintzakotzat hartzea: euskal nazionalismoak nazioarteko esparruan
|
gertatutakoa
nola, noraino eta noizero aztertu zuen ikertzea; ikerketa horren iturri nagusia nazionalisten egunkariak eta aldizkariak izan dira.
|
|
|
Hala ere, horiek ere ez dira merezi duten arretarekin estudiatu. Eta, gainera, oraindik garai horietako testigu asko bizirik zeuden bitartean
|
gertatu
da hori, sarritan lehen eskuko testigantzak eskuratzeko aukera zegoenean. Dudarik gabe, ahanztura honekin gure ondare kultural eta historikoari ez diogu mesede handirik egiten, baina, zoritxarrez, hori bide da gaur egungo giza dinamika, eta beraz, horren aurka ezer gutxi egin ahal dugu orrialde hauetatik. j
|
|
|
JOSE RAMON ZABALA Z',_, „__ ranco jeneralaren altxamenduak eragindako erbesteratzeak gure kulturaren arrastoak munduan zehar indarrez eraman zituen, gaur egun zoritxarrez ahaztuta edo, sarritan, gure artean nahiko ezezagunak gelditu direnak, hain zuzen. Behin baino gehiagotan Euskal Herritik at eginiko lanak betirako galdu dira, eta hori
|
gertatu
ez denean, bigarren mailako ekimen bezala gogoratu dira, balio gutxiko lan boluntarista baten emaitza kaskar bezala. Errealitatea ez da hori izan, eta askotan, balio handiko ekimenak estatu desberdinetan sakabanatuta gelditu izan dira.
|
|
|
Iparraldean, geroago Ameriketan
|
gertatuko
den bezala, fenomeno bitxi bat eman zen, alegia, ailegatzen ziren intelektualen lanak bertakoek egindakoekin nahastuko zirela, batzuetan bereizteko zaila izateraino. Historikoki hau ez zen gauza berria izan; esaterako, errealitate hau baieztatzeko, hor dugu Miguel de Unamunoren testigantza, 1925etik 1927ra Hendaian erbesteratuta egon zenean:
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? ...derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer
|
gertatzen
zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Kontenplazioa dugu hemen nagusi, eta zuhaitz baten ikusteak darama poeta beste ikustate batzuetara, sentimenduen mundu adierazgaitzera. Iratzederrek Beloken beneditarra sartzea erabaki zuenean halako gertakari historiko xume bat zen
|
gertatu
, bertan baitzegoen Aita Lertxundi musikaria kantika liburua osatu nahi eta ezinik. Orduan agertu zitzaion behar zuen letragilea, otoitza euskaraz ederren egiten zekien olerkaria.
|
|
|
Exiliora jo zuenean Orixek hirurogeita gehiago urte zituen eta obra zabal bat, heldutasunean zegoen idazlea zen. Uste izan zitekeenaz oso bestela ordea, ezin emankorragoa
|
gertatuko
zitzaion bere ingurunetik lekutze hori. Urruntzeak liberatu egin zuen idazlea, eta gutxik uste zuten malgutasunean landu zuen obra berri bat:
|
|
|
Alde batetik, ez zait iruditzen osotasuna edo exhaustibitatearen helburua errealista denik. Izan ere, beste arlo gehienetan
|
gertatu
den bezalaxe, euskal gaiei buruzko argitalpenek azken hamarkadetan ere berebiziko gorakada eta hedapena ezagutu baitute, bai kopuruari, bai jorratzen diren arloei dagokienez. Bestetik, gure interesen bereizketa eta mugapena dela eta, ez dut uste —esate baterako— euskal kirol batekiko interes berezia duen ikertzaile edo irakurle batek aldi berean Nafarroako perretxikoei edo Iparraldeko dantzei buruzko duenik.
|
|
|
Informatikaren bidez elkarrekin loturiko zentro horiek guztiek osatuko lukete Euskal Biblioteka Nazionala. Hori, noski, gaur egun amets bat besterik ez da, baina historian zehar sarritan
|
gertatu
den bezalaxe, gizakiok batzutan ametsak egia bihurtzeko gaitasuna izaten dugu. Halere, lan horri ekin aurretik, bi baldintza bete lirateke:
|
|
|
Liburutegiei buruzko Legea baliagarria izatea espero dugu, Nafarroako herritar guztiendako liburutegi zerbitzua bermatzeko, batetik, eta liburutegi berriak irekitzeko eskumena Nafarroako Gobernuko Hezkuntza eta Kultura Departamentuaren esku uzteko, bestetik. Etorkizunean Nafarroako Liburutegi Publikoen Mapak adierazten duen tokietan soilik irekiko dira liburutegi berriak, eta ez udalek nahi dutenean, orain arte
|
gertatu
den bezala. Legearen beste helburuetako bat da egoera antolatu eta egitura organikoa ezartzea.
|
|
|
Azken dokumentua, kudeaketa deszentralizatzeko (edo mailakako kudeaketarako) proposamen arrazoitua da. Egun dagoen kontrol tartea zatikatu beharra dago, ez baitu biderik ematen liburutegian
|
gertatzen
denaren jarraipena egiteko, eta zerbitzu zentraletan pilaketa eragiten baitu; hortaz, zatiketa horretarako, Nafarroan Liburutegien Kudeaketarako bost barruti eratzea proposatu da, koordinatzaile bana buru dutela. Barrutien mugak konbentzioz ezarri dira, merindade historikoak errespetatu eta barruti bakoitzean dagoen liburutegi kopurua orekatzen saiatzen den irizpide bat erabiliz.
|
|
|
Baina urte hauetan guztietan ez da aurrerapauso handirik eman Nafarroan Liburutegi Publikoak lege aldetik normalizatzeko. Halatan, 1967ko Araudi batek du indarra gaur egun ere; beste anakronismo batzuen artean, liburutegiko langileak emakumezkoak izateko gomendioa dakar, arazoak
|
gerta
daitezkeen kasu batzuetan izan ezik. Araudi hori eta 1983ko jarraibide batzuk, irakurle txartelaren eta liburuak maileguan emateko zerbitzuaren ingurukoak, araugintza arloan
|
|
|
Testu digitalaren iraultza 90eko hamarkadan
|
gertatzen
da eta web erako adierazpideak dira ezaugarri nagusien. Bide horretan testu digitalari, klasifikazio eta hipertestu bidezko nabigazioa gehitzen zaio, baita irudi, soinu eta mugimendua ere.
|
|
|
• Erabiltzaile eta liburuzainen arteko banaketa fisikoa
|
gertatuko
da.
|
|
|
Hau guztia gure formazio jarrai honetan kontuan izan behar dugu gure informazio kudeatzaile irudi berriaren barruan. Hau aldatzen ari da, erabiltzailea profesionalarekiko gero eta hurbilago dago, zentroko kolekzioa ez da propioa lehen maiz
|
gertatzen
zen bezala, gure lanean katalogazioa ez da helburua, bitartekoa baizik...
|
|
|
Ez naiz ni izango Itxaso Diazen lana defendatzen hasiko naizena, badu eta Arte Ederretako irakasleak ni baino hobeto defendatuko duenik. Baina erakusketa bat itxiaraztea kulturari
|
gerta
dakiokeen gauzarik larrienetakoa da. Eta honelako zerbaiten aurrean isilik gelditzeak, berriz, herri baten bizitasunaren maila zehatza eskaintzen du.
|
|
|
Eta honelako zerbaiten aurrean isilik gelditzeak, berriz, herri baten bizitasunaren maila zehatza eskaintzen du. Hemen biak
|
gertatu
dira: erakusketa itxi, pornografikoa dela aitzakiatzat hartuz (eta zer?
|
|
|
Hiriburuek markatzen dute, agian gehiegitan, herri honetan kultura eta kulturgintza gizartera hurbiltzeko bidea. Hirietan
|
gertatzen
ez dena, ez da gertatzen. Kultura eta espektakulua gero eta nahastuago dauden honetan, kulturak espazio eszenikoak behar ditu; galeriak behar ditu; tokia behar du, hitz batean.
|
|
|
Hiriburuek markatzen dute, agian gehiegitan, herri honetan kultura eta kulturgintza gizartera hurbiltzeko bidea. Hirietan gertatzen ez dena, ez da
|
gertatzen
. Kultura eta espektakulua gero eta nahastuago dauden honetan, kulturak espazio eszenikoak behar ditu; galeriak behar ditu; tokia behar du, hitz batean.
|
|
|
erakusketari atera zekizkion etekinek bakarrik esplika ez zezaketen ilusioa (dena esateko, esan dezadan handik hamabost egunera Palomo Linares espainiar toreroaren erakusketa eskegi zuela bere galerian, Marina Dankoren hainbat lanekin batera, eta batzuek ulertzen ez badugu ere, jende ugari hurbildu zitzaiola). Baina edonola ere, ilusio hori behin eta berriro nabaritzen da artearen inguruan gauza apalak egiten saiatzen direnen artean, eta nonbait urrutitik ikusten bada, Lizarrako museo txiki batean
|
gertatzen
da hori. Izatez arabarra baina bizitza erdia Nafarroan eman zuen Gustavo de Maeztu pintorearen izena daraman museoan.
|
|
|
Emakumeari buruzko ikuspegiak, kasu gehienetan gizonezkoek emanak. Gustavo de Maeztuk berak, bere lanean —bere bizitza sentimentalean sartzea ere, dudarik gabe, interesgarria
|
gerta
daiteke; baita bizi eta hiltzeko Lizarra zergatik aukeratu zuen jakitea ere— emakumeari emandako tratamendua berezia izan da. Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere.
|
|
|
Gustavo de Maeztuk berak, bere lanean —bere bizitza sentimentalean sartzea ere, dudarik gabe, interesgarria gerta daiteke; baita bizi eta hiltzeko Lizarra zergatik aukeratu zuen jakitea ere— emakumeari emandako tratamendua berezia izan da. Ez bereziki maitagarria
|
gertatu
zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere. Baina arrazoi bat edo besterengatik, ezin da ukatu Gustavo de Maezturi nolabaiteko zirrara sortzen ziola emakumearen gaiak, edo zirrara hori beste mundukoa izan gabe ere, emakumearen edertasuna behintzat barru barruraino iristen zitzaiola.
|
|
|
35 zk. (1985), 92 Biolentzia eta beldurra (Orain eta Hemen). 35 zk. (1985), 93 Zer
|
gertatzen
da hitzaldiekin (Orain eta Hemen). 35 zk. (1985), 99 ETB:
|
|
|
4 zk. (1977), 69" Irudi ona" eta laguntza (Orain eta Hemen). 7 zk. (1978), 96 Zer
|
gertatzen
da hitzaldiekin (Orain eta Hemen). 35 zk. (1985), 99
|
|
2001
|
|
|
Ped ro Esarte Muniain baztandarrak lehenagotik urte osoak emanak ditu artxiboetako agiri zaharretan murgilar i. Na va rra, 1512 1530liburu mamitsuan bildu ditu eta azaldu garai hartako jendeen testigantza ezagutu gabekoak, orduan
|
gertaturikoaz
inork zalantzarik bazuen, behin betiko haizatzeko: konkista eta menperaketa izan zen hura, inbasioa eta okupazioa, indarpean makurtu behar izan zuenNa fa rroak.
|
|
|
Gerora ere oso emankorra
|
gertatu
den manipulazioa izan da paktismoarena. Honela, 1839 une kritikoetan ere erabili zen.
|
|
|
Historia liburuen funtzioa asmaturiko elezaharrak egiazkoak balira bezala kontatzea baldin bada, zalantzarik ez da kreaziozko literatura egiazki
|
gertaturikoari
gezurrarenitxura emateko ahalegina izan ohi dela. Gezurrari egiaren eitea eman nahi diote historialariek, egiari asmazioarenitxura idazle sortzaileek.
|
|
|
Ez da ahaztekoa Jon Alonso bera, Agur Darwin eta bes te arkeologia batzuk izenburukoarekin, Juan Zelaia sariketaren irabazle izan dela. Gizartean eragina izan dezaketen pentsamendu eta tesi testuen bila antolaturiko norgehiagoka izanik, paradoxa zelebrea da, literatura idatziarenahuleziaz eta baliorik ezaz gogoeta egiten duen entsegua
|
gertatzea
garaile. Epaimahaikoek idazle sarituaren tesiekin ez dutela beti bat egiten adierazi zuten, badaezpada ere.
|
|
|
Azkenez, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politika Sailburuordetza rekin izenpetu dugun egiunea aipatu behar dut, era horretan aurreko urteetako segurtasunik eza eta banan bananeko deialdiekiko menpekotasuna alde batera uzten baikenuen behingoz, eta benetako proiektuak antolatzen hasteko aukera jasotzen. Izan ere, elkartearen barne ikuspegitik hori da, nik uste, joan den urteko gertakaririk garrantzitsuena, elkartea ren hasierako urteak bazter utzita, lehen aldiz
|
gertatzen
baita elkarte gisa aurrekontu egoki bat ematen zaigula, kontrol zorrotzekin bada ere, guk kudeatzekoa.
|
|
|
Nafarroan euskararen eta euskal usain duen oro renkontra Diputazioaren Jauregitik jazotzen ari den eraso etengabeari erreparatuta, inpunitateak, ondoriorik ezak, harritzen nau. Europa mendebaldeko gizartean oso nekez uler daiteke lurralde baten kultur osagaien kontra eginiko eraso ageriko eta ankerrak horren sustatzaileentzat ondoriorik ez izatea; Erreinu zaharrean, ordea, horixe
|
gertatzen
ari da. Nafarroako ‘barometrotxoa ren’ emaitzak argig arriak dira:
|
|
|
Euskal Herrira erdaldun etorkinak heltzean gure herriak ez zeuzkan ofizial bere hizkuntza eta kultura, ez eta heldu berriei horiek irakasteko baliabide administratiborik ere. Beraz, integrazioa, ohiko zentzuan bederen, ez zen
|
gertatu
. Horren isla, neurri handiz, orain arte Euskal Herrian PSOE eta PPren feudo izandako guneetan argi ikus dezakegu (Ibaizabalen ezkerraldean, Gasteizen, Ermuan, Irunen...), hots, autoktonoak urri ziren eskualdeetan.
|
|
|
Ostrukaren joko horregatik, ez dut askorik espero PSEko sozialisten neguko biltzarretik, aldez aurretik, nabigatzaileentzako abisu argi gisa Estatutu eta Konstituzioaren esparrutik ez direla irtengo lau haizeetara aldarrikatu baitute, Dantek infernuaren atean ezarri zuen lasciate ogni speranza haren antzera. Begien bistan denez, eta salbuespenak salbuespen, Euskal Herriko PSOEn ez da euskaltzalerik, ez euskal sentiberatasunik ere, eta alderdi batean aldaketak
|
gertatzeko
, gutxieneko masa kritikoa behar da, eta sozialistek horixe dute falta. Ene ustez, etortzekotan, aldaketa kanpotik helduko zaie, katalan galegoen eraginez, edota Madrilgo bere kideen komenientzien akuilupean, baina orduan ere gaizki eta berandu, berek ez duten komentzimendua baitigute besteoi sinetsarazi.
|
|
|
Maila profesionalean Ander Lipus bizkaitarra ari da halako ospea lortzen, bere proposamenak abangoardiakoakdirelako eta normalean antzerkigintza komertzialari muzin egiten diolako. Izan ere, ekimen pertsonal honekin batera, antzerkiaren industriaren parean
|
gertatzen
ari dira, gu re ustez, berririk interesgarrienak. Antzerkigintza lanbide baino gehiago afiziotzat hartzen duen teatre ro askok gatza eta piperra jartzen dio gaur egun herriz herriko giro ari.
|
|
|
Beti ere irakurlearen kezketara hurbiltzen ahalegintzen dira egileak; horretarako gai hurbilak, gizatiarrak bilatzen dituzte baina, aldi berean, gizatasunaren muinera jo nahi duen hausnarketari ekiten diote. Bizi dugun garai epiko honetan, epika gutxi idazten da, eta lirikak betetzen du ezinegonaren hutsunea, lirikarako garai txarrak direnean
|
gertatu
ohi den bezalaxe.
|
|
|
Aurrekoak irakurrita ulergarriago
|
gertatzen
dira garai honetan Saran aterpeturik bizi zen J.M. Barandiaranek egindako lekukotasunak:
|
|
|
Gorago aipatu liburuaren iruzkin egileak, Soubeleten liburuak Petainen alderdi erregionalista gehiago ez nabarmendu izana deitoratzen bazuen, Piarres Lafittek mariskalak abiarazitako iraultza nazionalean
|
gertatu
atzerakoma rtxa salatzen zuen" Marche arriere" zeritzan artik uluan. Deszentralizazioa baino gehiago, Eztiki eztiki berritasun erregionalak erabaki orduko, ordea, betiko Errepublika ren Departamenduen aldeko dek retuak onartuak izaten hasi ziren, eta gainera prentsaniraultza nazionalaren kontrako iritziak hasiak ziren hedatzen betiko jakobino zentralizatzaileen aldetik.
|
|
|
Gure egungo usteak orduko errealitate ideologiko benetakoa rekin alderatu eta kontrajartzeko, egokiak
|
gertatzen
dira Xarriton jaunak egiten zituen adierazpenak. Erabat alemanen alde jarriak zeudenen fanatismo irri egingarria salatzen zuen:
|
|
|
Egun harrigarri eta are gaitzesgarri
|
gertatzen
zaizkigunak, faxisten autoritarismo eta aliatuen demokrazia burgesarena rtean bataren ala bestearen alde garbi agertu ez izana —ez ahantzi aliatuak Errusiako komunista boltxebikeekin bat eginak zirela— konprenigarriago gertatzen da jakitean, Xa rritonek berak kontatu digunez2, goragokoak idazten zituen garaitsuan Miarritzeko San Martin parrokian LeonAgerre erreto rearen eta Saint Pierre... Hura alemanzalea bezain ingeleszalea zen apezpikua, edo hobeki erran, Agerrek uste bazuen alemanek eta japoniarrek irabaziko zutela, besteak sumatzen zuen ingeles, amerikar eta errusiarrak gailenduko zirela.
|
|
|
Egun harrigarri eta are gaitzesgarri gertatzen zaizkigunak, faxisten autoritarismo eta aliatuen demokrazia burgesarena rtean bataren ala bestearen alde garbi agertu ez izana —ez ahantzi aliatuak Errusiako komunista boltxebikeekin bat eginak zirela— konprenigarriago
|
gertatzen
da jakitean, Xa rritonek berak kontatu digunez2, goragokoak idazten zituen garaitsuan Miarritzeko San Martin parrokian LeonAgerre erreto rearen eta Saint Pierre apezpikuaren artekoeztabaida filosofiko politikoen lekuko izan zela. Hura alemanzalea bezain ingeleszalea zen apezpikua, edo hobeki erran, Agerrek uste bazuen alemanek eta japoniarrek irabaziko zutela, besteak sumatzen zuen ingeles, amerikar eta errusiarrak gailenduko zirela.
|
|
|
Lehenengo ohar honekin amaitzeko: Josu Zabaletarena rtikuluan deigarri
|
gertatu
zitzaidan gauza bat tonua izan zen, bere kutsu samindua: Pruden Gartziarena, esan bezala, polemikoa zen, ironia erabiltzen zuen, baina, ene ustez, gutxieneko errespetu maila batetik abiatzen zen.
|
|
|
Txillardegiren Pu tzunobelak jaso dituen kritiken aurreko nire desadostasunerako arrazoiek osatuko dute adibide honen muina; adibide bat besterik ez da, baina gure literaturako produktu askorekin
|
gertatzen
dena ondo irudikatzen duela pentsatzen dut. Kontua da irakurri ditudaniruzkinetan agertzen den nobela ez dela, nire ustez, Pu tz u. Hein batean, behintzat.
|
|
|
Ezagunegia, aukeran. Gerran
|
gertatutakoek
eta ikasitakoek arrasto handia utziko dute bere baitan eta, hein batean," Putzu" karlismotik nola urrunduko den dugu nobelaren gai nagusietako bat; Euskal Herria rekiko maitasuna da harengan tinko iraungo duen gauza bakarrenetakoa. Alde horretatik, azken Karlistadan parte hartuko zukeen nolabaiteko aurrenazionalista baten bilakaera pertsonala renistorioa kontatzen zaigu.
|
|
|
gogora dezagun Juan Goytisolok Espainiako prentsa arloko literatur kritikari buruz argitara eman zituen hitz gogorrak, El Pas, I, eta, orobat, ondorengo polemika guztia). Gainera, azken hamabost edo hogei urteetan zehar euskal kulturan
|
gertatutako
aldaketek, eta ekoizpenaren hazkundeak berak, horretarako tartea lagatzen dutela uste dut (hutsuneak eta arriskuak asko direla ahaztu gabe, jakina). Alde horretatik, eta Pako Aristiren iritziaren aurka, kritika serioa eta anitza egiten ahalegintzen den saio batek, are telebistakoa bada ere, gehiago egiten du irakurzaletasunaren alde, ohiko hamaika iruzkin zuri eta (elkarren artean) kalkatuk baino.
|
|
|
Zinemazaleak, oroha r, ondo ezagutzen ditu kritikarien gustu, ezagutza eta nondik norakoak, eta horren arabera egingo die kasu (edo ez): ez dakit zergatik ezin daitekeen halako zerbait
|
gertatu
, esaterako, literaturaren arloan. Ez dut esan nahi Mari Jose Olaziregik gogora ekartzen dizkigun 80ko hamarkadako literatur kritikaren inguruko eztabaida haietara itzuli behar denik (ikus Uztaro 34, bereziki 92 orr.); urtetxo batzuk pasatu dira, besteak beste.
|
|
|
Animalien populazioa jaitsi egin da. Ibaiak desbideratuak izan dira eta batzuk —Eastmain eta Opinaca ibaiak, adibidez— erdi hutsik geratu diren bitartean, beste batzuk —Fort Georgeeta Chisasibi herrietatik igarotzen den La Grande Riviere, esaterako— handituta eta urez gainezka datoz gaur egun. Ondorioz, herrien birkokapen behartuak
|
gertatu
dira.
|
|
|
Euskal giro hori arnastu egiten zenuen; eta hartarako sentsibilitatea izanez gero, zure barrenean bere kutsua uzten zizun. Niri behintzat horixe
|
gertatu
zitzaidan Loiolan pasatu nituen urteetan: joan berrian bi, eta gero beste bi, tartean Urduñan pasatu nuen urtea zela.
|
|
|
Hori, ordea, ez zen horrela
|
gertatu
, zorionez. Nola hasi zinen, bada, bertso zaharrak biltzen?
|
|
|
Baiezkoa eman izan balidate, han ere bertsolariak ba omen dira, bat batean bertsotan egiten dutenak, eta haien emaitzak biltzen, aztertzen etaargitaratzen ahaleginduko nintzen, hemengo bertsoekin egin dudan bezala. Gizakiaren bizitzak bidegurutze asko ditu, eta horietako batean
|
gertatu
nintzen ni orduan.
|
|
|
Baina hango jaunek ez didate erantzun ere egin. Niri gauza bitxia
|
gertatu
zait: herri jendea konbentzitzen dut, eta bertso zaharrak esatera eta kantatzera, eta baita idaztera ere ekarri dut.
|
|
|
Inoiz ez zitzaidan burutik pasatu bertsoarekiko nire li lura horren nondik norakoak aztertzea. Gero, ordea, afizio nuena ofizio bilakatu zitzaidan, edo nuen, ez baitakit halabeha rrez ala hala beharrez
|
gertatu
ote zen hori. Aurrenairratian, telebistan gero, bertsoari lotua joan da beti nire ibilbide profesionala, eta, normala ere badenez, hasierako lilura hura errutina bihurtu ere bai zenbait unetan.
|
|
|
Jerusalemen, Meskiten plazan, garai bateko Daviden tenpluaren hondakinen gainean eraikitako meskiten plazan
|
gertatu
zen hori. (Daviden tenplua bai, Salomonek egin zuena, kristauentzat ere ezaguna, han aurkitu zuten Jesus galdu zenean, Jainkoaren haserreak deuseztatu egingo zuela iragarri zien juduei, eta urte asko baino lehen suntsitu zuten erromatarrek, hiru egunetan berreraiki zezakeen tenplu huraxe).
|
|
|
Baina etorkizuna gerorako utziz, egun hauetan askotan irakurri dugu
|
gertatutakoaren
definizioa, eta oraindik ere irakurri dugu: Zibilizazioen arteko txokea izan omen da, Kulturen arteko txokea.
|
|
|
Ondo ulertu! Ez Huntingtonen tesiak kolokan jartzeko, oso kontuan hartzeko gauzak esan eta idatzi baititu Harvardeko profesoreak, baizik eta oraintxe bertan
|
gertatzen
ari zaigun hau zibilizazioen arteko txoke bat izan dela esateko. Izan daiteke gerora, eta une batzuetan ari da horren trazak ere hartzen, baina atentatua bera nekez uler daiteke txoke horren kapitulu gisa.
|
|
|
Zer
|
gertatuko
zain, Estatu Batuetako erasoen ondorioz Bilbora, Guggenheim era berandu iritsitako erakusketa baten gomendioa: museoaren bilduma iraunkorreko Thannhausser bildumaren aukerak.
|
|
|
Egia da euskara sortzeko sena euskaldun askorenganagortu dela eta horietako askokMa rteko euskaraer abil tzen dutela; baina egia da ere harreman guztiz euskaldunetanmu rgildurik dauden euskaldun petoengan ez dela halakorik
|
gertatzen
; hizkuntz pobrezia hori egunerokoan erdaranagusitzen den giroetako euskaldunen (titikoen nahiz berrien) ajea da. Beste adibide bat:
|
|
|
Ondoko lerroetan, zientzia eta teknologiako atal ezberdinetan mende honetan
|
gerta
daitezkeen aurrerapenak aurresatera ausartuko gara. Irakurle, gogoratu goian aipaturiko guztia, hots, XIX. mendean inork ez zuela geroetorriko zena aurresan; kasu honetan ere, muga berbera daukagu.
|
|
|
Ho rrek erantzunik gabe jarraitzen duen bitartean, ezin dugu esan garunaren funtzionamendua ulertzen dugunik. Izan ere, horrek esan nahi du eskizofrenia bezalako gaixotasun psikiatriko larrietan, garuna gaizki dabilenean, ezin dugula azaldu garunean zer
|
gertatzen
den edo normalitatearekiko bereizketa egin.
|
|
|
XX. mendeko azken urteetan zientziako hiru arlok bultzada itzela hartu dute, eta ziurrenik gizartearen bizitzan eragin ikaragarria izango dute XXI. mendean. Ez ginateke harritukoXX. mendean gure gurasoen eta aiton amonen bizitzek jasandako aldaketak baino askoz handiagoak
|
gertatuko
balira XXI. mendean. Nanoeskalako zientzia, informazio aren zientzia eta biologia molekularra oso arin garatzen ari dira ingeniaritzako diziplinatan bilakatzeko, eta hurrengo urteetan bakoitzak iraultza teknologiko garrantzitsu baten ardura izan dezake.
|
|
|
Bestalde, ez du berotegi efektua eragiten duen gasik sortzen, eta fusio erreakto rea, erregaikopurua oso urria denez, edozein unetan da segurua. Erreaktorearen urtzea edo fisioko erreaktorean
|
gerta
daitekeen beste edozein egoera kritiko ezinezkoa da. Fusioko erreakzio nuklearrean sorturiko neutroiek erreaktorearen egitura aktibatu arren, bizi luzeko hondakinik ez da sortzen.
|
|
|
Izarrek masa handia (itzela) dutenez, erakarpen grabitatorioari esker izarren masa guztia konfinatzeko gai dira; hari esker, nukleoen arteko batzeak energi andana igortzen du espaziorantz. Lur planetan horrelako konfinamendu grabitatoriorik
|
gerta
dadin ezinezkoa da; beraz, nukleoen konfinamendu hori bestela egin behar da.
|
|
|
Esperimentalki frogaturik dago hori posible dela, baina horretarako plasmaren tenperaturak itzela izan behar du, gutxienez 100 milioi gradukoa. Te nperatura horretan fusio erreakzioak
|
gertatzen
has daitezke, baina bakar batzuk gertatzea ez da nahikoa, tenperaturaho rretara iristeko erabiliriko energia ikaragarria izan baita. Komeniga rriena da denbora unitateko fusio erreakzioenkopurua handia izatea.
|
|
|
Esperimentalki frogaturik dago hori posible dela, baina horretarako plasmaren tenperaturak itzela izan behar du, gutxienez 100 milioi gradukoa. Te nperatura horretan fusio erreakzioak gertatzen has daitezke, baina bakar batzuk
|
gertatzea
ez da nahikoa, tenperaturaho rretara iristeko erabiliriko energia ikaragarria izan baita. Komeniga rriena da denbora unitateko fusio erreakzioenkopurua handia izatea.
|
|
|
1997 urteetan itxaso barearen ekialdean
|
gertaturiko
" El Niño" fenomeno klimatiko oso bortitza, eta horren atzetik etorritako" La Niña" ere, 6 hilabete aurretik aurresan zituen" European Centre for Medium Range WeatherFo recasts" institutuak. Izan ere, egungo eredu klimatiko arrakastatsuek aurresan dezakete kanpoko eraginpeko epe luzeko batez besteko klimaren erantzuna, adibidez, berotegi efektuko gas kontzentrazioen aldaketek sor ditzaketenak.
|
|
|
Baina, interfaseen zabalera Angstromaren mailara iristen denean (egun 20Aingurukoa), transistore efektua eragozten duten mota ezberdinetako efektuak agertuko dira (estatistikoak, elektroientunelaketarenak...) eta bide horretatik ezin izango da miniaturizazioa jarraitu. Aipaturiko muga 2010 inguruan
|
gertatuko
dela pentsatzen da, eta ordutik aurrera konputagailuen garapena nanoteknologiaren bidetik etorriko da.
|
|
|
Azken 20 urteetan, informazioa kontzeptu fisikoa dela ohartu gara eta unibertso materiala gidatzen duten lege berberek gidatzen dutela jakin dugu. Azken urteetako informazioaren ulermenak bide eman die konputazio eta komunikazio kuantikoan
|
gertatu
diren hainbat garapenkitzikagarriei, zeinak aldizkari teknikoetan zein egunkari arruntetan argitaratu baitira.
|
|
|
Informazioaren naturari buruz gehiago ikastean, inform azioa sailkatzeko eta banatzeko tresnak eta algoritmoak erabiltzeko gai izango gara, eta hura gure ezagutzaren parte bihurtuko da. Eta hori erabakiak hartzeko oso lagungarri
|
gerta
dakiguke.
|
|
|
Hubble k urrutiko izar gehienen espektroak gorrirantz lerratuak daudela aurkitu zuen, izar horiek guregandiko distantziarekiko proportzionala den abiaduraz urrutiratzen ari direla erakutsiz. Izan ere, izar eta galaxia guztiak elkarrekiko urrutiratuz higitzen direla frogatu ahal izan da, puzten ari den puxika batean margoturiko puntuekin
|
gertatzen
den bezalaxe. Elkarrengandik urrutiratu egiten diren galaxien eredu hori leherketa handia (big bang) izeneko teoria kosmologikoa ren oinarria dugu, teoria horren arabera unibertsoa puntu bakarrean hasi eta azkar zabaltzen ari delarik.
|
|
|
Printzipio horren ondorioen artean grabitazioaren eraginpeko argiaren deflexioa eta gorriranzkole rrakuntza ditugu, biak esperimentalki zehaztasun handiz frogatuak izan direlarik. Are gehiago, grabitazioa handituz doan heinean gorriranzko lerrakuntza grabitazionala ere handitu egiten da, eta grabitazioa oso bortitza denean argiaren maiztasuna zerora lerratua egotea, hots, argia ikusteko modurik ez egotea
|
gerta
daiteke. Orduan, Einstein-en grabitazioaren teoriak aurresaten duen zulo beltza sortu dela diogu.
|
|
|
Gure beste administrazio batean
|
gertatzen
ari denak askoz ere gehiago kezkatzen nau, eta hasiera batean Jesus Laguna kontseilaria gizon irekia zela ziotenak inolako esperantzarik gabe gelditu direla argi dago. Eskola liburuak itzultzeari ekin dio Nafarroako Gobernuak, euskaraz idatzitakoek ez omen dituzte eta Sanzen mutilek eskatzen dituzten baldintzak betetzen.
|
|
|
Gure artean ere gauza bera
|
gertatzen
da: zonalde erdaldunetako jende askok ez du euskararen komunitatearen berririk; eta hau ez da nire uste apala, hainbat ikerketatan agertu zaigun errealitatea baizik.
|
|
|
Erronka teorikoa da batetik, nekez onartuko baitugu enpresan neurtu ezinezkogestiotresnarik, baina baita praktikoa ere, neurria baita hainbat adierazkin ekonomikoren artean errefe rentzibalorerik propioenetakoa. Ez da falta, Irizarreneko Koldo Saratxaga kasu, Ezagutzaren Kudeaketa ezin dela kudeatu dioen aditurik," pertsona ren belarri bien artean dagoena" kudeatzerik ez dagoelakoan, baina lexiko eztabaida guztien gainetik eta eguneroko premien azpitik, zer
|
gerta
ere edozein gestio motak emaitzak neurtuko dituen metodoren bat behar du.
|