|
2000
|
|
|
Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko. Ameriketan, berbarako, Quebec dugu horren erakusgarri, hantxe
|
gertatzen
baita historia juridikoaren bitasunik erabatekoena (Common Law sistema juridikoa ingeles hizkuntzaz, eta Zuzenbide Zibila frantsesaz).
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen
|
gerta
zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz? Haren ohituretan oharkabe
|
gertatutako
aldaketok, ez al zituen legerian arin arin ezagutarazi. Ez ote zuen goizetik hasi Zuzenbide idatzia zuzenbide ez idatzitik bereizten?
|
|
|
Konstituzioa, lege politikoak eta ororen gainetik ere, 1789 urteko Gizaki eta Herritar Eskubideen Adierazpena (Declaration des droits de l’homme et du citoyen). Gizabanakoa, ordu arte menpeko genuena, herritar
|
gertatu
eta herritar bati dagozkion eskubideen jabe egin. Eskubide politikoena, batik bat.
|
|
|
Gure gaurko kezka arras bestelakoa da, hots, ea
|
gerta
daitekeen ohituren askatasunak ezkontideen arteko aspaldiko gorroto hori ordezkatu eta, dibortziorako errazkeria dela eta, bestelako askakerian erori. Askakeria hori, jakina, arautua izango litzateke eta burugabekeria legeztatu baten emaitza, ezkontza bera ordezkatuko lukeena.
|
|
|
Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan. Aspaldikoa da eta bizitzak hala erakutsia, dibortzio baterako adiskideak eta aliatuak batuta ere, horiek ez dutela osterantzekorik egiten beste batzuek idatzi agiriak sinatu eta
|
gertatu
den ororen gainean ezjakinarena baino.
|
|
|
Gizartean negozioak aurrera daitezen diruak salneurria behar du; bestela, ez dira mailegu emaileak izango edo, hobeto esanda, halakoak badira ere, legeen egonkorkeriari mendekua hartuko diote horiek itxurazko itunen bidez, urraketaren arriskua garesti ordainduta. Lukurreriarik itzelenak
|
gertatu
dira, korritua debekatu denean. Gauza bidezko eta premiazkoa debekatzen denean, ez da besterik egiten berori ahalbideratzen dutenak gaizkile eta zuzengabe bihurtu baino.
|
|
|
Noraezekoa da diruak salneurria izatea, salneurri hori munta txikikoa
|
gertatzea
premiazkoa den ber. Diruaren korritu zentzuzkoak enpresa jarduera guztiak bultzatzen ditu; ematen die —laborantza berrietan euren burua sartu nahi izanez gero—, salneurri arrazoizko baten barruan, xede horretarako laguntzak eskuratzeko itxaropen oinarriduna; merkatari eta ekoizleak antolatzen ditu, arrakasta osoz, atzerriko industriarekin lehian ibiltzeko.
|
|
|
Jabetza eskubidea, alabaina, jabearen bizitzarekin arautzen da; beraz, jabearen ostean zer
|
gertatuko
da ondasunekin, haren heriotza dela-eta ondasunok jabegabe badira?
|
|
|
Ehorzketa, hala ere, ez zen guztizkoa
|
gertatu
. Notarioen jardunek eta euskal herritarren jaidurek luzaroan ahalbideratu zuten, Code Civil horren azpian, baserriak oso osorik zaintzea, ezkontza kontratuak eta oinordeko bakarraren izentazioa tartean zirela.
|
|
|
Gizakiak eurak bizitzen ikasten baino aurreragokoak dira. Modu bertsuan, bizitzaren azken aldietan ere, sarri sarri, bizitzari agur egiten diote, heriotza
|
gertatu aurretik
. Umearen seaska babestu behar da gaitz eta beharretatik.
|
|
|
Gizartearen maila langintsuetan, zein seme alabek bilduko ote ditu bere ahaleginak gurasoenekin, nekearen ordez irabazpideak ikusi ez, eta okerragoa dena, bere industriaren emaitzak galtzeko tenorean sumatzen baditu? Zer
|
gertatuko
da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei eman, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta. Bestaldetik ere, ez al dira ondasuntzak aita familiakoaren xede zuhurra behar dutenak?
|
|
|
Halako batean, iraultza ikaragarria
|
gertatu
da. Abusu guztien aurka joan ohi da, erakunde guztiak eztabaidapean dira.
|
|
|
Kode bat, osoena dela eman arren, amaitu berri
|
gertatu
eta laster ditu eskura magistratuak mila galdera ustebako. Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute.
|
|
|
Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie. Legegileen aurreikuste hori mugatua bada ere, izadia mugagabea da eta gizakiei
|
gerta
dakieke aplikagarri intereseko zaien horretan guztian.
|
|
|
Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak? Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago
|
gertatzen
zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina guztien berbotsak baino.
|
|
|
Hau da, inoiz ez da ziurtasunik emango. Aldiz, esparru teorikoan hori ez da
|
gertatzen
. Gardentasunaren bila jardun bitartean —kontzeptu argi eta bereizien bilaketan—, ezagutza hutsezina aurkitzeko ibilbidean, Discours de la methode [Metodoaren diskurtsoa] liburuaren bigarren zatian, ikerketa teorikoak egia ulertu eta giza ezagutzari oinarri finkoa eskain diezaiokeela erakusten zuen Descartesek —jakina, oinarri metafisikoen gain metodo egokia eta justifikatua onartzen bada—.
|
|
|
Pentsamenduaren egintza garrantzitsuenak borondatez errepika daitezke; gehienetan, hau ez da kasua giza bizitzaren egintzetan. Jazoera baten ezaugarria da hura behin bakarrik
|
gertatzea
. " Bat ezin da ibai berean bi aldiz gelditu". 126
|
|
|
Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera
|
gertatzen
da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da.
|
|
|
‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin
|
gertatu
bezala, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere. Aldiz, zerbait baieztatzen denean, asertzio bat egiten dugunean, esaten duguna soilik faltsua edo egiazkoa izan daiteke.
|
|
|
Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten. Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan
|
gertatzen
den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude.
|
|
|
Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa
|
gertatu
da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira.
|
|
|
Orain artean erakutsi dugun Vienako Zirkuluaren irudia, haren irudi estandarra da. Baita
|
gertatutakoari
fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko. Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko.
|
|
|
Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina hau patata zomorroari ere
|
gerta
dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon behar baitu beti ezagutzan.
|
|
|
Eta antzeko zerbait
|
gerta
daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin, hau da, kontzeptuekin: hitz batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun hau soilik itxurazkoa bada eta, berez, ez badauka, sasikontzeptuez ari gara.58
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsian, esanahia duen enuntziatua, praktikan egiazkoa edo faltsua dela erakus zitekeena zen. Esperientziaren batek egon luke enuntziatuaren egibalioari erantzuteko baina, jakina, hau ez zen beti
|
gertatzen
. Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar.
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin
|
gertatu
bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin
|
gertatu
legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Bada, enuntziatu etikoak —estetikoekin
|
gertatu
bezala— ez dira ez enpirikoki egiaztagarriak ezta enuntziatu enpirikoetatik ondorioztagarriak ere. Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan.
|
|
|
• Bestaldetik, printzipio hertsia kontuan izanik, ezin errespetagarriagoak ziren enuntziatu asko egiaztagaitzak
|
gertatzen
ziren, hau da, edukirik ala esanahirik ez zutela ondorioztatzen zen, beren ezagutzazko izaera zela-eta. Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren.
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik,
|
gertatzen
da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
Alternatiba berrespen graduala izango zen. Honen bitartez, indukzioak kasu partikularrei esker eratzen duen orokorpen unibertsala onartu beharrean,
|
gertatzen
den zerbaiten berrespenaren maila erakusten zaigu; hau da, probabilitate bat esleitzen dio gertakariari. Beraz, orokortu eta aurresan egiten du, baina zenbaki baten esleipenaren bidez. Zenbakiak 0 eta 1 bitartean egon behar badu, 1 ateratzen bada —edo letik hurbil—, orduan berrespena osoa ala ia osoa da —oso probablea— Carnap, era honetan, Humeren indukzioaren arazoa ere gainditzen ahalegindu zen:
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa? Askotan
|
gertatu
bezala, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Lehenengo eta behin, historia ekonomikoari buruzko bere idazkiak, lehen mundu gerra
|
gertatu
baino arinago, Otto Bauer eta Max Adler austromarxista ezagunek gomendatzen zituzten. Geroago, gerran zehar, Neurath sozialismoarekin identifikatu zen estuago.
|
|
|
Aufbau ean Carnapek ez bezala, zientzia ez zuen ikusten indukzio noziorik gabe aurrera egiteko moduan; Reichenbachen aburuz, legeek iraganeko esperientziak batu baino zerbait gehiago egiten zutela oinarrizko zalantzarik gabeko printzipioa zen. Izan ere, etorkizunean
|
gertatuko
denari buruzko zerbait ere esaten dute. Eta zientziak ezin izango luke aurresate horiek gabe jardun.
|
|
|
Alta, behaketa zuzenean hartutako inpresioak gertakariren bat etortzeari dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu bezala, ohitura da gauza bati zergati eta beste bati ondorio deitzera eramaten gaituena, biak segidan agertzen direnean; jarraian
|
gertatuko
diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa. Haatik, ez dago inolako erregelarik, araurik, legerik, horrelako dedukzioak zuzenak direla esaten digunik.
|
|
|
Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar dena, honen gainean jarriko baita bestea. Hitz gako berria ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik bezala; baina De Maistre edo De Bonaldekin
|
gertatu
ez bezala, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
Zientziak —esperientziez baliatuz irakaspenen jarraipen sistematikoa osatzen duen zientziak— bakarrik ahal du ezagutza laburbildu, sinbolizatu eta kontzeptualki antolatu, tesi transzendentalen beharrik gabe. Avenariusekin
|
gertatu
bezala, Machentzat esperientzia da kategoria epistemologiko nagusia, eta nahiago du errepresentazio metafisikoak ezabatuz joan.
|
|
|
Baina ez zuen zehaztu zenbat ziren. Nahasmen hau tresneria argi bat ez erabiltzeagatik
|
gertatu
zitzaion Machi, tresneria logikoa adibidez, Carnapek XX. mendean egingo zuen bezala11 Dena den, egoera korapilotsu horren atzean, kategoriak batez ere koloreak, soinuak, beroa, presioa, espazio eta denbora subjektiboak, sentimendu afektiboak, nahiespenak eta, beharbada, memoriaren irudiak zirela ikuska daiteke12 Identifika ditzakegu, hortaz, modu batean edo bestean, Machen elementuak, ondoren kat... Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik.
|
|
|
Izan ere, Vienako korronteak harreman erabat estua zuen orduko fisikarekiko, goi mailako zientziaren ondoan egotea, Kantekin mende eta erdi lehenago
|
gertatu
bezala, osasun eta indar intelektualaren seinale baitzen. Ikus dezagun hau arreta gehiagoz.
|
|
|
XIX. mende hasieran hasi ziren nabaritzen oinarrizko kontzeptuak argitzeko lehendabiziko ahaleginak. Adibide ikaragarriena matematikan
|
gertatu
zen, kalkuluaren zorrozketa lanarekin hain zuzen. Honi esker, oinarrizko nozio batzuen definizio zehatza lortu zuten matematikariek:
|
|
|
Azken hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten. Esan dugunez, Zirkulua ez zen itxia eta ez zegoen une bakoitzean partaideak zeintzuk ziren guztiz jakiterik, Edgar Zilselekin
|
gertatu
lez, inork ez baitzekien serioski parte hartzen zuenentz. Beste askok, intelektual talde desberdinetan sartuta egon arren, batez ere Reichenbachen Zirkuluan Berlinen, lotura sakonak zituzten, pertsonalak eta teorikoak, Vienakoekin.
|
|
|
Varsoviako logika eskola indartsua —Ajdukiewicz eta Tarski ziren buru ezagunenak— vienarren tesiez oso interesatuta agertu zen. Estatu Batuetan ere, bertako filosofia pragmatista gorabehera, gauza bera
|
gertatu
zen, batez ere Charles W. Morris, Ernest Nagel eta Willard v.O. Quineren harrera ikusi eta gero.
|
|
|
Schlicken hilketa arraro xamar hau film batekoa bailitzan
|
gertatu
zen, Vienako Unibertsitatearen hall aren eskailera dotoreetan bere bulegora zihoala. Tiroka hil zuten.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan
|
gertatzen
zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
erabat salbu sentitzeko esperientzia dei daitekeena. " Salbu nago, ezerk ez dit minik egingo, edozein gauza
|
gertatu arren
" esateko joera ematen digun egoera mentalaz mintzatzen ari naiz. Orduan, utz iezadazue esperientzia hauek bururatzen, bada, nire ikuspegitik, argitu nahi ditugun ezaugarriak zehatz mehatz erakusten dituzte eta.
|
|
|
Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako edukiko. Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk
|
gertatzea
eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala.
|
|
|
Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako edukiko. Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza
|
gertatuta
ere salbu nagoela esateak. " Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, aipatu dizkizuedan hiru esperientziek (eta beste batzuk gehi nitzakeen) nolabait berezko, erabateko balioa dutela iruditzen zaie sentitu dituztenei, niri adibidez. Baina esperientziak direla badiot, dudarik gabe gertakariak dira; han eta momentu hartan
|
gertatu
dira, epe batez iraun dute eta ondorioz deskriba daitez
|
|
|
Gehitu zuenez, espazio antolaketa jakin baten kolore bereziak ez dira" sintoma" hutsak sintoma hauek dituenak ere" ederra izatea" deitzen dugun kualitatea baduela esateko. Hau
|
gertatuko
litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren".
|
|
|
Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin duela bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik hura edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia. Azaldu zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten ari den unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen ari zela esateak" ez du ezer esaten barre egiten ari zen unean
|
gertatutakoari buruz
".
|
|
|
Izan ere, ohitura oinarritzen zuen hutsegitea ezagutu ondoren, gizakiak ohitura uztea
|
gerta
daiteke —eta gaur maiz gertatzen da— Baina kasu hori bakarrik gertatzen da, gizakiak bere portaera utz dezan hutsegitea atzematea nahikoa denean. Baina herri baten erlijiozko ohiturei dagokienez ez da hori gertatzen eta, horregatik, hemen ez dago inolako hutsegiterik2.
|
|
|
Izan ere, ohitura oinarritzen zuen hutsegitea ezagutu ondoren, gizakiak ohitura uztea gerta daiteke —eta gaur maiz
|
gertatzen
da— Baina kasu hori bakarrik gertatzen da, gizakiak bere portaera utz dezan hutsegitea atzematea nahikoa denean. Baina herri baten erlijiozko ohiturei dagokienez ez da hori gertatzen eta, horregatik, hemen ez dago inolako hutsegiterik2.
|
|
|
Izan ere, ohitura oinarritzen zuen hutsegitea ezagutu ondoren, gizakiak ohitura uztea gerta daiteke —eta gaur maiz gertatzen da— Baina kasu hori bakarrik
|
gertatzen
da, gizakiak bere portaera utz dezan hutsegitea atzematea nahikoa denean. Baina herri baten erlijiozko ohiturei dagokienez ez da hori gertatzen eta, horregatik, hemen ez dago inolako hutsegiterik2.
|
|
|
Izan ere, ohitura oinarritzen zuen hutsegitea ezagutu ondoren, gizakiak ohitura uztea gerta daiteke —eta gaur maiz gertatzen da— Baina kasu hori bakarrik gertatzen da, gizakiak bere portaera utz dezan hutsegitea atzematea nahikoa denean. Baina herri baten erlijiozko ohiturei dagokienez ez da hori
|
gertatzen
eta, horregatik, hemen ez dago inolako hutsegiterik2.
|
|
|
Eta azalpena ez da inola ere hemen gogobetetzen gaituena. Frazer Nemiko basoaren erregearen historia kontatzen hasten denean, sentitzen duen eran egiten du hau, eta hemen zerbait arraro eta ikaragarria
|
gertatzen
dela nahi digu guri sentiarazi. Baina" zergatik gertatu da hau?" galderari egokiro hurrengoa erantzun behar diogu:
|
|
|
Frazer Nemiko basoaren erregearen historia kontatzen hasten denean, sentitzen duen eran egiten du hau, eta hemen zerbait arraro eta ikaragarria gertatzen dela nahi digu guri sentiarazi. Baina" zergatik
|
gertatu
da hau?" galderari egokiro hurrengoa erantzun behar diogu: ikaragarria delako.
|
|
|
Haur baten adopzioa amak haurra bere soinekoetatik atereaz
|
gertatzen
bada, orduan ergelkeria da hemen hutsegite bat dagoela sinestea, amak seme alaba batez erditu dela uste duela pentsatuz4.
|
|
|
—Aise imajina dezakegu, adibidez, tribu baten erregeak begi guztien bistatik kanpo izan behar duela, baina baita tribuko gizaki bakoitzak ikusi behar duela ere. Egiaz, azken hau ez da gutxi gorabehera kasualitatez
|
gertatuko
, baizik eta jendeari erakutsia izango zaio. Agian inork ez du hura ukitzeko baimenik, baina agian guztiek ukitu behar dute.
|
|
|
Hurrengoa esan nahi dut: lazgarrikeria, sakontasuna, ez da ohituraren historia modu honetan garatzea, izan ere, agian ez baita modu honetan garatu; ezta agian edo
|
gertatzea
ere, baizik eta niri hori suposatzeko oinarriak ematea. Izan ere, nondik datoz giza sakrifizioen sakontasuna eta lazgarrikeria?
|
|
|
Zozketa pastel baten erabileraren bidez
|
gertatzea
lazgarria da bereziki (ia musu baten bidezko saldukeria bezala) eta modu lazgarri honetan hunki gaitzan oso garrantzitsua da berriro ere halako ohituren ikerketarako.
|
|
|
Baina ez da horrela. Bada, biktima salbatzen duenak irabaziko duela prestatuta egon arren, hala eta guztiz ere, antzezpen dramatiko batek ez duen izaeraren gehigarri bat dauka
|
gertatutakoak
beti. —Baina, oso antzezpen hotza izan arren, kezka handiz geure buruari hurrengoa galdetuko genioke:
|
|
|
—Baina, oso antzezpen hotza izan arren, kezka handiz geure buruari hurrengoa galdetuko genioke: zer
|
gertatzen
da antzezpen honetan?; zein da bere zentzua?! Eta, edozein interpretazio alde batera utzirik, antzezpen honek kezkatu ahal izango gintuzke zentzurik ezarengatik.
|
|
|
Suaren bidez gauzak erabat hondatzeak (apurtzean, urratzean
|
gertatzen
ez den bezala) gizakiei atentzioa eman behar izan die.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 365 orr.27 Horrek adieraziko luke hemen, funtsean, egia bat dagoela eta ez superstizio bat. (Egia esan, zientzialari ergelaren aurrean erraza da kontraesanaren espirituan erortzea.) Baina arazorik gabe
|
gerta
daiteke erabat depilatutako gorputzak geure buruarekiko begirunea galtzera eramatea. (Karamazov anaiak.) Dudarik gabe, gure begien aurrean duintasunik gabe eta lotsagarri uzten gaituen gorputz ebaketak geure burua defendatzeko gogoa ken diezaguke erabat.
|
|
|
Erantzuna hauxe dateke: ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu askotan, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera
|
gertatu
egiten baitzen benetan, tarte handiagoz edo txikiagoz, hura ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago, beti etorriko da erakarri nahi den gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Baina eztanda etikoa ez zaigu maiz
|
gertatzen
. Wittgensteinen esanetan:
|
|
|
Beti tragikoa da hizkuntza bat hiltzear egotea. Baina ez dago ezer egiterik hori
|
gerta
ez dadin. Tragikoa ere bada gizon baten eta emakume baten arteko amodioa hiltzear egotea, baino ez dago ezer egiterik.
|
|
|
Tragikoa ere bada gizon baten eta emakume baten arteko amodioa hiltzear egotea, baino ez dago ezer egiterik. Hori da
|
gertatzen
dena hiltzear dagoen hizkuntza batekin. Baina zerbait lortzen da izenak gaelikoz jarriz:
|
|
2001
|
|
|
Dimentsio ekonomikoaz ari gara, gutxieneko garapen puntu batera iritsi diren gizarteetan bederen, lanaren banaketa teknikoari lotuta azaltzen dena. Lanaren banaketa honek talde sozial ezberdinei dagozkien eginbeharrak finkatzen dituenean, lanaren banaketa sozialaz ere hitz egin genezake;
|
gerta
liteke talde sozialen arteko banaketarik ez egotea ere (utopia komunistak).
|
|
|
Jainkotasunak sortzen duen integrazioa, lau gradutan gauzatzen dena —jainkotasuna, olerkaria, rapsoda, publikoa—, desberdindu gabeko integrazioa da, hau da, integrazio horren parte hartzaileak berezitasun gabeak dira, eta ez dute jokaerarako askatasunik, beraien ordez jardunean dabilen masa baten zenbaki huts bat besterik ez bailiran. Ez dira beraien inguruan
|
gertatzen
diren prozesu sozialak ulertzeko gai. " Imanaren" irudia erabiltzen da hemen:
|
|
|
Honelaxe, Musak batzuk inspiratzen ditu, eta ondoren, inspiratu hauetaz baliatuz, beraien menpe dagoen katea eratzen da, kate hau inspiratuta gelditzen diren beste batzuek osatzen dutelarik. Izan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu
|
gertatzen
zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira.
|
|
|
Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei
|
gertatzen
zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote haiek, bederen.
|
|
|
Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan
|
gertatzen
zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote haiek, bederen.
|
|
|
Sok. Eta zer
|
gertatzen
da gai berei buruz gauza berak esaten ez badituzte. Neurri batean, esate baterako, igarleen arteari buruz hitz egiten dute Homerok eta Hesiodok.
|
|
|
Sok. Baina, zer
|
gertatuko
litzateke zu igarlea izan eta benetan bi olerkariek modu berdinean esandako gauzei buruz azalpenak emateko gai izango bazina. Jakingo al zenuke modu ezberdinean esandako gauzei buruz ere azalpenak ematen?
|
|
|
Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere
|
gertatzen
den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoa baizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tiniko19, berak inoiz ere ez baitzuen gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan ederrena agian, berak dioen moduan" Musen aurkikundea" besterik ez.
|
|
|
Erantzun iezadazu, bada, lehen egin behar nizun galderari. Uste duzu teknika guztiekin gauza bera
|
gertatzen
dela, hau da, teknika baten bidez gauza batzuk ezagutzen ditugula baina beste baten bidez, ordea, ez, hirugarren baten bidez beste batzuk ezagutuko genituzkeen moduan, lon.
|
|
|
Sok. Eta zer
|
gertatzen
da Homerok dioenean Nestorren ohaidea den Hekarmedesek zauriturik dagoen Makaoni
|
|
|
Sok. Eta zer
|
gertatzen
da Homerok honakoa dioenean: " Bera, hondoraino iristen zen berunezko masa baten antzera; eta bera, zelaiko idi baten adarraren antzera suhartasunez jaitsi zen hondoraino, arrain aseezinei kaltea eramanez".
|
|
|
18 Koribanteak: Zibelesko apaizak ziren, eta bakanteen orgietan
|
gertatzen
zen antzera, zenbait melodien eraginez eroaldi antzeko batean sartzen ziren.
|
|
|
Bere ugalkortasuna: lehoia milaka aletan mamitzen da, horietako bakoitza aurrez aipatu dugun eskasia tartearekin; berdin
|
gertatzen
zaio pertsonari.
|
|
|
Ikusi dugun legez, mundu sentikor, matematiko eta idealaren artean oinarritze antolamendu zorrotza dago, mundu hauetako bakoitza hurrengoan oinarritzen baita. Honekin, oinarritze lanak egiten dituena oinarrituarekiko berezkoa, barru barrukoa eta funtsezkoa dela esan nahi dugu, kontrakoa
|
gertatzen
ez delarik. Honela, Platonek alderantzizko asimetria bat dagoela pentsatzen du:
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan
|
gertatzen
den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
Honelaxe, Musak batzuk inspiratzen ditu, eta ondoren, inspiratu hauetaz baliatuz, beraien menpe dagoen katea eratzen da, kate hau inspiratuta gelditzen diren beste batzuek osatzen dutelarik. Izan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu
|
gertatzen
zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek18 dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira.
|
|
|
Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek18 dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei
|
gertatzen
zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote haiek, bederen.
|
|
|
Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek18 dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan
|
gertatzen
zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote haiek, bederen.
|
|
|
• Bigarren analogiak dio: " Aldaketa guztiak kausa eta efektua elkarlotzen dituen
|
legearen arabera
gertatzen dira" (B232 (E212)). Kausalitatea, beraz, segidan ematen den aniztasunaren sintesia da.
|
|
|
Eta gainera Humek kausalitatearen legeari egindako kritika gainditzen da, kausalitatea ez baita gauzen arteko elkarketa subjektibo soil bat, ohituraz edo ontzat ematen dena. Erregela honek, gainera, denbora berean
|
gertatzen
diren gauzentzako ere balio du. Burdinazko bola burkoaren gainean badago, zulotxo bat sortuko da burkoaren forma lauan.
|
|
|
Lurra hemen eta Ilargia han ikusten ditut, edo alderantziz, Ilargia han lehenik eta gero Lurra. Hautemapen hauek ez dira une berean
|
gertatzen
, baina Lurra eta Ilargia une berean direla esaten digute. Horretarako oinarria komunitatearen ideia da, hau da, objektuok elkarrekintzan edo elkar harreman dinamikoan daudela.
|
|
|
Ahalgarritasun errealaz ari gara, beraz, esperientziaren aurrerapenean aurki ditzakegun objektuak interesatzen zaizkigu eta. Honenbestez, planeta baten higidura bitxia ezagutzen ez den beste baten eraginaren bidez argitu ahal izango dugu, hori esperientziaren barne
|
gerta
daitekeen kasua baita, baina inolaz ere ez deabruren baten eragina erabiliz.
|
|
|
Helbururik gabeko helburutasunaz hitz egingo du Kantek. Eskematizazioan denboraren eraketa transzendentala
|
gertatzen
dela ikusi dugu, baina orain hau ez dago aurredeterminatua eta ez da ordena berezi bat finkatzen, baizik eta eskematizazio irekia da, irudimen askeak sortzen duena.
|
|
|
Beraz, ez da begiak zorroztuz edo arrazoiketa arretaz jarraituz desagerrarazi dezakegun ilusioa. Makila uretan sartzean okertzen da, badakigu benetan ez dela horrela
|
gertatzen
, baina ezin dugu bestela ikusi. Ezagutzaren baldintza subjektiboa objektuaren ezagutzatzat hartzean datza ilusioa.
|
|
|
Paralogismoak inferentzietan
|
gertatzen
diren hutsegite formalak dira. Paralogismo transzendentalen gaia nia izango da, edo apertzepzio transzendentala, kontzientziaren batasun transzendentala.
|
|
|
Begiarekin berdina
|
gertatzen
da, ikusmenaren jatorria da eta beraz ez da ikus eremuko objektu bat gehiago. Wittgensteinek esan zuen gerora subjektua ez dela munduko osagaia:
|
|
|
Inferentzia hipotetikoetatik antinomiak sortzen dira. Hemen arrazoimena agerpenen sintesi objektiboa lortzen saiatzen da eta tesi baten eta antitesi baten aldeko arrazoiak daudela
|
gertatzen
da; arrazoimena bere buruarekin gatazkan gertatzen da. Tetika irakaspen dogmatikoen ezarpen soila litzateke; antitetika ez da irakaspen hauen ukapen soila, baizik eta itxuraz dogmatikoak diren ezagutzen arteko gatazka, non ezerk ez duen egiantzekotasun handiagorik.
|
|
|
Inferentzia hipotetikoetatik antinomiak sortzen dira. Hemen arrazoimena agerpenen sintesi objektiboa lortzen saiatzen da eta tesi baten eta antitesi baten aldeko arrazoiak daudela gertatzen da; arrazoimena bere buruarekin gatazkan
|
gertatzen
da. Tetika irakaspen dogmatikoen ezarpen soila litzateke; antitetika ez da irakaspen hauen ukapen soila, baizik eta itxuraz dogmatikoak diren ezagutzen arteko gatazka, non ezerk ez duen egiantzekotasun handiagorik.
|
|
|
Denborari eta espazioari aplikatuko zaio lehenik. Denboraren kasuan garbi dago ilarak osatzeko oinarri egokia dela; espazioak ez dirudi hasiera batean, baina espazioaren sintesia segida batean
|
gertatzen
denez, hau egokia izango da. Bigarren, espazioan dagoen errealitateari aplikatzen zaio, hots, materiari.
|
|
|
Antitesiaren arabera munduan ez dago askatasunik, eta
|
gertatzen
den guztia izadiaren legeen arabera gertatzen da. Batetik, lehen izadiaren hasiera matematikoa denboran eta espazioan ezinezkoa bazen, orain hasiera dinamikoa ere ez da izango.
|
|
|
Antitesiaren arabera munduan ez dago askatasunik, eta gertatzen den guztia izadiaren legeen arabera
|
gertatzen
da. Batetik, lehen izadiaren hasiera matematikoa denboran eta espazioan ezinezkoa bazen, orain hasiera dinamikoa ere ez da izango.
|