|
2013
|
|
|
Legeria eta kristautasuna ez ziren gatazkan aritu, edo, behintzat, gutxitan aritu ziren halakoetan. Esate baterako, Augustoren lege batek zelibatua zigortu zuen, horrekin jaiotza tasa gehitu nahi zuelako herritarren artean; baina,
|
gero
, Augustok lege hori ezeztatu egin zuen. Dena den, orokorrean, garai paganoetako zuzenbide pribatuak eraldaketa gutxi behar izan zituen, Inperio kristauari egokitzeko.
|
|
|
Gobernua
|
gero
eta burokratikoagoa egin zen, eta orobat gertatu zen prozedura juridikoarekin. Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen:
|
|
|
Alabaina, iudexa aditu ez zenean, horrek epaia emanez
|
gero
, epai horren aurka ezin zen gora jotzerik aurkeztu. Historian zehar, aditu ez zen horren erabakia alternatiba moduan itxuratu zen, ordaliaren emaitzan oinarritutako erabakiari begira.
|
|
|
Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa. Are gehiago, Tertulianok, Elizako lehenengo aitak, jurista moduan hasi zuen bere karrera, baina
|
gero
bertan behera utzi zuen ibilbide hori.
|
|
|
zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak
|
gero
formalismo gutxiago izatea eskatzen bazuen, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
Lehen esan bezala, Constitutio Antoniniana deiturikoaz geroztik, Inperio osora hedatu zen herritasuna. Horrekin batera, gobernu zentralak
|
gero
eta kontrol gutxiago ezartzen zuen probintzien gainean. Bi gertaera horiek eragin zuten zuzenbide erromatarra orduko alderdi guztietan bera ez izatea.
|
|
|
Orain, berriz, zuzenbidea zatikatutako sistema bihurtu zen, eta, gainera, probintziaz probintziako zehaztasunak barruratzen zituen. Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz
|
gero
bederen. Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte.
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura
|
gero
eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi zion zentro administratibo eta militar izateari. Alabaina, hiri horrek egundoko balio sinbolikoa zuen, antzinako tradizioek halaxe agintzen zutelako, senatua oraindik han zegoelako eta aita santuaren egoitza ere,
|
gero
eta garrantzi handiagoa zuena, bertan zegoelako. Arpilaketaren berria Inperio osoan zehar barreiatu zen.
|
|
|
Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko.
|
Gero
, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen; egin eginean ere, zati esanguratsu batzuek bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko. Duela gutxiko ikerketek, testuen azterketa informatikoetan oinarritutakoek, gehiago zehaztu dituzte Bluhmeren ondorio horiek.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez
|
gero
, gure burura beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Politikaren ikuspuntutik ere bilakaera gertatu zen: lehenengo, monarkia izan zen;
|
gero
, errepublika; eta, azkenik, Kristau Aroa hasteko zegoela, inperio bihurtu zen. Denboraldi horretan, zuzenbide erromatarra moldatu egin zen, gizarte errealitate aldagarri horretara egokitzeko; baina, une oro, zuzenbide berak iraun zuen, horixe baitzen erromatarren bizimodu goiztiarrean eratutakoa.
|
|
|
Ondorenez, familiaren jabego guztia bateratuta zegoen, eta familiaren baliabideak, osotasunean, indartu egiten ziren. Praktikan, beraz, esklaboak edo semeak lapurreta eginez
|
gero
, edo lesio pertsonala eraginez gero, biktimak demanda jartzen zuen familiaburuaren aurka, horrek bakarrik asebete zezakeela demandan eskatutakoa, familiako funtsekin. –XII Taulak?
|
|
|
erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez
|
gero
, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean. Eurek nahiago izanez gero, hartzekodunek zorduna hil zezaketen eta hura zatitan ebaki.
|
|
|
Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean. Eurek nahiago izanez
|
gero
, hartzekodunek zorduna hil zezaketen eta hura zatitan ebaki. Horren inguruan,. XII Taulak?
|
|
|
Formularen bidez, epaileak aukera zuen demandatua kondenatzeko, baldin eta zenbait alegazio frogatutzat jotzen bazituen; bestelako kasuetan, demandatua absolbi zezakeen. Behin pretoreak eta alderdiek formula finkatu eta
|
gero
, formula horri zigilua jartzen zitzaion. Horrela, epaileak, formula irekitzean, ziur jakin zezakeen formula hori manipulatu gabe zegoela.
|
|
|
Politika, gizarte eta ekonomiaren arloan izandako aurrerakuntzak
|
gero
eta eragin nabariagoa izan zuen herritar zirenengan; baina, orain, herritar izatea eta tokiko leialtasunei eustea bateratzeko modukoak ziren, betiere Erromaren nagusitasuna zalantzan jarri ezean. Probintzietako biztanle handizaleek berebiziko ahaleginak egiten zituzten Erroma guztion aberri erkide moduan aitortua izan zedin.
|
|
|
Zuzenbide pribatuak gizabanakoen arteko harremanak arautzen zituen. Lehenengo enperadoreen aburuz, zuzenbide pribatuan eskua sartuz
|
gero
, abantaila urriak jaso zitezkeen; eta, ondorenez, politika ona izan zitekeen zuzenbide pribatua iraunarazi eta garatzea, alferreko aldaketak egin gabe.
|
|
|
Aplikatu beharreko zuzenbidea idatzita zein idatzi gabe egon zitekeen, eta, horren arabera, erabilitako teknikak desberdinak izaten ziren. Errepublikako biltzarrak lege zehatza aldarrikatu eta
|
gero
, juristak lege horren testuaz arduratzen zirenean, edota pretorearen ediktuaz nahiz kontratu edo testamentu batez arduratzen zirenean, testuaren esaldi zehatzak interpretatu behar zituzten juristek, arazoak konpontzeko. Interpretazioarekin batera, denboran zehar pilatutako argudioak erabili behar zituzten.
|
|
|
Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek. Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion beste bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek beste batengandik zerbait jasotzen bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan haren betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta
|
gero
. Zenbait kasutan, pretoreak ulertzen zuen alderdiek elkarrekiko betebeharrak zituztela, bien artean egindako hitzarmenaren ondorioz.
|
|
|
Horren adibiderik argiena, beharbada, ondasunak saltzeko hitzarmena zen. Behin alderdiek baldintzarik gabe salmenta hitzartu eta
|
gero
, hau da, saltzaileak saldutako gauza ematea eta erosleak prezioa ordaintzea onartu eta gero, biek elkarrekiko betebeharrak bereganatzen zituzten.
|
|
|
Horren adibiderik argiena, beharbada, ondasunak saltzeko hitzarmena zen. Behin alderdiek baldintzarik gabe salmenta hitzartu eta gero, hau da, saltzaileak saldutako gauza ematea eta erosleak prezioa ordaintzea onartu eta
|
gero
, biek elkarrekiko betebeharrak bereganatzen zituzten.
|
|
|
Ulpianoren asmoari buruz, hainbat susmo izan daitezke; baina lana Constitutio Antoniniana deiturikoaren ostekoxe kaleratzea berez nahiko adierazgarria da. Ulpianoren asmoa zen, ziur asko, zuzenbide zibil tradizionala Inperioaren esku sartzeetatik babestea, eta, beharbada, zuzenbide hori herritar berriei aplikatu behar zitzaienez
|
gero
, herritar horiei baieztatzea zuzenbide zibila eta zuzenbide publikoa guztiz desberdinak zirela. Bereizketak berehalako ondorioak izan zituen.
|
|
|
Hori guztia zela eta, pretoreak kontu handiarekin aukeratzen zuen zein arazotan emango zuen agindu hori. Halako arazoak ziren, besteak beste, iruzurra; koakzioak; demandatzailea, epe laburrez eta zerbitzu publikoaren ondorioz, absente izan eta
|
gero
, bueltan aurkitzea bere lurraren edukitza beste inorkizan duela onustez, eta, preskripzioaren bitartez, hura bihurtu dela jabe; eta, orobat, demandatzailea, teknikaren ikusmiratik, heldua izanik, oraindik gazteegia izatea, zer egiten duen jakiteko.
|
|
|
V. mendeko lehenengo garaietako abokatu lanpetuek nahiago izan zuten, ahal izanez
|
gero
, halako kontsultarik ez egitea. Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako.
|
|
|
XV. mendearen amaieran, Europa osoan
|
gero
eta eragin handiagoa zuen bartolistek garatutako Ius Communek, eta, aldi berean, unibertsitate berriak eratzen ari zirenez, gero eta jurista gehiago hezi ziren ikasketa tradizionalen esparruan. Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea.
|
|
|
XV. mendearen amaieran, Europa osoan gero eta eragin handiagoa zuen bartolistek garatutako Ius Communek, eta, aldi berean, unibertsitate berriak eratzen ari zirenez,
|
gero
eta jurista gehiago hezi ziren ikasketa tradizionalen esparruan. Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea.
|
|
|
Aurrerantzean, ostera, zuzenbide pribatuaren barrena argiro bereizi ziren zuzenbide substantiboa, hau da, eskubide subjektiboen sistema, eta prozesu zibila. Logikari helduta, lehenengo eta behin pertsona bakoitzari legez dagokiona jakin behar da,
|
gero
hori lortzeko bideak eztabaidatu ahal izateko. Gisa horretan, ez da zuzena zuzenbide zibilaren azterketa hastea akzio eta prozedurak jorratuz.
|
|
|
Zenbaitetan errege legeriak ekarri zuen mugimendu hori. Espainian, konparaziorako,
|
gero
eta gehiago erabili ziren Zazpi Partidak izeneko testua, toki bakoitzeko berezitasunei aurre egiteko. 1567an lege berrien bilduma agertu zen, Bilduma Berria izenez ezagutuko zena, bederatzi liburutan antolatuta, Justinianoren Kodeari ekinez.
|
|
|
VIII. mendeaz geroztik, aldiz,
|
gero
eta nabariagoa zen zuzenbide erromatarrak zuzenbide germaniarraren gain zuen eragina; hala eta guztiz ere, testu erromatarrak oraindik ez ziren ulertzen. Lex Romana Curiensis izenekoa VIII. mendearen amaierako bilduma zen, Suitzaren ekialdean zegoen Rhaetiako biztanle erromanizatuentzat egindakoa.
|
|
|
Hori gorabehera, alderdi batek bere zuzenbide pertsonalari uko egin eta beste zuzenbidea aukera zezakeen, beste alderdiaren adostasunarekin. Eginera hori
|
gero
eta gehiago zabaldu zen, agian transakzio batean erkidego desberdinetako pertsonek parte hartzen zutenean printzipio pertsonalistak eragindako arazoak saihesteko.
|
|
|
553 urtean, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo urtean, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu behar zen. 568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta
|
gero
ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati batzuk ere ezagutu eta erabili ohi ziren.
|
|
|
Azkenean, aita santu Kalisto II.ak eta enperadore Henrike V.ak 1122.an sinatutako Wormseko Konkordatuari esker amaitu zen gatazka hori; horren oinarria izan zen aldez aurretik Ingalaterrako Henrike I.arekin hitzartutako akordioa. Konkordatuak bereizi zituen, batetik, artzainaren ofizio espirituala eta, bestetik, horren egoera, koroaren basailu feudal gisa; horrez landara, konkordatuak ezarri zuen artzainak gorazarre egin behar ziela enperadoreari eta horren ahal feudalei,
|
gero
aginte espiritualaren ikur ziren eraztuna nahiz makila jaso ahal izateko, elizaren lerrundegian beraren gainetik zegoenarengandik. Akordioa erdietsi bezain laster, hauxe idatzi zion aita santu Kalisto II.ak Henrike V.ari:
|
|
|
Bassianok zioenez, jendeak brokardo izenez ezagutzen zituen erregela horiek. Amaitzeko, eskolan bertan, edo, bestela arratsaldez, asti gehiago izanez
|
gero
, arazoaren gaineko eztabaida luzea hasi behar zen. Metodo horren bitartez, hasieran testu zehatzen gaineko eztabaidak egiten ziren, eta jarraian, eztabaida zabaltzen zen:
|
|
|
Metodo horren bitartez, hasieran testu zehatzen gaineko eztabaidak egiten ziren, eta jarraian, eztabaida zabaltzen zen: lehendabizi gai berdinaren inguruko testu garrantzitsuen gain, eta
|
gero
, zuzenbide osoaren gain.
|
|
|
Graziano monjeak 1140 urtea aldera Concordantia discordantium canonum izenekoa argitaratu zuenean, aldaketa esanguratsua gertatu zen, eta agintedun bilduma horren bitartez, ustezko kontraesanak konpondu ziren. Lehenengo bildumariek ez bezala, Grazianok aukeratutako testuen azalpenak eman zituen,
|
gero
Decretum izenez ezagutuko zen lanean sartzeko. Bilduma horrek lehendabiziko bilduma kanonikoak ordeztu zituen.
|
|
|
Berehala onartu zen kanonistek jorratu beharreko gai moduan, eta horiek glosaren metodoaren bidez egin zuten euren exegesia bilduma horren gain. Zuzenbide zibilarekin gertatu aldera, alabaina, zuzenbide kanonikoaren testuak
|
gero
eta ugariagoak ziren, aita santuek emandako dekretal berriak ere bilduma berrietan jaso behar zirelako.
|
|
|
1188 eta 1226 urte bitartean, aita santuek emandako dekretalen bost bilduma agertu ziren.
|
Gero
, 1234 urtean, aita santu Gregorio IX.ak dekretalen laburpenen bilduma luzea aldarrikatu zuen, eta horren oinarri izan ziren, neurri handi batean, antzinako bilduma horiek. Espainiako Raimundo Peñaforteko domingotarrak argitaratutako lana Liber extra izenez ezagutu zen, egon ere, Grazianoren Decretumetik at (extra) baitzegoen.
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez
|
gero
, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2). Kanonistentzat ez zen arraroa zuzenbide pribatuko jokaraua lehendabizi prozedurara ekartzea eta gero zuzenbide publikora.
|
|
|
Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2). Kanonistentzat ez zen arraroa zuzenbide pribatuko jokaraua lehendabizi prozedurara ekartzea eta
|
gero
zuzenbide publikora. Halako jokarau baten agintea azaltzeko, nahikoa zen hori nonbait agertzea, Justinianoren zuzenbidearen barrena.
|
|
|
Utrumque ius edo «zuzenbide biak» esamoldea erabili zen, sistema biak ikasi zituztenei emandako kualifikazio moduan. Halaber, bi sistemen arteko harremanak aipatzeko ere erabili zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala
|
gero
eta estuago bihurtzen ari ziren harremanak aipatzeko, hain zuzen. XIII. mendea aldera, sistema biak maila berean zeuden.
|
|
|
Unibertsitate berriaren arrakasta ziurtatzeko, enperadoreak agindu zuen bere mendekoek bertan ikasi behar zutela, eta ez, ordea, Bolognan. Hasieran, Siziliako erreinuan bakarrik aplikatu zen agindu hori, baina
|
gero
, Lonbardiako Ligarekin izandako liskarraren ondorioz, eta Bologna liga horretako kide izateagatik, bere agintepeko lur lonbardiarretako mendeko guztiei zabaldu zien Bolognan ikasteko debekua, baita Alemania eta Borgoinako mendekoei ere. Neurri hori tamalgarria izan zitekeen Bolognarentzat, baina beste behin ere aita santu Honorio III.aren esku hartzeari esker, debekua ezeztatu zen.
|
|
|
Bien bitartean, zuzenbide erromatar berriak bere ibilbideari ekin zion. Mendearen amaieran,
|
gero
kardinal bihurtuko zen Pedro Cardonakoak zuzenbide zibila ikasita erdietsi zuen bere jakituria, eta horretan, lehenengo katalan ezaguna izan zen; aldi berean, Kodean jasotako bi konstituzio greziar latinera itzultzeko gai ere izan zen (C.3, 10,1 eta 2). 1160 urtean, Erakundeen apparatus deitutakoa egin zen Reimsen; beharbada, Alberikok idatzi zuen hori, Bolognako glosagileen ordezkari hain garrantzitsu ez zen batek.
|
|
|
Horretara arautu ziren demandatuei eginiko epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak. Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak
|
gero
eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan eginiko lanen eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz joan zen, ezari ezarian. Lan horiek baliozkoak izatea bi sistemetako juristentzat, horixe zen helburua.
|
|
|
Lehendabiziko glosagileek onartu zuten ideia hori, hauxe gaineratuz: behin herriak botere legegilea enperadoreari eskualdatu ostean,
|
gero
ezin du berori ezeztatu. Azzok herriaren bi kontzeptu bereizi zituen:
|
|
|
Egin eginean ere, izugarrizko ahaleginak egin behar izan ziren printzea legeen agintetik at zegoelako ideia eta Digna voxaren teoria bateratzeko, azken horren arabera printzearen boterea mugatua baitzen. Testu batzuek azpimarratu zuten printzeak aginte mugagabea zuela, guztion onerako bidezko zeritzon moduan gobernatu nahiz legeak egiteko, eta juristek, batik bat boteretik hurbil zeudenek,
|
gero
eta maizago jo zuten halakoetara. Hortaz, ideia feudalaren ariora, printzearen eta bere basailuen arteko harremanak akordio baten ondoriozkoak ziren, alegia, gobernadoreak zituen botereen beste aldean betebeharrak zeudela zioen akordioaren ondoriozkoak, eta zuzenbide zibila ez zetorren bat ideia horrekin.
|
|
|
Aurretik esan dugun moduan, elizaren auzitegietan erabilitako zuzenbide kanonikoa jorratzen zutenen heziketa, eskuarki, zuzenbide erromatarrean oinarritu zen, eta zuzenbide hori
|
gero
eta gehiago ikusten zen zuzenbide unibertsal antzo. Erromako Inperio Santuaren mugen barruan, uler zitekeen zuzenbide erromatarra aipatzea, hori inperioko zuzenbidea baitzen; hala ere, gero eta gehiago jotzen zen zuzenbide horretara, baina ez horren aginte formalaren ondorioz, ezpada teknikaren aldetik askoz hobea zelako, eta ager zitekeen edozein aurkariren gainetik zegoelako.
|
|
|
Aurretik esan dugun moduan, elizaren auzitegietan erabilitako zuzenbide kanonikoa jorratzen zutenen heziketa, eskuarki, zuzenbide erromatarrean oinarritu zen, eta zuzenbide hori gero eta gehiago ikusten zen zuzenbide unibertsal antzo. Erromako Inperio Santuaren mugen barruan, uler zitekeen zuzenbide erromatarra aipatzea, hori inperioko zuzenbidea baitzen; hala ere,
|
gero
eta gehiago jotzen zen zuzenbide horretara, baina ez horren aginte formalaren ondorioz, ezpada teknikaren aldetik askoz hobea zelako, eta ager zitekeen edozein aurkariren gainetik zegoelako. Zuzenbide kanonikoarekin gertatu aldera, auzitegiek ez zuten aplikatu zuzenbide erromatarra bere horretan.
|
|
|
Zuzenbide zibilak, bada, kontzeptuen esparrua eskaini zuen, hots, interpretazio printzipioen multzoa; halakoek zuzenbidearen nolabaiteko gramatika osatzen zuten, eta bertara jo zitekeen beharrezkoa zen guztietan. Tokiko auzitegiak edo auzitegi feudalak euren zuzenbidea aplikatzen saiatu ziren lehenik eta behin, baina horrek ez bazuen eskaintzen irtenbide egokirik konpondu beharreko arazoari begira, auzitegiok zuzenbide erkidera jotzen zuten
|
gero
eta maizago. Hariari segiz, ohiturazko zuzenbidea indartu behar izan zenean, zuzenbide erromatarraren akzioak hartu ziren, ohiturazko zuzenbidean oinarritutako demandak sendotzeko.
|
|
|
Kasuan kasuko lekuan, erregearen ordezkariei agintzen zitzaien idazkian aipatutako demandatua erregearen epaileen aurrera eramateko, horrek demandatzailearen galderei erantzun ahal izateko. Demandan zenbait inguruabar zehazten ziren, eta halakoak frogatzeak demandatzailearen aldeko erabakia ekar zezakeen. Erregearen epaileek xehetasunez erabaki behar zuten alderdiek azaldutako egitateak bat zetozten demandarekin edo ez, eta jarraian, aditua ez zen epaimahai bati eskualdatzen zioten arazoa; tokiko hamabi gizonezkoek osaturiko epaimahai horrek erabakia hartu behar zuen, lekukotza guztiak jendaurrean entzun eta
|
gero
. Akzioa hasten zen, bada, ofizial publikoak jarritako demandarekin, eta horrek kontrola zitzakeen errege auzitegira helduko ziren gaiak; amaitu, akzioa amaitzen zen aditua ez zen epaimahaiak kasuan kasuko egitateen inguruan hartutako erabakiarekin.
|
|
|
Ingalaterrako zuzenbide erkidea bildu zen «Ingalaterrako lege eta ohituren gaineko latinezko tratatu» zelakora, eta hori Bracton izenez ezagutu zen. Tratatu hori 1230 urtea aldera idatzi zen lehenengoz, eta
|
gero
berrikusi zen. Horren oinarria errege auzitegien bildumak osatu arren, behin baino gehiagotan zuzenbide zibilaren kategoriak ere erabili ziren bertan, Azzoren Summa Codicisek eratorritakoak.
|
|
|
Pasarteok ikusita, bazirudien autoreak jurista moduan zuzenbide erromatarra barneratu zuela. Tratatuari esker, zuzenbide erkide jaioberriak gutxieneko egitura teorikoa erdietsi zuen,
|
gero
koherentziaz garatu ahal izateko.
|
|
|
Espainian, musulmanen nagusitasunak eragin handia izan zuen egoera juridikoan. Liber Iudicioruma, VII. mendeko lana, bisigodoei eta euren mende zeudenei hasieran aplikatu zitzaien zuzenbide erromatarraren lehendabiziko bildumetan oinarritu zen;
|
gero
, lan hori lurralde legeria bihurtuko zen, eta berorrek eskaini zituen geroko ohiturazko zuzenbidearen oinarriak. VIII. mendearen hasierako okupazio musulmanak penintsula osoa barneratu zuen, iparraldea eta Katalunia izan ezik, X. mendea bukatu arte.
|
|
|
Hasieran, ahaleginak egin zituen nobleen pribilegioak mozteko, eta bai nobleok, bai udalerriek ulertu zuten testu hori gehiegi aldentzen zela zuzenbide tradizionaletik. Emeki emeki aintzatetsi ziren testuaren dohainak; berebat, epaileen lanbide kualifikazioa zenbat eta handiagoa izan, epaileek
|
gero
eta gehiago erabiltzen zituzten Zazpi Partidak.
|
|
|
Orleanseko maisuek xehetasunez azaldu zituzten Corpus iurisaren zati guztiak, baina testuen jatorrizko hurrenkera goitik behera errespetatu nahi zutenez
|
gero
, ez ziren ahalegindu testu horien sistematika berrantolatzen. Zino Pistoiakoaren lanari esker, horien ikasketak Italiara zabaldu ziren; Zino olerkari noblea eta Danteren laguna zen, eta horrek herri zerbitzuaren eta irakaskuntzaren artean erdibanatu zuen bere karrera.
|
|
|
Bartolo 1313 edo 1314.urtean jaio zen Sassoferraton, Las Marcaseko herri txiki batean, eta 1357an hil zen. Hamahiru edo hamalau urte zituenean hasi zen zuzenbidea ikasten Perugian, Zinoren tutoretzapean;
|
gero
, Bolognara joan zen, eta bertan doktore bihurtu zen, hogei urte zituela. Epaile izan zen Todiko hiri txikian, baina arin sartu zen irakaskuntzan buru belarri, lehenengo Pisan eta gero Perugian, bertan hiltzeko.
|
|
|
Hamahiru edo hamalau urte zituenean hasi zen zuzenbidea ikasten Perugian, Zinoren tutoretzapean; gero, Bolognara joan zen, eta bertan doktore bihurtu zen, hogei urte zituela. Epaile izan zen Todiko hiri txikian, baina arin sartu zen irakaskuntzan buru belarri, lehenengo Pisan eta
|
gero
Perugian, bertan hiltzeko. Bizitza labur hori zuzenbidean murgilduta eman zuen, eta, horrexegatik, beraren lana oparoa izan zen oso.
|
|
|
Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz batzuez esanda, pertsona batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena.
|
Gero
beste lau liburu zetozen, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak. Gaiak jorratzeko hurrenkera Erakundeetan agertzen dena izan ez arren, kode horretako kategoria eta arau substantibo anitz erromatarrak dira, duda izpirik gabe.
|
|
|
XIX. mendeko Kode Zibilaren prototipoa, aldiz, zuzenbidea kodetzen ari ziren nazio guztiek kopiatu zutena, Frantziako Code civila izan zen, Holanda, Belgika, Italia zein Espainiako kodeen eredutzat hartutakoa. Zernahi gisaz ere, zientzia juridikoari edo juristek zuzenbidea interpretatzeari so eginez
|
gero
, Alemaniako eskola gailentzen da nabariro. Ikasleak tropelean joan ziren Alemaniako zuzenbide fakultateetara, XII. mendean Italian, XVI.ean Frantzian eta XVII.an Holandan gertatu bezala.
|
|
|
«Ingalaterrako zuzenbidea aztertu ostean zuzenbide erromatarra aztertzea izango litzateke, anabasa eta iluntasunak menderatutako inperio batetik irten eta ordena nahiz argitasuna nagusi diren tokira sartzea bezalaxe». 1845.urtean, Nathaniel Lindleyk(
|
gero
Lord Lindley izango zenak) Thibauten lanaren zati orokorra itzuli zuen, Introduction to the Study of Jurisprudence izenburuarekin.
|
|
|
Mendearen erdian Alemanian mugimendu bat sortu zen, zuzenbide erromatarraren azterketa «antzinako historia juridikoa»ren testuinguru zabalaren barruan kokatzeko. Ahalak eta leherrak egin ziren zuzenbide erromatarra antzinaroko beste zuzenbide batzuen inguruan
|
gero
eta zabalagoa zen informazioarekin lotzeko, batik bat Greziako hainbat legeekin eta Mesopotamiako zuzenbidearekin. Azken horren azterketaren oinarri izan dira arkeologoek egintza juridikoak biltzean aurkitu dituzten taulak.
|
|
|
XVII. mendearen erdian, alabaina, unibertsitateetan zuzenbide zibila toki bakoitzean ulertzen zen bezala jorratu behar zen; zuzenbide fakultateek, berebat, zuzenbide erromatarraren zein tokiko zuzenbidearen nazio osagaiak onartu zituzten. 1650ean Aboko unibertsitatean (Turku) irakaslea zen Michael Wexioniusek Suediako zuzenbide zibil erromatarra ikertzeko sarrera argitaratu zuen (Iuris civilis Sveco Romani); unibertsitate hori hasieran Finlandian zegoen,
|
gero
Suediaren zati bihurtzeko. Zernahi den ere, Holandako irakasleek garatu zuten nazio zuzenbidea beste inork baino gehiago, ikusi dugun moduan.
|
|
|
Azken autore erromatar holandarren eragina jaso zuen erromanista horrek bazter utzi zituen laburpen teknikak eta zuzenbide erromatarrari bete betean hurbiltzearen alde egin zuen. Horren Antiquitatum Romanarum syntagma izeneko lana 1719an argitaratu zen lehenengoz, eta
|
gero
hogei argitalpen egin ziren. Lan horretan, antzinako iturriak jorratu zituen, xehetasun interesgarri ugari aipatuz, baita zuzenbide erromatarraren kategoria zein figurak ere, Justinianoren Erakundeetako hurrenkerari eutsita; hori gorabehera, Heinecciusek gero ez zuen erakutsi kategoria horiek nola garatu ziren Justinianoren ostean edota nola lotzen zitzaizkion garai hartako zuzenbideari.
|
|
|
Horren Antiquitatum Romanarum syntagma izeneko lana 1719an argitaratu zen lehenengoz, eta gero hogei argitalpen egin ziren. Lan horretan, antzinako iturriak jorratu zituen, xehetasun interesgarri ugari aipatuz, baita zuzenbide erromatarraren kategoria zein figurak ere, Justinianoren Erakundeetako hurrenkerari eutsita; hori gorabehera, Heinecciusek
|
gero
ez zuen erakutsi kategoria horiek nola garatu ziren Justinianoren ostean edota nola lotzen zitzaizkion garai hartako zuzenbideari. Horren arrazoia, alabaina, ez zen izan Heineciusek ez zuela interesik garai hartako zuzenbidearen gain; kontrara, zuzenbide zibil modernoari, zuzenbide germaniarrari eta zuzenbide naturalari buruzko oinarrizko azalpenak ere argitaratu zituen beste alde batetik.
|
|
|
Jurista horien aburuz, zuzenbide erromatarrean agertzen ziren delitu guztiak hurrengo printzipio orokorrean laburbildu zitezkeen: norbaitek beste norbaiti kaltea eraginez
|
gero
, horien gaineko erantzukizuna izango du, doloz edo erruz jardun duenean. Hala ere, borondatezkoak ez ziren betebeharrek ere erantzukizun pertsonalak sorrarazi ahal zituzten, Justinianoren Erakundeetan kuasikontratuzko betebehar moduan sailkatutakoak, hain zuzen ere.
|
|
|
Thomasiusek ez zuen onartu zuzenbidearen eta moralaren arteko mugak lausotzea eta hauxe defendatu zuen: zuzenbide naturala gobernadoreari laguntzeko argudioek (consilia) osatzen dute, eta gobernadore horrek, nahi izanez
|
gero
, osagai hertsatzailea gehituko dio argudioari, zuzenbide bihurtzeko. Beste alde batetik, Wolffek zuzenbide naturalaren sistema matematiko osatua egin zuen, eginbehar moralen serieak erabilita; eginbehar horiek guztiak modu arrazionalean ondorioztatzen ziren, gizartean bizi direnek onartutako printzipio moral orokorretatik.
|
|
|
Aktenversendung deitutakoa ohiko bihurtu zenean, kasuan kasuko unibertsitateko zuzenbide fakultateari iritzia eskatzea orokortu zen. Kasuaren idatzizko espediente osoa bidaltzen zen fakultatera, horren gaineko iritzi kolektiboa emateko eskatuz;
|
gero
, auzitegiak ulertzen zuen iritzi horri ekin behar ziola. Irakasleen prestakuntza juridikoa hobea izateaz gain, uste zen euren jarduna guztiz inpartziala zela.
|
|
|
Auzitegi sekularrek euren erabakien arrazoiak azaltzen ez zituztenean, epaile bakoitzak berak aukeratutako erabakiak bildu eta argitaratzen zituen; horretara,
|
gero
eta errazagoa zen erabakiok inprimatzea. Grenoblen, Dauphinéko Parlamentuko epaile batek, Guy Papek, auzitegiaren erabakien bilduma egin zuen, 1490ean argitaratu zena, berori hil eta gero.
|
|
|
Auzitegi sekularrek euren erabakien arrazoiak azaltzen ez zituztenean, epaile bakoitzak berak aukeratutako erabakiak bildu eta argitaratzen zituen; horretara, gero eta errazagoa zen erabakiok inprimatzea. Grenoblen, Dauphinéko Parlamentuko epaile batek, Guy Papek, auzitegiaren erabakien bilduma egin zuen, 1490ean argitaratu zena, berori hil eta
|
gero
. Dauphine Droit écrit deitutakoaren eremu bat zenez gero, Paperen bilduman zuzenbide zibilaren nahiz kanonikoaren testuak ekarri ziren hizpidera, baita horiei buruzko iruzkinak ere.
|
|
|
printzea herriaren ordezkaria da, eta horren boterea herri borondatearen araberakoa izango da. Beraren ustetan, ostera, herriak erabateko boterea eman zion printzeari eta
|
gero
ezin zen hori ezeztatu (III.4) Horrenbestez, printzea legibus solutus izan behar zen, eta berak emandako legeek ere ezin zuten horren inguruko mugarik jarri. Neoeskolastiko espainiar horiek San Tomas Aquinokoak hasitako bideari eutsi zioten, Aristotelesen metodoaren eta zuzenbide erromatarren arteko batasuna garatuz.
|
|
|
ulerbidez, ezin daiteke aberastu inoren kaltetan (206); ezin eskualda daiteke, bakoitzak duena baino eskubide hobea (54); nork bere eskubidea egikarituzgero, ez da gordinkeriarik sortuko (55); norbaitek beraren erruz galtzen duenean zerbait, ulertzen da ez duela ezer galdu (203); baldintza berberetan, ulertu behar da edukitzailea dela alderdi hobea (128). Jurista klasikoek sorrarazi zituzten jokarau horietatik anitz erabaki zehatzen bat justifikatzeko, eta halakoak,
|
gero
, jokarau orokor bihurtu ziren, euren testuingurutik ateratzearen ondorioz bakarrik. Justifikatu behar ez ziren egiak adierazten zituztenez gero, ulertu zen halakoak agerikoak zirela, ingelesez adierazpen bat «it stands to reason that» (agerikoa da, logikoa da) aipamenarekin hasten zenean gertatzen zen bezala.
|
|
|
Justifikatu behar ez ziren egiak adierazten zituztenez gero, ulertu zen halakoak agerikoak zirela, ingelesez adierazpen bat «it stands to reason that» (agerikoa da, logikoa da) aipamenarekin hasten zenean gertatzen zen bezala. Zuzenbidea jakintzagai arrazional moduan aurkeztu nahi zutenek estimu handiz hartu zituzten jokarauok; erabili ere, printzipio orokor moduan erabili ohi zituzten,
|
gero
erregela bereziak ondorioztatzeko logikaren bitartez. Arean ere, jokarauok harrobi oparoa osatu zuten, eta filosofo moralek mende luzeetako agintea zuten argudioak atera zituzten bertatik.
|
|
|
pertsonak, gauzak eta betebeharrak. Gatibualditik ihes egin eta
|
gero
, Grotiusek iheslari politiko bezala eman zuen bizitza osoa, batez ere Frantzian, Suediako enbaxadore moduan jardunda.
|
|
|
Zuzenbide naturala Erromako zuzenbide zibilaren luzapen edo lorpen moduan aurkeztu zen. Azken horren ariora, hitz emate guztiak ez dira bete beharrekoak; zuzenbide naturalari helduta, ostera, hitz emate irmoa bete behar denez
|
gero
, tratatuei eutsi behar zaie, behin horiek sinatu eta gero. Jokaraua zen pacta sunt servanda.
|
|
|
Zuzenbide naturala Erromako zuzenbide zibilaren luzapen edo lorpen moduan aurkeztu zen. Azken horren ariora, hitz emate guztiak ez dira bete beharrekoak; zuzenbide naturalari helduta, ostera, hitz emate irmoa bete behar denez gero, tratatuei eutsi behar zaie, behin horiek sinatu eta
|
gero
. Jokaraua zen pacta sunt servanda.
|
|
|
Zuzenbide pribatuari dagokionez, Leydeneko beste irakasle batek, Johannes Voetek ezin hobeto laburtu zuen Holandako eskolak XVII. mendean eginiko lana Commentarius ad Pandectas deitutakoan; lan hori folioko bi liburukitan argitaratu zuen 1698an eta 1704an. Lehenik eta behin zuzenbide erromatarra azaltzen zen, eta
|
gero
, berriz, zuzenbide modernoa, izen ezagun guztiak aipatuta. Zuzenbide naturala, gehienbat Grotiusena, aipatzen zen, baina leku handirik eman gabe.
|
|
|
Eginiko froga guztiak idatziz jaso behar ziren. Azken buruan, bada, prozedura osoro idatzia jaio zen, eta horren maila teknikoa
|
gero
eta hobea zenez gero, berori behar bezala garatu ahal izateko jurista profesionalen esku hartzea behar zen. Unibertsitate heziketaren ondorioz, juristok bertan ikasitako zuzenbide zibila aipatzen zuten.
|