|
2003
|
|
|
urruneko bere Espainia hegitik Jerusalemera joan zelarik, ikusi zuen Palestinako fededunen artean ez zitzaiola begirune berdina eskaintzen grekoen hizkuntzari eta Siriakoari. Apezpikua beti grekoz mintzo zen, berak Siriakoa jakinik ere; lekuko hizkuntza uzten zion aldiz apezlagunari, honek egin
|
zezan
itzulpena. Bi mailatako hizkuntzak balira bezala Jainkoaren etxean.
|
|
2007
|
|
|
Frantsesez edo ingelesez, edota auskalo zein erdara motaz euskaldunok argitaratutakoa saritzeko aukera ere ireki dezagun betiko gaztelaniaren menpekotasuna gaindituz. Eta gauza bera egin
|
dezagun
itzulpenekin. Euskaratik beste hizkuntzetara itzulitako testuak ere sarigarri bihur ditzagun... edo jadanik ez du inork gogoan Mitxelenaren" Gure arbaso zaharren baratza" artikulu haren irakurketa?
|
|
2008
|
|
|
Egun euskarak hizkuntza teknologiako lehenengo 100 hizkuntzen artean baldin badago, neurri handi batean estrategia horri jarraitu izan zaiolako dela uste dugu. Estrategiaren erabileraren adibide gisa esan
|
dezakegu
itzulpen automatikoan denbora laburrean garatu ahal izan bada lehenengo prototipoa hainbat tresna berrerabili direlako izan dela, bai taldean aurretik sortutakoak (baliabide lexikalak eta morfologia), baita software libreko beste batzuk ere (erdaretarako analizatzaileak), modulu berri bakar batzuk soilik sortu behar izan ditugu eta horiek beste talde batzuekin garatu ditugu elkarlanean....
|
|
|
Zer dakar itzulpen automatikoak? Muga horiek ikusita, espero
|
dezakegu
itzulpen automatikoak gu itzulpenaren zati mekaniko (edo" mekanizagarri") horretatik askatzea, baina, itzulpen automatiko hori ona izan arren, ez du testua ulertuko; ez ditu beti zuzen konponduko anbiguotasunak eta testuak ez ditu xede hizkuntzaren aldaera jator batean sortuko.
|
|
2009
|
|
|
Badakit. Hor, beharbada, ETBk jar
|
lezake
itzulpen zerbitzuren bat. Edo ideia hobeak sortzen badira, hainbat hobeki.
|
|
2012
|
|
|
Glubbdubdrib, hitzari eman
|
niezaiokeen
itzulpen zehatzenaren arabera, Belagile edo Aztien irla da. Wight irlaren heren bat bezain handia da gutxi gorabehera, eta izugarri joria; guztiak aztiak diren leinu bateko buruzagiak gobernatzen du.
|
|
|
Azaldu beharra diot hemen irakurleari Batzar Nagusiaren dekretua hnhloayn hitzaz adierazten dela herri hartan, aholkua esan nahi duena, eman
|
nezakeen
itzulpen zehatzenaz; zeren eta han ez baita ulertzen izaki adimendun bati aginduak ematerik, baizik eta gomendio edo aholkuak bakarrik, ezin baitio inork adimenari desobeditu izaki arrazional izateko asmoari uko egin gabe.
|
|
|
Laburbilduz, beraz, esan
|
dezakegu
itzulpenaren sorkuntza ahalmenak zipriztinduta ageri zaizkigula Sarrionandiaren itzulpenetako orrialdeak ez ezik, baita itzultzaile klandestinoaren bestelako lanak ere. Izan ere, bere testuetan erabiltzen dituen birsorkuntza estrategia eta jolasen bidez, guztiz lausotzen du itzulpenaren eta sorkuntza originalaren arteko bereizketa, idaztea itzultzea dela eta itzultzea berriro idaztea dela gogoraraziz.
|
|
2015
|
|
|
Katalogo berean, Lars Bang Larsen arte teoriko eta komisarioak hauxe dio (nahi duenak errepara
|
dezala
itzulpenaren kaxkarrean):
|
|
2016
|
|
|
Hemen dituzue batzuk lantxo honen osagarri gisa. Goza
|
dezazuela
itzulpen bikain hau eta merezitako oihartzuna izan dezala gizartean, euskal herritarrek benetako, harribitxi, dugun liburu hau ezagutzeko edota, nahi izanez gero, eskuratzeko.
|
|
2018
|
|
|
Jartzen dituzten erreparoak behin eta berriz irakurri ahala jabetu nintzen arazoaz. Frankismoak euskarari kultur statusa ukatu eta hutsaren pareko kategoria aitortzen baitio, nekez onar
|
dezake
itzulpenak hizkuntza minorizatuari eransten dion balio positibo hori. Homologarritasuna.
|
|
|
Itzulmoldearekin edo itzulpen estrategiekin jarraituta, aipatzekoa da zentsura prozesuetan aurki
|
ditzakegun
itzulpenak ez direla beti hitzez hitzekoak; esaterako, Gandiagaren Hiru gizon bakarka liburuaren espedientean dauden itzulpenen arteko bat" Ez da hitzez hitz egindako itzulpena. Modu laburtuan biltzen ditu pasarte konfliktiboenak, baina hori ere 71 orrialderaino" (Torrealdai, 2000:
|
|
2019
|
|
|
Merkatuak eta instituzioak bere lanen harreran izandako jarrera neurtzeko kontuan har daitekeen beste parametro bat bere lanei egindako iruzkin kritikoen kopurua da. Osotara, kritiken hemerotekan 65 kritika zenba daitezke15 Aurrerago aipatu ditugun autore batzuekin konparatzen badugu, ikus
|
dezakegu
itzulpen eta kritika kopuruen artean alde handia dagoela zenbait idazleren artean: Bernardo Atxagak 78 kritika jaso ditu, Mariasun Landak 11, Patxi Zubizarretak 39 etab. Kritika kopuruei begiratuta, ikus dezakegu adibidez Atxagaren kasuan, itzulpenak kopuruz Saizarbitoriarenak baino askoz ere gehiago direla, baina kritikei begiratzen badiegu, ikus dezakegu 13 kritiken arteko aldea dagoela.
|
|
2021
|
|
|
Ez da berdina norberak ele bitan idatzi beharreko txosten baterako itzulpen automatikoa erabiltzea, laguntza gisa, edo enpresa bateko produktuen katalogo bat itzultzeko erabiltzea. Kasu horretan, teknologiak ez du mugarik, ematen diozun edozein testu itzuliko baitu; baina erabil dezagun teknologia zentzuz, eta, behar denerako, erabil
|
ditzagun
itzulpen zerbitzuak, tradizionalak, pertsonez osatutakoak.
|
|
|
Oro har, itzulpenaren balio literarioa ukatu egiten da Mujikaren historiografian ere, eta sarreran itzulpenei tarterik egingo ez diela dioen arren(" Nos parece improcedente el nombrar a una gran cantidad de autores, que en realidad no son sino traductores de obras extranjeras o bien simples acomodadores de temarios religiosos", 8), eskaini eskaintzen die tarterik. Sarri aurki
|
ditzakegu
itzulpenei buruzko adierazpide gutxiesleak; Sarako Etxeberriz ari denekoa, 15 adibidez, non sorkuntza literatura goratzeko, itzulpena ukatzen den. Xurioren lanak ere ildo berean iruzkintzen ditu, 16" itzulpenak baino" ez direla esanez, bertako estiloan egindakoak" badira ere".
|
|
|
Beraz, Juaristik itzulpenei buruz egindako aipamenak aurreko historiografietako aipamenekin erkatuta esan
|
dezakegu
itzulpenari buruzko ideia sistemikoagoa (baita soziologikoagoa ere) ageri duela, oro har.
|
|
|
Bada, ildo horretan, Rubio Tobarren ustez (2013: 123), jatorrizko testuan ikusezinak diren zenbait alderdi azalera
|
ditzake
itzulpenak; izan ere, itzulpena jarduera politikoa ere bada, hizkuntzaren, identitatearen eta kulturaren eraikuntza tresna, Venutik ondo adierazten duenez: bai itzulgaiak hautatzea, bai itzultzeko erabili beharreko estrategia diskurtsiboak aukeratzea lagungarri dira nazio identitateak sortzeko (Venuti, 2013:
|
|
|
Espainiako hainbat lekutan une berean argitaratzea Iberiar penintsulako hainbat hizkuntzatara itzulitako obrak edota gaztelaniara itzulita ez dauden obrak itzultzeko hautuak egitea, adibidez. Hortaz, Santanak (2015) zioenaren bidetik, baieztatu egin
|
dezakegu
itzulpenak funtzio ideologikoko tresnak izan daitezkeela gure eremuetan, bai desplazamenduaren alde egiteko, bai ezberdintasuna isilarazteko, bai ezberdintasuna gordetzeko eta ikusarazteko.
|
|
|
Etxeberriak (2012) konparatu egiten ditu, esaterako, itzulitako literatur testuak eta euskaraz sortutako literatur testuak: karakterizatu egiten 170 ditu bi corpusak, aztertu ahal izateko zer neurritan eragin
|
dezaketen
itzulpenek hizkuntzaren garapen lexikoan, morfosintaktikoan eta estilistikoan. Bada, Etxeberriak egindako zenbait ikerketaren argitan, itzultzaileek hiztegietako, gramatiketako... arauak gehiago zaintzen dituzte, eta ekidin egiten dituzte, ahal den neurrian, onartutako maileguak (2014); 88 bestalde, zehaztasunerako joera handiagoa dute itzultzaileek, Etxeberriaren beraren hitzetan (idem):
|
|
|
...zun dira bigarren milurtekoan agertutakoak; bada, esan dezakegu euskal itzulpen eremua eta literatura itzuliaren barne eremua egonkortzen ari diren garaian bikoiztu egiten direla fikziozko itzultzaileen agerpenak, edota itzulpenaren errepresentazioa hazten ari dela denborak aurrera egin ahala eta euskal literatura itzuliak osatzen duen barne eremua definitzen ari den heinean, eta, era berean, esan
|
dezakegu
itzulpena eta literatura bera definitzeko edo eremuan birkokatzen ari direla idazleak, edo posizionamenduak definitzen ari direla, oro har. Eremuen edo barne eremuen mugetan gertatu ohi diren borroka edo tentsioen isla da hori, nolabait.
|
|
|
12). Halaber, itzulpen ikasketen soziologia egitea ere beharrezkoa da, ikasketa arloa bera aztertzeak, esate baterako, argi egin
|
baitiezaieke
itzulpenaren instituzionalizazioarekin eta historiarekin lotutako alderdiei (Wolf, 2007: 25).
|
|
|
Hizkuntza hautuaren araberako eragileen pertzepzioak, jarrerak eta jardunak, esaterako, habitus nozioari jarraikiz azal daitezke. Habitus nozioaren bidez azal daitezke, halaber, zenbait eragileren posizio aniztasunak edo posizio aldatzeak; aldez edo moldez, horiek ere ezaugarritu
|
ditzakete
itzulpen aro jakinak, eta, hargatik, euskal literatura itzuliaren eremu garaikideko partaide diren euskal itzultzaileen eta idazleen habitusaren ezaugarri batzuk deskribatu ditugu lan honetan, datuak eskura izan ditugun etapetan. Ildo horretan, oso kontuan hartzekoa da euskal literatura itzuliaren eremuko zenbait eragileren kokapen aniztasuna:
|
|
2022
|
|
|
Jendea euskara ez ikastera eraman
|
dezake
itzulpenak?
|
|
2023
|
|
|
Interneten metatua den datu base ikaragarria baliatuz, konbinazio konplexuak egiteko gaitasuna duten beste programa frango agertzen dira, DallE, Craiyon, Midjourney bezalakoak, erranaldi batetik irudi bat sortzeko gai direnak. Nornahik balia
|
lezaken
itzulpen sistemak ari dira garatzen eta hobetzen, erran nahi dugun esaldi bat edo gehiago grabatu ondoan beste hizkuntza batean idatzirik edo abots batez itzulpena emaiten dutenak. Bozak aipatzerakoan, nornahiren botza sortzeko tresnak agertzen dira orain.
|
|
|
Horrek, ordea, ez du haren alde jokatzen, mami fidagarririk gabeko oskola baita. Botek ederki egin
|
dezakete
itzulpen lana puntu bateraino, baina produktu gordina eskaintzen dute, ez bukatua.
|