|
2001
|
|
|
euskara hizkuntza ahula da, eta aldamenean dituen erdaren aldean ez du indar nahikorik izango, ez orain ez denbora luze batean, haiekin lehian sartzeko. Era berean, uste dut euskaldunok nahiko zilegitasunik badugula gaur egun euskararekin inolako  harremanik ez dutenei eskatzeko, behingoz, uler
|
dezatela
euskararen normalkuntza arrazoiz eta tinko defendatzea bateragarria dela, guztiz bateragarria, jarrera moderno, liberal, kosmopolita eta demokratiko batekin.
|
|
|
Horrelakoetan, aski da, garbi minak joak daudenentzat, maileguen norabidea aldatzea (norabidea, noski baino noskiago adiskide zenak idazten zuenez, erdarazko," sentido" da, ez" dirección", deus baldin bada): erdaratik euskarara izan beharrean, usuenik gertatu denez, alda
|
ditzagun
euskaratik erdarara. Alabantza, esate baterako, alaba antza da, bistan dagoen arabera.
|
|
2002
|
|
|
Eta puntu hauei buruz ari garelarik, esan
|
dezagun
euskara eskasa erabiltzeak berarekin dakarrela, batzuetan, euskara on eta egokia baztertzea ere. Eta hemen berriz ere nire esperientziara joko dut, nire aurrean esan baitzion ama batek bere umeari oraintxe berean egingo dut edo holako zerbait.
|
|
|
Ez da, zoritxarrez, holakorik gertatzen, eta abertzale ez direnen artean euskaltzaleak ikusten ditugunean, euskaraz mintzo telebistan adibidez, orduan nabarmenago gelditzen da kontua, dagoen eskasia horretan norbaitek bere buruko kukulina ateratzen duenean. Zeren gutxi horiek bai esan
|
dezakete
euskara ere dutela" bere" hizkuntza, nola dugun guk, euskaltzale guztiok, erdara ere" gurea".
|
|
|
Ez gara, ordea, lanbrotik atera eta kontuak ez daude argi batere, nik dakidala. Jakina, batek esan
|
dezake
euskaraz ardura hartu izan duten hizkuntzalari guztiek antzeko kezkarekin ikusi dutela, azkeneko bi mendeetan gutxienez, euskararen etorkizuna. Baliteke.
|
|
|
hori euskal literatura da, baita ere: irakurleok gero eta itzulpen gehiago dugu eskura, munduko literatur ondarearen gero eta zati handiagoa irakur
|
dezakegu
euskaraz, eta horrek gure literaturgintzan ondoriorik izango ez duela pentsatzea zentzugabekeria litzateke). Eta eta abar.
|
|
2003
|
|
|
Euskarazko kognizio eta alokuzio indibidual nahiz publikorik gabe, gaitz du euskarak zulotik gora egitea. Elitearen isla mediatiko euskaldun barik, ze botere harreman gara
|
dezake
euskarak diglosiaren basamortuan. Inperialismo kulturala pairatzen du euskarak bere etxean bertan, eleaniztasun demokratikoaren izenean.
|
|
|
Liturgia eta parafernalia handiarekin jantzi gura izan dira erasook, lausotu nahi izan dira; baina eraso horiek  larriak izan dira, eta ari dira izaten. Beraz, euskaldunei ezagutu eta aitortutako eskubideek bakarrik babes
|
dezakete
euskara erdaren erasotik, euskalduna erdaldunen erasotik.
|
|
|
Gu, umetan, oso desobedienteak ginen, agindutakoa ez genuelako betetzen olgetan ibiltzearren, alegia gurago genuelako jolasa beharra baino. Euskararen aldeko balizko desobedientzia horrek ekar
|
beza
euskararen aldeko politika hobeagorik!
|
|
2006
|
|
|
Bale. Lana egin behar bada, egin
|
dezagun
euskaraz. Eta azkenik, bizi.
|
|
|
behar du. Eta" egin
|
ezazu
euskaraz" ez da arrazoi bat. Are gehiago:
|
|
|
Logikaren bideek ere gida
|
gaitzakete
euskararen ahaideen bila. Ikus dezagun, adibide gisa, azken urteotan zeresan handia eman duen hipotesi baten inguruko proposamena:
|
|
|
Badugu, ordea, errazagoa den beste aukera bat, eta agian mesedegarriagoa eta beharrezkoagoa. Utzi familia alde batera, eta bila
|
dezagun
euskararen lagunartea. Urrutiko ahaideak baino, askotan hobea da lagun onak izatea aldamenean.
|
|
|
Gazteagoa zinen orduan, eta ez zenekien behar bezain ongi zertan ari zinen. Orain, urteen orraztuarekin, saia zaitez 1986ko legearen irakurketa berria eta irekia egiten, eta estima
|
itzazu
euskarari legeak ekarri dizkion onura ugariak.
|
|
|
gora, beti gora, exijentzia maila handituz eta leloak pixkanaka sofistikatuz: hasieran," egin
|
ezazu
euskaraz" esaten genuen. Horri nahikoa iritzi noski, eta" egin ezazu euskaraz zuzen" izan zen hurrengoa.
|
|
|
hasieran," egin ezazu euskaraz" esaten genuen. Horri nahikoa iritzi noski, eta" egin
|
ezazu
euskaraz zuzen" izan zen hurrengoa. Baina hori ere ez zen nahikoa:
|
|
|
Baina hori ere ez zen nahikoa: " egin
|
ezazu
euskaraz zuzen eta senez" izan zen hurrengoa. Eta azkenean, hiztun idealaren definizioa taxutzeko balioko lukeen" egin ezazu euskaraz zuzen, senez eta egoki" lelora pasatu gara.
|
|
|
" egin ezazu euskaraz zuzen eta senez" izan zen hurrengoa. Eta azkenean, hiztun idealaren definizioa taxutzeko balioko lukeen" egin
|
ezazu
euskaraz zuzen, senez eta egoki" lelora pasatu gara. Eta ez baduzu hala egiten, erdipurdiko euskalduna zara.
|
|
|
Egin
|
ezazu
euskaraz!
|
|
|
Hori guztia traba ez den kasuetan," egin
|
ezazu
euskaraz" aise beteko dugun agindua, iradokizuna, proposamena edo dena delakoa da.
|
|
|
Egin
|
ezazu
euskaraz, zuzen
|
|
|
Komeriak, ordea," egin
|
ezazu
euskaraz zuzen" esaten digutenean hasten dira. Zer da" zuzen egitea"?
|
|
|
Egin
|
ezazu
euskaraz, zuzen eta senez
|
|
|
Egin
|
ezazu
euskaraz, zuzen, senez eta egoki
|
|
|
Baina utz ditzagun metaforak eta azal
|
ditzagun
euskara berreskuratzeko lanean, lan hori zabaltasun osoz ulertuta, sortutako absurdoak, zenbait adibide emanda, adierazi nahi dugunaren erakusgarri.
|
|
2008
|
|
|
Jaun andre azterlariok: jakin
|
ezazue
euskarazko profilik eta agiririk batere gabea naizela ni, eta ulermenean hagitz eskasa eta motza eta, beraz, ulermenaren ez oso zalea eta ia kontrakoa ere banaizela. Hortik pentsatu zertan zabiltzaten.
|
|
2009
|
|
|
Hizkuntza pluraltasuna aktiboki bere egiten duen gizartea dugu iparrorratz. Halako euskal gizartean soilik uste dugu aurki
|
dezakeela
euskarak behar beharrezkoa duen teilatupea, halako gizarte batean berma dezake hil edo bizikoa duen babesa. Horregatik gaude guztiz urrun, ezinago urrun," euskaraz eta kitto, Euskal Herrian gaude-eta" edo en castellano y punto, porque (también) el castellano es nuestro y todos nos entendemos bezalako ikusmoldeetatik.
|
|
|
Diglosia, zenbaitek hartzen duen moduan euskararen gaztelaniarekiko mendekotasunaren zentzuan hartuta, gainditu nahiko genuke, baina euskararen historiaren argitan eta bihar etzirako euskararentzat aurreikusi litekeen egoerarik baikorrenean ere, nekez kontsidera daitezke diglosia guztiak euskararentzat heriotza bide, hori baino gehiago salbamenerako leiho izan daitezkeenean. Honetaz aurrerago jardungo gara, baina jada esan
|
dezagun
euskararen normalizazioak behar duen hazkundeak ere bere erritmoak eta denborak eta ahalbideak behar dituela: ezer onik ekarriko ez lukeen itolarria da euskarak funtzio guztiak, toki guztietan gainera, goizetik gauera bete ditzakeelakoan hizkuntza politika egitea.
|
|
|
Titularra pribatua denean, gutxienez telebistaren barrutiko elebidunen portzentajearen neurriko presentzia izango du euskarak, inoiz ez gutxiagokoa, eta titularra publikoa denean (udal entitate bat, esate baterako), gutxienez %50eko tokia izango du euskarak, eta hortik gorakoa elebidunen portzentajea altuagoa baldin bada. Gutxieneko portzentaje horietatik gora erabil
|
dezakete
euskara telebistek, euskara hutsezko telebista egiteraino. Euskarari gutxieneko portzentajetik goragoko lekua egitea puntutan baloratu egiten da lehiaketan.
|
|
|
Erratzeko beldurrik gabe esan
|
dezakegu
euskarak tokiko telebistetan, hizkuntza kuoten sistemari esker, lortu duena abiapuntu bikaina dela telebisten munduan gaztelaniaren eta euskararen artean dagoen desoreka ikaragarriari aurre egiteko; oso abiapuntu aurreratua eta indartsua, ezbairik gabe. Pozgarria da hori, euskararen erabilera soziala indartzeko eta euskararekiko atxikimendua areagotzeko esparru garrantzizkoa izan baitaiteke tokiko telebistena.
|
|
|
Uztarri berean lotzea komeni den bi jardunbide dauzkagu: batetik, sendotzea jadanik hor dauden ETB1, ETB3 eta tokiko telebistak (orain daudenak eta, gerora, euskarari presentzia pisuzkoa emanez etorriko direnak); eta, bestetik, edozein telebistatan lekua izan
|
dezaketen
euskarazko edukiak sortzea eta merkaturatzea. Uste dugu lehentasunezkoa izango dela telebista edukiak euskaraz sortzeari bultzada handia emateko bideak irekitzea, euskarak hedabideetan lekua izan dezan.
|
|
|
Eta hizkuntza, guztiona denez gero, jar dezagun alderdikerietatik kanpo. (...) Ez
|
dezagun
euskara zatikatzaile diren indarrekin lot. (...) Indar egin behar dugu inork ere beretzat har ez dezan edo tresnakeriaz erabil ez dezan".
|
|
|
Abertzaleek, oso tonu kritikoa erabiliz, sarritan eskatzen diete euskal sozialistei Kataluniako sozialistek katalana defendatzen eta bultzatzen duten antzera defenda eta bultza
|
dezatela
euskara. Euskararen Legetik hasi eta Euskal Funtzio Publikoaren edo Euskal Eskola Publikoaren legeekin jarraituz, euskara babestu eta sustatzeko lege arau nagusien kontsentsuetan alderdi abertzaleekin batera parte hartzaile aktiboak izan badira ere, euskal sozialisten hainbat unetako jarrera politiko orokorraren argitan, salbuespenak salbuespen, esango genuke badutela arrazoirik abertzaleek sozialistei kritikoki eskaera hori egiterakoan.
|
|
|
Kontrako jarrerak elikatzen dituzten diskurtsoak ere bai baitaude plaza publikoan. Argitu
|
dezagun
euskararen eta hizkuntza bizikidetzaren aurkako diskurtsotzat, esplizituki edo inplizituki elebakartasun soziala aldarrikatzen duten mezuak baino ez ditugula kontsideratzen, hots, bi hizkuntzen estatus berdinkidetasunaren helburuaren zilegitasuna ukatzen dutenak. Deigarria da gaztelaniaren ondoan ingelesari lekua egiteko prest egonik, euskarari, ordea, bizi giro apalena ere ukatzen dion diskurtsoa nola eraiki dezaketen bakan batzuek, non eta euskararen lurraldean, non eta gehiengoak gizarte elebidunaren alde egiten duen erkidegoan.
|
|
|
Ausartu gaitezen definitzen hizkuntza trebetasun jakin batean gabezia izatea zer komunikazio eginkizunetan ez den erabakigarria. Zeren, adibidez, euskaraz mintzatzeko gai den baina mediku txostenak euskaraz idazteko gai ez den mediku euskaldun zahar eta euskaltzale batek... zer egin
|
diezaioke
euskararen normalizazioari. Kalte ala onura?
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan seme alaben %86k euskara jasotzen du etxean; %71k besterik ez, ordea, Nafarroan; eta %45era ez dira iristen Iparraldean. Erratzeko beldurrik gabe esan
|
dezakegu
euskararen hiru lurraldeen arteko alde hauek lurralde bakoitzeko herritarren atxikimendu maila ezberdinen erakusle direla.
|
|
|
Aipatu dugun bigarren faktoreari dagokionez, berriz, esan
|
dezagun
euskararen bilakaera sozial honen hauspo emaile izan den hizkuntza politikak elebitasuna izan duela helburu, ahalik eta orekatuena eta harmonikoena den elebitasuna, eta hizkuntzen arteko oreka sozial hori pixkanaka lortzeko elkarrengandik bereizezinak diren bi printzipio hauetan oinarritu da: batetik herritarrei hizkuntza eskubideak aitortzea eta errespetatzea, eta, bestetik, herri aginteei euskararen aldeko politika aktiboa egiteko obligazioa ezartzea.
|
|
|
Demokrazia eta autogobernu aldiko jardunari zilegitasuna ukatzea helburu dutenei oraingoan ez diegu hori egiteari utz diezaioten eskatuko, ez baita hau hain justu hartarako lekua. Errespetu osoz eskatuko diegu, ordea, hori eskatzeko bai baita hau leku aproposa?, arren utz
|
diezaiotela
euskara tresnatzat erabiltzeari autogobernuaren eta sistema demokratikoaren zilegitasuna ukatzeko, utz diezaiotela euskara hartarako instrumentalizatzeari eta euskararekin tresnakeria [23] egiteari (Villasante, 1988). Izan ere, euskal gizarteak eta herri aginteek euskara berrindartzeko egin duten ahalegin arrakastatsua interes politiko jakin batzuen zerbitzuan gutxietsi eta ezkutatzea ez baita justua ahalegina egin duen euskal gizartearekiko, eta ez baita batere mesedegarria, kaltegarria baizik, herritarren euskararekiko ilusioa eta atxikimendua areagotzeko.
|
|
|
Demokrazia eta autogobernu aldiko jardunari zilegitasuna ukatzea helburu dutenei oraingoan ez diegu hori egiteari utz diezaioten eskatuko, ez baita hau hain justu hartarako lekua. Errespetu osoz eskatuko diegu, ordea, hori eskatzeko bai baita hau leku aproposa?, arren utz diezaiotela euskara tresnatzat erabiltzeari autogobernuaren eta sistema demokratikoaren zilegitasuna ukatzeko, utz
|
diezaiotela
euskara hartarako instrumentalizatzeari eta euskararekin tresnakeria [23] egiteari (Villasante, 1988). Izan ere, euskal gizarteak eta herri aginteek euskara berrindartzeko egin duten ahalegin arrakastatsua interes politiko jakin batzuen zerbitzuan gutxietsi eta ezkutatzea ez baita justua ahalegina egin duen euskal gizartearekiko, eta ez baita batere mesedegarria, kaltegarria baizik, herritarren euskararekiko ilusioa eta atxikimendua areagotzeko.
|
|
|
Kontua da bi formak gordetzea eta erabiltzea, baina testuinguru ezberdinetan eta funtzio diferenteetarako. Forma errazagoa erabiliko duenak erabili dezala lasai, inongo gramatika inspektoreren errietaren beldur izan gabe, eta behin betiko uxa
|
ditzala
euskara makala eta landu gabea, dotoreziarik gabekoa, egiten ote duen irudipenak oro. Erabileraren mesedean izango da, segur.
|
|
|
Beraz, Estatuko administrazio periferikoaren hizkuntza errealitatea gizartearen errealitatearekiko oso atzean dago, nahiz eta hogeita hamar urte pasatu diren Konstituzioak euskararen ofizialtasunari atea ireki zionetik eta Gernikako Autonomia Estatutuak euskararen ofizialtasuna ezarri zuenetik. Europar adituek Estatuari eskatu diote beronen administrazio periferikoan berma
|
dezala
euskara lan hizkuntza moduan erabiltzeko gai den behar besteko langile kopurua.
|
|
|
Duela bospasei urte pentsaezina zen hainbat kontinentetako unibertsitateetan euskara ikasketak antolatzeko interesa piztuko zenik. Globalizazioaren mundu honetan, ingelesaren eta beste hiruzpalau hizkuntzaren eskutik guztia eta guztiok berdintzeko arriskua sumatzen den mundu honetan, arbaso euskaldunen ondorengoek izan ezik nork izan
|
dezake
euskara ikasteko eta euskal kulturaren berri izateko grinarik?: horra edonori sor dakiokeen galdera arrunt samarra.
|
|
2010
|
|
|
Ondorioz, euskararen inguruko eztabaida faltsuak (ezer ez dakartenak) eta demagogia partidistak gainditu behar ditugu. Euskal gizarteak hizkuntza gaitasun hobea izatearen aldeko apustua egiten du, hau da, gure gazteek, geroko gizon eta emakumeak izango direnek, normaltasun osoz erabil
|
ditzaten
euskara eta gaztelania, baita ingelesa ere. Gaikuntza horretan lehentasuna eman behar zaio berezkoa dugun eta oraindik gutxiengo batek dakien hizkuntzari:
|
|
2019
|
|
|
aurreiritzi hori administrazioa euskalduntzen hasi baino lehenagotik dator, eta egingo nuke maskaraturiko garbizaletasuna dagoela horren guztiaren atzean: zaindu
|
dezagun
euskara, kutsatu gabe, bere izaera txit aratzean.
|
|
|
Gisa honetako gaietan laburpen guztiak baldarrak izan ohi dira, baina saia nadin Printzearen mezua sotiltzen: gorde
|
dezagun
euskara bere puruan, dio Bonapartek, gorde dezagun kontaminazioetatik, hizkuntzalariek eta material ahalik kutsatu gabeena izan dezaten beren ikerketetarako. Euskalkiek gero eta harreman gutxiago izan elkarren artean, orduan eta aukera gehiago zientzialariek euskararen miraria uler dezaten.
|
|
|
askok esan du, zioen poetak, horrelako olerkari handi batek euskara salba dezakeela, baina, olerkari handi bat sor  tzeko, bidea egin behar da, olerkari handi bat ez da ezerezetik egiten, giroa behar du, konpainia behar du. Lizardiren koska ez zen literaturak salba ote
|
zezakeen
euskara, planifikazioa baizik, horretarako giroa sortzea eta lurra lantzea.
|
|
2022
|
|
|
Nik, aldiz, urkulluz eta satisfazioz esan
|
dezaket
euskara, gaztelania, katalana eta galegoa ezagutzen ditudala, are bizitza proiektu gisa ulertzen dudala lau hizkuntza horiek jakin, kultibatu, erabiltzea, eta beraz espainol erabatekoa naizela. Gabriel Arestik Tomás Meaberi eskainitako poemari kasu egiten badiogu, behintzat:
|