|
2000
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera eman behar diegu, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela, lehenik abertzaleek beraiek
|
euskara
goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe. Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea.
|
|
2003
|
|
|
Lehen aipatu dugun Jokin Zaitegi izan zen, uste dugunez, garai horretako lehena unibertsitatea eta euskara espresuki lotzen. Zaitegiren eta bere ingurukoen asmoa
|
euskara
goi mailako hizkuntza jantzia bilakatzea zen eta horretarako Greziako eta Erromako klasikoen testuen itzulpenari ekin zioten, nahiz eta ez ahaztu Einsteinen edo Theilard de Chardinen lanak ere euskaratu behar zirela. Bide horrek nahiz eta ez jarraitu erabat beste idazle batzuen purismoa, kritika gogorrak jaso zi tuen 1959an Joseba Intxaustiren eskutik.
|
|
2007
|
|
|
gizarte hau egoera diglosikoan bizi da (kasu honetan kontra diglosikoa):
|
euskarak
goi mailako lanpostuak lortzeko balio du (administrazioa= pribilegioa), erdarak aldiz behe mailako lanpostuentzako.
|
|
|
Euskarazko produkzio eta prosa zientifikoaren historia eta bilakaeraren inguruan oraindik ezer gutxi dakigun honetan, eta
|
euskarazko
goi mailako produkzioaren azterketa kuantitatiborik gabe (esaterako, Scientometrics eta tankera bertsuko aldizkarietan argitaratutako lanez ari naiz), euskarazko produkzioa ebaluatuko dela errealitate bat da. Ebaluazioaren bitartez euskarazko produkzioa kaltetu (edo gainbaloratu) nahi ez bada, beharrezkoak dira ikerketa espezifikoak, hausnarketa lana eta hizkuntza gutxitu baten bilakaera sozial zein linguistikoari egokitutako eta sistematizatutako irizpideak.
|
|
2008
|
|
|
Horregatik, Zurtzaingoa babestu ahal izateko aita santuaren bedeinkapena eta Espainiako erregearen baimena nahi zituen. Hau da, Azkueren aburuz, Errestaurazio garaiko Espainian, erakunde euskaltzale batek, nahiz ez izan «separatista» (ez baitzuen independentzia bilatzen baizik
|
euskara
goi mailan sustatzea) estatuaren errepresioa jasateko aukera guztiak zituen. Eta hori saihesteko aukera bakarra sistema beraren gainetik zeuden botereen bermea zen (erregea eta aita santua).
|
|
|
Alta, Azkuerentzat ere euskara haur hezkuntzan sartzeak zeukan lehentasun osoa. Nolanahi delarik, Oñatiko kongresuan finkatu ziren
|
euskara
goi maila batean erabil zezakeen erakunde baten oinarriak, hots, Euskaltzaindiarenak, hurrengo urtean, 1919an, sortuz. Azkuek hasiera beretik izan zuen euskaraz arituko zen Akademia bat sortzeko itxaropena.
|
|
|
Baina ditudan datuen arabera asmo honek ez zuen aurrera egin, eta, jakina, RIEV ere ez zen berpiztu. Hola bada,
|
euskararen inguruko
goi mailako ikerketak biltzen zituen gune bakarra, Azkuek urte hartan bertan berrireki zuen Euskaltzaindia izan zen, Tovarren proposamena baino hilabete batzuk lehenago. Erakunde haren barruan gertatuko zen zenbait urteren buruan beste aldaketa garrantzitsu bat:
|
|
|
Eta xede horietarako, hain zuzen, ezinbestekoa zen Akademiaren lana: erakunde horrek ahalbidetuko zuen
|
euskara
goi mailan erabiltzeko moduan normatibizatzea, lexikoan aberastuz eta eredu bateratu estandar bat ezarriz. Broussainek irakurria zuen Azkueren Prontuario?
|
|
|
Baina, euskara jaso hori adinean aurrera egiten den neurrian jaso litzateke. Beharbada, oso altu jarri diegu langa ikasleei
|
euskarak
goi mailako funtzioak bete ditzala erakustaldi saio azkarrean, hain da handia jauzia, etxeko eredutik eskolako eredura?. Ez gara konturatu, ordea, testuinguru formaletarako funtzioak betetzeko erregistro bakarra nahikoa dela, neutroa?, eta adinean gora egin ahala neutrotik jasorako jauzia egin ohi dela.
|
|
2009
|
|
|
Egitura, pertsonak, eta, esan dezadan bidenabar, baliabide teknikoak eta materialak, horiek ezinbestekoak baitira egun Euskararen Akademiak egin behar duen lana burutzeko, hots, Iker eta Jagon sailetan sakontzeko, eta, aldi berean,
|
euskararen
goi mailako ikerketa eta gizarteratze lana bideratzeko. Ez da Euskaltzaindia horretan bakarra.
|
|
2010
|
|
|
Funtsean, Aitzolen oinarri teorikoak bat zetozen esatean poemagintza baliagarria zela ezagupen metafisikoa lantzeko eta, aldi berean, etika jakin bat bideratzeko ere. Ildo horretan, Aitzolek olerki nazionala eskatzen zuen, nazio osoa harekin identifikatzeko modukoa,
|
euskarazko
goi mailako lan bat herriari ospea eta independentzia emango ziona. Jakina denez, lan hori azkenean egin zen, Orixek [21] egin zuen, beranduegi baina, Aitzolen asmoak bete ahal izateko.
|
|
2011
|
|
|
6.4
|
Euskarazko
goi mailako idazlanen saritzea 263
|
|
|
Bukatzeko, itzulpenen gainean ohartxo bat egin nahi genuke. Izan ere, aztertzen ari garen 80ko hamarkada honetan itzulpenak ez ziren
|
euskarazko
goi mailako produkzioaren% 5era heltzen. Kontuan hartuta esparru jasoan ari garela, horrek esan nahi du zientzia, jakintza eta goi mailako kultur erreferenteen (egile eta obren) euskaratzeaz dihardugula.
|
|
|
Hasierako urteetan bere argitaletxea nagusi zen, unibertsitate mailako euskarazko liburu produkzioaren gehiena berak ateratzen baitzuen. Baina 80ko hamarkadatik aurrera, unibertsitate mailako testugintza UEUtik kanpo ere ekoizten hasi zen, gero eta argitaletxe gehiagok kaleratzen zituzten mota honetako argitalpenak, eta horren ondorioz
|
euskarazko
goi mailako liburugintzak ondoko urteetan hazkundea ezagutu zuen. UEUren liburu produkzioa, berriz, urteetan nahikoa egonkorra izan da, eta ez du hazkunde aipagarririk izan.
|
|
|
Horrelako babesik edo trebakuntzarik jaso ez zuten ikasleek gorriak ikusi zituzten euskarazko ikasliburua prestatzean, eta gerora bertatik ez zen
|
euskarazko
goi mailako lan akademikorik sortu. Ikus, esate baterako, Medikuntza Fakultateko ikasleek Arnas aparatua izenburuko liburuan honetaz zer esan zuten 1980an:
|
|
|
6.4
|
Euskarazko
goi mailako idazlanen saritzea
|
|
|
Horrek eragin zuzen zuzena izan zuen goi mailako produkzioan, bai liburu zein aldizkarietan, eta azpiegituren aldetik izugarrizko aldea ekarri zuen aurreko hamarkadekin alderatuta.
|
Euskarazko
goi mailako komunikaziorako zirkuitua zabaldu zen, eta aurreko hamarkadetan UEU, Elhuyar eta abarren inguruan sortutakoa finkatu.
|
|
|
Administrazio publikoko eta unibertsitateko aldizkariek
|
euskarazko
goi mailako produkzioaren sakabanaketa areagotzen zuten. Jakintza arlo batean euskaraz prestatutako artikuluak gutxi izanik, nagusiki erdaraz argitaratzen ziren aldizkarietan are gehiago barreiatzen ziren.
|
|
|
Gainera, Etxebarria garai honetan bankuko kontseiluan zegoen, bertako idazkaria zen, azken hauteskundeetan Bilboko udaletxean zinegotzi postua lortu zuelako. Etxebarria kontseiluan egon zen tartean, euskararen aldeko ekimenak aurrera eramaten saiatu zen, besteak beste, aipatutako
|
euskarazko
goi mailako lan akademikoentzat sari bat sortzea.
|
|
|
Unibertsitatean euskararen presentzia oso urria izan arren,
|
euskarazko
goi mailako produkziorik (aldizkariak, liburuak, ikastaroak eta abar) bazen, baina euskal kulturgintzak ekoitzia (eta ez erakunde publikoek, administrazioek edo unibertsitateek). Hau da, Udako Euskal Unibertsitateak, Jakinek, UZEIk, Elhuyarrek eta beste batzuek bideratutako proiektuak.
|
|
|
Seminario de Filología Julio Urkijo edo «Julio Urkixo» Euskal Filologia Mintegia (aurrerantzean, Urkixo Mintegia) 1953 urtean sortu zen Donostian. Urkixo Mintegia, Gipuzkoako Diputazioaren babesarekin sortu eta
|
euskararen
goi mailako ikerketara bideratuta zegoen. Mintegiak 1950 urtean hil zen Julio Urkixoren omenezko izena hartu zuen.
|
|
|
Zientzialari eta ikertzaile euskaldunen bilgunea izan delako, hau da, komunitate zientifikoaren praktika bat ahalbidetu duelako bai udako ikastaroetan (eta bestelako ikastaroetan) bai argitalpenen bidez. Halaber, UEU unibertsitatean diharduten irakasle eta ikertzaile euskaldun askoren gertalekua izan da, bai ahoz, bai idatziz ere. Ikusiko dugunez, UEUk
|
euskarazko
goi mailako komunikazioaren esparrua trinkotzen eta finkatzen, ekarpen oso garrantzitsua egin zuen.
|
|
|
Gerraurretik zetorren sakoneko ideia zen:
|
euskara
goi mailako erregistroan erabiltzekotan, Euskal Herriari eta euskarari buruzko gaietara mugatu behar zela. Nonbait, ezinbesteko elementuak ziren, eta batak bestea inplikatzen zuen.
|
|
|
|
Euskarazko
goi mailako dibulgaziora zuzendutako aldizkariaren argitalpena. Euskarazko irakaskuntzaren oinarrizko beharrizanak asetzea.
|
|
|
Elhuyar aldizkaria zientzia eta teknika arloko
|
euskarazko
goi mailako lehen aldizkaria espezializatua izan zen. Hain zuzen ere, espezializazio horrek eraginda, proiektu horrek bazterra jo eta formula dibulgatiboa zuen beste aldizkari bati tokia utzi zion 1996 urtetik aurrera.
|
|
|
Hortaz, Etxenikerentzat, eta beste askorentzat, bere ikerkuntzaren emaitzak euskaraz ematea ez zen gauza «naturala», atzean eragile politikoak zeuden, baita baldintzapen linguistikoak ere. Beraz,
|
euskaraz
goi mailan aritzea, bereziki 70 eta 80ko hamarkadetan zientziaren esparrutik haragoko dimentsioa zuen jarduera aktibista zen.
|
|
|
Elhuyar Zientzia eta Teknika aldizkaria, aldiz, dibulgazio orokorra jorratuz publiko euskaldun zabalago batera heltzen zen eta harpidedun ugari izan zitzakeen. Bestalde, UPV/EHUk 1989 urtean
|
euskarazko
goi mailako dibulgaziora zuzendutako aldizkaria, Ekaia, Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzi eta Teknologi aldizkaria atera zuen. Ekaiak UPV/EHUko finantzabidea zuen, eta Elhuyar Zientzia eta Teknikak publiko zabala.
|
|
|
Udako Euskal Unibertsitatean, Komunitate Zientifiko Euskaldunaren eraketan garrantzia handia izan zuen proiektu editorialari heldu ziolako. Azkenik, atal honen amaieran, saiakera eta zientzia eta teknologiako idazlanen sariak aztergai izango ditugu
|
euskarazko
goi mailako produkzio idatziaren sustatzaileak izan ziren heinean.
|
|
|
Beste modu batera esanda, Euskara Batuaren alde zeudenak hizkuntzaren modernizazio eta kultur transmisiorako tresna bihurtzearen alde zeuden. Hizkuntzarekin lotutako ideia hauek berebiziko garrantzia zuten
|
euskararen
goi mailako erabileran, zientzia zein jakintzaren esparruan euskararen erabilera aurreikusten zutelako, eta beraz funtsezkoak izan ziren Komunitate Zientifiko Euskalduna eratzeko. Horregatik, euskararen batasuna eta komunitate zientifikoaren sorrera elkarri lotzen zaizkio.
|
|
2013
|
|
|
Erriak ez du euskerarik irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez. Beaz alper lan ori utzite, obe dugu gere bidetik
|
euskera
goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak. Gero ere, literatura guztietan bezela, gurean idazlan garaiok izkera eta erria bera ere goraltxatuko dute?
|
|
|
Euzko Gogoaeta Egan. Hura
|
euskara
goi mailetara jasotzen ahaleginean, bide klasikotik, eta Egan maila apalagoan, modernoago alde batetik, baina, bestetik, goi mailetan gaztelaniari borrokarik planteatu gabe. Euskaltzaindia bezala?.
|
|
2015
|
|
|
Diskurtso nagusi horiek akademikoen bi multzo moldatu eta bereizten dituzte. Lehenengo diskurtsoa oso nabarmena da UPV/EHUko ‘aitzindarien belaunaldian’, hau da,
|
euskarari
goi mailako hezkuntzaren bidea zabaldu zion taldearen baitan. Baina ez da agertzen multzo horretan soilik.
|
|
2017
|
|
|
Baina lorpen bakoitzaren atzean arrisku berriak sortzen dira. Izan ere, orain inoizko euskaldun unibertsitario gehien dagoen garaian, hau da, irakasle, ikertzaile, profesional zein unibertsitateko graduatuak, noiz eta orain, euskarazko artikuluen produkzioaezaurreraezatzerageldituda.Gauregungoburbuilaakademikoa eta ebaluazio agentzien irizpideak mehatxu bat dira
|
euskarazko
goi mailako komunikazio esparruarentzat.Ortodoxiaargidago, finkatutadagoetaunibertsitateek bedeinkatzen dute. Funtsean, eragin handiko erdal produkzio andana beharrezkoa da, nola halako arrakasta akademikoa erdietsi ahal izateko.
|
|
2019
|
|
|
J. M. Leizaolaren asmoaren arabera, Osakintza Ikastolan euskararen irakaskuntzak nahitaezkoa izan behar zuen, Belgika eta Suitzako hezkuntza eleaniztunaren bidetik. J. A. Aguirre lehendakariak, abenduaren 22an Radio Euzkadi-n emandako lehen gabon mezuan, bere egin zuen Euzko Irakastola Nagusiaren proiektua, baina gerra egoerak asko apaldu zuen
|
euskararen
goi mailako garapenaren zenbaterainokoa. Osakintza Ikastolako laugarren mailan borondatezko ikasgaia ezarri zuten:
|
|
2021
|
|
|
Testua ere nabarmendu du epaimahaiak, «mamitsua, sakona eta, aldi berean, umoretsua» delakoan. Hizkuntzari dagokionez, antzerki lengoaia egokia eta
|
euskararen
goi maila goratu dituzte, eta aktoreen lanari zein eszenografiari ere egin diote aipamena: «Agertokia betetzea lortzen da elementu eta kolore bakarra baina esanguratsua erabilita».
|
|
|
Hala eta guztiz ere, euskara bezalako hizkuntza txikien kasuan, bereziki zaila da datu base horietan presentzia izatea, eta webgune zein edukietan ingelesaren presentzia gero eta handiagoa da iturri horietan indexatua izateko helburuarekin. Inguma bezalako datu baseek ez dute kalitate irizpiderik aplikatzen, hau da,
|
euskarazko
goi mailako produkzioa biltzen dute baina kalitatefiltrorik aplikatu gabe. Helburua euskaraz produzitu denaren estaldura exhaustiboa ematea da.
|
|
2022
|
|
|
Bigarren lerro honetan, baina lehenengoarekin lotuta, ikusi ditugu Eusko Ikaskuntza, Udako Euskal Unibertsitatea edo Jakin bera bezalako erakundeak urte luzez
|
euskarazko
goi mailako ezagutza lantzeko ikastaro, argitalpen, eztabaida, jardunaldi, plataforma, erakusketa, websail, hackathoi, kongresu eta topaketak antolatzen. Elkarte horietako egungo kideentzat ere zaila litzateke, ezinezkoa ez bada, ‘Euskal Unibertsitatearen’ formulazio hartatik (atzerago ez joatearren) egindako jardueren eta jarduera esparruen zerrenda oso bat atontzea.
|
|
|
Besteak beste, langile klaseko nahiz klase ertain apaletako gazteak unibertsitatera iristea ahalbidetu dute, baita lehenbiziko emakume kopuru esanguratsuek ere goi mailako hezkuntzan sarbidea izatea xx. mendearen azken herenean. Bestalde, arian arian, eta sarritan erritmo motelean izan bada ere,
|
euskara
goi mailako hezkuntzako komunikazio hizkuntza bilakatzeko bidea ireki dute; horrenbestez, euskal hiztun diren ikasleak ere publikotasunaren onuradun izan dira, EAEn behinik behin; ez Nafarroan, ordea. Berdintasunezko eragin horren ondorioz, EAEko 25 urte bitarteko pertsonen artean %50 baino gehiago dira goi mailako ikasketadunak gaur egun. Hartara, unibertsitate horien agerpena aurrerapausotzat har daiteke hala publikotasunean herritar zentzua esleitzen bazaio publikotasunarinola euskararen aurrerapenean.
|
|
|
Beraz, unibertsitario euskaldun batek, Inguma datu basearen bidez, bere
|
euskarazko
goi mailako produkzioaren gaineko ziurtagiria eskura eta aurkez dezake ebaluazio agentziaren batean, nahiz eta deus gutxirako balioko dion. Larria bezain argia da ondoko baieztapena:
|
|
|
Ez da harritzekoa, testuinguru akademiko berri honetan,
|
euskarazko
goi mailako produkzioaren hazkundea etenda egotea. Horretaz, jada aurreko lan batzuetan luze jardun dugu datu errealak aztertuz.4 Gaurkotuko bagenitu, are argazki larriagoa baino ez genuke izango.
|
|
|
Unibertsitario euskaldun batek
|
euskarazko
goi mailako produkzioaren gaineko ziurtagiria aurkez dezake ebaluazio agentziaren batean, nahiz eta gutxirako balioko dion: karrera akademiko arrakastatsua egiteko, euskara (gehienetan) oztopo da
|
|
2023
|
|
|
|
Euskarazko
goi mailako ikasketa bakarrak dira Ipar Euskal Herrian. Horrek zer erran nahi du?
|
|
|
Euskal literatura irakatsi du Casenavek, Baionako unibertsitatean.
|
Euskarazko
goi mailako ikasketen ibilbidea garatzen ikusi du, eta uste du gizartearen galdeetara egokitzen ikasi dutela urtez urte.
|