|
2019
|
|
|
Hizkuntza sailaren kalkuluen arabera, artean, Euskal Herriko 700.000 euskal hiztunak 525.000 izatera igaro ziren, besteak beste, migrazioen ondorioz.1192 Atzerakada hori geldiarazteko neurriak Aljeriako kolpea jasotzear zen Frantziako egoera sozioekonomiko eta politikoari begira aldarrikatu ziren, Espainia frankistari eta, ondorioz, Euskaltzaindiari ez ikusiarena eginda (Larronde 2004b; 2004c). Erbestean zegoen giro etsigarriaren erakusgarri, J. M. Leizaola lehendakariordeak V. Amézagari EIL SIEBen biltzarrerako klasikoen
|
euskal
itzulpengintzaz komunikazioa eskatu ondoren, Uruguaiko jeltzaleak garaiko frustrazioa adierazi zion M. Irujori 1954ko urrian:
|
|
2021
|
|
|
" Literaturari eta bereziki euskal literaturaren egoera geo politiko edo sistemikoari buruzko gogoeta bat egiten duten ipuinak izaki, itzultzailearen pertsonaia saihetsezina da. Eta oso erromaneskoa, bidenabar" (Apalategi, 2013)." Urrezko vespa" eta" Bernardo et Ramon" ipuinetan agertzen zaigu islaturik, hain zuzen ere,
|
euskal
itzulpengintzaren eremuaren alderdi bat.
|
|
|
Itzulpengintzari dagokionez ere halatsu gertatzen da: orain arteko historiografietan ez zaio kapitulurik eskaini beren beregi azaltzeko
|
euskal
itzulpengintzak euskal literaturaren sisteman izandako tarteari.
|
|
|
1992an argitaratu zuen Elkarrek Mendiguren Bereziarturen Itzulpengintza. Historia eta Teoria, eta 1995ean
|
Euskal
Itzulpengintzaren historia laburra.
|
|
|
Autoreari eskainitako aurreko pasartean azaldutakoen ildo berean, Sarrionandiak Hezurrezko xirulak bilduman
|
euskal
itzulpengintzari buruz ematen duen ideia, nolabait, egiantzekoa baina imajinarioa da; sortzen ari den eremua da euskal literatura itzuliaren eremua, eta, beste eremu batzuetan legetxe, eragileak behar ditu (euskal itzultzaileak, alegia). Beraz, horiek sortuz jostatzen da autorea, eta eremuaren ilusio edo irudikapen halako bat egiten du sasi itzulpenen eta sasi itzultzaileen bidez. Halaber, aldarri bat ere egiten du, sorkuntzaren eta itzulpenaren parekotasunaren alde, bien arteko muga lausoak nabarmenduta, bata eta bestea non bukatzen diren definitzeko zailtasunak agerraraziz eta" autoretzaren kontzeptua urtuta" (Sarrionandia, 2013), autoretzaren erantzukizuna arinduta eta (Simon, 2006) eta garrantzia testuari emanez (Collonbat, 2013).
|
|
|
oro har, Ipar Euskal Herrian itzultzaileek ez dute kolektiboaren sentimendurik, itzulpen politikak falta dira, eta, eragiletza pribatu xumea egonagatik, erakundeek bideratutako proiektu egituraturik ez dago. ...zen eta ugaritzen ari direla, bai itzultzaileei eurei dagokienez, bai idazleei dagokienez, bai gizarteko hartzaileei dagokienez ere; bestalde, 2000 urtetik aurrera agertutako Aldekoaren (2004) eta Olaziregiren (2012) literatur historiografietan nabari diren joerez denaz bezainbatean, literaturari ikuspegi sistemikoz begiratzeak genero periferikoetako itzulpen testigantza berriak agertzeaz gainera,
|
euskal
itzulpengintza azpisistematzat definitzeko saiakera egiten da, historiako aro jakinetan izandako zentraltasuna agerraraztekoa, euskal literatur joera eta egile batzuen joerak garaiko itzulpenekin lotzekoa... Oro har, beraz, itzulpenaren literatur eraginei begiratzen diete historiografoek.
|
|
|
Edonola ere, itzulpengintza eta interpretazioa egin izan duten hainbat ikaslek itzulpengintzari lotutako gaiak ikertu dituzte bai Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia masterrean, bai Literatura Konparatua eta Literatur Ikasketak izeneko masterretan, eta hortik etorri dira, besteak beste, azken urteotan
|
euskal
itzulpengintza literarioari (zuzenean eta zeharka) eskainitako zenbait tesi. Halaber egon da, jakina, itzulpen ikasketak sortu aurretik itzulpenaren ikerketan hasitakoek bideratutako tesi lanik literatur itzulpenari loturik.
|
|
|
Igela argitaletxea 1989az geroztik hasi zen itzulpenez soilik osatutako bere katalogoa eskaintzen. Nabarmentzekoa da, orduantxe hasi zela igartzen
|
euskal
itzulpengintzaren pertzepzio sistemiko, soziologiko eta konparatistarako joera euskal literaturaren historiaz aritzean: adibidez, itzulpen prozedurak Europako joerekin lotzen dira, itzulpenek generoen bilakaeran izandako garrantziari buruzko gogoeta hasi zen, eta itzulpenen harreraz aritzean arrazoi soziologikoak aipatzen ziren Juaristiren historiografia literarioan (1987).
|
|
|
Sortu zenez geroztik, EIZIE elkartea
|
euskal
itzulpengintzaren eragile nagusia izan da, eta, dagoeneko aipatu dugunez, literatur itzulpena izan du ardatz nagusietako bat. Hala ikus daiteke, esaterako, elkartearen proiektuetan eta antolatu izan dituen ikastaroetan.
|
|
|
" Gaur arteko ikasketa eta irakaskuntza ahaleginek fruitua izan dutela dudarik ez dago. Itzultzaile ikasketak Euskaltzaindiaren eraginez formalizatzen hasi zirenetik hona
|
euskal
itzulpengintzak, fenomeno sozial bezala, berebiziko aldea egin bait du" (Zabaleta, 1989: 63).
|
|
|
Euskal literatura itzuliaren barne eremua:
|
euskal
itzulpengintzaren eta euskal literaturaren gurutzatzea
|
|
|
Gu euskal literatur eremuaren eta
|
euskal
itzulpengintzaren eremuak partekatzen duten euskal literatura itzuliaren barne eremuaren dimentsio sozialaz arituko gara barne eremuaren bilakaeraren narrazioa egiteko. Lehenago ere esan dugu euskal itzulpengintzaren irudikatzeek arduratzen gintuztela; bada, hiru planoko irudikatzea bistaratzen ahaleginduko gara atal honetan.
|
|
|
Gu euskal literatur eremuaren eta euskal itzulpengintzaren eremuak partekatzen duten euskal literatura itzuliaren barne eremuaren dimentsio sozialaz arituko gara barne eremuaren bilakaeraren narrazioa egiteko. Lehenago ere esan dugu
|
euskal
itzulpengintzaren irudikatzeek arduratzen gintuztela; bada, hiru planoko irudikatzea bistaratzen ahaleginduko gara atal honetan. Batetik, itzulpengintzaren gizarte egitura irudikatzen ahaleginduko gara, eta, horretarako, autonomizazioaren garaia deitu dugun horretan etapaz etapa itzulpenari dagozkion erakunde legitimatzaile nagusien sareak gizarte eremuaren mapan kokatzeko saioa egingo dugu, itzulpen eremuaren sorrerak eta autonomizazioak albo eremuetan, zehazki, literaturarenean, eragindako irudi aldaketak bistaratzeko.
|
|
|
Euskal historiografoek itzulitako testuak euren lanetan sartu izanari buruzko gogoetak direla-eta, eta, hortaz,
|
euskal
itzulpengintzak euskal literaturaren eraikuntzan izandako funtzioari buruzko gogoetari gagozkiolarik, gogoratzekoa da Mitxelenak argi agertzen duela hasiera hasieratik: berea zenbait garaitarako euskal literatur historia bat baino euskal testuen historia da, eta hargatik hartu ditu kontuan historiografian txertatutako testu guztiak (itzulpenak barne); hori dela bide, itzulitako testuei buruzko azalpenetan, ez da testuen literaturtasuna auzian jartzen.
|
|
|
Aurreko ataletan ikusi dugunez, badira aztertu ditugun historiografietan López Gasenik proposatzen duen bidean argi egin dezaketen zenbait zantzu: itzulpen intralinguistikoak, exilio garaian egindako itzulpenak, antzerki testuen itzulpenak aztertzeak literaturaren eta
|
euskal
itzulpengintzaren historiarako berrirakurketak ekar ditzaketen ustekoak gara.
|
|
|
Honaino ekarri gaituen lanaren abiapuntu izan zen ohartzea
|
euskal
itzulpengintzaren inguruan sortutako zenbait erakundek, kanpo erakundeetako eraginek, ekoizle, bitartekari eta hartzaileek eta merkatuak, besteak beste, egitura gero eta egonkorragoa eta eraginkorragoa osatzen zutela, eta egitura hori hazten eta hedatzen ari zela, eta, oro har, egiturak gero eta onespen handiagoa zuela gizartean. Bada, egitura haren eta egiturako partaideen irudiek, harremanek eta tentsioek sortzen ziguten interesa.
|
|
|
Argi genuen itzulpen zerrendez eta katalogoez harago, itzulpengintzaren eraginen eta horiei buruzko gogoeten bilketa eta bilakaeraren interpretazioa egin nahi genuela eta, hala, itzulpena erdigunean paraturik, itzulpena ardatz duten itzulpen ikasketen diziplinatik abiatu beharrari funtsezko iritzi genion. Ezinbestekoa zitzaigun, halaber, kontuan hartzea
|
euskal
itzulpengintzaren historia erabat lotuta dagoela euskal letren historiarekin eta euskararen historiarekin eta estatusarekin, eta horrek bete betean eragiten diola esku artean darabilgun gizarte egiturari; izan ere, elkarri eragiten diote egitura batzuek eta besteek. Hortaz, itzulpenaren eta gizarteko bestelako arlo batzuekiko korrelazioa aintzatesteko moduko ildo teoriko metodologikoa behar genuen, ezinbestez.
|
|
|
Ez dira urte asko
|
euskal
itzulpengintzari ganoraz ekin zitzaiola. Alegia, profesionaltasunez; modu organizatu batean; bata bestearen anparoan arituz.
|
|
|
Eta obsesio horrek bultzatuta edo betiko txiste txarra egitera doanean," Gaur, tamalez, idazleak ezin izan du gurekin egon..." (78 or.), Jane Austin bera agertzen zaio koordinatzaileari. Azken ipuin horretan euskarara ekarritako literatur lanen harrerari buruzko gogoeta dugu, eta, hain zuzen ere,
|
euskal
itzulpengintzari buruzko iritzi orokorra eskatuta, autoreak ardura hori berori adierazten du:
|
|
|
Lan honetan frogatu uste dugunez, itzulpenaren soziologiak ezinbesteko tresnak eskaintzen ditu euskal itzulpen produktuak kokatzeko eta ezaugarritzeko ez ezik, baita
|
euskal
itzulpengintzaren espezifikotasunak kontzeptualizatzeko ere. Are gehiago, ausartu gaitezke esatera euskal itzulpengintzaren esparruko testuak eta fenomenoak ikertzeko funtsezkoak direla itzulpenaren soziologiak eskainitako tresnen bidez lor daitezkeen emaitzak.
|
|
|
Lan honetan frogatu uste dugunez, itzulpenaren soziologiak ezinbesteko tresnak eskaintzen ditu euskal itzulpen produktuak kokatzeko eta ezaugarritzeko ez ezik, baita euskal itzulpengintzaren espezifikotasunak kontzeptualizatzeko ere. Are gehiago, ausartu gaitezke esatera
|
euskal
itzulpengintzaren esparruko testuak eta fenomenoak ikertzeko funtsezkoak direla itzulpenaren soziologiak eskainitako tresnen bidez lor daitezkeen emaitzak. Izan ere, eta lan honetan ikusarazi nahi izan dugunez, Pierre Bourdieuren soziologiatik ekarritako" eremu"," habitus" eta" kapital" kontzeptuak berebiziko tresnak dira gizarte egituren banaketak eta errepresentazioak, balio objektiboen eta sinbolikoen artikulazioak eta egituren eboluzioa deskribatzeko, Wolfek dioen moduan (2007:
|
|
|
Honaino iritsi gara
|
euskal
itzulpengintza garaikideari itzulpenaren soziologiak eskainitako marko teoriko metodologikoa baliatuta, baina, noski, iker zitezkeen arloetako batzuei begiratuta soilik. Ugariak dira lan honetan aipatuagatik sakondu ez ditugun eragileen eta erakundeen sareak, eta soziologiaren argitan aztertzeko dago, adibidez, itzulpenarekin zerikusia duten argitaletxe, editore zein azokek eratzen duten kultur bitartekarien sareak nola eragiten duen euskal literatura itzuliaren eremuan, edota zer nolakoa izan den, argitaletxeka, itzulpen corpusaren bilakaera.
|