|
2012
|
|
|
Liburu hori argitaratu zenetik, ordea, ia hogei urte igaro dira, eta azken bi hamarkadotan aurrerapauso handiak izan dira itzulpen teoriaren alorrean. Teoria berri horiek
|
euskal
itzulpengintzan aplikatzeko saioren bat edo beste egin da dagoeneko, 2 baina oraindik gehiegi landu gabeko eremua da. Hori dela eta, lanaren lehenengo kapituluan xeheki aztertu nahi izan ditugu, batetik, XX. mendearen bukaerara arte Mendebaldeko tradizioan nagusi izan diren itzulpenaren inguruko gogoeta eta ideiak, eta, bestetik eta batez ere, azken bizpahiru hamarkadotan garatu diren itzulpen teoriak.
|
|
|
2 Ikusi, esate baterako, Manu Lópezen doktore tesia (2000), euskarara itzulitako haur eta gazte literatura itzulpen ikasketa deskribatzaileak eta manipulazioaren eskolako teoriak erabiliz aztertzen duena, eta, horren ildotik, Manu Lópezek berak zuzenduriko tesiak, besteak beste Genaro Gómezena (2004) edo Miren Josune Beldarrainena (2010). Interesgarria da, halaber, Miren Ibarluzeak berriki argitaratutako Literatur itzulpenaren kritika (2011),
|
euskal
itzulpengintzaren alorrean egindako dibulgazio kritika polisistemen teorian oinarrituta ikertzeko saioa. Laster emaitza oparoak eskainiko dituzte Ibon Uribarri irakaslea UPV/EHUko Letren Fakultatean zuzentzen ari den doktore tesiek ere.
|
|
|
Sei ataletan aztertu ditugun itzulpenaren teoria postmodernoek ere testuinguru eta ikuspuntu erabat desberdinak erakutsi dizkigute, eta ezin dugu, beraz, itzulpen postmodernoaren definizio orokorrik eman, hain zuzen ere postmodernismoaren pluraltasunaren eta mugarik ezaren aurka jotzea bailitzateke. Itzulpen teoria postmoderno garrantzitsuenak aurkeztearen helburua euskal itzulpenaren historia eta bereziki Sarrionandiaren itzulpenak azaltzeko esparru teoriko ireki bat eraikitzea izan da, teoria modernoen itxitasun eta preskriptibismoa gainditu eta
|
euskal
itzulpengintzaren testuinguru eta berezitasun guztiak barne hartuko zituen ikuspegi bat proposatzea.
|
|
|
Itzulpen ikasketa deskribatzaileen ekarpenak, zentzu horretan, berebiziko garrantzia izan du
|
euskal
itzulpengintzaren azterketan, zenbait euskal ikertzaileren lanetan Even Zoharren eta Gideon Touryren teoriei eskaini zaien lekuak argi erakutsi duenez (ikusi, esaterako, López 2000, Gómez 2004 eta Beldarrain 2010). Izan ere, polisistemen teoriak, preskriptibismotik deskriptibismorako jauzia emateaz gain, ozen aldarrikatu du itzulpenen azterketan faktore historiko, sozial, ekonomiko, nahiz politikoen eragina kontuan hartzearen beharra, itzulpengintzaren teoria linguistikoek egoera desberdinetan dauden hizkuntzen arteko itzulpenak ikuspuntu beretik aztertzeko egindako ahaleginek sorrarazitako kontraesanak agerian jarriz.
|
|
|
Teoria postkolonialek ere behin eta berriro azpimarratu dute botere harremanek itzulpenetan duten eragina kontuan hartzearen beharra. Teoria postkolonialak India, Afrika, eta beste hainbat kolonia europarren testuinguruetan jaio badira ere, ikusi dugu teoria horietan planteatzen diren arazo eta egoera asko Irlanda, Katalunia edo Europa barruko beste zenbait herrialdetan ere errepikatzen direla, eta, beraz, teoria postkolonialek itzulpengintza ulertzeko proposatzen duten moduak balio duela halaber
|
euskal
itzulpengintza aztertzeko, menperatzaileen eta menperatuen arteko botere harremanek itzulpenetan duten eragina agerian jartzea ahalbidetzen baitu.
|
|
|
gisa ikusten duen Sarrionandiaren lanak aztertzeko.
|
Euskal
itzulpengintzaren historian helburu desberdin askorekin, manipulatu, edo, berridatzi?
|
|
|
Xedearen arabera, testu asko guztiz desitxuratu edo egokitu dira, eta lirateke, beraz, itzulpentzat jo itzulpenaren definizio tradizionalaren barruan. Itzulpenaren teoria postmodernoek ez dute itzulpenaren definizio itxirik eskaintzen, eta horregatik izango zaigu posible teoria horien bidez
|
euskal
itzulpengintzan hain ugariak diren egokitzapen, laburpen edo transformazioak itzulpen gisa aztertzea.
|
|
|
Itzulpenaren teoria postmodernoek argi erakutsi diguten bezala, edozein testu bere testuinguruan ulertu behar da ezinbestean, eta, horretarako, kontuan hartu behar dira testu, idazle edota itzultzaile bakoitza inguratzen duten faktore historiko, sozial, kultural eta politikoak. Hori dela eta, premiazkoa deritzogu
|
euskal
itzulpengintzari begiratu orokor bat emateari, Sarrionandia baino lehenagoko euskal itzultzaileek zer, nola, zertarako, zein helbururekin eta nolako metodologiarekin itzuli duten ikusteko, eta Sarrionandiak euskal itzulpengintzari egin dion ekarpena zertan datzan zehaztu ahal izateko.
|
|
|
Itzulpenaren teoria postmodernoek argi erakutsi diguten bezala, edozein testu bere testuinguruan ulertu behar da ezinbestean, eta, horretarako, kontuan hartu behar dira testu, idazle edota itzultzaile bakoitza inguratzen duten faktore historiko, sozial, kultural eta politikoak. Hori dela eta, premiazkoa deritzogu euskal itzulpengintzari begiratu orokor bat emateari, Sarrionandia baino lehenagoko euskal itzultzaileek zer, nola, zertarako, zein helbururekin eta nolako metodologiarekin itzuli duten ikusteko, eta Sarrionandiak
|
euskal
itzulpengintzari egin dion ekarpena zertan datzan zehaztu ahal izateko.
|
|
|
Beste hizkuntza askotan gertatu den bezala, euskararen kasuan ere Bibliaren itzulpenarekin hasten da gerora ugaritzen joango den itzulpen tradizioa. Gure kasuan, gainera, esan liteke euskal literatura idatzia eta
|
euskal
itzulpengintza garai bertsuan jaio zirela, Bernart Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae (1545) liburua agertu eta handik gutxira argitaratu zen hurrengo euskal liburua Leizarragaren Bibliaren itzulpena izan baitzen: Iesvs Christ Gvre Iavnaren Testamentv Berria (1571).
|
|
|
Puntu honetan, gogoraraz dezagun zertan ziren euskal literatura eta bereziki
|
euskal
itzulpengintza 1950eko hamarkada hartan. Jadanik esan dugun bezala, XX. mendearen erdialdera arte, literatura itzulpen gehienak nolabaiteko helburu funtzional batekin egiten ziren (morala, euskararen apologia, euskara literarioaren lanketa...), eta horretarako, normalean, literatura kanonikoetako testu klasikoak hautatzen ziren itzulgai gisa, batez ere euskaldunen balore tradizionalak zalantzan jarriko ez zituztenak.
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, ezin dugu ukatu Mirandek
|
euskal
itzulpengintzari egindako ekarpen handia. Lehenik eta behin, euskaraz oraindik ezagutzen ezziren hainbat autoreren lanak euskaratu zituelako, eta aldi berean euskaratik beste hizkuntzetara ere itzulpen ugari egin zuelako.
|
|
|
Interesgarriak dira oso Sarrionandiak Arestiren Dekameroneari egindako iruzkinean itzulpengintzari buruz aipatzen dituen ideiak.
|
Euskal
itzulpengintzaren egoera kaskarra salatu ondoren,, itzulpenaren kontzeptua eta baliotasuna, hartzen ditu hizpide:
|
|
|
Kapituluaren lehen zatian, Sarrionandiak itzulpenaren inguruan egin dituen hausnarketak bilduko ditugu, itzulpenaren teoria postmodernoekin uztargarriak direla erakusteko. Bigarren zatian, berriz, Sarrionandiaren itzulpen praktika aztertuz, Iurretako idazleak
|
euskal
itzulpengintzari egindako ekarpena zenbaterainokoa izan den erakusten ahaleginduko gara. Sarrionandiak zer itzuli duen aztertzeaz gain, nola itzuli duen ere ikertuko dugu, bere itzulpenetan erabiltzen dituen itzulpen estrategiak aztertuz.
|
|
|
Aipatu euskal itzultzaile horien hausnarketen alboan, beraz, Joseba Sarrionandiaren proposamenak guztiz berritzaileak gertatuko dira. Jon Mirandek eta Gabriel Arestik
|
euskal
itzulpengintzari egindako ekarpenak eta haien sorkuntzazko lanek eta itzulpenek Sarrionandiarengan izan zuten eragina ahaztu gabe, esan genezake Sarrionandia izan zela itzulpenaren alorrean ikuspegi postmoderno bat eskaini eta ikuspegi hori praktikara modu koherentean eraman zuen lehen itzultzailea. Sarrionandiaren itzulpengintza berritzailea gertatu zen, lehenik eta behin, itzulgaien hautaketari dagokionez.
|
|
2014
|
|
|
James Joyceren balizko itzulpen hori betiko galdu zen, beraz, baina Eliot itzultzeko erabili zuen golde bera erabili bazuen irlan darraren kasuan, irakurketa nekeza izango zen zalantzarik gabe, baina egokia, ziurrenik,
|
euskal
itzulpengintzako zenbait arazori buruz hausnarketa egiteko?
|