|
2003
|
|
|
Azken hamarkadetako diglosia mediatikoaren aurkako konpromisoaren historia oso lerro gutxitan idatz daiteke. Euskal Herriko mundu informatiboan enpresa demokratikoak, aurrerakoiak eta garaikideak diglosiko jaio eta diglosiko bizi izan dira; ale batzuk diglosiko lurperatu dira, jada(
|
euskal
elebakar bati heriotza zigorra ezarri zioten gainera, baina errautsetatik gora dator kimu berria). Izugarria da, baina Euskal Herri berria eraikitzeko, diglosia behar omen du abertzaletasun ofizialak hedabideetan.
|
|
2004
|
|
|
Azkenean iritsi zaigu delako gutxi askoren argudioa erabiltzeak gibelean gordetzen duen gezurra: asko izanda ere, besteak gutxiengo eta gu gehiengo izanda ere, euskara ordezkatzen eta baztertzen, murrizten eta zokoratzen ari zen espainiera
|
euskal
elebakarrez jositako Gipuzkoa hartan, Larramendik zioen legez. Talde murriztuko kideei irentsarazi zaien errotarriak sekulako pisua du kide hauen jarrera eta jokamolde linguistikoetan.
|
|
2009
|
|
|
Euskal Herrian ere ahitu zaizkigu milaka urtetan izan ditugun
|
euskal
elebakarrak edo euskaldun hutsak. Eta euskaltzale batzuek gertakari hori interpretatu duten moduak harri eta zur utzi gaitu9 Zorionekoak bide gara euskaldun hutsak galduta.
|
|
|
Gainera, zenbait artikulutan azaldutakoa kasu askotan egiatzat hartzen da, egunkariek zuten iritzia eta euskal gizarteak zuena berdinak zirela adieraziz: «Partiendo del principio de que la prensa es fiel reflejo de la conciencia de todas las sociedades, es relativamente fácil conocer lo que la opinión pública vasca opinaba acerca de la práctica migratoria de sus conciudadanos a América»8 Ikuspegi hau okerra dela iruditzen zaigu, kontuan hartzen badugu garai haietan zegoen alfabetatze maila baxua eta euskaldun elebakarren kopuru altua,
|
euskal
elebakarrek zanga handia gainditu behar zuten ia guztiz gaztelaniaz idazten zen prentsa bat irakurtzeko garaian; ondorioz esan daiteke prentsak ez zuela iritzi publikoa behar bezain ongi islatzen. Bestalde, oso zaila egiten da emigrantearen irudiari buruzko informazio zehatza aurkitzea, baldin eta liburu hauetan aurkezten diren testu orokorretan bilatzen ez bada, eta orduan ere, aurkitzen den informazioa zeharkakoa izaten da.
|
|
|
Eskubideen formaltasunetik harago, kontuan hartu behar da elebidunen artean euskal elebidun direnen proportziorik altuenak (euskaraz gaztelaniaz baino hobeto moldatzen direnak, alegia) hain zuzen ere haurren eta zaharren artean kontzentratzen direla.
|
Euskal
elebakarrik inon izatekotan, pediatria zerbitzuez baliatzen diren haurren artean daude euskal elebakarrak. Zaila ote da ulertzea ahaleginak eta bi egin behar direla zerbitzu horietan, eta era horretako beste zenbait zerbitzu publikotan, gerorako utzi gabe herritarrarekiko oinarrizko komunikazioa euskaraz ere berma dadin?
|
|
|
Eskubideen formaltasunetik harago, kontuan hartu behar da elebidunen artean euskal elebidun direnen proportziorik altuenak (euskaraz gaztelaniaz baino hobeto moldatzen direnak, alegia) hain zuzen ere haurren eta zaharren artean kontzentratzen direla. Euskal elebakarrik inon izatekotan, pediatria zerbitzuez baliatzen diren haurren artean daude
|
euskal
elebakarrak. Zaila ote da ulertzea ahaleginak eta bi egin behar direla zerbitzu horietan, eta era horretako beste zenbait zerbitzu publikotan, gerorako utzi gabe herritarrarekiko oinarrizko komunikazioa euskaraz ere berma dadin?
|
|
|
Aurreko bi mendetan, Euskal Herrian zehar baziren euskaraz baino ez zekiten pertsonak, eta baziren erdaldun elebakarrak; azken hauek askoz gehiago
|
euskal
elebakarrak baino. Urteetan zehar etengabe hazten joan zen erdaldun elebakarren kopurua, eta gutxitzen euskal elebakarrena.
|
|
|
Aurreko bi mendetan, Euskal Herrian zehar baziren euskaraz baino ez zekiten pertsonak, eta baziren erdaldun elebakarrak; azken hauek askoz gehiago euskal elebakarrak baino. Urteetan zehar etengabe hazten joan zen erdaldun elebakarren kopurua, eta gutxitzen
|
euskal
elebakarrena. Elebiduntze prozesuak, hala esaterik badago, euskal elebakartasunean izan zuen eragina; ez, ordea, erdaldunen artean, giro soziala oso euskalduna zuten herri txikietara heldu ziren etorkinen kasuan izan ezik.
|
|
|
Elebiduntze prozesuak, hala esaterik badago, euskal elebakartasunean izan zuen eragina; ez, ordea, erdaldunen artean, giro soziala oso euskalduna zuten herri txikietara heldu ziren etorkinen kasuan izan ezik. Euskal hiztunen artean gaur den egunean, zorionez, ez dago
|
euskal
elebakarrik; zoritxarrez, ordea, ezin gauza bera esan erdaldunei dagokienez, oraindik ere gutxi gorabehera biztanleriaren erdia erdaldun elebakarra baita. Kontua da, beraz, prozesu hura elebiduntze prozesua ez baizik eta elebakartzekoa izan zela, argi eta garbi.
|
|
|
Isolamenduak ez du ezer onik, isolamendutik ezin da ezer garabidean jarri, ezta hizkuntza bera ere. Isolamenduari balio positiboa ikusten diotenak badira gure artean, uste dutenak euskal elebakartasuna finkatzea eta, zergatik ez,
|
euskal
elebakarrak izatea euskararen biziraupenerako baliagarria dela. Urrutirago gabe euskararen ibilbideak berak erakutsi digu, ordea, elebakartasuna ez dela euskarari osasuntsu eusteko bermea.
|
|
|
Urrutirago gabe euskararen ibilbideak berak erakutsi digu, ordea, elebakartasuna ez dela euskarari osasuntsu eusteko bermea. Euskararen historiak erakutsi digu
|
euskal
elebakar asko izateak ez duela eragotzi urte askoko euskararen atzerakada etengabea.
|
|
2010
|
|
|
belaunaldi zaharrenak ziren euskaldunenak joan zen mendeko 70ko hamarkadan, eta belaunaldi gazteenak dira euskaldunenak gaur egun. baina aldaketa argitsu horrek baditu itzalguneak ere, eta berekin dakarzkigu beste erronka batzuk ere, besteak beste gaur egungo gazte elebidun gehienek, atzokoek ez bezala, bigarren hizkuntza baitute euskara (ondorioz, askok euskaraz gaztelaniaz baino gaitasun murritzagoa dute) eta, beste zenbait arrazoi ere tarteko, euskararen erabilera mugatuagoa baitute. uste izatekoa da, etorkizunean ibilbide bertsua urratuz gero, beste hogeita hamar urte barru, erdaldun elebakarrak gutxiengoa izango direla gure artean, eta salbuespen bitxia baino ez gazteen artean. horrek sekulako garrantzia izango du euskararen etorkizunerako. izan ere, elebidunak, 1981ean biztanleriaren gutxiengoa izatetik, 2031n gehiengo zabala izatera pasatuko baita gizartea. esandakoaren argitan uste izatekoa da, euskal gizarteko eliteak elebidunak izango direla. egoera berri hori gizarte berdinkideagoa eta kohesionatuagoa eraikitzeko lagungarri izango da, nahiz eta ikuskizun geratzen den horrek guztiorrek zenbaterainoko eragina izango duen euskararen erabileran. eta hau ez da bigarren mailako kontua, lehen muturreko kezka baizik, euskararen biziindarrak arduratzen gaituenontzat. elebakartasunak gero eta toki gutxiago du euskal gizartean. elebitasuna zabaltzeko joera gorantz doa etengabe. baina elebitasuna ez da homogeneoa —euskal gizarteak dituen ezaugarriak izanda, eginahalak eginda ere, ezin bestela izan—: elebidun guztiak ez dira neurri berean elebidun. elebitasunaren hazkundea fenomeno urbanoa da, batez ere. garai bateko elebidun gehienak herri txikietan bizi ziren (baita orduan oraindik bazeuden
|
euskal
elebakarrak ere), euskal hiztunak nagusi ziren guneetan, eta adin guztietako elebidun gehienek euskara zuten lehen hizkuntza. errotik aldatu da hori urte gutxian. egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta, arestian esan bezala, hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztela... hazkundea behar du euskarak, masa kritikoa handitu beharrean da, baina hazkunde sozial orok saihetsezina du hazkunde krisia. euskararik gabe bizitzea nagusiki euskaraz bizitzea baino askoz errazagoa den gizarte batean, ezinezkoa da elebidun guztiak —euskaldun zaharrak bezala euskaldun berriak— neurri berean izatea elebidun eta denek euskara gaztelania bezainbeste edo gehiago menderatzea eta, gainera, naturaltasunez erabiltzea. zirkunstantzia hauetan —ez dago besterik— urtea joan eta urtea etorri, hazi eta hazi, deskantsurik gabe hazten jardun, eta, gainera, primeran eta inolako urradurarik eta ahuleziarik gabe haztea, aukera irreala da, ezinezkoa erabat. aurrerago jorratuko dugun euskararen erabileraren gakoetariko bat da hau, ez txikiena. bestalde, jakina da familia bidezko transmisio hutsaz ezin dela hizkuntza baten bizi indarra gizartean areagotu, baina neurri berean da jakina, halaber, familian transmititzen ez den hizkuntza galbidean jarritako hizkuntza dela.
|
|
|
Etxepare Euskarazko lehen liburuaren egilea da Latinezko izenburu honekin Linguae Vasconum Primitiae, hots Euskaldunen mintzairaren hastapenak. Gehiengoa
|
euskal
elebakarra izanik, erdaraz idazteak egin zitzakeen kalteak sumaturik, lehenengoa izan zen hizkuntzaren normalizazioa aldarrikatzen, hitzez" Euskara, jalgi hadi plazara" eta, garrantzitsuagoa dena, obraz liburua Euskaraz eginez.
|
|
|
kultura ekoizpenean, irakaskuntzan, komunikabideetan. Baina, bestaldetik, legeek ongi bermaturiko erdararen ezagutzak eta erabilpenak ez dute
|
euskal
elebakarrik utzi, guztiok gara elebidun maila desorekatu desberdinetan, lege babesik gabeko Euskararen ezagutza eta batez ereerabilpena osoki borondatezkoa bilakatuz.
|
|
2011
|
|
|
Setati, honela argudiatu du sailburuordeak: " Euskararen historiak erakutsi digu
|
euskal
elebakar asko izateak ez duela eragotzi urte askoko euskararen atzerakada etengabea" (141 or.); euskaldunek euskara uzten ahal izateko erdara ikastea nahitaezko baldintza izan ez balitz bezala, harik eta euskaldunen erkidegoa espainol zein frantses hizkuntza komunitateen azpimultzo soila bilakatu arte. Inplikazioz, Baztarrikak berak aitortu du gizarte elebitasuna funtzionala dela hizkuntza ordezkapenerako honako egitate hauek nabarmendurik:
|
|
2012
|
|
|
Horretarako, euskal noblezia berriak Inkisizioa erabiliko du 1545etik 1610era Hego eta IparEuskal Herri osoan hedatuko diren auto edota epaien bidez bertako populaziosubalternoak (nekazari eta arrantzaleak) kontrolatu eta zapaltzeko. Azkenik, euskalnobleziak gaztelania erabiliko du klase subalterno euskaldunen(
|
euskal
elebakarren) aurka bere indar politikoa hedatzeko. XVI. mendearen amaieran hasita eta 1610ekobatzarretako erabaki orokorrekin amaituta, Bizkai eta Gipuzkoako Batzar Nagusiekgaztelaniaren hitzezko eta idatzizko ezagutza eskatuko dute bertan parte hartzeko, gehiengo subalterno euskaldun eta elebakarraren indar politikoa erabat ezabatuz.
|
|
|
16 urte baino gehiago edukitzea eta
|
euskal
elebakarra izatea. Ondoko laukian lurraldekako datuak jasotzen dira.
|
|
2015
|
|
|
44 Hala nola" ez gara gai elebakartasunaren onurez ohartzeko, ez baitiogu atzematen ez onura pertsonalik ez onura sozialik ere" (P. Baztarrika, Babeli gorazarre, 282 or.);" [e] z dago, zorionez,
|
euskal
elebakarrik";" lortu nahi den elebitasun ahalik eta orekatuenaren bidean, onuragarri da, zeharo, hizkuntzen arteko bizikidetza ekinbide publiko orotan bistaratzea" (EAB, XXI. mendeko hizkuntza politikaren oinarriak, 27, 23 orr.).
|
|
2016
|
|
|
Baina baldintza hori betetzea ezinezkoa zen, gehien gehienek baita herrietako jauntxoek ere lengua vulgar vascongada deitzen zitzaion zera hori baino ez zutelako hitz egiten; ez herri gutxitan agintariak
|
euskal
elebakarrak ziren, erdaraz zekien inor ez baitzegoen. Horietako asko inhabilitatu egin zituen administrazio zentralak Zaldibiako alkatea, adibidez, kargutik kendu zuten 1742an, espainolez ez zekielako, eta gatazka sozialak izaten zirenean arazo larria sortzen zen.
|
|
|
Gaurko herritarroi ere, eta are gutxiago gazteei, ez zaigu nahikoa euskararekin.
|
Euskal
elebakarra gaur egungo munduan ezin da gizajo koitadua baino izan. Are euskaldun ezin aktiboagoak bagina ere, orain euskaraz nola edo hala jardun dezakegun 1.500.000 hiztun aktibo+ hartzaile guztiak, gaur egungo Euskal Herrian bizi garen 3.000.000 herritarrak bagina ere euskaldun, ezin eskaini ahal izango genieke gure herritarrei, gure gazteei, gure identitate eta kidetasun sentimenduaz gain, gure arteko beste bi hizkuntza nagusiek eskaintzen dietenaren milarena ere.
|
|
2018
|
|
|
Dinamika berri horri erronka kutsua eman zaio, taldeak onartu behar izan duelako kide batzuen euskara hutsezko jokaera" urratzailea" denbora mugatu batez (bi hilabetez). " Posible al litzateke zuen arteko harremanetan kide batzuk euskara hutsez aritzea(
|
euskal
elebakar gisa alegia) eta laneko dinamikari kalterik ez egitea?" Horra hor erronka. Eta ondoren konbitea:
|
|
2019
|
|
|
euskara da/ zen beren ama hizkuntza. eskola erdal iturri izanik ere, auzokale lagunarteak indartu egiten du/ zuen neska mutilek etxetik ekarritako mintzamen gaitasuna: gazteak
|
euskal
elebakar edo euskal elebidun dira/ ziren.
|
|
|
• gazte guztiak erdaraz eskolatu ziren, eta
|
euskal
elebakarrak erabat desagertu ziren adin batetik beherakoen artean.
|
|
|
Nire ustez, beraz," erasandako arnasgune" ena da, gaur egun, aurki genezakeen tipologia soziolinguistikorik gorena,
|
euskal
elebakarrak desagertu zirenetik, esate baterako, ia ezinezkoa izango baitu etorkin batek, gure amak ezagutu zuen Berrobiko giroaren parekoa berriro inon aurkitzea. gero aipatuko dugun bezala, arnasguneen tipologizazioa beste modu batera egin daitekeela iruditzen zait.
|
|
|
Badira erdaraz hitz egiteko arazoak dituztenak, baina ulertzen dute eta oinarrizko elkarrizketa bat gaztelaniaz edo frantsesez aurrera eramateko gai dira. Geratzen diren
|
euskal
elebakar bakarrak haurrak dira, eta adin batetik aurrera, sendatu, eta denak bilakatzen dira eleaniztun.
|
|
|
Gainera, ikusi da gaztelera ez dela euskararen ergatibo kasu markan eragina duen hizkuntza bakarra.Izan ere, frantses/ euskara elebidunekin eta
|
euskal
elebakarrekin eginiko ikerketa batean, nahiz etalagina txikia izan datu kualitatibo hauek bildu dituzte (Duguine, Kopke eta Nespoulous, 2014): lehenik eta behin ikusi dute aldea dagoela hizkuntzaz jabetzeko bi moduen artean (elebakar/ elebidun). Elebidunen kasuan bi mota bereizten dira: ondoz ondoko (H1 frantsesa dutenak eta H2 eskolanjasotako euskara) eta aldibereko elebidunak (euskara eta frantsesa momentu berean jaso dituztenak).
|
|
2021
|
|
|
|
Euskal
elebakarrek osatutako parrokietan erdara hutsez aritzen ziren sermolarien hainbat adibide eskaintzen ditu Madariagak35, apezpiku euskaldunak salbuespen bat izan zirela azpimarratzen du, eta elizak salbuespen gisa planteatzen zituen hizkuntzaren inguruko ekimen asko ez zirela praktikara eraman seinalatu. XVIII. mende bukaeratik aurrera bakarrik topatu dira elizgizonen euskararen aldeko jarrera argiak, betiere Antzinako Erregimenaren defentsan estatuari pultsu politiko bat botatzen dioten erlijio ordena konkretuen ekimenera mugaturik.
|
|
|
100 Liberal burgesak batzuk eta errepublikazale ezkertiarra bestea, nekazarien beharra izango dute polarizazio handieneko unean, eta horiek
|
euskal
elebakarrak direnez, euskaraz idazteari ekin behar. Ezberdintasunak, ordea, nabariak dira kasu batetik bestera:
|
|
|
Era berean, lehen eta bigarren mailetan sail elebidun ala
|
euskal
elebakarretan izen eman duten ikasleek gora egin dute nabarmen azken urteetan. Izan ere, 2016an frantses estatuak plazaratutako datuen arabera," lehen mailan, sail elebidunean ala [euskarazko] murgiltze ereduan izen ematen duten ikasle kopuru orokorra, 5.930tik 2004, 9.839ra pasa da 2015, esan nahi baita, ikasle kopuru orokorraren arabera, proportzioan %24, 5etik %38, 2ra igaro dela" (Ministère de l’Intérieur, Ministère de la Culture et de la Communication, Ministère de l’Education nationale, 2016:
|
|
|
2015an, sail elebidun ala
|
euskal
elebakarrean izen eman duten 9.839 ikasle horietatik, 5.269 irakaskuntza publikoan eskolatuak daude, hau da %54a, 2.188 irakaskuntza pribatu katolikoan, hots %22a, eta, gainontzekoak (%24), esan nahi baita 2.382 ikasle, irakaskuntza pribatu laikoan, alegia ikastoletan (Ministère de l’Intérieur, Ministère de la Culture et de la Communication, Ministère de l’Education nationale, 2016:... 49).
|
|
2022
|
|
|
Beste edozein hizkuntza erabiltzeko debekua ekarri zuen administrazioan, eskolan eta abar. Donostiako herritarrek, ordea,
|
euskal
elebakarrak gehienak, Plaza Berria esaten jarraitu zuten.
|
|
2023
|
|
|
Eta hori frogatzeko aski da gaztelera eta euskara aipatzen diren aldi bakoitzean tokiz aldatzea, josteta batean bezala... Azken
|
euskal
elebakarrak familian bertan ezagutu izan ditugunok ezin izango dugu sekulan gaztelera jakiteko Konstituzioaren harrokeriazko obligazioa eta desberdintasuna onartu. Giza eskubideen kontrakoa da, nahiz Konstituzioan bedeinkaturik egon.
|