|
2000
|
|
|
Baina, geometriatik gramatikarat gatozela, ezagutzen ote duzu euskal berboaren struktura... eta sinetsiko ote didazu ezen struktura horrek pentsarazten didala ezen euskara zinez izan zitekeela Paradisuko lengoia? Izan ere, jauregian urteetan izan dugu gizon jakintsu bat, jaun Marcel Dibarsoro zeritzana, duela hilabete guti batzuk hil zena, goian bego...; bada, jaun Marcel gure
|
etxeko
mutilen prezeptorea izan zen, eta hark irakatsi zidan euskal berboak gordetzen duen altxorra; eta harrigarria da, zeren eta, euskaraz mintzatzen garen bakoitzean, logika eta matematika mintzatzen ari baitzaizkigu bide batez, ezkutuan bada ere, berboaren baitarik eta berboaren muinetik... Baina hori ere irakats diezazuket, nahi baduzu, bertze egun batean...
|
|
2006
|
|
|
Zuzen zegoen. Giza irudi bat kolpeka ari zen
|
etxe
mutilaren eta haren familiaren gelako atean. Gau hartan, bisitariak egokitzeko moldaketen ondorioz, Martin bertze soldaduekin batean pausatua zen, eta Migel Mailuren alabak betetzen zuen borreroaren zokoa, haren emaztearen ondoan.
|
|
|
–Italiar moldea –argitu zidan, harro, gidatzen ninduen
|
etxe
mutilak. Bisitari guztiei gisako azalpenak eman izanen zizkien– Kondearen aitak eraikiarazi zuen duela urte parrasta bat, espainolek gaztelu zaharra suntsitu ondoan.
|
|
|
–Mañot, arta ezak zaldia –manatu zion
|
etxe
mutilari.
|
|
|
Nire aldera behatu gabe mintzatzen hasi zitzaidan, eskuak bular hantuen eta tripa puztuaren artean ezarrita. Lehen gauean Mañot
|
etxe
mutilarekin ari zelarik aditu nion doinu erretxin bera zerabilen:
|
|
|
Ilararen buztan zihoazen dozena erdia hornitzeko falta ziren bi arkabuzari biarnesak. Mañot ez zen gurekin heldu;
|
etxe
mutila etxezain gelditu zen Ezponda Baithan. Beltzuntze bera, Landatxeberri ministroa eta haren tenpluan ikusitakoren batzuk bildu ziren agur erratera.
|
|
|
Estefaniak ireki zidan atea ziudadelako
|
etxe
mutilen bastizan.
|
|
|
Horrek sari bat ekartzen zion bere trebeziaren beharrean zeuden aldiro eta, gainera, bizitoki guti aski erosoa familiako guztiendako: ganbera bat osoa, ziudadelako behialako
|
etxe
mutilen bastizan. 1569ko apirilaren hondar egunetan, Nabarrenkoxeko ateak ireki ziren ehunka biarnes izuturi sarrera ematearren.
|
|
2008
|
|
|
Nazariok atsegin baitzituen memento haiek, gauaren izarak baserriaz eta inguruaz jabetu eta izeba Ursula, ipuinlari aparta zen, buruan ipuin entziklopedia bat zeukana? kontu kontari hasten zenean,
|
etxeko
mutilek inguratuta. Han, ordea, inortxo ere ez zen ohartzen, osaba ere ez, jakina?
|
|
|
Ez dugu hamar minutu behar izan datu guztiak betetzeko, eta autoan eroan beharreko pegatina eman digu, kanpinetan ematen dutenaren antzekoa. Alde ederra aseguru
|
etxeko
mutilaren adeitasuna eta aduanako funtzionarioaren utzikeriaren artean.
|
|
|
Baina egia zen. Nazariok atsegin baitzituen memento haiek, gauaren izarak baserriaz eta inguruaz jabetu eta izeba Ursula –ipuinlari aparta zen, buruan ipuin entziklopedia bat zeukana– kontu kontari hasten zenean,
|
etxeko
mutilek inguratuta. Han, ordea, inortxo ere ez zen ohartzen –osaba ere ez, jakina– Nazariori barruan gertatzen zitzaionaz –mila bider aitortuko zuen Nazariok xehetasun hura ere bere bizitzan–, honi burua joan egiten baitzitzaion sarri askotan, bere arima suaren besoetan kulunkatzen zuela:
|
|
2009
|
|
|
–Ba, askoz, naturalagoa? da niri zure arreba gustatzea,
|
Etxe
mutilekin enrollatzea baino.
|
|
|
ez dakit zer gertatu zen, baina Josebak barrabaskeria bat egina behar zuen, aitari sekulako grazia egin ziona nonbait, aitak hari besapeetatik heldu, goratu eta ozen bai ozen esan ez zuen, bada: . Hemen
|
etxeko
mutila!?. Aita zoragarria izan dut, baina inoiz gorrotatu banuen, orduantxe egin nuen!
|
|
|
–Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten?; mutilari, aldiz, inork ez zion hitz erdirik ere esan! Eta neuri, jakina, bihotzean ezten bat sartu zitzaidan, ezpataren neurrikoa ere egin zitzaidana, aitak Joseba besoetan goratu eta oihukatu zuenean,. Hemen
|
etxeko
mutila!?. Noiz jaso ninduen aitak, izan ere, bere besoetan munduari esateko:
|
|
|
Nazariok, egia esan, beste asmo batzuk zituen. Nazariok, izan ere, gogoan zuen bere familiako tradizioa,
|
etxeko
mutilak gizon bihurtzen zituena hamabost urte bete ez beste. Nazariok, baina, ohitura hura berregokitu, eta halaxe esan zien etxeko lau mutilei egun batean:
|
|
|
jaialdi bat edo igandeko meza? hiriko kaleetara irteten zenean, adibidez, zeren,
|
etxeko
mutilak kaleak zeharkatzen zituztèn automobilei begira gelditzen ziren bitartean, Adak oinezkoentzako plazei edo espaloiei erreparatzen baitzien, haur kotxe bat noiz ikusiko; data seinalatutzat behar zuen, halaber, Adarentzat, udako egun bat, etxeko neskameetako batek. Rosi izenekoak?, deskuidu batean, aizto batekin istripu bat izan zuenekoa, ezker eskuan zauri ikusgarri bat eragin ziona; egin z... zauria lehortzen eta ongi zaintzen baduzu, hamar egunetan egon zaitezke berriro lan egiteko moduan?
|
|
|
Haurrarena, jakina, ezustekorik ezustekoenaren parean jartzeko modukoa zen, zazpi zortzi urteko lehortearen ondorengo euri iragarpenak ezustekotik asko duen bezala, guztia ere bai: esan nahi baita ikusmina izugarria zela Regina enean, eztabaidarako bidea ere zabaldu zuena, haurra mutila edo neska ote zen,
|
etxeko
mutilek mutila nahi baitzuten eta neskek neska, hura anai arreben arteko lehia bat balitz bezala.
|
|
|
–Gustura hartuko nuke barku hori, Ameriketara joateko, zera bezala, baina arrebei mugak hausteko irrikaz mintzatzen ari zitzaienean, hantxe sortu zitzaion beste muga bat, antza, hain zen
|
etxekoentzat
mutilari burura orduantxe etorri zitzaiòn izena ezkutatu beharrekoa, harik eta muga hura ere, une hartan arnasa hartzea eragozten ziona, haustea erabaki zuen arte?: osaba Beñardo bezala?
|
|
|
Eta Nazario Orbek teniente koronelarekin hitz egin eta hura hiri inguruko airedromoan hegaldi bat ikusteko posibilitateaz mintzatu zitzaionean? hots, Nazario
|
etxeko
mutilekin airedromara joateko asmoaz mintzatzen hasi zenean, abioien mundua gizonen gauza zelakoan, per se, orduan ere, berriro piztu zen eztabaida, Ada guztiz tematu baitzitzaion, berak ere joan egin nahi zuela eta joan egin nahi zuela?. Bizikletan ezin naiz ibili, konforme, baina bizikletak eta karreristak noiznahi ikusten ditugu bertatik bertara, eta zergatik ez aireplano bat bere pilotuarekin???, harik eta Nazariok, alaba gazteenaren setak setiatuta, izeba Ernestinaren begi eta esku mugimenduek ere Adaren asmoekiko etorkortasun nolabaiteko bat erakusten zuten?, amore eman zuen arte.
|
|
|
Gau hartan, berriz ere lotu zitzaidan Joanes printze printze ka.
|
Etxe
mutil baten eta Enekoten beraren artean bereizi behar izan gintuzten. Hantxe kalituko nuen, bertzenaz.
|
|
|
Bertzerik zen ezkontza egunean nirekin batera joanen ziren gainerako mutikoen kezka. Roger Pardiac bigorrarra, Arnaud Nérestan Labritekoa eta Alexandro Galard biarnesa
|
etxe
mutil eta guzti agertuak ziren gortearen deira. Foixko Frantzisko Lers salbuespena izan zen.
|
|
|
Haurrarena, jakina, ezustekorik ezustekoenaren parean jartzeko modukoa zen, zazpi zortzi urteko lehortearen ondorengo euri iragarpenak ezustekotik asko duen bezala, guztia ere bai: esan nahi baita ikusmina izugarria zela Regina enean, eztabaidarako bidea ere zabaldu zuena, haurra mutila edo neska ote zen,
|
etxeko
mutilek mutila nahi baitzuten eta neskek neska, hura anai arreben arteko lehia bat balitz bezala.
|
|
|
ez dakit zer gertatu zen, baina Josebak barrabaskeria bat egina behar zuen, aitari sekulako grazia egin ziona nonbait, aitak hari besapeetatik heldu, goratu eta ozen bai ozen esan ez zuen, bada: ‘Hemen
|
etxeko
mutila! ’ Aita zoragarria izan dut, baina inoiz gorrotatu banuen, orduantxe egin nuen! Izan ere, Josebarenaren aurretik, nik ere eginak nituen barrabaskeria batzuk, gurasoek sekula barkatzen ez zizkidatenak; egun batean, bost sei bat urte nituela, gurasoen lagun batzuen semearekin hasi nintzen borrokan, eta aitak berehala ohartarazi zidan:
|
|
|
‘Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten’; mutilari, aldiz, inork ez zion hitz erdirik ere esan! Eta neuri, jakina, bihotzean ezten bat sartu zitzaidan, ezpataren neurrikoa ere egin zitzaidana, aitak Joseba besoetan goratu eta oihukatu zuenean, ‘Hemen
|
etxeko
mutila! ’ Noiz jaso ninduen aitak, izan ere, bere besoetan munduari esateko: ‘Hemen etxeko neska! ’?
|
|
|
–Gustura hartuko nuke barku hori, Ameriketara joateko, zera bezala –baina arrebei mugak hausteko irrikaz mintzatzen ari zitzaienean, hantxe sortu zitzaion beste muga bat, antza, hain zen
|
etxekoentzat
mutilari burura orduantxe etorri zitzaiòn izena ezkutatu beharrekoa, harik eta muga hura ere, une hartan arnasa hartzea eragozten ziona, haustea erabaki zuen arte–: osaba Beñardo bezala...
|
|
|
haur txikiekiko zaletasuna, noiznahi loratzen zitzaiona, gurasoekin eta anai arreba guztiekin batera –edozeren aitzakian: jaialdi bat edo igandeko meza– hiriko kaleetara irteten zenean, adibidez, zeren,
|
etxeko
mutilak kaleak zeharkatzen zituztèn automobilei begira gelditzen ziren bitartean, Adak oinezkoentzako plazei edo espaloiei erreparatzen baitzien, haur kotxe bat noiz ikusiko; data seinalatutzat behar zuen, halaber, Adarentzat, udako egun bat, etxeko neskameetako batek –Rosi izenekoak–, deskuidu batean, aizto batekin istripu bat izan zuenekoa, ezker eskuan zauri ikusgarri bat eragin zio... zauria lehortzen eta ongi zaintzen baduzu, hamar egunetan egon zaitezke berriro lan egiteko moduan... baina Rosik zauria baino gauza garrantzitsuagoak zituen, antza, behin eta berriro kexatzen baitzen, ez bere zauriaz, baizik eta istripuak Regina eneari eragingo ziòn balizko okerraz:
|
|
|
Hauek ziren, bada, orbetarren joera eta ohituretako batzuk, Domingok aitari, hegazkinen mundura hurbiltzeko saioan, bere eskaria egin zionean. Eta Nazario Orbek teniente koronelarekin hitz egin eta hura hiri inguruko airedromoan hegaldi bat ikusteko posibilitateaz mintzatu zitzaionean... hots, Nazario
|
etxeko
mutilekin airedromara joateko asmoaz mintzatzen hasi zenean, abioien mundua gizonen gauza zelakoan, per se... orduan ere, berriro piztu zen eztabaida, Ada guztiz tematu baitzitzaion, berak ere joan egin nahi zuela eta joan egin nahi zuela –" Bizikletan ezin naiz ibili, konforme, baina bizikletak eta karreristak noiznahi ikusten ditugu bertatik bertara, eta zergatik ez aireplano bat bere...
|
|
|
Nazariok, egia esan, beste asmo batzuk zituen. Nazariok, izan ere, gogoan zuen bere familiako tradizioa,
|
etxeko
mutilak gizon bihurtzen zituena hamabost urte bete ez beste. Nazariok, baina, ohitura hura berregokitu, eta halaxe esan zien etxeko lau mutilei egun batean:
|
|
2012
|
|
|
Neska guztiek esaten zuten eta neuk ere ikus nezakeen hori. Jokinek,
|
Etxeren
mutil lagunak, ezin zion begirik gainetik kendu. Ukalondoarekin jo eta disimula zezan eskatu nion.
|
|
2013
|
|
|
–Zergatik ez zara itzuli zure herrira hain denbora luzean? , galdetu dit kafe
|
etxeko
mutilak.
|
|
|
–
|
Etxeko
mutilarekin?
|
|
|
15 urte, begi biziak eta urrats motela. Gilenen
|
etxeko
mutil baten semea. Orga ere nire haurretako lagunaren mailegua zen.
|
|
|
–Bere kasa ikasi du, hiriko laborari eta
|
etxe
mutilen solasak aditurik. Aiantzek?. Hemen berean sortu diren noble aunitzek baino hobeki egiten du.
|
|
|
|
Etxe
mutil batek Agerreren eskutan utzi berri du mando beltza, Paristik bidaiatzen ari den kutxaz zamatua bizkarra. Ez du barnean miatu; ganberatik atera aitzin egiaztatu du han direla bere gauza guztiak, Jeannotek bart ekarri dion oparia barne.
|
|
|
Euskaraz sehiei baizik ez zitzaien egiten etxe horretan. Neskato bat eta bi
|
etxe
mutil kontatu nituen sukaldean, gibeleko baratzean edo agurea besotan harat honat eramaten.
|
|
|
–Dena moldatu duk hire lehengusuarekin? , galdegin nion ahapeka nire
|
etxe
mutilari.
|
|
|
Ugaldean ito omen da. Haren
|
etxe
mutila zitadelara eraman dute, nonbait.
|
|
|
–Hire
|
etxe
mutila, Martin, ezezka ari izana zuan, nonbait, baina nire hitzak karga handiagoa izan zian zirtzil horrenak baino.
|
|
|
|
Etxe
mutil batek, zeremonia handiz, gaztelu barnera pasarazi ninduen. Erran nezakeen gonbidatua nintzela hor, nire zaindari motz mutua etorri ez balitz nire bizkarrera hats egiten.
|
|
|
Euskaraz ari zen, mantso, arrunt mantso. Usadio falta noski,
|
etxe
mutil, neskato eta zakurrei aginduak ematetik harata.
|
|
2018
|
|
|
Xabi dugu!!
|
Etxeko
mutila, aitaren oinordeko zintzoa, argi eta garbi, gure ikusleen ustez, Naomirekin lehia estua izan badu ere. Begira zer pozik dagoen!
|
|
2019
|
|
|
Eta han ikusi duzu zeure burua ere.
|
Etxeko
mutila. Aitak mutilago izatea nahiko zuena.
|
|
2020
|
|
|
Beti zegoen zerbait egiteko: ez bazen etxeko garbiketa, azokara joatea zen, edo
|
etxeko
mutilen arropak konpontzea, edo janaria prestatzea... Sortetxean ere ohitua zen gelditu gabe lan egitera, baina aziendekin edo baratzean ibili ohi zen, eta konpainia hobean.
|
|
|
Ekainaren etorrerarekin batera aurpegia alaitzen hasi zitzaion berriz.
|
Etxeko
mutilak ikasturteko azken azterketak egin eta etxera itzultzeko maletak prestatzen hasi ziren. Lanean segitu zuen Josefinak, Errandonea notarioarenean, baina gutienez bere jaioterrian.
|