|
2000
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek
|
eskatzen
dituzte erregela berezkoak. Legegilearen ahalegina zer arautu eta zer horren aniztasun eta garrantziari egokitu behar zaio.
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna
|
eskatzen
dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Betebeharrak losintxa eta plazerrekin bukatu al dira? Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza bera ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta gauza guztien —zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa
|
eskatzen
duena?
|
|
|
Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez, zer
|
eskatu
eta aurretik huraxe emateko prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik.
|
|
|
Legeak deus ezartzen ez badu, eta berak berresten ez duen elkarketa batetik etorri badira seme alabak, ezinbestekoa da seme alaba horiek, eskubideok
|
eskatu
ahal izateko, euren gurasoen aldetik halakotzat aitortuak izatea. Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan leudeke etengabe.
|
|
|
Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak. Kontratu horiek halakoa
|
eskatzen
dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia, hark erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Bateko ohiturak eta besteko zuzenbide idatzia, bitarikoa zen Frantziako antolamendu juridikoa eta beharrena, agi denez, bi egitura horien arteko transakzioa. Nazio estatu batu horrek
|
eskatzen
zuena horixe zen. Besterik ez, hain zuzen ere, Kode Zibil berriak gauzatu zuena, goitik behera eta guztizko ahalmenarekin.
|
|
|
Lege argia bete beharrekoa da; ilunak, berriz, berorren xedapenetan sakontzea
|
eskatzen
du. Legerik ez bada, ohitura edo ekitatea dira kontsultatu beharrekoak.
|
|
|
Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza bera ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta gauza guztien —zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa
|
eskatzen
duena?
|
|
|
Ezkontzarako finkatu diren eragozpenak eta berori baliozko izateko moldeak eta baldintzak neurtzerakoan, errazagoa da gaitza sendatzea, zigortzea baino. Alderdien jokaerak zein denboraren joan etorriek deuseztasuna noiz estali duten ere bereiztu izan dugu eta horretarako inguruabarrak desberdindu beste batzuen artean, beste horietan abusuak
|
eskatzen
baitu, zalantzarik gabe, legeen erantzuna.
|
|
|
Edu bertsuan, zuzenbide politikoa izan da gure frantziar ohitura zaharrak eragin dituena, horiek guztiak monarkiaren asmoarekin bateratuak. Asmo horrek
|
eskatzen
ditu nonahi, bereizketa, pribilegio eta lehentasunak.
|
|
|
Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu. Horiei bermatu behar zaie, huts hutsean, eta ekitatearen eredura, gizalegeak eurentzat
|
eskatzen
duen laguntza. Alfer alferrik eskatuko dira horien mesederako izadiaren eskubideak; oinordetza ez da eskubide naturala, baizik eta gizartearen barnekoa, lege politikoak edo zibilak onartua.
|
|
|
Horiei bermatu behar zaie, huts hutsean, eta ekitatearen eredura, gizalegeak eurentzat eskatzen duen laguntza. Alfer alferrik
|
eskatuko
dira horien mesederako izadiaren eskubideak; oinordetza ez da eskubide naturala, baizik eta gizartearen barnekoa, lege politikoak edo zibilak onartua. Ezin, beraz, bestelako gizarte erakundeen aurkakoa izan.
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin dezake, goragoko aginduak aurkakoak izan ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara, hura
|
eskatu
eta hartzean. Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean?
|
|
|
Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean? Gaietan trebe direlako; jakituriak eta argiak dituzte eta etengabe ari dira besteei aholku
|
eskatzen
. Horretara behartzen dute euren burua.
|
|
|
Legeei dagokie, gai bakoitzean, oinarrizko arauak eta molde berezkoak finkatzea. Aplikazio kontuak, kautela osatzaile eta erantsiak, objektu iragankorrak edo aldakorrak, berba batez, aginpidearen jarduneko ikuskatze lana
|
eskatzen
duten horiek, botere arauemaile edo sortzailearenak baino, araudien eskukoak dira. Araudiak magistratuaren egintzak dira eta legeak, subiranotasunarenak.
|
|
|
Zentzu honetan, lan teoriko orokorrak, lehen urrats batean, zientzialari askotarikoen elkarlana
|
eskatzen
zuen. Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen.
|
|
|
Hortaz, enuntziatuei egibaldintza enpirikoak egokitzeko metafisikak zeukan ezintasunak sumintzen zituen gehien Vienako Zirkuluaren partaideak, batez ere diskurtso metafisikoa akademiako eta ezagueraren aldareko tontorrean jartzen zela ikusterakoan. Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna
|
eskatzea
. Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du hura onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada?
|
|
|
Hau da, ezinezkotasuna edozein une eta egoeratan. Hasierako bertsioan, egiaztagarritasunak hipotesi baten ezinezkotasun fisikoa —praktikoa—
|
eskatzen
zuen, ezagutzaren une zehatz batekoa hain zuzen. Baina orain gauza zabalagoa zen:
|
|
|
Arazoa, Vienako Zirkuluaren zorra dagoeneko, enuntziatu horiek egiaztatzeko beharrezkoa den kasu partikularren kopuru infiniturik ez egotean datza; hots, eskura ditugun kasuen kopurua beti finitua denez, lege batek behar duen kopuru infinitua —gas baten propietatea beti eta edonon egotea, adibidez— asetzeko ez du balio. Popperrek 1934an kritikatu bezala87, egiaztagarritasunak test kopuru infinitu bat burutzea
|
eskatzen
du, eta hau logikoki ezinezkoa da. Beha daitekeenez, arazoak Hume dakarkigu burura, ‘A oro B da’ motako enuntziatuak behaturikotik haratago baitoaz.
|
|
|
Horrela, bada, ezagutzaren edozein adarretako azterketak —filosofia barne— hura zientzia bat legez erabiltzea
|
eskatzen
zuen. Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa berri baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu bezala.
|
|
|
Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik, hauek besterik ez zaizkigu interesatzen". " Zergatik da ederra hau?" galdetzea ez da zergatizko azalpena
|
eskatzea
: adibidez," Zergatik da atsegina larrosen usaina?" galderari erantzunez zergatizko azalpena emateak ez liguke gure" harridura estetikoa" kenduko.
|
|
|
Agustin oker zegoen Aitorkizunak idazlanaren orrialde bakoitzean Jainkoari laguntza
|
eskatzen
zionean?
|
|
|
Egiaz, Frazerren azalpenak ez lirateke inolaz ere azalpenak izango, funtsean gure barruan dagoen joera bati arreta
|
eskatuko
ez baliote.
|
|
|
Nire gaiari berari buruz hitz egin baino lehenago, sarrera ohar gutxi batzuk egiteko baimena
|
eskatzen
dizuet. Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut.
|
|
|
Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza
|
eskatzea
, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren. Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin etorri zaretela.
|
|
|
Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz hitz batzuk esango dizkizuet. Aurreko idazkariak zuen elkartean hitzaldi bat ematea
|
eskatuz
ohoratu ninduenean, nire lehenengo burutazioa izan zen egingo nukeela izan zen, eta bigarren burutazioa, zuei hitz egiteko aukera edukiz gero, komunikatzeak pozten nauen zerbaiti buruz hitz egin nukeela eta ez nukeela denborarik galdu logikari buruzko hitzaldi bat emanez, adibidez. Hori denbora galtzea dela esateko arrazoia hauxe da:
|
|
|
" nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela
|
eskatzea
, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
Antzeko hainbat kasutan bezala, euriaren Afrikako errege batena irakurtzen dut, euri garaia heltzen denean euria eragiteko
|
eskatzen
diotena11 Baina horrek esan nahi du ez dutela uste euria eragin ahal duenik, izan ere, bestela, urteko sasoirik lehorrenetan, lurra" a parched and arid desert" [basamortu idor eta elkor bat] denean, egingo lukete. Baina suposatzen bada, hasiera batean, jendeak euriaren erregearen ofizioa ergelkeria hutsez sortu izan zuela, orduan garbiago agertzen da martxoan euriak hasi izanaren esperientzia lehenagotik izan zutela eta urteko gainerako sasoietan euriaren erregea jardutera behartuko luketela.
|
|
|
Beraz, martxoaren azkena iristean, familiburu bakoitzak euriaren erregeagana joan eta behi bat eskaintzen dio, zeruko ur bedeinkatua larre gorri zimelduetara isur dezan. Euririk egiten ez badu, jendea bildu eta
|
eskatu
egiten dio erregeari euria eman diezaiela; eta ortziak lainorik gabe segitzen badu, sabela irekitzen diote, ekaitzak bertan gordetzen dituelakoan" (Urrezko abarra, I bol., 161 orr.).
|
|
|
C.K. Ogdenek
|
eskaturik
, Wittgensteinek etikari buruzko hitzaldi bat eman zuen Cambridgeko The Heretics elkartean 1929ko azaroaren 17an. The Heretics elkarteko kideak ez ziren filosofoak.
|
|
|
Hortik jaio zen Moore eta austriarraren arteko harreman ona. Hori dela eta, 1914ko apirilean, Wittgensteinek
|
eskaturik
, Moore Norvegiara joan zen Wittgensteinen ideia berriak entzutera. Bestalde ere, Moore izan zen Wittgensteini Tractatus Logico Philosophicus izena proposatu ziona lan hau 1922an argitaratzerakoan.
|
|
2001
|
|
|
Printzipioen fusioak zergati bat
|
eskatzen
du beti, eta zergati hori falta izanez gero bi printzipioen arteko hurbilketa ezinezkoa litzateke. Hurbilketa horrek izate misto bat sortzen du, konposatu bat, nahasketa.
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne
|
eskatuko
ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe
|
eskatuko
ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
Lehen analogiak substantziaz hitz egiten du oro har, denboraren modu ezberdinei buruz hitz egiteko oinarri gisa, baina ez du inolaz ere substantzia ezberdinen aniztasunik aipatzen. Bigarren analogiak, ordea, aniztasun hori
|
eskatzen
du, substantzien kausazko harremanez ari baita. Kantek, ordea, Kritika n ez du batetik besterako urrats hori oinarritzen (1786ko Natur Zientziaren Hastapen Metafisikoak lanean aipatuko du arazoa zuzenki).
|
|
|
Ondorioz, erreala denak lege baten arabera jokatzen badu, orduan beharrezkoa ere badela esango dugu. Martitzeko biztanleen existentzia ez da inolaz ere beharrezkoa, ezen ez baitago horrelakorik
|
eskatzen
duen legerik.
|
|
|
Eta Kantek gero eta argiago esaten du sentimena ezin dela ulertu pasibotasun soil gisa, zeren afektatua izatearen baldintza ekitea baita. Horregatik, sentimenaren pasibotasuna ezagutzeko ekintzak
|
eskatzen
duen une bat baino ez da izango. Eta hori ulertzeko autoafekzioa eta azkenean autoezarpena bezalako ideiak erabiliko ditu.
|
|
|
Denboraren azalpen transzendentalak beste arrazoiketa bat ere badarabil. Edozein aldaketak, baita espazioan gertatzen denak ere, denbora
|
eskatzen
du. Aristotelesek onartzen zuen jadanik aldaketarako predikatu kontraesankorrak lotu behar zaizkiola subjektu berbera bati.
|
|
|
Eta, ondorioz, berbaitango gauzez ez dago esakune sintetikorik egiterik. Kantek bere filosofia eraikitzeko
|
eskatzen
duen aurrebaldintza bakarra zerbaitek gu espazioan eta denboran afektatzea da, baina afekzio horren aurretik hori zer ote den ez zaio inoiz interesatu; eta, egiatan espazioaren eta denboraren baldintzen aurretik eta hauetatik at geratzen denez, ezin da aztertu ere egin eta berari buruz egindako galderak ez du zentzurik: X ezezagun eta ezagutezin bat da.
|
|
|
Neu banaizela dakit eta hori denboran gertatzen da, baina (gero lehen analogiak argituko duen legez) aldakorra den edozer gauzak aldagaitza den zerbait
|
eskatzen
du. Nire baitan, ordea, aldakorrak diren errepresentazioak besterik ez ditut; hauetan ezin da aldagaitza litzatekeenik aurkitu eta, beraz, nigandik at aurkitu dut espazioan dauden objektuetan.
|
|
|
Gure ezagutza ez da soilik hautemapenez osatzen, hau da, begiespenean jasotakoaren kontzientzia soilez. Hautemapenek espazio eta denboran agertzen den aniztasun bat ematen digute; baina hori benetako objektu ezagugarri bihurtzeko sintesi erregelak erabili behar ditugu, aniztasun horretan batasuna sartuz benetako objektu bat osatzeko10 Esperientziak sintesi bat
|
eskatzen
du, hautemapenen elkarketa (sintesi) jarraikorra. Gorputz bat jasotzean bere pisua sentitzen dudala esan dezaket, baina hori nire inpresio subjektibo soila da.
|
|
|
Errepresentazioetako aniztasunak sintesi bat
|
eskatzen
du. Eta sintesi hori ezin du subjektuaren harmenak sortu, baizik eta bere berezkotasunak, bere alderdi ekileak.
|
|
|
Objektuan ezer ezin dugu lotuta ikusi geuk ez badugu lotu. Sintesi orok batasuna
|
eskatzen
du (ez ‘batasuna’ kategoria, baizik eta jatorrizkoagoa, adigai orori bere barne batasuna ematen diona), eta batasun hau autokontzientziak ezartzen du. Batasuna berezkotasuna duen gogamenak bakarrik sor dezake:
|
|
|
Azkenik, adimenak irudiari sentsuzko alderdia kendu eta objektua berrezagutuko du batasun gisa, niaren identitateak ezartzen dituen kategorien bitartez. Prozesu honek denak azkenean kontzientzia bat
|
eskatzen
du ezinbesteko baldintza gisa: kontzientziarik gabe adigaiak eta objektuen ezagutza erabat ezinezkoak dira.
|
|
|
Epistemologia, edo ezagutzaren teoria, Kanten Kritika k berak sortu zuela esan daiteke. Liburu honek, honenbestez, epistemologiaren arazo nagusienak jorratuko ditu, eta" ezagutza bere aurren aurreneko ernamuinetatik ateratzen saiatuko den" irakurlea
|
eskatzen
du. Ikuspuntu historiko batetik ez dut uste inork zalantzan jarriko duenik hori egiteak duen interesa.
|
|
|
Horrela, Filosofia gauzen zientzia edo Ontologia izateari utzi eta adimenaren analitika bihurtzen da. Ez baitago subjektua gauzen menpe; haiek daude, aitzitik, subjektuaren ekimenak
|
eskatzen
dituen baldintzen menpe. Kantek sortzen duen iraultzaren ezaugarri nagusia ezagutza subjektuak burutu beharreko ekimen gisa ulertzea izango da eta ez berez gertatzen den prozesu gisa, edo subjektuak jasan egiten duena.
|
|
|
Badirudi" 7+ 5= 12" esaldi analitiko soila dela, kontraesanaren printzipio logikoa erabiliz lortzen dena. Hala ere, ‘7’ eta ‘5’ batzean ez dugu emaitza berehala lortzen, baizik eta horrek sintesi bat
|
eskatzen
du. Geometrian ere berdin gertatzen da:
|
|
|
bi punturen arteko lerro motzena lerro zuzena da. Zuzena izatea ezaugarri bat da, luzerarekin zerikusirik ez duena gainera (‘zuzentasuna’ nahi bezain luze eta sakon pentsatu arren ez da inoiz horrela bertatik ‘moztasuna’ eratorriko); beraz biak lotzeak sintesi bat
|
eskatzen
du. Fisikan ere berdin gertatuko litzateke, eta Kantek Mekanikaren printzipioak aipatzen ditu, elkarrekintzaren legea, etab.
|
|
|
Espazioa apriorizkoa dela esan dugu, eta ez enpirikoa. Horrek zientzia batek
|
eskatzen
duen orokortasuna eta beharrezkotasuna bermatzen ditu. Sintetikoa da bestalde, begiespena delako (adigai soilez beraiek barnebiltzen dutena baino ezin da esan eta, beraz, ez dago jakintzaren benetako zabalpenik hor, gehienez argipen bat besterik ez).
|
|
|
Izaki mugatu batek ez dauka begiespen intelektualik, hots, berak ez ditu sortzen bere objektuak jainkoa balitz bezala, baizik eta bere begiespena sentsuen araberakoa da, eta, beraz, objektuen bitarterik gabeko harmena
|
eskatzen
du. Eta horrela subjektuari espazioaren eta denboraren forma hutsen bidez zuzenki agertzen zaion begiespenaren objektu oro fenomenoa edo agerpena izango da.
|
|
|
Kantek berehala esango du, ordea, horrelako izaki bat pentsatzea zilegizkoa dela (arrazoimenak berak
|
eskatzen
du hori), baina izaki hori existitzen dela esatea legeztatua ez dagoen urratsa dela. Arrazoia garbi dago, horrelako objektu bat ez litzateke ezein esperientziatan ezagut dezakegun objekturik izango.
|
|
|
Kanten kritika erabatekoa da. Beharrezkotasunik
|
eskatzen
duen izakirik ez dago, beharrezkotasuna judizioetan soilik ematen da. Hiruki baten hiru angeluek 180 gradu osatzen dituzte.
|
|
|
Analogia bat erabiltzen da geuk teknikoki sortzen ditugun gauzekin: gure produktuen ulermenak sortzaile adimendu bat
|
eskatzen
duen bezalaxe, izadiaren osotasunaren ulermen egokiak sortzaile adimendu bat eskatuko luke. Kanten aburuz hauxe da froga zaharrena, argiena, eta arrazoimen arruntarentzat egokiena ere bai.
|
|
|
Analogia bat erabiltzen da geuk teknikoki sortzen ditugun gauzekin: gure produktuen ulermenak sortzaile adimendu bat eskatzen duen bezalaxe, izadiaren osotasunaren ulermen egokiak sortzaile adimendu bat
|
eskatuko
luke. Kanten aburuz hauxe da froga zaharrena, argiena, eta arrazoimen arruntarentzat egokiena ere bai.
|
|
|
Beraz, perfekziora doan urratsa ez dago legeztatua froga honetan. Urrats hori egiteak froga kosmologikoa eta ontologikoa
|
eskatuko
lituzke, eta ikusi dugu hauek ez dutela balio. Ezinezkoa da, beraz, jainkoaren existentzia frogatzea.
|
|
|
Honek arazo bat du: edonork egin behar duena benetan egitea
|
eskatzen
duela, ezinezkoa dena. Eta beraz, arrazoimen goren bat onartzen badugu oinarrituko dugu itxaropen hori.
|
|
|
Baina, gainera, bide kritikoa ere geratzen da, joera dogmatikoaren eta eszeptikoaren etengabeko borroka gainditzen duena. Eta azken lerroetan Kritika irakurri duen irakurle saiatuari laguntza
|
eskatzen
dio bidexka hau errepide bihurtzeko lanean, horrela lehenbailehen mendeetan lortu ez dena lortzeko, hau da, arrazoimena asebetetzea.
|
|
|
Horrela ‘automobila’ objektua osatzen dugu. Baina objektuaren batasun horrek gainera subjektuaren batasuna
|
eskatzen
du, zeren subjektuaren batasun kontzientziadunak biltzen baititu aktiboki ezaugarri ezberdinak objektu batean. Hau izango litzateke ezagutza balioduna argitzeko egitura minimoa.
|
|
|
Enpirismoa bere aldetik oinarri irmoetatik abiatzen da, esperientziatik, eta maila honetan, izadiaren barne soilik, sendoki lana egiteko interesa erakusten du; horrela, ordea, baldintzatugabea ez onartzeko interesa du, eta, ondorioz, moralaren indar osoa zapuzten duela dirudi. Une eszeptiko bezala ongi dago, beraz, baina bera dogmatikoa bihurtzen bada esperientziatik at geratzen den guztiaz, orduan gehiegi
|
eskatzen
du.
|
|
|
Idealismo kritikoaren eskutik etorriko da. Badirudi zerbait baldintzatua bada, honek bera baldintzatu duen zerbait
|
eskatzen
duela halabeharrez. Baina hau ez da guztiz egia; egia da baldintzatua berbaitango gauza bezala hartzen bada soilik; baina ez da hori kasua, baldintzatua beti ere espazioan eta denboran baitago.
|
|
|
Era berean, hirukia jarri eta bere hiru angeluak kentzea kontraesankorra da, baina ez dago kontraesanik hirukia eta angeluak ezabatzen baditut. Antzera, Jainkoa badela uka dezaket, zeren kasu honetan subjektuaren beraren izatea
|
eskatzen
dugu eta hori ezerk ez du eskatzen; beraz, kontraesanik gabe esan daiteke jainkoa ez dela. Existentziari buruzko judizioak denak dira sintetikoak, ez analitikoak, eta ondorioz ukapenak inoiz du kontraesanik jaso.
|
|
|
Era berean, hirukia jarri eta bere hiru angeluak kentzea kontraesankorra da, baina ez dago kontraesanik hirukia eta angeluak ezabatzen baditut. Antzera, Jainkoa badela uka dezaket, zeren kasu honetan subjektuaren beraren izatea eskatzen dugu eta hori ezerk ez du
|
eskatzen
; beraz, kontraesanik gabe esan daiteke jainkoa ez dela. Existentziari buruzko judizioak denak dira sintetikoak, ez analitikoak, eta ondorioz ukapenak inoiz du kontraesanik jaso.
|
|
|
Froga honek laugarren antinomiarekin du harremana: esperientzian dena baldintzatua dago aurretik doan beste zerbaitengatik; horrek, azkenean, baldintzarik ez lukeen beharrezko izaki baldintzatugabe bat
|
eskatuko
luke argibide gisa. Kanten arabera froga honek froga ontologikoa suposatzen du, zeren esperientzia erabiltzen du halabeharrezko izakira ailegatzeko, baina gero frogak adigai soilen bidez jarraitzen du:
|
|
|
Oinarrizko ahalmen [Grundkraft] baten ideia, nahiz eta Logikak aurkitu ezin,... Arrazoimenaren printzipio logikoak batasun hau ahal bezain zabal egitea
|
eskatzen
du, eta zenbat eta elkarren berdinagoak aurkituko, hainbat eta egiazkoagoa azalduko da ez direla ahalmen bat beraren azalpen desberdinak, euren oinarrizko ahalmen dei daitekeenarenak baino.59
|
|
|
Guretzat lehenbizi maitamen bera den hautamena dago, gure adimena eta nahimena zuzentzen dituena. Geure izanak, geure barrengo joerak, geure gogoak
|
eskatzen
diguna egitea —adimenaren laguntzaz denean ere— da zuzena eta ona, ezeren faltan ez dagoena. Ariketa orotan gizaki izanak, maitagogoak, erakusten edo esaten digu zer den maitatzea; hau da, une eta alde bakoitzean zein den maitatzeak, ezagutuz eta hautatuz, eskatzen digun eginbeharra —egin beharra eskatzen badu—, beste arrazoiketarik gabe, beste inolako ‘beharrik’ betetzen jardun beharrik gabe.
|
|
|
Geure izanak, geure barrengo joerak, geure gogoak eskatzen diguna egitea —adimenaren laguntzaz denean ere— da zuzena eta ona, ezeren faltan ez dagoena. Ariketa orotan gizaki izanak, maitagogoak, erakusten edo esaten digu zer den maitatzea; hau da, une eta alde bakoitzean zein den maitatzeak, ezagutuz eta hautatuz,
|
eskatzen
digun eginbeharra —egin beharra eskatzen badu—, beste arrazoiketarik gabe, beste inolako ‘beharrik’ betetzen jardun beharrik gabe. Ohar gaitezen gogoeta hutsetan ere daukagula maitatzea eta maitabeharra.
|
|
|
Geure izanak, geure barrengo joerak, geure gogoak eskatzen diguna egitea —adimenaren laguntzaz denean ere— da zuzena eta ona, ezeren faltan ez dagoena. Ariketa orotan gizaki izanak, maitagogoak, erakusten edo esaten digu zer den maitatzea; hau da, une eta alde bakoitzean zein den maitatzeak, ezagutuz eta hautatuz, eskatzen digun eginbeharra —egin beharra
|
eskatzen
badu—, beste arrazoiketarik gabe, beste inolako ‘beharrik’ betetzen jardun beharrik gabe. Ohar gaitezen gogoeta hutsetan ere daukagula maitatzea eta maitabeharra.
|
|
|
Erabateko aldea dago lege betebeharraren eta maitabeharraren artean. Legeak
|
eskatu
zerbait egitea, ala gogoak bultza zerbaiten aritzera: maitatzen, hain zuzen.
|
|
|
Sarkin horrek nire gogoko ez dena nire gogoko bailitzan eskaintzen dit,
|
eskatzen
dit, ezartzen dit, eta nolabait behartzen nau onartzera. Gezurretan ari da.
|
|
|
goren denarengandik alde egin gutxiago denarenarantz. Beraz, inork ez beza nigandik
|
eskatu
nik ez dakidala dakidana, ez bada ikasteko jakin egin behar dela jakinezina dela.124
|
|
|
‘itxaron dezagun zientziak adimena aurkitu arte, eta adimenak kontzientzia (gogoa?) ulertu arte; eta orduan erakutsiko dugu zientzia hutsez zer den gizakia’; gure tesiaren arabera disparate hutsa dena. Baina, egia esan, tesi fundamentalista horrek ez du
|
eskatzen
zain egoterik, zalantza izpirik onartzen, ziur dakielako bihar edo etzi jakingo duela gaur ez dakiena. DAKI:
|
|
|
Zigoto bakoitzak bere ama zehatzak eskaintzen dizkion baldintza bereizietara (zigoto/ enbrioi/ fetuak berak ere biziki eragindakoetara, jakina) egokitu behar duen bezala, bere kodearen eraginpean. Eta argi dago gure adierak ez duela inolako teleologiarik edo helbururik sartzen ikerketa zientifikoan, eboluzioaren eragile naturala non bila jardun proposatzen baino; gizaki bakoitzaren burutzea bere gizaginkodean ipintzeak inongo teleologiarik
|
eskatzen
ez duen bezala.
|
|
|
Aipatu ohi diren eskubideak bi eratakoak dira: izan/ egin eskubideak (iritzia emateko askatasuna, adibidez) batetik; eta
|
eskatu
/ jaso eskubideak (osakidetza bat, esaterako) bestetik. Egin eskubideak eta har eskubideak deituko ditugu.
|
|
|
Eta ez banaiz gauza hitz egiteko, hala ere entzun egin behar didate. Nire alde laguntza
|
eskatuz
ez diot inori eskatzen kalte egitea edo ezer kentzea bere buruari, nire eskakizuna besteei ere euren eginkizuna betetzen laguntzea baita, nik laguntza eskatzean neurea betetzea den bezala; besteak maitagogoago egiten laguntzea, ahaldun laguntzaileari ni behartsuk laguntzea. Eta, horrela, alderdi bion egitekoak —laguntza eskatu eta eman— eginkizun elkartu, maitakizun bikoitz baina bakar egiten dugu, ‘eskubide’ kontzeptua gaindituz edo ondoriozko eginez.
|
|
|
Eta ez banaiz gauza hitz egiteko, hala ere entzun egin behar didate. Nire alde laguntza eskatuz ez diot inori
|
eskatzen
kalte egitea edo ezer kentzea bere buruari, nire eskakizuna besteei ere euren eginkizuna betetzen laguntzea baita, nik laguntza eskatzean neurea betetzea den bezala; besteak maitagogoago egiten laguntzea, ahaldun laguntzaileari ni behartsuk laguntzea. Eta, horrela, alderdi bion egitekoak —laguntza eskatu eta eman— eginkizun elkartu, maitakizun bikoitz baina bakar egiten dugu, ‘eskubide’ kontzeptua gaindituz edo ondoriozko eginez.
|
|
|
Eta ez banaiz gauza hitz egiteko, hala ere entzun egin behar didate. Nire alde laguntza eskatuz ez diot inori eskatzen kalte egitea edo ezer kentzea bere buruari, nire eskakizuna besteei ere euren eginkizuna betetzen laguntzea baita, nik laguntza
|
eskatzean
neurea betetzea den bezala; besteak maitagogoago egiten laguntzea, ahaldun laguntzaileari ni behartsuk laguntzea. Eta, horrela, alderdi bion egitekoak —laguntza eskatu eta eman— eginkizun elkartu, maitakizun bikoitz baina bakar egiten dugu, ‘eskubide’ kontzeptua gaindituz edo ondoriozko eginez.
|
|
|
Nire alde laguntza eskatuz ez diot inori eskatzen kalte egitea edo ezer kentzea bere buruari, nire eskakizuna besteei ere euren eginkizuna betetzen laguntzea baita, nik laguntza eskatzean neurea betetzea den bezala; besteak maitagogoago egiten laguntzea, ahaldun laguntzaileari ni behartsuk laguntzea. Eta, horrela, alderdi bion egitekoak —laguntza
|
eskatu
eta eman— eginkizun elkartu, maitakizun bikoitz baina bakar egiten dugu, ‘eskubide’ kontzeptua gaindituz edo ondoriozko eginez.
|
|
|
Maitagogo izatea iruzur gaindiezina ez bada, maitagogoaren ase ezinak maitagai betea
|
eskatzen
du, maitagogoaren beraren egiazko eredu eder ona, bila/ maitatzen dihardun maitasun huts izango den Gogo hutsa. Nolabait, maitagogoak Maitasuna dakar bere izaeraren beraren barruan:
|
|
|
Eta gizakiagan maitari izatea. Kantek darabilen askatasunak baino askoz biziago
|
eskatzen
du Jaungoikoa maitagogoaren maitabeharrak. Gogora dezagun berriz maitagogoak maita beharra, ezagutu beharra eta hautatu beharra dakartzala beragan, on, egia, eder betea den maitagaiaren gogo/ amets bizian.
|
|
|
Nire maita beharrari Espiritu Santuak erantzuten diola, era askotan erantzun —nire ustez, jakina, sinesmen den uste sakonez—: ‘egia da zure maitabeharrak Maitasuna
|
eskatzen
duela, eta Nik baiesten dizut banaizela, Aitarekin eta Semearekin batera; eta zu Nik maitasunez maitari iruzurrik gabea sortua zarela’.
|
|
2002
|
|
|
Presoek ez daukate ihes egiterik, ikuskatzaileen zaintzapetik ihes egingo balute ere, kanpoan dauden hamaika oztoporekin egingo bailukete topo eta, beraz, ihesaldietan pentsatzerik ez dago, inondik inora ere. Hori horrela, beraz, leihoak ipiniko dira leotzetan, ez bakarrik preso dagoenari zor zaion begiruneagatik, baizik eta osasuneta garbitasun baldintza oinarrizkoenek hori
|
eskatzen
dutelako; arrazoi ekonomikoek ere horixe eskatzen dute, espetxe barruan egin beharreko lanek argi ugari eskatzen dute-eta; zer merkeagorik, bada, leihoetatik sartzen den argia baino!
|
|
|
Presoek ez daukate ihes egiterik, ikuskatzaileen zaintzapetik ihes egingo balute ere, kanpoan dauden hamaika oztoporekin egingo bailukete topo eta, beraz, ihesaldietan pentsatzerik ez dago, inondik inora ere. Hori horrela, beraz, leihoak ipiniko dira leotzetan, ez bakarrik preso dagoenari zor zaion begiruneagatik, baizik eta osasuneta garbitasun baldintza oinarrizkoenek hori eskatzen dutelako; arrazoi ekonomikoek ere horixe
|
eskatzen
dute, espetxe barruan egin beharreko lanek argi ugari eskatzen dute-eta; zer merkeagorik, bada, leihoetatik sartzen den argia baino!
|
|
|
Presoek ez daukate ihes egiterik, ikuskatzaileen zaintzapetik ihes egingo balute ere, kanpoan dauden hamaika oztoporekin egingo bailukete topo eta, beraz, ihesaldietan pentsatzerik ez dago, inondik inora ere. Hori horrela, beraz, leihoak ipiniko dira leotzetan, ez bakarrik preso dagoenari zor zaion begiruneagatik, baizik eta osasuneta garbitasun baldintza oinarrizkoenek hori eskatzen dutelako; arrazoi ekonomikoek ere horixe eskatzen dute, espetxe barruan egin beharreko lanek argi ugari
|
eskatzen
dute-eta; zer merkeagorik, bada, leihoetatik sartzen den argia baino!
|
|
|
Horretarako ezinbestekoa da presoei aurkezten zaizkien premiei erantzun egokia ematea. Arazo larri honek konponbide ugari
|
eskatzen
ditu eta autorea horretan saiatu da ingeles jatorrizkoan. Panoptikoaren eraikuntzaren inguruko lana arkitektoei dagokie batez ere; aitzitik legegileei:
|
|
|
Ez da komeni, bada, presoak lan gogorretara behartzea. Halako zerbaiten beharrik balego, ordea, ordain legeak hori
|
eskatzen
duelako izango da. Bortxakeriak eta esklabotzak askatasunak eta zuzentasunak baino bide luzeagoa egiten dute, baina hauek haiek baino zuhurragok dira beren eraginetan.
|
|
|
Panoptikoari eskaintzeko; hala eta guztiz ere, Jeremy Benthamek luzaz jarraitu zuen proiektuan lan egiten. Azken buruan eskemak porrot egingo zuen, eta Londresen Panoptiko bat eraiki eta zuzentzeko proposamena ukatu ziotenean Jeremy Benthamek gobernuaren ordaina jaso bazuen ere, honenbeste denbora eta lan
|
eskatu
zion proiektu garatu eta idiosinkratikoaren porrotak etsipen handia sortu zion.
|
|
|
Sir John Parnell irlandar Ogasun ministroari Panoptikoarekiko interesa piztu zitzaion, eta Gutunak Dublinen argitaratzeko planak egiten hasi zen. Parnellek
|
eskatuta
, Benthamek Gutunak orraztu zituen horiek argitaratzeko, horiek idatzi zituenetik urte asko igaro zirenean, eta berrikuspen sakona behar zutela ohartu zen. Honela hasi zen hitz atzeetan lanean, hutsuneak betetzeko, eta hitz atze horiek jatorrizko Gutunak baino askozaz ere luzeagoak bihurtu ziren.
|
|
|
Haien erreformari dagokionez, berriz, ez zaio oro har arreta nahikorik jarri, dela guztion aldetik egon den axolagabekeria ikaragarriagatik, dela hura lortzeko itxaropena galdu eta, amore emanez, bertan behera utzi dugulako lan hori. Gisa horretako hainbat saiakera ez dira oso zorionekoak izan eta beste zenbait proiektu, berriz, urrats handi samarrak eman beharra
|
eskatzen
zutela-eta, bertan behera utzi behar izan dira. Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan.
|
|
|
izan ere, azpi ikuskatzaileak eta oro har, gisa guztietako enplegatuak, presoak dauden egoera berean, alegia, ikuskaritza goragoko baten zaintzapean, beren artean ikuskatzaile nagusiak ikusi gabekorik ezer ez gertatzeko moduan, ipintzen ditu. Espetxe arruntetan, zaintzaile batek bere zaintzapean dagoen presoren bat iraintzen badu, ez du honek modurik aurkituko haren goikoen gizatasunik
|
eskatzeko
; presoak egiten zaizkion zernahi irain, laido eta zigor pairatu behar izaten ditu, alegia. Panoptikoan, ordea, ez da horrelakorik gertatu ahal izango, nagusiaren begiek dena baitaukate kontrolpean; egoitzotan ez dago azpikoen tirania gertatzerik, ez eta ezkutuko irain edo zigorrik ere.
|
|
2003
|
|
|
— Orain ez du merezi arazo horietaz eztabaidatzea, Apolodoro.
|
Eskatu
dizuguna egizu ordea, ez besterik, eta kontatu zeintzuk izan ziren hitzaldiak.
|
|
|
— Ongi diozue, baina oraindik beste norbaiti entzutea
|
eskatzen
dizuet: nola zaude, Agaton, edateko indarrez?
|
|
|
Guztiek nahi zutela esan omen zuten, eta azal177 tzeko
|
eskatu
zioten. Beraz Eriximakok esan zuen:
|
|
|
— Ez zait iruditzen, Fedro, gaia egoki proposatu zaigunik, horren sinpleki Maitasuna gorestea
|
eskatzea
. Maitasuna bakarra izango balitz, ondo legoke; ez da bakarra ordea, eta bakarra ez izanik, zuzenago da aurrez esatea nor goretsi behar den.
|
|
|
— Baina erantzunak oraindik ere galdera hau
|
eskatzen
du: zer gertatuko zaio gauza ederrak lortuko dituen hari?
|
|
|
Eta berandu gabe Altzibiadesen ahotsa entzun zen patioan, zeharo mozkortuta eta ozen oihuka, Agaton non zegoen galdezka eta haren ondora eramateko
|
eskatuz
. Eta haiengana eraman omen zuten, eusten zion flautista eta lagunetako beste batzuekin batera, eta ate ondoan zutik gelditu, huntz eta biolee tazko koroa sarri batekin koroatuta eta izugarri zinta piloarekin buru gainean, eta esan omen zuen:
|
|
|
Eta denek txalotu zuten eta sartu eta etzateko
|
eskatu
zioten.
|
|
|
Hori da, Eriximako, Maitasunari buruzko nire hitzaldia, zurearen bestelakoa. Eta
|
eskatu
dizudan bezala, ez barregarri utzi, gainerakoei ere entzun diezaiegun bakoitzak zer esango duen, bietatik bakoitzak hobeto esanda, Agaton eta Sokrates gelditzen baitira.
|
|
|
— Nik uste, zu zara nire maitale izateko egoki den bakarra eta
|
eskatzeko
zalantzan zabiltzala iruditzen zait. Nik berriz hauxe uste dut:
|
|
|
Jeneralek saria niri eman zidaten bataila izan zenean, gizakietako beste inork ez baininduen salbatu berak baizik, zaurituta nengoela ez ninduelako bertan behera utzi nahi izan, aitzitik neure armak eta ni neu salbatu gine tuen. Eta nik, Sokrates, orduan ere saria zuri emateko
|
eskatu
nien jeneralei, eta hori ez didazu ez aurpegiratuko ezta gezurra diodala esango ere. Baina jeneralek nire bikaintasunari begira saria niri eman nahi zidatela, jeneralak baino aldekoago gertatu zinen zu zeu nik jasotzeko saria zure ordez.
|