|
2002
|
|
|
Hipertentsioa, obesitatea, arterioesklerosia edo bi motako diabetesa bezalako helduen gaixotasunek zerikusia dute gutxi zaindutako haurren elikadurarekin”, esan du Ros Mar ek, Soriguer ek bezala, dieta mediterranearraren alde egiten duen bezala. “Hobe da haur batek ez jatea bere xantaiari uztea baino”,
|
dio
aditu horrek, uste baitu ez dela zigortu behar haurra opilak eta litxarreriak kenduz. Izan ere, horiek, freskagarriekin batera, ez diote kalterik egiten haur baten hazkundeari, baldin eta dosi txikitan eta esnea, fruta, barazkiak eta abar barne hartzen dituen dieta orekatu baten barruan eskaintzen bazaie, behar den neurrian.
|
|
2003
|
|
|
“ez dio irudimenari ihes egiten pentsatzeak marrazoari atentzioa emango ziola windsurfeko taularen azaletik igarotzeak, une hartan turista frantsesak erabiltzen baitzuen”. Nolanahi ere, gertatutakoak ez du alarmarik sortu behar, “oso probabilitate gutxikoa baita berriro gertatzea, gutxienez arlo berean”,
|
dio
aditu horrek.
|
|
|
Hala, kimikariak jakin nahi du zer mekanismo, zelula edo molekula zehatzek bereizten dituzten gizakiak sai arrearen immunitate sistematik, eta espezie horri infekzioen aurrean immunitate handiagoa ematen diote. Enigma hori ebatzi ondoren, giza medikuntzan aplikatu ahal izango da,
|
dio
aditu horrek. Azterketa hori aitzindaria da bi arrazoirengatik:
|
|
2005
|
|
|
tabakoa, alkohol edo kafeina gehiegi eta beste ohitura toxiko batzuk saihestea, baita kornitiko esteroideak edo antiepileptikoak ere. «Adin horietan, elementurik negatiboena tabakoa da; izan ere, hezurren garapena kaltetzeaz gain, gernuaren bidez kaltzioa galtzea errazten du eta estrogeno mailak murrizten ditu»,
|
dio
aditu horrek. Osteoporosiaren ezaugarriak dira hezur masa asko galtzea eta hezurraren mikroarkitektura bera hondatzea, kristala bezain hauskorra den giza eskeletoa itzultzen duten bi faktore.
|
|
2006
|
|
|
Preziatuenak ziren hobekien kontserbatu zirenak. «Inkestatuek»,
|
dio
aditu horrek, «nahiago zuten Palestinara joan Bravako kostaldera Espainiara etorri baino, eta balorazio txarrena jaso zuen lekua Costa del Sol zen». Baina berez babestutako eremuak sortzea ez da nahikoa.
|
|
2007
|
|
|
«Kontsultara joaten diren gaixoen kopurua asko murriztu da, espezialistak esan gabe antibiotikoak hartuta. Hori azken urteotan automedikazio tasek izan duten murrizketarekin lotu daiteke, %25etik %15era igaroz»,
|
dio
aditu horrek. Hala ere, pazienteen %20k eta %30ek tratamendua uzten jarraitzen dute denbora baino lehen, erresistentzien agerpena gehien bultzatzen duen jarreretako bat.
|
|
|
Kordobaren arabera, Espainian urtean 15.000 pertsona hiltzen dira biriketako minbiziarekin, eta horietatik 400 (dakiguna) erretzaile pasiboak dira. «Ia erretzen ez den gizarteetan ez dago biriketako minbizirik»,
|
dio
aditu horrek.
|
|
|
NOTES teknika Medikuentzat zein pazienteentzat erakargarria den arren, NOTES teknikak (endoskopia malguaren eta kirurgia laparoskopikoaren alderdiak konbinatzen ditu) berariazko entrenamendua eta teknologia behar ditu, Lee L Swanstrom espezialistak gogoratzen duenez, joan den urtean ‘Kirurgia Española’ aldizkarian argitaratutako artikulu batean. «NOTESen erabiltzen diren endoskopioek bereizmen handikoak izan behar dute, eta tresnentzako kalibre handiko kanalak izan behar dituzte, triangelatze maila jakin bat izan behar dute, eta barrunbe abdominalaren barruan finko mantendu ahal izango dira»,
|
zioen
aditu horrek. «Tresnek egungo tresna laparoskopikoen ahalmenak izan behar dituzte, eta handiak eta sendoak izan behar dute, biraketa mugimenduak egiteko aukerarekin», erantsi zuen Swanstrom ek.
|
|
2008
|
|
|
Hizkuntzaren egoera ahulak irakaskuntzari eragiten diola
|
dio
aditu horrek, eta honen gainean iritzi ezberdinak adierazi dituzte adituek. Bi joerak laburbiltzeko aipu bana jasoko dut, lehenengoa delphyaren lehenengo fasean agerturiko iritzia da; bigarrena, berriz, iritzi horri bigarren fasean emaniko erantzuna:
|
|
|
Zalantzak Nottinghameko (Erresuma Batua) Unibertsitateko Emankortasun Taldeko Simon Fishel ek uste du teknika horrek zenbait zalantza sor ditzakeela, ez baitira ezagutzen ugaltze traktuaren ingurumen baldintzak. “Etengabe aldatzen ari den bitartekoa da, modu artifizialean erreproduzitzen zaila”,
|
dio
aditu horrek. Enbrioia modu naturalean sortu izan balitz izango lituzkeen argi, tenperatura eta mantenugai baldintza beretan hazten da.
|
|
2010
|
|
|
eskuratze prozesua’ lanean. “Jarrerak noizean behin egiten badira, ez dituzte garatuko barneratzeko ezinbestekoak diren jarrerak”,
|
dio
aditu horrek. Autonomiarako bidean ez da inguruko presiorik edo eskakizunik egon behar.
|
|
2011
|
|
|
Hainbat gradutan ezgaitzen da, eta bizi kalitatean eragin handia du. Gaur egun, “inor ez da hiltzen fibromialgia bidez”,
|
dio
aditu horrek. Hori dela eta, gaixoen kopurua handitu egiten da, eta osasun sistemak ezin du beti pazienteek behar duten arreta eman.
|
|
|
Gaitasun digitala ez da soilik ordenagailuak erabiltzeko trebetasunen irakaskuntza mekanikoan Rafael Casado Ezagutzaren Gizartea garatzeko Ikerketa eta Ekintza Parte hartzailearen Foroaren (FIAP) lehendakariak dioenez, gaitasun hori ez da soilik ordenagailuak edo bestelako teknologiak erabiltzeko trebetasunen irakaskuntza mekanikoan oinarritzen, “sarean eta mundu birtualean segurtasunez eta eraginkortasunez mugitzen irakastea da erronka nagusia”. Eginkizun didaktikoa, beraz, “informazioa bilatzeko, sailkatzeko, ebaluatzeko eta aurkezteko ezagutzak lortzera bideratu behar da, edukien azterketa kritiko eta gogoetatsuaren bidez”,
|
dio
aditu horrek. Gaitasunen ebaluazioa Etorkizuneko gizartea garatzeko gaitasun digitalak duen garrantziaz jabetuta, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak (ELGA) Nazioarteko Ebaluazio Programan (PISA 2009) sartu du parte hartzen duten 17 herrialdetako (besteak beste, Espainia) 15 urteko ikasleen irakurketa maila formatu digitalean.
|
|
2012
|
|
|
Hori dela-eta, Batzordeak eskatu egin zien estatu horiei informazio gehiago barne autodeterminazio politikei eta onuradunei buruz. Elkartruke horien bitartez,
|
diosku
aditu horrek, 1966ko konbentzioaren 1 eta 27 artikuluak lotzen zituen barne autodeterminazioari buruzko kontzientzia zabaldu egin zen. Aurrerakuntza horretaz jabetzen ziren indigenak, baina ez zuten alboratu nahi estatu batek populazio indigena gizagabeki tratatzen duen kasuetan estatuarekin apurtzeko aukera.
|
|
|
“Ariketa aerobikoaz hitz egiten da beti, hau da, bizikletaz, korrika edo igeri eginez, baina oso erabilgarriak dira pisuekin edo adarrekin egiten diren erresistentzia ariketa txikiak”, erantsi du. Jarduera fisikoaren kantitatea eta kalitatea adin eta pertsona bakoitzera egokitu daiteke, halako moldez non “90 urteko pertsonek ezin hobeto egin dezakete ariketa”,
|
dio
aditu horrek. Zahartzaro osasuntsua, elikadura osasungarri eta orekatuarekin Zahartze osasuntsua lortzeko funtsezko beste oinarria obesitateari laguntzen ez dion nutrizio orekatua lortzea da.
|
|
|
“Behintzat, ni ez nago ados”, dio Agustín Ballesterosek, Valentziako Ernaletasun Institutuko egoitzako zuzendariak, gure herrialdean arlo horretan erreferentzia den erakundeetako batek. “Murrizketa horiek, arriskutsuak izateaz gain, diskriminazioa ere badakarte”,
|
dio
aditu horrek. Isidoro Bruna doktoreak azaldu duenez, “Espainian, erretzaile handiei edo gehiegizko obesitatea duten emakumeei izan ezik”, ez da mugatzen ugalkortasun publikoko tratamenduetarako sarbidea.
|
|
2014
|
|
|
Beti agertzen da pertsona ilegal edo gizena, torpe, xelebrea, sinpatikoa, lagunik onena edo lagunik onena irudikatzen duena; baina ez du hainbeste ligatzen eta ez du hainbeste arrakasta. Saldu egiten digute, eta hori da munduko gauzarik txarrena»,
|
dio
aditu horrek. Pertsona bakoitza desberdina da, ez baitago gorputz mota bakar bat, denek xurgatu behar dutena.
|
|
2015
|
|
|
Arazo hori oso garrantzitsua da janari jakin batzuei alergia edo elikadura intolerantzia izanez gero. «Txakurrentzako etxeko janaria aditu batek kontrolatzen du, eta, horri esker, errezeta horien mantenugaiek txakurrari nola eragiten dioten jakin dezakegu, baita txakurren gaixotasun batzuk prebenitzeko edo tratatzeko duten erabilgarritasuna ere»,
|
dio
aditu horrek. Irudia:
|
|
2016
|
|
|
Irudia: sebebeiro «Orain ez dago orain dela bi hamarkada baino haur txikiagorik»,
|
dio
aditu horrek, baizik eta aldatu egin zuen arazoaren pertzepzioa. Garai batean, edoskitzaroarekin arazoak sortzen zirenean, hainbat irtenbide hautatzen ziren:
|
|
2018
|
|
|
Kikunae Ikeda«, azaltzen du Víctor Tagua ikertzaileak, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenekoak (CSIC). «Baina badira umami zaporea ematen duten beste glutamato batzuk ere, hala nola E622 edo glutamato monopotasikoa; E623 edo kaltzio diglutamatoa; E624 edo glutamato monoamonikoa eta E625 edo magnesio diglutamatoa»,
|
dio
aditu horrek. El E621 Hori da gehien erabiltzen dena, eta «jatetxe txinatarraren sindromea» izenekoarekin lotuta egon liteke.
|
|
2020
|
|
|
2008an hasi zen azken atzeraldi ekonomikoan, ohitura aldaketa horiek progresiboagoak, motelagoak izan ziren. “Gizarte maila batzuek berehala izan zuten eragina, baina 2011ra arte ez genuen portaera eredu aldaketa nabarmenik ikusi”,
|
dio
aditu horrek. Marka zurien salmenten igoera eta kostu txikiko produktu eta zerbitzuen fenomenoa izan ziren, besteak beste, krisiak kontsumoan izan zituen ondorioak.
|
|
|
Konfinamenduan, tabernak, pubak eta jatetxeak itxita zeudenez, alkoholaren kontsumoa etxera eraman da. “Jendea konturatzen da eguraldi ona izango duela etxetik atera gabe, egoerara egokitzen da eta asteburuetan terraza batean hartzen duzun edo lanetik ateratzean sofara eramaten duzun aperitibo hori”,
|
dio
aditu horrek. Ana Fondón soziologoak beste ideia bat eman du:
|
|
|
Zintzoak izatea eta gomendioak betetzea da orain, inoiz baino gehiago, gure ardura nagusia. “Partidaz partida” jokatzea, denborak erabiliz eta elkarrekin bizi garenekin gako horietan komunikatuz, hori da azaltzen diren emozioek jokabide arrazoizkoena, konstruktiboena eta osasungarriena aurkitzeko modurik onena”,
|
dio
aditu horrek. Neke pandemikoaren aurkako estrategiak The Lancet aldizkarian argitaratu berri den artikulu batean, Richard Horton medikuak dio pandemia gainditzeko modu bakarra sindemia bat dela, “ekaitz perfektua, non osasunaren eta gizartearen arloak gurutzatu eta egoera bereziki konplexua eraikitzen baitute”.
|
|
2021
|
|
|
Azkenik, ondorio sanitarioak ere baditu: “inoiz ez dugu hainbeste janari ekoitzi eta, aldi berean, ez da hainbeste nutrizio gabezia izan”,
|
dio
aditu horrek. Alde horretatik, Europako politikek ere laguntzen dute elikagaien bidaian nolabait.
|
|
|
Inor ez dago alkoholismotik aske. Hil edo biziko bolada txar batengatik izan daiteke, edo hura izateko aukerak areagotzen dituen jarrera genetikoa izateagatik”,
|
dio
aditu horrek. Herritarrak uste du distilatuek —hala nola whiskiak, genevak eta ronak— ondorio toxikoak dituztela organismoan, baina% 90 ez da konturatzen ardoak minbizia izateko arriskua areagotzen duela, “resveratrolaren onurak saldu dizkietelako, gizakietan errefrendatu gabe.
|