|
2008
|
|
|
Egiategiren tropo eta adibide erabilerak filosofia liburu zaharretan asko aurkitzen zen, baina gaur
|
ere
euskaldun idazleek europar filosofia berriekin batean idatz tankera tropodun berdina usatzen dute, hala nola Gil Bera edo Roman Garate eta idazle guztiei ez zaigu aiher gure lumak tropoz koloretzea.
|
|
|
[...] Lo que Uds. expongan, junto con lo que otros digan, puede servir de fundamento para que el Prelado dicte una disposición con caracter general.» En su vista convoqué una reunión de Parrocos del Arciprestazago, y deplorando todos los sucesos, y el prejucio que se seguía a la instrucción doctrinal, se acordó que antes de contestar a Vitoria procedía preguntar a otros Arciprestes si en sus Arciprestazgos había novedad, así me dirigí a ellos y aun no he recibido otra contestación que del de Mondragón que me dice no hay novedad, y continuan enseñando en vascuence lo mismo que antes.» Ikusten denez Elizak ez zuen beste gabe onartu nahi gaztelaniazko irakaskuntza hutsa, eta arlo batzuetan behintzat euskarari eutsi nahi zion. Baina kargutu bere motibazio nagusia praktikoa zela («el prejucio que se seguía a la instrucción doctrinal»), eta batez
|
ere
euskaldun elebakarren egoerari aurkitu nahi ziola irtenbidea («el modo de instruir convenientemente en el catecismo a los que ignoren la lengua castellana»). Euskaldun izanik gaztelania ere bazekitenei beren ama hizkuntzan ez irakastearen inposaketagatik ez zen kezka berezirik aipatzen.
|
|
|
«Napar euskaldunak»
|
ere
euskaldunen artean kokatzen zituen beraz Azkuek. Itxura guztien arabera Azkuek, garaikoek bezala, ez zeukan lurralde kanona bat ere argi finkatuta, hiru zein lau probintzien erreferentziak tartekatuz.
|
|
|
Eta Azkuek seminarista garaitik Arturo Campionen gramatika ezagutzen zuelarik, han ere mugaz bestaldeko lurraldeen berri izan zuen. Hola 1891an, Izkindea idaztean, argi aipatzen zituen mugaren bestaldeko euskaldunak, hauek
|
ere
euskaldunen multzo bakarrean bilduz:
|
|
2010
|
|
|
horietariko askok ere euskalduntze xedeaerantsi nahi izan dio bere seme alaben eskola agendari. EAEko biztanleen %25 bakarrik izanik
|
ere
euskaldun, ondotxoz gehiago izan dira mende laurden honetan beren seme alabentzat irakaskuntza elebiduna nahi izan duten gurasoak: hasiera hartako egoerari dagokionez ikus, besteak beste, Aguirre Elustondo 1969 eta Siadeco Euskaltzaindia 1979.
|
|
|
Materre eta Pouvreau iparraldean handik gutxira, aita Meagher donostiarra XVIII. mendean, eta Arturo Campion, Sabino Arana, Miguel Unamuno eta Julio Urkixo XIX.enean euskaldun berri izanak dira orobat. Atzerriko euskalarien kontua (Wilhelm von Humboldt, Bonaparte printzea, Van Eys, Schuchardt, Vinson, Webster, Dodgson, Uhlenbeck, Norbert Tauer,..) alde batera utzita
|
ere
euskaldun berriak ditugu, XX. mendearen hasieran bertan jaiotakoei dagokienez, Piarres Lafitte, Bernardo Estornés Lasa eta Karlos Santamaria adibidez. Bide horretan barrena ibilitakoak dira, orobat, aurreko horiek baino hogei bat urte beranduago jaiotako Federiko Krutwig, Jon Mirande, Txillardegi, Txomin Peillen eta Gabriel Aresti.
|
|
|
Diglosiaren indargarri eta gordeleku izan den neurrian, bere lekua? aitortu izan dio elizak euskarari, batez
|
ere
euskaldun garbiz (zer esanik ez euskaldun elebakar hutsez) osaturiko ingurumenetan. Euskarazko arnasguneetan, bereziki, erlijio bizipenak eta kristau fedeak lotura nabarmena izan du euskal bizimodu arruntarekin.
|
|
|
(orain %15, lehen %30). Orain
|
ere
euskaldun batzuk dituzten lagunarteak dira gehienik gertatzen bi multzoetan, eta 2002 hein berdintsuetan.
|
|
|
AEKri buruzko ikerketan bi hizkuntza gaitasun aipatzen dira euskaldunak eta erdaldunak, euskara doi bat dakitenak
|
ere
euskalduntzat hartuak direlarik. Ikasleen familiak 3 kategoriatan banatuak dira:
|
|
|
2008an euskal giroak onera egin du ikasleentzat. Alabaina beren lagunak adin bereko harritarrak baino euskaldunago ziren 10 punduren aldearekin, lankideak
|
ere
euskaldunago baina pundu baten aldearekin soilik. Baina bi ikasturte hauetan ikasleen ahaideak beren lagunak eta lankideak baino askoz euskaldunago dira orokorki.
|
|
2012
|
|
|
Puntu honetan, gogoraraz dezagun zertan ziren euskal literatura eta bereziki euskal itzulpengintza 1950eko hamarkada hartan. Jadanik esan dugun bezala, XX. mendearen erdialdera arte, literatura itzulpen gehienak nolabaiteko helburu funtzional batekin egiten ziren (morala, euskararen apologia, euskara literarioaren lanketa...), eta horretarako, normalean, literatura kanonikoetako testu klasikoak hautatzen ziren itzulgai gisa, batez
|
ere
euskaldunen balore tradizionalak zalantzan jarriko ez zituztenak. Europako nahiz Ameriketako literatura korronte berriak euskaratzeko, berriz, ez zegoen interes handirik, eta horrelako itzulpenik egitera ausartzen zenak ez zuen normalean bere lana argitaratuta ikusteko zorterik izaten, Jon Miranderi nahiz bere inguruko beste batzuei gertatu zitzaien bezala.
|
|
|
– Euskaldunen, eta batez
|
ere
euskaldun gurasoen, aspaldiko egarria berdintzeko agertu dira noski bi liburutxo polit hauek. (LIB I:
|
|
|
zertxobait galtzea naitaezkoa izango du. Kaletarrak
|
ere
euskaldun gara, batzuek behintzat, ta zori gaiztoz edo zori onez, kaletarrok gero ta geixeago gailentzen ari. Eta kaletarron buru bihotzak ez izaki beti lengo euskaldunak bezin garbi.
|
|
2013
|
|
|
Frantziak urrea behar zuen gerla denboran, eta apezpikuaren mintzaldiei oihartzuna emanez edo beren hitzekin, zazpi eginahalak egin zituzten irakurleak konbentzitzeko dirua eman zezaten. Gisa hartan
|
ere
Eskualduna k Elizaren lekua salbatu nahi zuen, Estatuaren alde inplikatzen zirela erakutsiz.
|
|
|
Horrez gain, Lurreko Armadaren Historia Zerbitzuaren Vincennes eko artxiboan
|
ere
Eskualduna ri buruzko dosier mehe bat aurkitu dugu, zeinean, Frantziako Barne Ministroa artikulu batez kexatu zen. Hots, gure ondorioa da, Eskualduna astekaria ere zentsuraren atzaparretatik pasatu zela, eta kontrolatu zutela, euskaraz izateagatik ez baitzen kontrol horretatik salbatu.
|
|
|
Donibane Lohizunen 1892an, 1894an eta 1897an ospatu ziren Lore Jokoen harira, hango auzapez Goyenetche, edota Gustave Berdeco eta abar «Zazpiak Bat» leloa aldarrikatzen aritu ziren. Martin Iribarne Donibane Lohizuneko bikarioak
|
ere
euskaldunek herri bakar bat osatzen zutela erran zuen. Clément D. Andurainek ere beste hainbeste idatzi zuen.
|
|
|
Ez da hori, hala ere, Hiriart Urrutiren biografia egiteko arrazoi bakarra: gerla denboran eta handik landa Eskualduna astekarian idatzi zuten idazle gehienen maisu izan zen, eta eragin handia izan zuen garai hartako idazle gazteen belaunaldiaren baitan, hala nola gerlako tokitik idatzi zuten Jean Saint Pierre, Jean Etxepare eta Jean Elizalde Zerbitzari rengan, baina baita
|
ere
Eskualduna ko koordinatzaile lanak egin zituen eta geroago gerla tokira joan zen Jules Moulier Oxobi-rengan, eta beste hainbatengan. Halaber, Iñaki Caminokere azpimarratu zuen Hiriart Urrutik orduko idazleengan «eragina» izan zuela, «batek baino gehiagok aitortu baitzuen Hazparneko apaizaren lanenganako eta idazteko moldeekiko sentitzen zuen mirespena».
|
|
|
Lau urte geroago, 1910ean, Uztaritzeko erretore nagusi izendatu zuten. Uztaritzen izan zuen, garai batez, Jean Elizalde Zerbitzari bikario gisa, hau
|
ere
Eskualduna ko idazlea. Zerbitzari gerlara joan zenean, Adéma bakarrik gelditu zen Uztaritzen.
|
|
|
Haiek zeuden tokira, hala nola Craonne inguruetara, ez zutela anitz bota zehaztu zuen, baina Champagne aldera bai. Han
|
ere
euskaldun anitz bazela zioen. Gas haiek nolakoak ziren ere argitu zuen:
|
|
|
Jean Saint Pierrek ere aipatu zuen Hiriart Urrutiren heriotza eta haren euskara aberatsa goraipatu. Eskualduna astekarian lan handiena egiten zuela, «errotik» euskalduna zela eta hari esker berak
|
ere
euskaldun zirela idatzi zuen:
|
|
|
Eskualduna astekarian euskaldunen laudatzen ibiltzean, balentrien berri euskaldunei baizik ez zieten ematen. Argi da beren irakurleei
|
ere
euskaldunen irudi hori emateaz kezka handia zutela astekari horretan, baina goiko artikulu zatian ageri den bezala, Euskal Herritik kanpo ere euskaldunez baikorki mintzatzeko grina bazeukaten. Blaise Adémak ere azpimarratu zuen, Craonneko gudu horretaz, Parisko egunkariek euskaldunak nola ohoratu zituzten.
|
|
|
Eskualduna astekarian euskaldunen laudatzen ibiltzean, balentrien berri euskaldunei baizik ez zieten ematen. Argi da beren irakurleei ere euskaldunen irudi hori emateaz kezka handia zutela astekari horretan, baina goiko artikulu zatian ageri den bezala, Euskal Herritik kanpo
|
ere
euskaldunez baikorki mintzatzeko grina bazeukaten. Blaise Adémak ere azpimarratu zuen, Craonneko gudu horretaz, Parisko egunkariek euskaldunak nola ohoratu zituzten.
|
|
|
Pazko egunez
|
ere
euskaldunen fedea zein indartsu agertu zen txalotu zuen. Erlijio giristinoaren ospakizun handiek leku handia zuten, hain zuzen, Jean Saint Pierreren testuetan.
|
|
|
Erlijio giristinoaren ospakizun handiek leku handia zuten, hain zuzen, Jean Saint Pierreren testuetan. Adibidez, Pazko hurbildu ahala, zenbait aipamen egiten zituen, erranez euskaldunak trumilka inguratzen zirela elizara eta eliza gaietan
|
ere
euskaldunak nagusi zirela. Elizatik ateratzean soldaduek bihotza azkarturik zutela ere idatzi zuen, beraz meza bihotz altxagarri gisa aurkeztu zuen.
|
|
|
Pariseko jaun andere hoiek soldado kolpatu bat besarkatu dutela guzien aintzinean, matela poxi bat baizik ez zuelarik ageri bere loturaren erdian. Nunbeitik
|
ere
eskualduna hau ere. Min ttipia eta lotura handia.1057
|
|
|
Ez zituen anitz barnatu, baina min hori aitortu zuen. Lehenago aipatu dugun beste artikulu batean
|
ere
euskaldun baten heriotzak eragin zion minaz mintzatu zen:
|
|
|
Euskal gizartean eragin handia izan zuen, milaka gizonek gerla egin zutelako eta haietatik milaka hil zirelako. Eragin handia izan zuen
|
ere
euskaldunak frantsesteko bidean. Orain beteko dira ehun urte gerla hura lehertu zenetik, eta oraino bada zer ikertua Euskal Herriko ikuspegitik.
|
|
|
143 Lafittek Devivier deitura jarri zuen, baina Eskualtzaleen Biltzarreko kideen zerrendari fidatuz gero, itxura gehiago du Emile Debibié izateak, are gehiago ikusiz Donibane Lohizuneko auzapez Albert Goyeneche eta hango grefier Arnaud Pochelou
|
ere
Eskualduna ko kide zirela.
|
|
|
Louis Etcheverry baldin bazen
|
ere
Eskualduna astekariko zuzendari eta jabe, ez zen dena haren esku. Funtsean, erredaktore buru lanak beste batzuen esku ziren.
|
|
2016
|
|
|
Eta jarraitzen du ingelesen presentziaren goraipatzen, baina Zalduya
|
ere
euskaldunen interesen defentsan ari da:
|
|
2018
|
|
|
Heroiak ez dira baitezpada don, de edo askazi handiko jendeak. Heroiak gu guzien arbasoak dira, jende xume ahal gutikoak bainan jendetasun oparokoak, biziaren gogorkeria eta zailtasunei buru egiten jakin dutenak, hemendik aitzina
|
ere
euskaldun harroak izan gaitezen.
|
|
2019
|
|
|
Euskaltzaindi sortu berri hura lehen ordutik hasi zen batasunaz arduratzen. Aurretik, idazleek
|
ere
euskaldunen arteko euskara bateratuaren beharra sumatua zuten eta nor bere neurrian eta moldean erantzuna ematen saiatua zen.
|
|
2021
|
|
|
Euskaraz ere Usurbilgo Udala eta Irungo Udala dira izen ofizialak. Forma horiek Usurbildik eta Irundik aukeratzera eramango gintuzkete, nahiz Usurbiletik eta Irunetik
|
ere
euskaldun askok erabiltzen dituzten.
|
|
|
22.4.4c Ardura
|
ere
euskaldun gehienek izen gisa erabiltzen dute, ‘erantzukizuna, kezka, interesa... ’ adierazi nahi duela: Gure artean, berriz, gauza horietako ardura joan den mendean sortu zen (Mitxelena); Ez dakit, Ebroko Ur konfederazioak baitu lan horren ardura (Elizondo); Ardura berezia hartu zuen botoiak zuzen lotzen, bakoitza bere xuloan (Epaltza).
|
|
|
juntatzen diren aukeretatik bakarra gauzatuko dela adierazten du askotan edota k: Erantzun
|
ere
euskalduna naiz edo ta ez naiz euskalduna ta kito (Azkue).
|