|
2015
|
|
|
Denboraldi honetako azken saioa den hau, Donostiako Urgull mendian grabatu da. Bizitza osoa
|
darama
Iñakik poesia idazten baina oraintxe, 64 urterekin, plazaratu du bere lehen poema liburua: “Errukiaren saria”.
|
|
|
Korrika eta presaka iritsi ginen Maria Luisa Lekunberrik
|
daraman
JT Restaurantera. Gardnerville herrixka txikian kokatua, Nevadako kasinoak antzeman daitezke kaleetatik.
|
|
|
Boiseko Jaialdiaren ostean, aisialdiaren erreinura egin genuen salto, eta ez zen bide makala izan. Basamortua igaro genuen argindarra
|
eramaten
duten posteei jarraituz, eta Las Vegasera iritsi ginen, Jaialdiko aparrak kasinoetan xahutzeko asmoz. Bertan elkartu ginen Casabal eta Manexekin, eta hortik aurrerakoa…
|
|
|
Laida Rock probatzen aritu nintzen luze, konbentzitu nintzen arte. da behar dudana>>, esan nion nire buruari, eta deskontu ona lortu eta gero Gibson ederra
|
eraman
nuen nirekin. Laida Rock izena jarri nion gitarra berriari, nola bestela?
|
|
|
San Frantziskon egin bezala, hemen ere bizikletak alokatu eta parkeko txoko guztiak arakatu genituen, John Lennonen negar malkoa aurkitu genuen arte. Han, Sierrak Imagine inprobisatu bat jo zuen ahots urratuko saxoz, eta urteak bertan
|
daramatzan
Tomen gitarraz lagunduta.
|
|
|
Maletak zerutik jausten ziren, eta, bat batean, dena zen presazko, dena zen larri. Bultzada txikiz egiten nuen aurrera, soinean presa jantzirik zutenak
|
eramanda
. Haur txiki horren begirada galdu nuen jende artean, eta lehenengoz arnastu nuen Ameriketako airea.
|
|
|
2003an ezagutu nuen Renon. Ameriketan bizi diren lau bertsolarien artean berori da, nire ustez, gure moldetik gertuen aritzen dena; sentsazioa daukat gainerako hirurek lehenago emigratu zutela Ameriketara, eta bertso molde zaharragoa
|
eraman
zutela maletan. Martin gerora joan zen, eta, gainera, sarritan itzultzen da Euskal Herrira.
|
|
|
Atean, zain genuen zerbitzari bat, gizon heterosexual kanonikoen ehuneko berrehunaren atseginerako prestatua (norberak irudika dezala parte hori). “Table for four” esan diogu eta lauko mahai batera
|
eraman
gaitu, elkarrekin joan ez garen arren. Bera patinetan dabil eta ziztu bizian heldu da egokitu digun mahaira.
|
|
|
Berehala eman genion baiezkoa”, gogoratu du abiapuntua. Aramendik grabazio guztiak Xenpelarrera
|
eraman
izan ditu beti. “Inoiz ez dut etxean gordetzeko saiorik grabatu, ez naiz-eta batere gauzak gordezalea.
|
|
|
Izan naizen saioetan jarri dituzten gaiak eta saioan zehar hartutako oharrak daude koaderno horietan. Horiek ere Xenpelarrera
|
eramatea
izango dut onena, ezertarako balio badute behintzat”.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala
|
eramaten
saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
Agirrek duela gutxi aurkitu berri du: “Duela hilabete ama hil zaigu, eta nire harridurarako nire inguruan ikusi dituen argazki, artikulu, zutabe eta elkarrizketa denak gordeta eta txukun artxibatuta topatu dizkiot, eta hori dena
|
eramateko
asmoa daukat Xenpelarrera”. Goikoetxeak zalantza dauka:
|
|
|
Sortzen ari denari lehentasuna eman arren, bertsolaritzaren ondare historikoa ere jasotzen da Xenpelarren. Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak
|
eramatera
. Baina helburua ez da guztia toki berean gordeta izatea, dokumentu, audio, transkripzio edo artxibo bakoitza non dagoen identifikatuta izatea baizik.
|
|
|
“Urte asko
|
daramatzat
lanbide honetan, eta jakin badakit tristura dela euskaldunok asko identifikatzen gaituen emozioa; tristurarenarekin batera, sufrimenduarena”, da Amaia Vazquez psikologoaren irakurketa ausarta euskal gizarteaz. Bertsolariek —gehienbat, bakarkakoetan— duten ilunetik kantatzeko joeraz galdetutakoan egin zuen inkontziente kolektiboaren irakurketa hori.
|
|
|
Bertsolariek —gehienbat, bakarkakoetan— duten ilunetik kantatzeko joeraz galdetutakoan egin zuen inkontziente kolektiboaren irakurketa hori. “Badakit gure herriak baduela motibo anitz sufrimendua oso barruan
|
eramateko
. Gure herriaren historia ez da erraza izan.
|
|
|
Gure herriaren historia ez da erraza izan. Nahi gabe hori itsatsita
|
daramagu
, eta hori kanporatu egiten dugu: kantuetan, antzerki motetan, bertsolaritzan…”, azaldu zuen.
|
|
|
Maiz hartu zituen hizpide haurrak emozioak azaltzerakoan, eta haurrak ez direla horrelakoak erakutsi zuen, ilusioa, bizitza eta mundua zirela deskribatuta. “Gizartean kulturak eta hezkuntzak
|
eramaten
gaituzte errepresiora: emozioekin, alaitasunarekin eta plazerarekin tentuz jokatzera.
|
|
|
“Adina hartu ahala gaia beste modu batean lantzeko nahia badaukazu, baina horretarako bizipenak eduki egin behar dituzu”, egin zuen lotura. Bizipenek juzku potoloetatik xehetasunetara
|
eraman
dezakete bertsolaria Elortzaren iritziz: “Bizipen batzuk behar dituzu gai berbera ere benetakotasunetik lantzeko.
|
|
|
“Ahultasuna ez dut azaldu izan, baina ez azaldu nahi ez nuelako, beharbada, ez zitzaidalako ateratzen edo oholtza gaineko Agirre hori ez zelako biluzten zentzu horretan. Ibilbidean atzera begiratuta ikusten dituzu horrelakoa izan gabe muturrera
|
eraman
ditudan jarrerak. Orain alde horretatik lasaiago joaten naiz:
|
|
|
“Edo guztiz bereizten dut, edo, bestela, badakit tripetatik kantatuko dudala”. Gai batzuen aurrean “zeharo” ekidin ohi du errealitatea, badakielako errealitateak
|
eramango
duela nahi ez duen leku batera. “Gainontzean, normalean, oso tripetatik kantatzen dut”.
|
|
|
aurrera egin behar zen, eta beldurrak eta ezkutatu egin behar ziren. Orduan, kontu emozionala erabat ezkutuan
|
eraman
dudala uste dut”. Produkzioan bertsokera arrazionalagoa izan du, emozionalagoa baino, baina bertsolaritza bizitzeko era, aldiz, kontrakoa:
|
|
|
“Azkenean, jendeak zuk egiten duzun hori ikusten du”, arrazoitu zuen. “Pertsona bezala banaiz horrelakoa —lotsagabe samarra izan naiz, ausarta baino—, baina oholtzan harantzago
|
eraman
dut hori. Atera egiten zitzaidan hori:
|
|
2016
|
|
|
‘Beste aldean’ ere euskaraz ari zirela ohartuta guardia zibil bati galdetu zion geltokia non zegoen, baina euskaraz. Kontzentrazio eremu batera
|
eraman
zuten eta hilabeteak pasatu zituen han, euskalduna zelako.
|
|
|
Antzezlana nahiko korala da, pertsonaia dezente daude. Pertsonaia nagusi batzuek
|
daramate
haria eta horren inguruan mugitzen dira gainontzekoak. Baina metafora horiek etengabe erabiltzen ditugu.
|
|
|
Hor hasi zen jendea ohartzen idazteko zuen gaitasunaz, eta Lete bera ere orduan hasi zen poesia lantzen; hori izan zuen ibilbide literarioaren abiapuntua. Ez dok Amairu taldean, berez, testuak lantzeko sartu zen; Lurdes Iriondo ezagutzeak
|
eraman
zuen kantura. Dena den, inoiz ez zuen utziko antzerkia albo batera, urte haietan ere aritu baitzen bizpahiru aldiz aktore lanetan.”
|
|
|
Koldo Tapia ikusle hutsa izan zen orduan, eta antzezlana Barakaldon ikusi zuela oroitzen du: “Euskaldun berri kuadrilla bat
|
eraman
nuen nirekin. Erakutsi nahi nien euskaraz ere egiten ahal zela antzerkia, demontre!
|
|
|
–’Aizak, Txirrita ez zuan halakoa’ –’Baina ez duzu ezer ulertu?! Fartsa bat da, fartsa bat! ’ Azpimarratzekoa da Lete, beste gauza askorekin bezala, 40 urte inguru aurreratu zela obra honek inplizitu
|
daraman
ideiarekin. ‘Egunen batean Txirrita ere zalantzan jarriko duzue’, zioen eta, funtsean, egia da.
|
|
|
Engainatuta
|
eraman
eta
|
|
|
zainetan
|
daramazu
|
|
|
Azken batean, bizitza ere hala da, ataka estuan gaudenean eta ateratzea lortzen dugunean, gu, beste gu berri eta hobe bat gara beti, eta hori lorpen bat da. Bizitzak presiopean jartzen zaitu eta estutasun horretan konexio berriak sortzen dira, eta konexio berri horiek ideia berrietara
|
zaramatzate
. Niretzat hori da Cynghanedd:
|
|
|
Ez ditut Karen Owenen hitzak zuzenean ulertzen —Begotxu Olaizolak dakartza eta
|
daramatza
galesetik euskarara eta euskaratik galesera—, baina zuzenean ulertzen dut Karen Owenen jarrera. Kontundentziaz, amorru neurtuz eta irmotasunez mintzo da, bere baitara begira.
|
|
|
Gaizki itxitako motxila bat oka
|
neramala
iritsi nintzen igande gauez aterpetxera. Bi egun zeramatzan mikromunduak egosten, eta igartzen ziren lehen burbuilak ordurako.
|
|
|
Gaizki itxitako motxila bat oka neramala iritsi nintzen igande gauez aterpetxera. Bi egun
|
zeramatzan
mikromunduak egosten, eta igartzen ziren lehen burbuilak ordurako. Aurretik aste bat, eta mundu bat hizketan.
|
|
|
Hauskortasunaren aldeko edo kontrako iraultza oihu baten antzeko zerbait sartu zidan sabelean.
|
Badaramat
oraindik.
|
|
|
Ostiralak Oñatira
|
eraman
gintuen autobusez. Taberna atariak eta plazak plaza bihurtu ziren, eta iluntze laranja hark, ez berde ez gorri, anbarrean utzi zigun gogoa askori, bukatzera doan zerbaiti bezala begiratzen genion ordulariko semaforoari.
|
|
|
Mexikartuta bukatu genuen Kursaaleko saioa, eta astea. Alondrek “eskerrik asko benetan” esan ziguten eta geuk ere zainetan, benetan
|
generaman
eskerrik askoa. Pentsa, konturatu gabe pluralean idazten hasi naiz, orain dela hitz batzuk.
|
|
|
musikara
|
eramandako
bertsoen eta doinuen bidez. Japoniaraino iritsi dira.
|
|
|
Euskal kultura izan zuten aztergai urte hasierako proiektu batean, eta bide horrek
|
eraman
zituen bertsolaritzara. Basabeazpi guneko pedagogia arduradun Iñaki Gonzalezen arabera, ikastola izatetik, “DNAn” daramaten kontu bat da euskal kultura eta bertsolaritza landu izana.
|
|
|
Euskal kultura izan zuten aztergai urte hasierako proiektu batean, eta bide horrek eraman zituen bertsolaritzara. Basabeazpi guneko pedagogia arduradun Iñaki Gonzalezen arabera, ikastola izatetik, “DNAn”
|
daramaten
kontu bat da euskal kultura eta bertsolaritza landu izana. “Komunitate baten parte gara, eta hori aztertzen dugu.
|
|
|
Horretarako, batetik, zientziak erakusten digu pertsonak berak nola funtzionatzen duen; eta, bestetik, ikastola garen heinean herri honi zor dioguna dago”, zioen Gonzalezek. Horrek
|
eraman
ditu Euskal Kultura aztertzera proiektu batean. Euskal kultura ez dute aztergai bakan, askotariko proiektuak egiten dituzte urtean zehar askotariko gaien gainean.
|
|
|
Ez, ez, hori ez da panorama! Zuk egin behar duzuna da neskatxa Azpeitira
|
eraman
, festa ederra izanen duzu gau osoan! ´. Aholkuak ez zuen, tamalez, lankide alemaniarra hunkitu.
|
|
|
Zer lotura, zer komunztadura haren berbetan! Orioko Loretxo tabernan bazkaltzen zuen egunero, eta hiru ordu laurden
|
generamatzala
berak amaitu zuen elkarrizketa, Hauxe da guztia! esanez, politikoek prentsaurreko larrietan galdera gehiago ez onartzeko egiten duten moduan.
|
|
|
Planeta txiki bat da bertsolaritza, eta hura deskubritzea ez zegoen nire planetan. Baina berak deskubritu ninduen, eta bere mundu txikira –txikiegira, askotan
|
eraman
.
|
|
|
Eta erreferentziazko argazkilaria ere badugu, Conny Beireuther, 15 urtetik gora aritu baita kamerarekin hiru bertsolari belaunaldiri argazki bikainak ateratzen. Kudeaketa, berriz, Xanti Jakak
|
eraman
zuen lehen urteetan, eta neronek, hurrengoetan. Iritzia emanez ekarpen gehien egin dutenak Andoni Egaña, Joxerra Garzia eta Jon Sarasua izan dira, nola ez.
|
|
|
Joxemi eta Joan Mari han ziren beti, eta batzuetan Martin Ugalde ere bai, eta baliteke beste norbait ere tarteko izatea inoiz. Presioak presio, azkenean kargua ez hartzea erabaki nuen (orduan ez nekien, baina erabaki horri esker ez ninduten 2003ko otsailean “hiltzaile bat bezala” Madrila
|
eraman
).
|
|
2017
|
|
|
Basarrik 62koaren ondotik txapelketetan parte hartzeari uko egina zion. Prentsaren bidez Antonio Valverde Ayalderekin izandako polemika baten baitan adierazi zuen bere erabakia En defensa propia izenburua
|
zeraman
artikuluan, La Voz de España (1963/I/06): “Caros lectores mios, ‘Basarri’ ha finalizado su obra.
|
|
|
Plazan ez ezik, txapelketetan ere sekulako maila eman izan du beti Andoni Egañak. Aipagarriena, aldiro estrategia berriren bat
|
eramaten
zuela. Niretzat aipagarriena, kopla zaharren moldea nola edo hala baliatuz egin zituen bertsoaldi gogoangarri haiek dira, esan beharrekoa esan aurretik metafora bidez giro berezi eta egokia sortzen zuten haiek (ardagai sabai talai hil kanpai; ruleta buelta zer gerta beteta).
|
|
|
nik logelako horma zurian Bertsolari aldizkarian agertutako argazkiak nituen itsatsita. Nire gelakideek urruneko aktore gazte ederren argazkiak zituzten bezala, nik bertsolarienak
|
neramatzan
. Eta ez prezisamente fisikoki erakartzen nindutelako.
|
|
|
“oilarren dei horrekin/ bazaizkigu sartzen/ ea arraultzik behintzat/ ez duten ekartzen”. Gure ondoan eserita zegoen gizonari Iturriaga haren baserrira
|
eramateko
gogoa piztu zitzaion bat batean. Zerbait irakatsiko ziola usteko zuen, baina beste behin Iturriagak umore propioaren erakustaldia egin zuen.
|
|
|
Oilarrak han ez zuen arrautzarik jarri, baina egun hartan gandorraren ordez txapela
|
eraman
zuen oilategiko azeriak, Egañak, ia denak jarri zituen. Bai behintzat soina eta soinekoa.
|
|
|
Baionatik Gasteizera eta Lizarratik Bilbora! Batetik bestera
|
eramanez
euskaldunon pozak, kezkak, erruak, nahiak, maiteminak eta konponezinak! Muxuak eta zaplaztekoak banatuz aterik ate!
|
|
|
Ez da zaila izan txiringito ibiltaria topatzea: kamiseta horiak, oso horiak, horiegiak agian; bafleak
|
eramateko
bi eskorga, eta hirugarren bat, badaezpada, Sarri azaltzen bada edo; megafono klasiko bat, zuritoak eskuan eta bitter sweet symphonyren melodiaren gainetik kuña bat topera; ahuntza falta zaie. Ekipoa xumea da, pretentsio handirik gabekoa, baina bere funtzioa betetzen duena.
|
|
|
Hainbeste erabili da esamoldea, hamaika aldaera daudela gauza bera esateko. Nahiz eta, inor gutxik izango duen Joxe Landak bezalako oparotasunik eguraldi iragarpena poesia mailara
|
eramaten
. A zer plazera Joxeren bizilagunena berarekin igogailuan elkartzean, eztia belarrian.
|
|
|
‘Burua hotz eta bihotza bero’ oso lelo aproposa iruditu izan zait beti, baita umeen zaintzari dagokionean ere. Irakurtzen zaie aurpegian, pazientziaren erreserbako pilotua piztuta
|
daramate
beren seme alabaei zabuka dabiltzala, eta galdera bakarra buruan: Nola desegin garatu gabeko gure segurtasun kopia mediokre hauez beste bi astez?
|
|
|
Bertsoak entzuten dira gitarra soinuz, eta eskailerapean batu zara beste batzuekin, goiz bilakatutako gauean, haizeak dilindan
|
daramatzan bitartean
mundu oso bat barnebiltzen duten solasak.
|
|
|
Ardiekin egiten zuten lan Joxe Agirreren aurrekoek Orandan, Migel Agirrek, Antonio Agirre aitonak (umea zela, sehaskari eraginez kantapaperak kantatzen zizkionak) edo Juan Agirre aitak. Joxek ardiak utzi eta ganadua jarri zuen, eta garraioan, Azpeitiko okindegietara pago egurra
|
eramaten
, hasi zen lehenik eta harrobian gero. 1929ko apirilaren 13an jaio zen Joxe.
|
|
|
Joxeren hirugarren alaba, Edurne, eritasun batekin jaio zen, eta Donostiako Ategorrietan Kareaga fundazioak duen egoitza batean bizi da, tarteka Orandara
|
eramaten
badute ere.
|
|
|
hor ari naiz
|
eramaten
,
|
|
|
“Joxe Agirrek joera handia zuen Igartzarako. Andrea ekarri eta
|
eraman
ibiltzen zen, eta askotan etortzen zen honera”, dio Asentsiok.
|
|
|
Bertsoaldi honetan, ordea, ez zuen Nikolas Segurolak emazterik aipatu (“Agirreren belardietan hainbeste kalte egiten duen satorra da Lazkano”). Joxe Agirrek berak
|
darama
gaia terreno horretara. Bertsoak 1985ekoak dira.
|
|
|
Denetik banatu dute, bigarren eskuko azoka bat antolatzeko beste gauza: kamisetak, txanoak, sagardotegirako gonbidapenak, Bertso Egunerako sarrerak, mantalak, tazak, giltzarriak, kantinplorak… Azken urteetan bertso eskolaren logoa eta, batzuetan, koplatxo bat
|
daramate
oparitutako produktuek; eta parte hartzaile guztiek jasotzen dituzte, epaile eta gai jartzaileek barne.
|
|
|
kirolarien atsedenaldietan partidaren irakurketa egiteko, pilotariei aholku eskaintzeko edo, besterik gabe, harpa jotzeko. Hain zuzen, umore eta festa tonu horrek
|
eraman
zuen ideia hainbat herritako jaietara; pilota partida bizi eta bitxi bat izaten zelako emaitza. Gainera, bertako pilotariak baziren herrietan, eurekin uztartzen zuten festa:
|
|
|
Hortik aurrerakoak, bakoitzak bere komenentzira kontatzen ditu oraindik ere. Zarauztarrek sartu ziotela lehen arpoia; getarriarrek eutsi ziotela baleak ihesari eman zionean; batzuk parte hartze handiagoa izan zutela besteek baino… Kontua da Zarauzko moila txikiegia izaki, Getariakora
|
eramatea
erabaki zutela batzuek eta besteek. Eta orduan hasi ziren xextrak.
|
|
|
|
eraman
didan adiskidea/ dagola aberastua.
|
|
|
1973ko uztailean bukatu nituen ikasketak eta urte horretan erosi nuen nire lehen autoa, Morris 1100 bat. Ikasketak gainditu ondoren, neure buruari egindako oparia izan zen, neuk ordainduta, 6 urte
|
baineramatzan
lanean. 1975eko uztailaren 17an, Felicia Pulidorekin ezkondu nintzen eta Errenterian bizi gara geroztik.
|
|
|
jatorriz, torturarako prenda bat da, baina izugarri ahalduntzen omen du janzten duena. “Ezin duzu hori
|
eraman
eta lotsatuta egon! ”, dio Egizabalek. Eta noski, Labakak ez luke inoiz imajinatuko Altzora joango zenik kortse bat jantzita bertsotan egitera.
|
|
|
“Iazko saioan bakarrizketak eta bertsoak uztartu ziren. Bakarrizketen hezurdura, saioarena, Beak
|
eraman
zuen, nahiz eta antzerki taldeko jende gehiagok ere parte hartu. Saioak arrakasta handia izan zuen, oso ondo atera zen”, kontatu du Labakak.
|
|
|
Hori gabe, gizarteak ez du sentitzen autoritateari kargu hartzeko gai denik, eta boteredunek botere gehiago lortzeko baliatzen dute aurkaritzarik eza. Euskaldunon kontzientzia politikoak, gainera, zenbait gaitan gogoeta egitera
|
eraman
zaituzte: emakumeen eskubideak, errefuxatuak, gutxiengoak… justiziaren sena zeuenganatu duzue.
|
|
|
Jose Mari Esparza: “Jotaren esparrua espainoldu eta eskuinera
|
eraman
dute”
|
|
|
Egun batean lasaiago etorri eta egingo diegu bisita. Jotaren esparrua erabat espainoldu eta eskuinera
|
eraman
dute, eta kosta egingo zaigu horri buelta ematen. Bertsozale Elkartearen erreferentzia genuke lanean hasteko.
|
|
|
Tirso eta Francisco Ferrer anaiek ezkerreko jotak kantatzen zituzten Galipentzuko errondetan eta azkeneraino izan ziren joteroak. Chato Barbizana izeneko hiltzaile ezagun batek Faltzesko hilerrira
|
eraman
zituen bertan hiltzeko asmoarekin. Tirsok berari bakarrik tiro egiteko eskatu zion, anaiak oraindik 20 urte baino ez zituelako.
|
|
|
Honako jota hau kantatzen harrapatuz gero, koartelera
|
eramateko
arriskua zegoen:
|
|
|
Ia bizitza osoa
|
darama
gure ahozko literatura aztertzen. Baladen inguruan egin zuen ikasketa ondoko tesia Deustun eta, geroztik, bertan egiten du lan irakaskuntzan.
|
|
|
Gerra aurreko koruen argazki batean Euzko Gaztedikoak agertzen dira Albia jardinetan ikurrinak eta guzti. Bildu dudan beste argazki batean, korua militarizatuta dagoela dirudi eta lauburu handi bat
|
darama
batek estandarte gisa. Mendigoxale Batzakoak izan daitezke, ez dakit.
|
|
|
–Kontua da kopla jarriak edo paperetik kantatzen direnak gorde egiten direla eta bat batekoak haizeak
|
eramaten
dituela.
|
|
|
Aizeak
|
darama
|
|
|
Ala
|
balerama
!
|
|
|
bestek
|
daraman
apurra
|
|
|
Eta arrazoi zuten: hark
|
eramandako
bizi berbera eramaten duen edozein gizon, beti ere biziko baita euskaldunen bihotzean.
|
|
|
Eta arrazoi zuten: hark eramandako bizi berbera
|
eramaten
duen edozein gizon, beti ere biziko baita euskaldunen bihotzean.
|
|
2018
|
|
|
Hainbat urtez ikerketan aritu gara galdera horri erantzun nahian, eta zenbait azalpen aurkitu ditugula uste dugu. Inertziak apaingarri folkloriko izatera
|
zeraman
bertsolaritza, era berean inertziak gaur egungo euskal literatura genero epistolar bihurtzera daraman bezala. Baina endekatzea gero eta gordinagoa zenean, bertsolaritzak bide arraro bat topatu zuen, kulturgintzan bogan ez dagoen xenda bat, eta ondo funtzionatu dio.
|
|
|
Hainbat urtez ikerketan aritu gara galdera horri erantzun nahian, eta zenbait azalpen aurkitu ditugula uste dugu. Inertziak apaingarri folkloriko izatera zeraman bertsolaritza, era berean inertziak gaur egungo euskal literatura genero epistolar bihurtzera
|
daraman bezala
. Baina endekatzea gero eta gordinagoa zenean, bertsolaritzak bide arraro bat topatu zuen, kulturgintzan bogan ez dagoen xenda bat, eta ondo funtzionatu dio.
|
|
|
Agente bihurtzen da eta bere egoera eraldatzeko gai da. Horrek guztiak errazten du bertsolaritzaren gizarte mugimenduaz hitz egitea, eta horrela azal dezakegu nork jarri zuen martxan bertsolaritzaren proiektu soziokulturala eta nork
|
eraman
zuen bertsolaritza berriro osasuntsu sentitzera.
|
|
|
Bertso eskolak sozializazio gune ezinbestekoak dira bertsozaleentzat: bertso eskolak dira bertsoa bizipen bezala gozatzen dutenek elkar ezagutzeko guneak eta, aldi berean, baita norbere bizipenak bertsotara
|
eramateko
guneak ere. Bertso eskolak herriz herri eragiteko tresnak dira, bertsolaritza herriko dinamikan txertatzeko oinarria.
|
|
|
Proiektu batean parte hartzera gonbidatzen dugunari proiektuaren sorkuntzan parte hartzen ere utzi behar zaio, diseinatzeko garaian ere zilegitasuna eta protagonismoa eman. Gazteak proiektura erakarri baino, proiektua bera gazteen mundu eta ikuspegietara
|
eramatea
. Ez da beti erraza izaten, baina belaunaldien artean lan egitea da Bertsozale Elkartean gabiltzanok izan dugun zorterik handienetako bat.
|
|
|
plaza mota hainbeste ugaritu den honetan, zer, non, nola eta norentzat hedatu nahi dugun pentsatu dugu. Bertsoa.eusek bertsozale askori ematen dio plazaren jarraipena egiteko aukera, baina agian asmatu genuke bestelako plaza mota batzuk bestelako erabiltzaile mota bati
|
eramateko
bidea ere. Internet bera ere bai baita bertsolaritzan sozializatzeko gune.
|
|
|
Hori da gakoa: zenbat iraungo duen mugimenduak ahalik eta jende gehien tropelean
|
eramanez
. Hori izan daiteke etorkizuneko arazo handiena.
|
|
|
Hemen garrantzitsua da euskararen inguruko ezker abertzaleak (eta berarengan jartzen dut fokoa) bultzatzailea izaten jarraituko duen honetan guztian, eta, era berean, ez den zorabiatuko proiektu politikoan bakarrik, eta atentzioa jarriko duen berriro proiektu kulturalean. Hogei urte luze
|
daramatzat
esaten ezker abertzale ideologikoari eta soziologikoari dagokiela burgesia kultural nazionalaren lana egitea. Eta beraiei dagokie.
|
|
|
generoa sartu da, generoak eraberritu du edukia, eta eraberritu du bertsolaritza osoa. Izan ere, bertsolaritza soziozentrismora
|
eraman
dutenak esango nuke emakumeak izan direla. Emakumeak oholtzan, emakumeak gaiak proposatzerakoan, emakumeak entzule… emakumeen presentzia gogoeta orokorrean.
|
|
|
Euskarazko hitzak pentsatuz, idatziz, aurkituz eta aldi berean nazioartean indarra duten baliabide musikalekin uztarketa eginez, oraindik ere artista berriek esploratu dezaketen lurralde interesgarri baten aurrean jarri gaituzte. Ez dira bakarrak izan rapera hurbilketa hori egin dutenak, Iñaki Viñasprek ere antzeko proiektuak
|
eraman
ditu aurrera Bertso Rap moduko modalitateak probatuz.
|
|
|
Baina ez ziren benetan besteen kasuetan bezain tragikoak izan ondorioak Fenayroutarrentzat. Kausaren berrikuspenaren ondoren, forma akatsak zirela eta, Marin ez zen gillotinatua izan, Kaledonia Berriara
|
eraman
baitzuten, eta Gabrielle Clermonteko Etxe nagusian (Oise) zaindua izan zen.
|
|
|
Bat lukuztarra eta 17 urtekoa; eta bestea baigorriarra eta 23 urtekoa bere anaiarekin doana, hirurak laborariak. Ez dirudi, beraz, gure Jean Etchepare, koplari donapaleutarra, baigorriar hori izan daitekeenik, izen bera
|
eraman arren
.
|
|
|
Gehiago idatzi ote zituen Jean Etchepare donapaleutarrak? Dudarik gabe, bai, beraxek esaten baitigu Briganten jauregia… titulua
|
daraman
bertsoaren amaieran honakoa: … Complainte sur le rapte de 18 jeunes filles.
|
|
|
Ama alabak hila dugun kasuan, hala nola Leon Paul Vitalis eta Maria Boyer-ek eraginean, honela laburzki gertatu omen zen. Vitalis liburu saltzaileak Maria Boyer bere andregaiaren laguntzaz 1877ko martxoaren 19an, Marseillako hirian, ostiral batez goizeko laurak eta hiru ordu laurdenetan, Marie Salat, Boyer alarguntsa, gozoki eta mertxeria denda baten jabe zena hil zuten, zatikatu eta gorde, baina gorpu laurdenkatua agertu zenean presondegira
|
eraman
zituzten. Kartzelako kaperan Bessac apaizak meza eman zuen, Vitalisek eskatu zuen berak laguntzea, baina ukatu egin zitzaion.
|
|
|
Gorpua gorde ondoren badoa ihesi Espainia aldera. Poliziak Landetan aurkituko du, kartzelara
|
eraman
eta asisetan kondenatua izango da. Carnot presidente frantsesak, ―urte batzuk geroago 1894ko ekainaren 25ean Caserio anarkistak hil, eta zeinaren gainean Oxaldek bertsoak moldatu zituen [38] ― heriotza zigorra barkatuko dio eta, 29 urtez, Caledonia aldean desterraturik galeretan bizi behar izango du.
|
|
|
Aski indar duten esamolde patetikoak eta esklamazioak maiz ageri dira istorioetan zehar, hala nola Hirur Xefen orena izan dute gillotina!; Jujatu izan duzte gillotinatzera! Beraz, istorioaren moldatzeko formulak ugari ageri dira, eta amaitzeko kantak arrunki moraleja
|
daraman
ohiko formulaz bukatzen dira:
|
|
|
Laburbiltzeko azpimarra dezagun Kantu Berri hauen bitartez, Jean Etchepare, koplari bretoiak bezala ahozko tradiziotik zenbait elementu gordez (airea, hasiera eta bukaerak), aldendu egiten dela beraietatik, eta modan zeuden gazeta idatzizko istorioetara hurbiltzen, horietan bezala kasu zenbaitetan irudiez baliatuz testuaren garrantzia, trajikotasuna indartzeko. Halaber, Etcheparek hitz lauz eta modu xume batez ematen dizkigun asasinamenduen esplikazioniak direlarik
|
eramaten
gaituzte esatera, frantsesez deitu canard istorio beltzen kontakizunetarako bidean saiotxo bat baitira, aitzindari dugula euskal literaturaren esparruan.
|
|
|
mutila nintzen, hala ere. Nabarmendu behar hori barru barruan
|
neraman
. Plazan behar nuen, hori zen zegokidana, eta horretan ikasi nuen.
|
|
|
Erabaki bat
|
badaramakit
|
|
|
Garaia hartan, Arantzako herrian telefono bakar bat omen zegoen, Bolinea izeneko dendan, bertara deitu eta agindua eman ondotik, bilatu, ados jarri eta han Joan omen ziren artzain amerikarrak haren eske. Arratsaldean Zugarramurdiko plazan bertsotan aritu, gaua ongi luzatu arte bertsotan jarraitu eta berriro artzain amerikarrek
|
eraman
omen zituzten bueltan Arantzara Xalbador eta Bautista. Horrelakoak ziren garai haietako bertsolarien ibilerak.
|