|
2004
|
|
|
Arrazoizko eta kulturadun hizkuntzak zeintzuk ziren aukeratzea aginte politikoen esku gelditzen eta gaineratikoak, balizko berezko lege unibertsalen
|
eraginez
, halabeharrez itzaliko zirelakotan zeuden, eta beraz sekuentzi bakarreko ikuspegi historikoan erabat sinisturik, Biblian irakurritako ikuspegi historikoaren ondorioz, hizkuntza bakarreko etorkizuna aurreikusten zuten eta beraz hizkuntzen galera, halabeharrezko berezko ondoriotzat hartzen zen. Beraz, iraultzaileen erabakien ondorioz, aurrerantzean, hizkuntza Estatu nazio berriaren baitako egitasmo politikoa bihurtu zuten.
|
|
|
1789ko iraultzaren ondorioak ikusi ondoren, iraultza liberalaren mundu berriaren beldurpean, euskal nortasunari buruz gogoetak berrausnartu ziren eta tradizionalismoaren paradigmak indartu egin ziren edo indarberrituz, elizgizonen
|
eraginez
, azaleratu bai behintzat.
|
|
|
Beraz, bertso asmatzaileak izan ditu gerraren bidezko inbazioen berri: Konbentzioko gerran gertaturikoa agian edo gero Napoleonek
|
eragindakoa
agian, Bibliaren eta historiaren kontakizunean kokatzen du. Etsaiak, erbestetik datozenez gero, euskaldunak beti borrokan egon ohi dira eta sekuentzia historikoa deskribatzen du:
|
|
|
ko bizi iraupenak
|
eragiten
zion bilakaera bizkorrik ez balu bezala. Horregatik:
|
|
|
Jeltzaleek Bilboko Udalean gehiengoa zuten ezkero karlisten laguntzarekin, euskararen irakaskuntza publikoa Bilboko udal eskoletan arrakastaz antolatu zuten. Beraz, XX.mendearen bigarren hamarkadan Bilbon eta Bizkaian, agintari jeltzaleen politikaren
|
eraginez
, euskararen egoera publikoa aldatzen hasi zen.
|
|
|
Sarritan ahazten den baieztapen bat ere egin beharra dago hemen, eta da, Aranaren garaian eta geroztik, abertzaJetasuna izan deJa euskaJtzaJetasunari gehien
|
eragin
diona, eta euskara eta euskaJ kuJturaren aJdeko buJtzada horrek ez daukaJa deus fundamentaJismotik, eta aJderantziz bai asko estatu zentra Jismotik jariotzen den asimiJazio fundamentaJistaren kontrako erresistentzia tik. Zorioneko eguna euskarak euskaJ nazionaJismoaren beharrik izango ez duen hura, zorionekoa hizkuntza poJitika instituzionaJa noizbait EuskaJ He rria euskaJduntzeko bidean jarri eta euskaJdun bihurtuko duen hura, zorione koa beharrik sentitu gabe euskaraz mintzatuko den hura.
|
|
|
Denak dira arbitrarioak. Eta sako nean, oinarritzat erreferentzia genetikoa hartzen bada, klimak
|
eragindako
pig mentazio desberdintasuna at utzita, egiaztatzen da arrazen arteko beste desber dintasun guztiak kuantitatiboak direla. Praktikan ez baitira sekula aurkitzen gene bateko bi tipo erabat desberdinak direnak arraza desberdinetan.
|
|
|
Geroztik Aranak Euskal Pizkundean izan zuen
|
eraginaz
mintzatzean, ge hienek iritzi bera ematen dute. Itziar Lakak hasiera hasieratik aitortzen du uka ezina dela Aranak euskalari eta euskaltzale batez ere, eragile gisa bizkaie raren erabilera idatzian izan duen eragina, eta hori, bere ustez, politikari abertzalea izatetik datorkio:
|
|
|
arra zarena, zehazki. Arana euskalariaz diharduten gehienek azpimarratzen duten tesia baita haren baitan hertsiki loturik datozela ideia politikoak eta teoria lin guistikoak, Euskal Pizkundean izan zuen
|
eraginaz
hitz egitera goazen hone tan, behartuak gaude Sabino abertzaleaz, euskalariaz eta euskaltzaleaz jardu tera.
|
|
|
Hizkuntza kasu honetan euskara deus ez da abertzaletasunik gabe. Ho rregatik, euskaltzeltasuna indartzen joan dadin, abertzaletasunari
|
eragin
behar zaio, hau gabe hura kamutsa baita. «Aberrija eztau gaizkatuko euzkereak; bai ta bakarrik abertzaletasunak» (35), zioen.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren
|
eraginez
, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Sabino Aranaren literaturaren ikuspegi hori giltz politikoen argitan uler tu beharrekoa da, politikariak balio estetikoak adina edo gehiago arrazoi praktikoak
|
eraginda
jokatzen baitu. Zentzu honetan, Aranarenak badu gaurko tasunik, seriotan galdetzea baita, euskal kasura etorrita, literaturaren garape nak XX. mendeaz geroztik zer nolako eragina izan duen nazio askapenean.
|
|
|
Funtsean puntu hauetara biltzen da hangoa: ...ion, Sabino eta Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak
|
eraginda
, beren buruak aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak, gauzak gaiztotzen ha si zirenean, hasiera hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera, askotan idazkari lanak ere egin behar izan zituela (118).
|
|
|
Orixek, hori idaztean, seguru asko, gogoan du Hendaia eta Hondarribia ko Batzar sonatu haietan gertatua. Jokoan zegoena zerbait serioa zen, euskararen historian epealdi berri bati
|
eragingo
ziona, Larramendirena baino areago joango zena, euskara, artean baserritar eta arrantzaleen hizkuntza zena, hizkuntza modemoa, zemahitarako gaitua, egitea baitzen azken xedea. Elias Agirrek gerraurean idatzitako:
|
|
|
batez ere, lehen garaikoaren herentzia abertzale eta euskaltzaleak
|
eraginik
sakon eta iraunkorrena gazte hauen gogo bihotzetan izango du. Horiek izan go ditu jarraitzalerik sutsuenak, eta zenbait puntutan baita itsuenak ere.
|
|
|
Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek: ...hondamendia; bi, hizkuntza, familian ez ezik, kalean eta eskolan ere erabiltzen baita, Nafarroan azken ho riek izan dira euskara baztertzeko bide nagusi; hiru, komunikabide idatziek ere beren eragina dute, eta hor Euzkadi eta El Día egunkariak, adibidez, gehien bat gaztelaniaz ari baitira, horiek ere «euzkera baztertu eta atzerazoteko bide rik zabalenak» gertatu dira; lau, herriari artez
|
eragiteko
, ahalik eta euskara gar
|
|
|
Noski, haren nortasunari mirespena zioten, eta, aldi berean, zehazki eus kal ortografiaren arazoan beldurra ere bai, haren iritziak, bere esanekoen la guntzarekin, erabakien balantzari alde hatera
|
eragin
baitziezaiokeen. Hemen dik etorriko dira beste taldekoen erreserbak eta kontraerasoak.
|
|
|
1899ko ekainaren 27ko bilkuran hartutako erabakiaz pozik agertzen zen, alegia, Bizkaiko Diputazioak, Gipuzkoakoaren
|
eraginez
, lau herrialdeek Uni bertsitate Barruti edo Distritu bat sortzea Madrilgo Gobemuari eskatzea, ges tio hori Nafarroako Jauregian egin zelarik. Hara hor zer zioen amaieran:
|
|
|
abiatuta, garai hartako euskararen inguruko eztabaidetan Sabinok
|
eragin
zuen ·
|