|
2008
|
|
|
detariko batek azterketa sakona luke,
|
ene
ustez, Erriberrikoak, alegia, zeren eta Lizarrakoan/ Estelleriaren azterketa zenbait eginak baituzte, hasi D. Manuel Lekuonak eta, 1990ean, Jose Maria Satrustegik eta beste batzuk. Erriberrikoa, Patxi Salaberri Zaratiegik aztertua badu ere.
|
|
|
Hitz gutxitan,
|
ene
ustez, gaur egun ez dago inolako justifikaziorik hitz berbera ren bikote hauekin irakurleen begiak alferrik nekatzen segitzeko, forma eredu estan
|
|
|
Horretan, ondo kontuan hartzekoak dira,
|
ene
ustez, Juan Luis Goikoetxeak toki euskaldunetako haurrak eskolatzeko eskaintzen dituen ideia gehienak, bai eta Koldo Zuazoren proposamen batzuk ere, kasu batzuetan, kasuistika xeheegietan abiatuz gero, praktikara eraman ezinezko absurdoetara hel gaitezkeen arren2.
|
|
|
«
|
Ene
ustez Beñat Sein senpertarra. Hau bere onean zelarik, ez baitzen nehoren beldur bere tokian.
|
|
|
Artetik errateko, pastoral antolatzaileek aldikal istorio berri bat nahi dute, baina horretan oker dabiltza nire gustuko, zeren batetik geroago eta nekezago gertatzen ari zaigu merezi lukeen heroi baten aurkitzea, bestetik iraganeko trajeria batzuk berriz gogotik ikusi eta entzun litzake publikoak,
|
ene
ustez. Horren lekuko da bereziki Etxahun koblakari, Pierre Bordazarre Etxahun Irurik idatzia:
|
|
|
Izan ere, euskal literaturak argitalpenik izan badu bere garaiari zegokionik, erran nahi baitu euskal gizar tearen testuinguruan bere garaiko literaturaren fruitu izan denik, hura izan da. Oro har, berant eta destenorez ibili bada euskal literatura, salbuespen gisa agertzen zaigu alderdi horretarik Echepareren kopla liburua (baita, berdin, sorkuntza literaturatik kanpo, Leiçarragaren itzulpenak ere), ez,
|
ene
ustez, aipatu gibelamendu kroniko baten hasikin gisa. Bizkitartean aski da azken bost hamarkadetan argitara eman diren euskal literaturaren historiei behako baten ematea, maiz kontrakoa erraten dela ohartzeko, eta alderantziz, aipatu berankortasunaren aitzindari eta ikurra ikusten dela ardura Echepare baitan, Erdi Aroko autore gisa aurkezten delarik.
|
|
|
19 Aitor dezadan, halere,
|
ene
ustez, puntu hau ere, ematen zaion itxuran behintzat, berriz ikustekoa litzatekeela.
|
|
|
Euskarazko koplak orduan Euskal Herrian erabiliak ziren neurbideak baliatuz (eta beraz imitazio bide hutsetan sartu gabe) moldatzerakoan, Frantzian frantsesez egiten ziren neurtitzen parean ezarri nahi izan zituen, euskara ohoretan jartzeko gora behatzen zuela dudarik batere gabe, ez behera. Eta hala aditzera eman zuen, franko argiki, Sautrela n ere, euskararen galdea> eta ikasteko nahikundea printze> eta> jaun> handien> baitan sor zitekeelako esperantza erretorikoa, sinbolikoki guziz adierazgarria
|
ene
ustez, 42 agertzerainokoan:
|
|
|
Horregatik, gure artean egiazko tradiziorik gabeak izanik, ez da garbi ikusten, zer dela eta, mimetismo anakroniko hutsez ez bada, onartu behar ditugun pertsonaia historikoaren benetako izena maiz erabat itxuraldatzen duten erdal bertsio zaharkitu horiek; Ciro, > Mahoma, > Confucio> edo Tamerlan, > adibidez, egiazki Kuras?, > Kung (fu) zi, > Muhammad> eta> Timur> deitzen zirenak adierazteko. Are kritikagarriagoa da,
|
ene
ustez, gure alfabeto berean idazten zuten Ciceron> edo Quintiliano> modukoak eus karaz Zizeron> eta Kintiliano> letraldatu nahi izatea, grafia, egokitu, horrek, gainera, izenok [siseron] eta [kintiliano] irakurtzera behartzen baikaitu, beste grafiak haien egiazko ebake rak ere, [kikeron] eta [kwintiliano], egiten uzten digun arren, hala nahi izanez gero.
|
|
|
alokutiboak darabiltzagunean27 Begien bistan dago bigarren pertsona aditze tan artez ([hi], > hik> eta hiri> kasuetan) aipatzen dugunean, euskaraz nahitaez horren generoa ere azpimarratu behar dugula, hebreera, arabiera eta beste semitar hizkuntzetan gertatzen den bezala. Baina gainerako adizkera guztietan ere solaskidearekiko erreferentzia etengabeki errepikatzea,
|
ene
ustez, kan potar pertsonaien artean egindako elkarrizketak erabat distortsionatzen ditu, horien ahoan ez baitira sinesgarri gertatzen, eta, inoiz, argitzea komeni ere ez diren datuak itzurtzeko bide izan daiteke. Gehiegizko aberastasun horrek, gaurko euskaldun askori hika egiteko oztopo ia gaindiezina sortzen digunak, pixkanaka ni> naiz> > hi> haiz> moduzko esaerak ere ontzat ematera eraman gintuzke, eta gainerako lorakeriak, gaur galdera, erlatibo eta perpaus menperatu eta txertatuetaraino ere hedatuak, murriztera, horien derrigorta suna kenduta28, bere garaian Anbrosio Zatarain euskaltzain urgazleak maiz eskatzen zuenez.
|
|
|
Halere, latinez lege eta bidegabekeriaz esaten zen hura parafraseatuz,
|
ene
ustez, hemen ere maxima> gisako zerbait molda genezake, hizkuntzalaritzaren ustezko egia dudagabe batzuen definizioa azken muturreraino eramanez gero, maiz gertatzen den bezala.
|
|
|
zein, nazio? kontzeptuak lainotsuki adierazteko pro posatu nahi digu, eta hori ez da,
|
ene
ustez, oso ideia egokia, zehaztasuna behar ez duten testuinguruetan izan ezik.
|
|
|
irakurriz gero, hor, nahitaez, contradictio> in> terminis> bat begi belarrietaratuko litzaiguke, Venezuela estatu> eta errepublika> bai, baina sekula santan erresuma> izan ez delako, historia ikasi duen edozeinek ondotxo dakienez. Horregatik, nire belarrietarako, behintzat, eta,
|
ene
ustez, gure lite ratur tradizio zaharra ezagutzen duen edozein euskaldunentzat ere bai, erre > publika> bati erresuma> deitzea erabat desegokia da. Argitalpen serio batean, erlijio guztietarako balio duten templo, > sacerdote, > monasterio> edo monje> hitz orokorren ordez, kristau konnotazio nabarmeneko berbak erabiliz, iglesia> > [de> Osiris], > convento> [tibetano] > edo fraile> [budista] > bezalakoak esatea gutxieneko kultura duen erdaldun batek, erabat gaitzetsiko lukeen bezala.
|
|
|
Interesgarriagoa da,
|
ene
ustez, zehazki nazioarteko kontzeptu estandari zatuekin bat etorri zein etorri ez, baina zehaztasun osoaz muga daitezkeen esangura bereziak adierazten dituzten hitz lokal eta dialektalei hautsa kendu eta, literaturaren ate nagusitik sartuta, eredu baturako berreskuratzea, jadanik Axularrek urratu zuen bideari garraizkiola: ahalke>= > lotsa, > alderrai38, > aldiriak, > amankomun, > anaia>/ > neba, > behatu, > > gainean, > bertan>/ > berton, > egoi > liar, > erreximenta, > > etsai>= > arerio>/ > izterbegi, > hatz>/ > behatz>/ > eri, > hau > rride, > kuxidade, > lekuko, > >/ > sein, > so> egin, > txukun, > udatiar, > ugazaba, > ulertu, > urde, > urineko, > xukatu, > nortzuk, > zertzuk, > zeintzuk... > gisakoak, adibidez, nor bere eskualdeko berbak ez direlako aitzakiaz, horietako anitz sistematikoki saihesten ibili beharrean, tamalez batzuek oraindik egiten dutenez.
|
|
|
|
Ene
ustez, horixe bera gertatu zaigu euskaraz ere, eta oraingo honetan erremediorik gabe. Izan ere, gure euskara tradizionalki gorde izandako ere muan bizi den Cicada> generoko intsektu bakarra, euli handi baten neurrikoa da, oso hegalari eta geldigaitza, eta horrexegatik gizabanako arruntentzat eskuarki ezin ikusizkoa53 Egiazko txitxarra, mediterranearra, intsektu han diagoa da, oso zaratatsua, eta ez da hain izutia izaten.
|
|
|
Horixe zen, hain zuzen, greziar alegialariek aipatzen zutena, geroago, La Fontaine-ren gaizki ulertuaz, gureganaino matxinsalto mozorroaz heldua. Gauzak horrela,
|
ene
ustez, txitxar> izena, euskaraz konbentzionalki erdarazko cigarra> edo cigale> deri tzonari esateko ohi darabilguna, berez ez zegokion intsektu hemiptero horri, ortoptero kantariren bati baizik, hots, kilker edo matxinsalto itxurako bati, txirrita> bezalatsu54 Edonola ere, hoberik eta egokiagorik ezaz, bego horretan euskaraz aspaldion finkatua duguna55....
|
|
|
Azken hamarkadetan baina, espainol erdararen eraginez, berorri zigala> irizten hasi zaio, absurdoki langostino otarrainxka> izkira handientzat utzirik.
|
Ene
ustez, itxura kideta sunaren logikaren arabera, euskaraz lehengo erabilera jatorra gorde genuke56.
|
|
|
Hari mataza baitauka berekin, eta ez nolanahikoa, gaurko aztergai honek. Askatu beharreko korapilo ugari ditu,
|
ene
ustez, alde> elementuak. Bost puntu nagusi ikusten ditut nik, ondo argitu gabeko auzigaiei dagozkienean.
|
|
|
Bai: ondoko hiru adibideok, konkretuki, elizalde ren sail berekoak dira
|
ene
ustez. Etxalde, > bordalde> eta olalde.
|
|
|
Ez da egia, aurrerago ikusiko denez, erabilera eremu horretako adibideen artean inolako ebidentziarik ez dagoenik. Badago horietan ere zen bait ebidentzia eta,
|
ene
ustez, multzo adieraren (hiru multzo adiera posiblee tako baten edo besteren, gehienetan alde1> edo alde2> adieren) alde mintzo dira ebidentzia kontrastatu gehienak. Ebidentzia dokumentalik ez dagoen (zuzenago esanik, aurkitzera iritsi ez naizen) kasuetan, berriz, behin behineko izaeraz izango bada ere bateragarrizko argudio bidea eskain daiteke.
|
|
2009
|
|
|
2) Etorkizunari begira,
|
ene
ustez, Euskaltzaindiaren lehentasuna, erakundearen gobernamendutik, alegia, Zuzendaritzatik, batez ere Diruzaintzatik, begiratuta, Herri Administrazioekin Programa Hitzarmen egoki bat adostea litzateke, giza eta diru baliabideen jarduera normalizatua bideratuz. Orokorki begiratuta, euskalgintzari zerbitzatzea, zeren eta euskara, gure aldameneko hizkuntza nagusi biek ez bezala, XIX. mendetik estatu administrazio boteretsuen babes eta guzti, egoera ez normalizatu batetik atera beharra dagoelako eta, arlo horretan, bere Akademiak askoz eginkizun gehiago du.
|
|
|
Eta ez, bestetik, ikusiz han zer egin zen: Mitxelenak behar bezala prestatua zuen, hartuz ere 1964an Baionan bildutako idazleek egina zutena, baina aktak eta ikusiz, han izan ziren elkarrizketak
|
ene
ustez ez ziren hain hein handikoak izan. Baina, gero, zinez parte hartu dut hurrengo hamar urteetako segida horietan.
|
|
2010
|
|
|
ereduak emaitza akademiko hobeak segurtatzen dituelako oro har (ez hizkuntza kontuan bakarrik)? Ez dago motibo sendorik,
|
ene
ustez, ez lehenengo galderari eta ez bigarrenari baiezko biribilez erantzuteko. Ez baiezko biribilik eman dakieke galdera horiei, zenbaitek uste ohi duen moduan, eta ez, beste hainbatek aldarrikatzen duenez, goitik beherako erantzun ezezkorrik eman liteke oro har, datu ezagun, kontrastatu eta behar bezala metatuen gainean.
|
|
|
Etorkizuneko gizartean ingelesa beharrezkoa (edo oso komenigarria) izango dela uste dute guraso horiek, eta beren seme alabak begiz jotako etorkizun horretarako ahalik eta ongien ekipatzen saiatzen dira. Mekanismo horren parekoak (xede hizkuntza euskara izanik) bere pisua izan du EAEn,
|
ene
ustez, mende laurden honetan. Etorkizuneko Euskal herrian (zehazkiago, EAEn) euskara beharrezkoa edo komenigarria izango dela ikusi (eta, orain arte, ikusten jarraitzen) du hainbat gurasok eta, horregatik, seme alabak elebidun, orekatu?
|
|
|
EGAren informazioa ez da iturririk makalena, euskaraz ongien edo moldatzen diren gazteen etxe giroko bilakaeraz ondorio artezik ateratzeko. Eskueran ditugun datuen artean fidagarrienetakoak dira,
|
ene
ustez, urtero EGAra aurkezten diren milaka azterketarien ezaugarri horiek237 Ez ditzagun, beraz, alde batera utzi. Datu horien argitan familia bizitza (etxe giro arrunta) eta lagunarte hurbila erdaldunduz joan da, familia euskaldunetan (ez, ezinbestean, erdal elebidunetan), azken mende laurdenean.
|
|
|
Zergatik ez zaio EEN legeari antzeko trataera eskaintzen? Konpromisozko ikuspegi global horren falta, edo bestelako ezadostasun sakona, dago
|
ene
ustez jokabide unilateral horietan. Gauzak muturrera eramatea da hori.
|
|
|
Eskoletan egin den esfortzuaren ondoan ezer gutxi egin da, diruz eta gizajendez, antolamenduz eta baliabide materialez, baita diseinu teorikoz ere, hain funtsezkoa den alor horretan. Mende laurden honetako defiziten artean ez da hori,
|
ene
ustez, txikiena. Baita perspektiba ekonomikotik ere:
|
|
|
Hobekuntza saio horietan lehenbailehen abiatzea komeni da. Ereduak (eredu guztiak) hobetzea da,
|
ene
ustez, benetako kontua: eredu markoz aldatzea baino egingarriago da hori eta, ondo asmatuz gero, luzaro gabe ondorio onik ekar dezakeela uste dut.
|
|
|
Behar den bezala klarifikatu gabe dago,
|
ene
ustez, hizkuntza politika instituzionalaren esparruan ofizialtasuna zer den. Klarifikazio kontzeptual hori garrantzi handiko eginkizuna da.
|
|
2012
|
|
|
69. Uskal herriko haurrek beharlukete, hola da ja
|
ene
ustea, habil enekinkobat, gramatikabat, zoinekin ikhas ahal dezen berek Franzes hitzkuntza. Gramatika hori haur hoien eskuetara hel artino, uste dut aleghia igorten deitzedan hoiek aisaeraziren dereiela Franzesaren ikhastia?
|
|
|
Itzulpena laburra eta trinkoa da, latiña baiño areago. Trinkoegia,
|
ene
ustez. Laburtasunak merezi ote du orrenbeste opari?
|
|
|
Txomin Peillenek argi adierazi du, gero, Jon mirandek berak esanikoa konfirmatuaz, ez zela Vladimir Nabokovena «Haur Besoetakoa» obraren iturburua[...] eta, aldiz, Jon Mirandek neskatxoen xarma bere bizitzan bertan ezagutua eta dastatua zuela eta bere obra arras pertsonala zela. [...] Bestalde, Jon mirande aipaturiko beste autore batekin lotu nahi bada,
|
ene
ustez, ez da Vladimir Nabokov baizik eta Edgar Alla Poe erreferentziatzat hartu behar litzatekeena, zentsibilitate eta grina hurbiltasunagatik (Sarrionandia 1983b: 6, letra lodia jatorrizkoarena da).
|
|
|
Euskal kulturak duen gauza interesgarrienetakoa irekitasun hori da,
|
ene
ustez, tradizio desberdinak jasotzearena. Xabier Lizardi maite izanik ere, badago poeta txinatar bat, Li Po edo, hobeto esan, Li Ho, denboran eta geografian ezin urrunago egon arren, itzulpenetan irakurri arren, agian laket zaiguna.
|
|
|
esango digu eta Mitxelenak bere egia, zuzen ala oker, zerorrek ikus? estalkirik gabe aitortzen du, beti arrazoi sendo eta pisuetan oinarrituz,
|
ene
ustez. (Altuna 1988:
|
|
|
– Ez dut halare ukatu nahi badituela,
|
ene
ustez behintzat, zenbait gogorkeria eta gogorkeriak zelai zabal honetan nabarmenago dira Shakespeareren malkarretan baino. (LIB I:
|
|
|
Alde horretatik biak batean bilduko ditugu. Esaterako, ohikoak dira,, esatariaren iritzia(
|
ene
ustez)+ behintzat lokailuarekin lotuta doazen enuntziatu parentetikoen adibideak:
|
|
|
– Ez dut halere ukatu nahi badituela,
|
ene
ustez behintzat, zenbait gogorkeria, eta gogorkeriak zelai zabal honetan nabarmenago dira Shakespeareren malkarretan baino. (LIB I42).
|
|
|
– Ez dut halare ukatu nahi badituela,
|
ene
ustez behintzat, zenbait gogorkeria eta gogorkeriak zelai zabal honetan nabarmenago dira Shakespeareren malkarretan baino. (LIB I:
|
|
|
Junesek horrez artikülü hanitx izkiribatürik badü han eta hor, eüskaraz ala frantsesez. Hebenko lan honek hedadüra orokorrago bat badü,
|
ene
ustez, gure antzerti horren berri aski zabal eta osoki hartü nahi dügünentako egokia.
|
|
|
Pastoralean debeiatzen balin bazira, horrek erran nahi dü,
|
ene
ustez, istorian ez zirela sartü, kalakan erauntsi düzüla soberaxe, haria galdürik, edo üngürükoen solazek nahasi zütüela: üsüegi agitzen dena maleruski, kermezala bezala horra beita püblikaren zati bat, entzün ikuskizün eijer batetan inganatzera, trajeria zer den ikasi gabe.
|
|
|
Horien egitekoa ere beren dantza arin baldegabeaz gure xarmatzea. Azken urte horietan Satan saldo bat sartü da, bena ez düe deüs handirik egiteko eta
|
ene
ustez, hüts bezala dira.
|
|
|
Eüskara, Xiberoan,
|
ene
ustez, ez da beste Iparraldeko lürraldeetan beno kinta hobeagoan eta txarragoan. Hala da:
|
|
|
adinak apalago eta gütiago emaiten düe.
|
Ene
ustez ere, eskolak dü, oraiko egünetan ogen handiena egiten. Gainti bat, haurrak goizik (nik diot goizegi:
|
|
2013
|
|
|
harrigarri ere nola herritarrek onartu zuten estatuek ziotena sinestea eta bere egitea, hots beren burua sakrifitzera joatea.
|
Ene
ustez estatuaren alderako konfidantza itsu hori emeki emeki nola aldatuz joan zen ikertzeko da Euskal Herrian eta baditeke zerbait egitekorik baduen emeki ere Iparraldean hedatu den abertzalegoarekin.
|
|
2014
|
|
|
|
Ene
ustez, mundu guztiak zekien, arrazoi ezberdinengatik hori argiro aitortu nahi ez bazen ere, hizkuntzaren batasun teoriko horrek bere bidean bi oztopo nagusi zituela. Bata garbizaleke ria zen, eta joera horrek indar handiena Bizkaian zeukan.
|
|
|
Baina,
|
ene
ustez, arrazoirik printzipalena bestelakoa zen, orduko euskal gizarteak, ohituraz, kulturaz eta irakaskuntzaz aski erdal dunduak, oraindik batasun horren premia benetan sentitzen ez zuelako.
|
|
|
–
|
ene
ustez gehiegi, nacionalista> hitza, erdaraz gure artean, eus kal abertzale?
|
|
|
Arestik oso aintzat zeukan aita Mokoroaren herri esaeren bilke ta lana ere, eta berari zor zaio, modu
|
ene
ustez erabakigarriaz gainera, haren obra erraldoia azkenean kaleratzea. Bilboko esko lapioen ikastetxetik pasatu ginen guztiok bagenekien, aita Justo Mari Mokoroa urte askotan zebilela euskal esaera jatorrak biltzen, hots, hizkuntza batetik bestera hitzez hitz ezin itzul daitezkeen idiotismo horietakoak6 Mokoroak euskalduntasunaren oinarria hizkuntzan zekusan eta ideia hori azpimarratua zuen bere Genio> > Lengua> liburu bikainean, zoritxarrez Espainian Francoren kolpe militarra hasi zen urtean inprimatua eta hargatik jendartean ia ia zabaltzerik izan ez zuena.
|
|
2016
|
|
|
Hau ez da digresio bat: Ipar eta Hegoaldeko erreferentzia ezberdintasunean datza
|
ene
ustez «bestalderdiko» antzerkien ulertzeko zailtasuna, erran nahi dut ezker eskuin irakurri gauzek ez dutela funtzionatzen minoriaren minoria batekin baizik, hemen galde egina zaiolarik antzerkiari denena izatea. Hots paradoxa hau da, alfabetatze eskasak egiten badu antzerkiaren indarra hau du muga haundiena ere.413
|
|
2019
|
|
|
Euskara, gorputzbizidunadaetaeuskaljendartearenlanamailahorretan,
|
ene
ustez, hizkuntz ereduirekietainklusiboaren geroaziurtatzean datza.Euskarak iraunduahoak, mihiak, begiaketabelarriakzabalikegondelakoegundainokoan, ingurukomintzairenjoerak, hitzak, sintaxiakanitzetan, bereganatuzituelako, men derikmendekreolizatuz, joan etorrianitzulpenasustatuz, garbizaletasunerako ten tazioahaizatuz, berebaitatik, azkenean, gauzaberrienerratekoahalmenarisekula ukoezeginez....
|
|
2021
|
|
|
Kasik hiru mentez iraün züen, Henri IV.aren denboralano (1316tik gütienez – 1587ala). Funtsezko arrazua
|
ene
ustez, bi etxe horik Amiküzeko bi oilarrak zirela, gero Baxenabarre osoko eta Xiberokoak ere: bat sobera, bereziki lehiakidearentzat.
|
|
|
Bena Baionako lantalde ausart horrek proposamen horik ez bazütüan egin, eüskarak bere biziberritzeko bidean zonbat denbora haboro galdüko züan? Hanitx eta sobera
|
ene
ustez.
|
|
|
Gaurko eta lehenagoko bizkaiera mintzatuan, hala ere, eta horren eraginez idatzian ere bai, apur bat, ezin uka ba (da) kausazkoa perpaus barnean ere erabiltzen dela:
|
Ene
ustez, hau da arrazoia: Euskera zenbaki horren istilua konpondu arte ez zuen agertu nahi.
|
|
|
Etxebarria); Eta bekatua hain franko dabil giristinoen artean (Duhalde); Ordutik ona franko aldatu dira gauzak (Mitxelena); Usu eta franko egin ohi du izotza terreno eta paraje horretan (P. Zabala); Hainbeste aldiz hartua nuen bidea,
|
ene
ustez begiak hetsirik ere ezagutzen nuena, eta nola ez aitor, franko gustatzen zitzaidana (Landart).
|
|
2022
|
|
|
Nafarroako Blanca trajeria 20 tarnarik ere bazegoen tokian. Hortik,
|
ene
ustez, Mauleren izena: Mairüle, zubereraz/ Maüle/ ahoskatzen dena; Altzaiko Zuhure oihanean badago ber izen ho rretako gune protohistoriko bat, hots, mairuek utziriko aztarna bat.
|