|
2000
|
|
|
Enfasia egiteko moduko gertaera dela dirudi: Hego Nafarroako ingurumen sozialaren barnetik sekula
|
emakume
batek idatziriko kreaziozko lehen euskal liburua eman digu 2000 urteak.
|
|
2003
|
|
|
Ez da
|
emakume
bat entzuten, ez da emakume bat sentitzen pertsonaia horiek irakurtzean. Egile gizonezko hauek nekez lortuko dute azken aldian plazara atera diren emakumezkoen pertsonaia femeninoen indarra eureganatzea (Ana Urkiza, Miren Agur Meabe eta Sonia Gonzalez ditut buruan), baina ulertzekoa da.
|
|
|
Ez da emakume bat entzuten, ez da
|
emakume
bat sentitzen pertsonaia horiek irakurtzean. Egile gizonezko hauek nekez lortuko dute azken aldian plazara atera diren emakumezkoen pertsonaia femeninoen indarra eureganatzea (Ana Urkiza, Miren Agur Meabe eta Sonia Gonzalez ditut buruan), baina ulertzekoa da.
|
|
|
Ez da denborarik galdu behar. Gizarte mugimendu zahar eta berrien, GKE progresisten, intelektualen eta tokian tokiko gizon eta
|
emakumeen arteko
bat etortzeainoiz baino premiazkoagoa da. Alternatibak bilatzeak, epe labur eta erdiko utopien mailan, neurri zehatzak eragin behar ditu.
|
|
|
Askoz beranduago, geure egunetan, apaltasun bezala hartu izan du euskaldunak bere hizkuntza. Altsasuko
|
emakume
batek honako hau aitortu zidan bere zahartzaroan: " Haurrak ginela, euskara pobrien gauza zela uste ginuen.
|
|
|
Salomonen epaiketa famatuan, umea salbatuko bazen, benetako amak hartutako jarreraren antzekoa. Hobe umea bizirik, beste
|
emakume
baten esku bada ere, bitan zatitutako hilotz bat baino.
|
|
2004
|
|
|
Poeta lurraren seme sentitzen da, lurrean ditu erroak sustraiturik, eta bertara itzuli nahi luke, hari lotu eta landatu zuhaitz edo landare bat bailitz. Lurra du ama eta sorleku, eta
|
emakume
baten besoetan balitz bezala, lurraren sabel mardo eta idorrean etzana zoriontasun beteenean dago. Berriro agertzen zaigu emakumearensabela, egoitza lehen eta perfektuenaren irudi.
|
|
|
Agian ez da kasualitate, Inma, ideia hau harrikoa egiten ari nintzen bitartean bururatu izana. Agian
|
emakume
batek idazle izatea erabakitzen duenean jakin behar du, aldez aurretik, arlo publikoan aritzeak baduela bere ordaina, eta beti izango dela adin txikikoa, edozein adinekin bada ere, edozein lan egiten badu ere. Izenaz deitua izango da, eta ez deituraz, umeeide itzen zaien modu berean; heldugabea dela esango dioeditoreak, liburuaren tituluaz zalantza duenean; bere lanari buruz idatzitako kritika ez du bilatuko gainontzeko idazleen lanari eskaintzen zaion atalaren barruan, baizik eta, beti ere, aparteko kapitulu batean," bera bezalakoak" di renei buruz hitz egiten den kapituluan alegia, zerenemakume izate hutsak berdindu egiten baititu emakumeidazle guztiak, axola gabe zertaz, nola, non eta zenbat kalitaterekin idazten duten.
|
|
|
Enfin, patua. Denbora falta da, denbora luzea, egunen batean
|
emakume
batek" maitatua izateko" idazten duela erantzungo duen arte. Oraingoz konformatu da hurbilenekoek ama, bikotekide, adiskide eta alaba gisa maita dezaten, gehiegi kontuan hartu gabe hori guztia izateaz gain IDAZLE ere badela, hizki larriekin.
|
|
2005
|
|
|
Bestean zeri uko egin diozun:
|
emakume
batekin elkartzea, familia izatea (ni oso haur zale naiz), independente izatea, hots, inongo nagusiren azpian ez egotea...
|
|
|
Eta ez pentsa, aldrebeskeria hori egin zuten horiek ere, bestelakoan gaiztoak zirenik.
|
Emakumea
batez ere, oso laguna dut. Batzuetan egoerak eta inguruak bultzatzen du jendea gauza deitoragarriak egitera.
|
|
|
Egunero
|
emakume
bat etortzen zitzaidan familiara errusiar gramatika erakustera eta mintzatzera. Baina niretzat inportanteena etxeko hizketa zen.
|
|
|
Met roan ahal duten guztia eramaten dute. Nire aurrean
|
emakume
bat katuarekin zihoan. Argazkia ateratzeko baimena eskatu nion.
|
|
|
Azkenik, lehenengo andereñoak eta antzerki mundukoak ere aipatzen dira talde desberdinetan. Andere ñoenartean Elbira Zipitria aipatu ahal dugu (berari buruzko lan bat argitaratu berri dute azken Durangoko Azokan), eta antzerki munduan itzal handiko
|
emakume
bat Maria Dolores Agirre izan da.
|
|
|
Jaungoiko guztiak ukatzen dituen
|
emakume
bat naiz.
|
|
|
Hutsunean igeri dabilen
|
emakume
bat izaten naiz. (1971)
|
|
|
Hasier Etxeberria ren liburuak jadanik zegoen kanon maskulinoa finkatu du, sendotu du, zilegitasuna eman dio (Aldekoaren historian berresten eta are gehiago murrizten dena) 27 Jendearen onarpena jaso zuen lan horretan bost idazle, bost gizon agertzen dira, eta emakume idazle bakar bat agertzen da, txiripaz: bost IDAZLE horietako batek gomendatzen dituen hamar liburuen artean BAT da
|
emakume
batek idatzitakoa (Bordaren Bizitza nola badoan) 28.
|
|
|
11 Virgilio, Fedro eta Esopo irakurtzeaz aparte euskara, gaztelania eta latina ikasi zituela dio, oso arraroa edo ezohikoa
|
emakume
batentzat garai hartan.
|
|
|
28 Kontuan baldin badaukagu bost idazle elkarrizketatu zituela eta haietariko bakoitzak hamar idazle edo hamar idazlan aipatu zituela eta berrogeita hamar lan horien artean bakarra dela
|
emakume
batena, argi dago hor zerbaitek ez duela funtzionatzen.
|
|
2006
|
|
|
81), hausnarketa hori eman beharra dauka emakume protagonistak, espero ez zituen egoerei aurre egin behar dielako. Kritika feministaren ikuspegitik bere identitatea berreskuratzen ari den
|
emakume
baten aurrean gaude. Lehen pertsonan idatzita dago eta emakumearen gorputza sentitzeko moduak adierazten dira:
|
|
|
Lola Lunak (1996: 12), Maria Zambrano gogoratuz, zera dio, Antigona ezer baino lehen
|
emakume
bat dela, Juanak sutan erretzeko bidean negar egin zuen bezalaxe negar egiten duen neska bat. " Como han llorado sin ser odas las enterradas vivas en sepulcro de piedra en soledad bajo el tiempo".
|
|
|
Ireneri. Irene dugu nobela honetako protagonista, Irene ez da ohiko
|
emakume
bat. Helen Jones-ek, 2003an EHUk antolatutako udako ikastaroetan, Atxagaren nobelagintzako ahots politikoak aztertzerakoan ondo adierazi zuen bezala, Irene ez da ohiko emakumea, amari eta ohiko emakumeei sorbalda eman die Irenek.
|
|
|
Ez da gezurra diozuna... Behin,
|
emakume
bat etorri zitzaidan, sei urteko umea hartuta. Amak, semeak biolina ikastea nahi zuen.
|
|
|
Xixili. Burutik jota zegoela esaten zioten
|
emakume
baten histeria. (b).
|
|
2007
|
|
|
Orain egun gutxi izan da au Arantzazu’n.
|
Emakume
bat da, Donosti’an euskal eskola bat daukana. andrea, ba du bizarrik mundua astintzeko ta ume eskola eramateko areago oraindik.
|
|
2009
|
|
|
Zapateroren nortasuna eta jarduera politikoa ezagututa Madrilgo gobernuak hartu duen erabaki salomonikoa ez da harritzekoa izan. Erabakiaren inguruan sortutako kalapita horretatik gauza batekin gelditzen naiz, Garoña inguruko
|
emakume
bati telebistan entzundakoa (jarduera ekonomiko alternatiboak bilatzeko Zapaterok hartutako konpromisoaz ziharduen): " Orain dela hamar urte bazekiten zentrala itxi egin behar zela, zeren zain egon dira orain arte?".
|
|
2010
|
|
|
Bilboko Arte Eder Museoa bisitatuz, erromeriatik estilo internazionalista modernora pasa eta oraindik hortik irten ez garela pentsatuko du ikusleak. Euskal Herrian emakumeek artea egiten ez dutela susmatuko du orobat, ez baitago bertako
|
emakume
baten lana ikusteko aukerarik; argazkilaritza eta bideoa sekula landu ez direla ulertuko du ere. Eta museo historiko batean arte garaikideak lekurik ez duelako aitzakiak ez dit balio:
|
|
2011
|
|
|
instituzio garrantzitsuenetan esku duen gizon batek emakumeekiko duen harreman gaixoa. Izan al daiteke frantziar lehendakari
|
emakume
batengan abentura baten aukera besterik ikusten ez duen pertsona, edozein testuinguru eta momentu aproposa ikusten duena maitakeriatan ibiltzeko, bere inguruko emakumezko langileak deseroso sentiarazten dituena. Esaterako, Aurelie Filippeti diputatu sozialistak, Strauss Kahnekin" esperientzia ezatsegin" bat izan eta gero, berarekin espazio itxietan egotea saihesten zuela onartu du.
|
|
|
Agian Bilboko Arte Ederretako Museoa begitazioduna da. Beharbada konturatu da, bera eta bere gain errespontsabilitatea duten politikariak, beste munduko museo guztiak hanka sartzen ari direla emakumeen lanak erosten, oinarrizko irizpidea kalitateak izan behar duelako, eta
|
emakume
baten lanak, dirudienez, oso gutxitan izan baitezake kalitaterik. Zeinek daki, agian hogei urte barru beste bilduma guztiak damutuko dira egindako akatsaz, emakumeoi mantala zintzilikatuko digute eta sukaldera bidaliko gaituzte berriz, inoiz utzi behar izan ez genuen espaziora, alegia (hori bai, ez lehen mailako sukaldarienera:
|
|
2012
|
|
|
Ama berriz ezkondu zen, eta bost urte geroago Quirogaren aitaordeak aitaren modu bertsuan hil zuen bere burua. Handik urte batzuetara (nahikotxora, egia esan) Horacio Quiroga bere ikasle izandako
|
emakume
batekin ezkondu zen. Emaztea argazkiak errebelatzeko likitsarekin suizidatu zen.
|
|
|
Baina Iran erabat ezberdina da.
|
Emakume
batentzat batez ere, itogarria. Ohitura eta modu berrietara egokitzen den sasoia da laugarren zatiak kontatzen duena.
|
|
|
Emakumeen begiradez ari garelarik, beste
|
emakume
bat eta beste gatazka bat ekarriko dugu: Sarah Glidden (Boston, 1980), AEBetan jaioa, judutarra jatorriz, palestinarren aldekoa.
|
|
2013
|
|
|
Gudako
|
emakume
baten dekonstrukzioa
|
|
|
Lehena, Picassok Parisko okupazio bitartean egindako lana zela; beraz, artearen biziraupena eta boterea erakutsi nahi zuena. Bestetik,
|
emakume
baten errepresentazioa delako, islamiarren artean gutxitan izaten den ezaugarria. Eta, bestetik, Picasso ez delako inoiz Palestinan erakutsi.
|
|
|
Harri eta zur gelditu nintzen Teresaren aitak herritik Frantziako
|
emakume
batekin ihes egin zuela entzun nuenean. Aulkitxoaren gainera igo, eta ia esan nien txutxu mutxuka ari ziren bi emakumeei oso oker zebiltzala, Teresaren aita gizon gizona zela herrian gizonik bazen, eta Ternuara joana zela bakailaotara.
|
|
|
Ubelduren arrastorik gabeko bortxaketa izan zen arren, kontzeptua ohiko konnotazio sexualetatik biluztuz, halere antzeko sentsazioak eragin zituen emakumearen sakonean. Izan ere, bortxaketa kontsidera daiteke
|
emakume
bati ilea soiltzea. Erreketeek ez zuten edozein modutan gauzatu erasoa, aitzitik, ahalik eta kalte gehien sortarazi nahian pentsatu zuten zigorra, era horretan haien ekintzaren ondorioek (hau da, umiliazioa eta lotsa egunero jasan beharraren kondenak) denbora luzez iraun zezaten ziurtatuz.
|
|
|
Nahiago izango nukeen, mila aldiz nahiago, harrika hartu banindute, ostikoz jo eta garrasika iraindu banindute; baina minik gabeko oinaze hura barrua jaten ari zitzaidan. Gauza asko endredatzen dira
|
emakume
baten ilean. Bekokitik gerrira, gauza asko.
|
|
|
Inguruko jendearen begirada gaiztoei eta, oro har, gizarte moral ezarriari gehi bere baitako konplexuei aurre egin beharra sobera esperientzia gogorra bada, Teresa, erraietan daraman umea jaiotzean, hura maitatzeko gai izango ote den zalantzaz bizi da. Bere egoera berezia dela eta, pertsonaia honek amatasunaren gaia ikuspegi original batetik lantzen du, testua ohiko parametro tradizional eta politikoki zuzenetatik askatuz eta, salbuespen modura, bikote maskulino baten behar barik (are gutxiago subjektua bortxatzaile bat denean) ama bihurtzearen ardura beregain hartzeko prest dagoen
|
emakume
baten irudi indartsu eta apurtzailea marraztuz.
|
|
|
Hori eskandalua bada... Bazkalkideek esaten zuten" izugarri igartzen da sexu zatiak
|
emakume
batek idatzitakoak direla". Tira, ba emakumeak apur bat ezagutzen dituen gizon batek ederto batean idatz zitzakeen zati horiek.
|
|
|
Literatura irakasle punki batekin, ahal dela. Beharbada azalduko litzaieke
|
emakume
batek ez duela Alfa Arraren beharrik, eta ez duela maitasun erromantiko goraipatu horren beharrik ere. Maitasuna beste gauza bat dela azaldu lieke gure punkiak, bizitza beste gauza bat dela... eta amaitzen den arte, ez dela amaitzen.
|
|
|
Ikaragarria da neskak bortxatuak izatea herriko jaietan, baina ikaragarria da, era berean, ez ohartzea zelako ekintza heroiko eta apurtzailea den
|
emakume
batek bere kamiseta altxatzea gizontxo koadrila baten aurrean, eta gozatzea gizonak gaineratzen zaizkionean; gozatzea berak erabaki duelako.
|
|
2014
|
|
|
Bost lagunen artean egindako istorioa da: bi anaia,
|
emakume
bat, tabernari bat eta gero, ni, jueza. Uste dut hortxe asmatu zuela:
|
|
|
2007an erosi zuen azkena. Azken hamabi urteetako bakarkako 43 erakusketetatik, ez dio bat bera ere
|
emakume
bati eskaini. Artiumeko erakusketek bestelako datu bat ematen digute:
|
|
|
Zenbat bide ibili behar ditu
|
emakume
batek?
|
|
2015
|
|
|
Espiritu Santuak gidatuta bezala, Txorierriko
|
emakume
bat azaldu zen etxean, gurean euskaraz ikasi zuen Kirsti Liikanen finlandiarra ezagutzen zuena.
|
|
|
Ama ere beraz tradizio abertzale sakonekoa izan zen, ez zelako arrunta izango
|
emakume
bat Euzkadi-n idazten. Bai, aitona ere bai.
|
|
|
Emakume gaiztoa, orduan, beti emakume biolentoa izango da (ikus hurrengo irudia). Iruditeria kolektiboan gudariak onak dira, baina biolentzia erabil dezakete; orduan,
|
emakume
bat gudaria izan daiteke. Gatazkan fabrikatutako gizonak gizonagoak izango dira, maskulinoagoak eta arragoak.
|
|
2016
|
|
|
Etxekoak antzezlanean, burua galtzen ari den
|
emakume
baten rola jokatzen duzu. Protagonista gaztearen amama zara.
|
|
|
|
Emakume
baten eskutan arautik kanpokoago ikusten ote ziren armak?
|
|
2017
|
|
|
Argazki bat da, eta bost mutil ikus daitezke bertan aldagela moduko batean. Atzealdean kartel bat, uso txuriz inguratutako
|
emakume
batekin, eta aipatutako leloa hor: " Gerra amaitu da".
|
|
|
Emakumeen aurka esandakoak esan eta gero askok uste zuten
|
emakume
batek ere ez ziola botoa emango, baina emakume zurien %53k eman zion botoa. Zergatik?
|
|
|
Una antologa, 2012) seinalatu du arrazaren gaia presente egon dela feminismoan XIX. mendearen amaieratik, baina, hirurogeiko hamarkadan mugimendu beltza sortu arte, ez zela beraien ekarpena ikusgarri egin. Aitzindarien artean, Sojourner Truth dugu, 1851 urtean, Ohion egin zen Emakumeen Konbentzioan, bularrak agerian utzi eta" ez al naiz ni, bada,
|
emakume
bat?" galdera egin zuena, 12 geroago bell hooks feminista berreskuratuko duen esaldia.13 Ildo beretik, intersekzionalitate terminoa sortuko du 1989 urtean Kimberle W Crenshaw ek (1989), zapalkuntza sistema ezberdinak daudela adierazteko.14 Dena den, hurrengo atalean aipatuko dudan bigarren haustura eragingo duten feminista dekolonialak intersekzionalitatearen ideiatik dezente haratago joaten...
|
|
|
inori ez zaio burutik pasatzen ‘emakume kristau’ terminoa erabiltzea kristautasunaren analisi batetik kanpora, eta are gutxiago termino bakarrean bateratzea etiopiar emakume koptoen egoera eta finlandiar emakume kristau batena. Horixe egiten dugu, hain zuzen, ‘emakume musulman’ terminoa erabiltzen dugun bakoitzean, Afrika iparraldeko berber baten esperientziak Afganistango
|
emakume
batenekin bateratu (eta hori klase, hizkuntza, arraza edo bestelako botere bektoreen inguruko auzietan sartu gabe). Gure besteak ‘zapaldu’ gisa seinalatzeko joera horren beste ondorio ez oso ikusgarri bat hauxe da:
|
|
|
Prozesu horren funtsezko elementu bat, zalantzarik gabe, hauxe da: gure letren figura fundazionala
|
emakume
bat izan zela, RosaHa de Castro. Eta, gainera, ez edonolako emakumea.
|
|
2018
|
|
|
Posible al da beste heroi mota bat?
|
Emakume
bat, atzeguardian geratua, eguneroko errepresioari, goseari, zaintzari, biziraupenari aurre egiten heroi gisa irudikatzeko eta onartzeko gai ote gara. Edo ez du horren neurririk ematen?
|
|
|
Poeta gisa lehen aldiz plazaratu zenean, gizon eta emakumeen arteko berdintasunaren utopiari leiho bat ireki zion, lehen aldiz
|
emakume
baten ahotsa, ahots kritikoa eta berria, agerrarazi zuelako euskal literaturan. Utopia existitzen ez den leku bati arnasa ematea bada, leiho horrek oraindik irekita dirauela dio, horixe dela gaur egun dugun erronka nagusietako bat.
|
|
|
kontsumitzeko dirua izatea eta eredu honetan bizitzea, mundu aberatsean. Beste batzuentzat, ez; genitalak mutilatu behar dizkioten
|
emakume
batentzat, adibidez, hori bakarrik izan daiteke, genero jazarpen hori gabe bizitzea. Edo izan liteke lasai bizitzea bakarrik, modu xume batean, baina beren seme alabek etorkizuna ziurtatua duten toki batean.
|
|
2019
|
|
|
Kaleak, izkinak, etxeak, espazioak, oro har, izen bat hartzen du bertan bizitza bat dagoenean, negozio, familia,
|
emakume
bat dagoenean. Espazio izatetik toki izatera igarotzen da.
|
|
2020
|
|
|
Demagun espaloitik
|
emakume
baten irudia dugula begi bistan; aterkiak biltzen du bere gorputza koroa baten modura. Ibilera geldoa du; bat egiten du elur maluten abiadurarekin.
|
|
2021
|
|
|
Eta Onintzak irabazi zuela entzun nuenean, a ze poza nirea".
|
Emakume
batek merezi zuelako behingoagatik Bizkaiko txapela.
|
|
2022
|
|
|
Simone de Beauvoir frantsesa eta Hannah Arendt alemaniarra.9 Emakume bikote bat sartzea pauso txikia da, eta beste formula asko egon zitezkeen: filosofo gizon bakoitza
|
emakume
batekin elkarrizketan jartzea, gizonezkoen misoginia azaltzea eta curriculumean txertatzea, filosofoen teoriak ikasi beharrean testuetatik abiatuz gaur egungo gaien inguruan perspektiba eta filosofo desberdinetatik hausnartzea... Salbuespen bezala sartu direla eman dezake; izan ere, emakume bikote bat sartzea egokiena ote den zalantzak sor ditzake, noski.
|
|
|
Jaungoiko guztiak ukatzen dituen
|
emakume
bat naiz ni idatzi nuen, bai, denak otoitzean zebiltzanean. Idazle izatea, nik erabili nituenak bezalako hitzak erabiltzea, barrutik ateratakoak izanik ere, eta zenbait jarrera publikoki erakustea, ondo ordainaraziak izan dira.
|
|
|
Behin bakarrik, Andoainen
|
emakume
batek alutik perrexila sartu eta abortatu zuenean. Hil egin zen, sortu zitzaion infekzioaren ondorioz.
|
|
|
Nire idazle kuttunetako bat da Ernaux, eta orori gomendatzen dizkiot euskaratutako bere lanak: Pasio hutsa (Igela, 2002, Joseba Urteagak itzulia), Gertakizuna (Igela, 2003, Joseba Urteagak itzulia), Lekua (Igela, 2003, Joseba Urteagak itzulia),
|
Emakume
bat (Txalaparta, 2011, Itziar de Blas Fernandez de Gamarrak itzulia) eta Begira zenbat argi, maitea (Igela, 2015, Xabier Aranburuk itzulia).
|
|
|
" Batzuetan, aurrez aurre zuen alaba, klase etsai bat". Bere amaz ari da,
|
Emakume
bat kontakizunean. Hori eta beste lau jada euskaraz genituen Itziar de Blas, Joseba Urteaga eta Xabier Aranbururen eskutik.
|
|
2023
|
|
|
Lehenengoaren aurreneko planoan, haur bat ageri da ohean etzanda, leihotik sartzen den goizeko eguzki apurrak argituta, amaren eskortzoari begira, haren galderen aurrean mutu. Bigarrenarenean,
|
emakume
bat autoan, zuhaitzetako hostoak islatzen dituen kristalaren atzean, begirada galduarekin. Koloreak kontrastea egiten du zuri beltzarekin; formatu panoramiko estandarrak, 4:3 karratuagoarekin; herriak, hiriarekin.
|