|
2000
|
|
|
Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei
|
dagozkien
perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea.
|
|
2002
|
|
|
Hau da, ez
|
dago
perpaus hori deskodifikatzerik (bame egitura zein den jakiterik) ez badugu pentsatzen perpausaren hasieran egotea dela (eta ez da halakorik, berez, euskal hizkuntzan) subjektuaren marka.
|
|
2004
|
|
|
Honako hau dio, laburki, erredukzionismoak: perpaus orok errealitatearekin erlazio zuzenean
|
dauden
perpaus sinpleagoetara murrizgarri izan behar du esanahiduna izateko, eta perpaus sinpleago horiekerrealitatearekin kontrastagarriak dira. Irizpide enpirista hori hizkuntzaren esanahiarenjatorrian ezarri ohi da; azken buruan, hitz edo perpaus bat esanahiduna izango da oinarrianerrealitatearekin erlazio zuzenen bat badu (Russellen esanahiaren teoriak, adibidez, gisahonetakoak dira).
|
|
|
Horrela laburbiltzen du Wittgensteinek bere ikerketa osoaren mamia Tractatus aren zirriborrotzat har dezakegun bere Egunkari pertsonalean, 1915ean. Perpausaren funtsa, muina atzeman nahi du Wittgensteinek, etsi etsia
|
baitago
perpausaren funtsa argituz gero hizkuntzaren funtsa ere aurkituko duela. Ez zuen arrazoi falta, ezen errealitatearen berri ematerakoan hizkuntzarekin egiten baitugu topo ezinbestean, gogoz nahiz gogoz kontra.
|
|
|
Eta zeri deritze Wittgensteinek zeinu bakunak? Perpausak adierazten duen gogoetaren objektuei
|
dagozkien
perpaus zeinuaren elementuei, diosku gure filosofoak (3.2). Izenak objektua adierazten du (bedeutet) eta objektua izenaren esanahia (Bedeutung) da (3.203).
|
|
|
Izan ere, hitzen eta, bereziki, izenen esanahia argitu eta zehaztu ahal izateko, hitzok edo izenok biltzen dituzten perpausak ezagutu eta aztertu behar ditugu.
|
Dagokion
perpausa ezagutu gabe izena aipamen hutsa da.
|
|
|
Gogora dezagun Wittgensteinentzat izenak direla" perpausean enplegaturiko zeinu bakunak" (3.202) eta zeinu bakunak zera direla: perpausak adierazten duen gogoetaren objektuei
|
dagozkien
perpaus zeinuaren elementuak (3.2). Eta zer esan gogoetaren objektu ez direnei dagozkien perpaus zeinuaren elementuez?
|
|
|
perpausak adierazten duen gogoetaren objektuei dagozkien perpaus zeinuaren elementuak (3.2). Eta zer esan gogoetaren objektu ez direnei
|
dagozkien
perpaus zeinuaren elementuez. Wittgensteinek ez du hitzik esaten elementu horietaz, gure harrigarri, ez eta izenen artean dauden diferentzia adierazgarriez.
|
|
2005
|
|
|
Elkarren aldameneanetaesangura harremana adieraztenduentarteko osagairikgabedaudenperpausakaztertzekounean, bibliografianezdagoera batekoadostasunik.Hemen, egoerahorretan
|
dauden
perpaus guztien artean ezdugu bereizketarikegingoetadenak alboratuakdirelaesangodugu: testu mailakoikerketak betiaurkitukoduhaienarteanharremanbatedobeste (ikus Makazaga 1996, Zabala1996a), etaperpaus mailako ikerketak beregaintzat
|
|
|
11 Larringanek azterturiko batzuetan oso garbi
|
dago
perpausaren barruko (jatorrizko) fun tzio bat: ikus bitez zehaztasunez azterturiko nagusiki (nabarmentzaileak:
|
|
2007
|
|
|
Sentsistentzat, aitzitik, ideiak sentsazioen menpekoak dira, eta hizkuntza ez da ideiak eduki eta gero erabilerako tresna, baizik eta ideiak asmatu eta sortu ahal izateko oinarri eta tresna aurretikoa. Razionalistentzat, aurrenekoa eta nagusi ideiak izaki, perpausak ideien hurrenkera edo «ordena naturala» islatu behar du (ordena logikoa); sentsistentzat ez
|
dago
perpaus natural edo ez naturalik. Rivarol (monarkikoa, kontrairaultzailea) razionalista da; Ideologoak (iraultzaileak) antirrazionalistak dira, sentsistak.
|
|
|
Osterantzean esateko, goiko perpaus aurre testuinguru bakotik (b) esan al daiteke ondo
|
dagoela
perpaus aposizio komunztaduraduna (3), berau ere aurretestuinguru bakoa?
|
|
|
Gure ustez, ezin hobeto
|
dago
perpaus aposizio komunztadura bako hori; gainera, ondo dagoela frogatzeko ez du behar ezta testuingururik ere. Are gehiago, aposizio komunztaduraduna erabiliz gero, lorrindu egingo luke perpausa, alperrikaldu:
|
|
|
lar luzea da, azkeneko lekuan duela informazio gunea, dokumentala. Adibide horretan aurkeztu egiten da informazioa, aurkezpen testuinguruan
|
dago
perpausa. Gauzak horrela, ez daukagu, teorian ikusi dugunez, zertan eman osagarri luze eta bakar hori.
|
|
|
B.3.2 Ezezka
|
dago
perpausa.
|
|
|
Ikusten denez, 9 hasiera perpausetatik 7tan galdegaia ez dago aditzaren ezkerretara, Altuberen legeak agintzen duenez. Urruzunoren adibideetan ageri badira perpausak aditza dutenak lehenengo kokalekuan, Duvoisinen adibideetan ez
|
dago
perpausik hasten denik ez aditz sintetikoz ez aditz perifrastikoz. Baina bada adibide bat, komentagarria, (VI.) a, zeinetan aditza baitator koma ostean:
|
|
|
Errespetatzen da galdegaiaren legea, eta aditz aurrera aurrera dago. Bikain
|
dago
perpausa.
|
|
|
blokea. Baina okerrago gertatzen da bloke hori, bunker hori,
|
badago
perpausaren azken aldean, orduan irakurketa, batez ere perpaus luzeetan, errukigarria bihurtzen da, jasanezina, ernegagarria, kabreatzekoa.
|
|
|
Kontuan hartuta zer esan dudan aurreko paragrafoan eta ikusita goragoko adibideak, argi dago, nik uste, perpaus bateko informazio gunea aditza bada, berau zenbat eta aurrerago
|
egon
perpausean, orduan eta lehenago irakurriko dela mezu nagusia; eta, ondorioz, errazago perpaus osoa; eta, alderantziz, zenbat eta urrunago kokatu aditza, hainbat eta beranduago irakurriko da mezu nagusia; eta, ondorioz, nekezago perpaus osoa. Beraz, itzelezko garrantzia dauka, ondo eta erraz prozesatuko bada perpaus bat, aditza albait aurreren erabiltzeak.
|
|
|
6 Gogoeta bat: idazten dugunean, zergatik ez idatzi J. B. Agirrek (eta beste askok) bezala, aditza ahalik eta aurreren
|
dagoela
perpausean (eta galdegaia tentuz erabilita aditz aurrean edo atzean), horrela prozesatzen badugu errazen?
|
|
|
Hortaz, argi
|
dago
perpaus bateko informazio gunea aditza bada, berau zenbat eta aurrerago egon perpausean, orduan eta lehenago irakurriko dela mezu nagusia, eta ondorioz, errazago perpaus osoa; eta, alderantziz, zenbat eta urrunago kokatu aditza, hainbat eta beranduago irakurriko dela mezu nagusia, eta ondorioz, nekezago perpaus osoa. Beraz, itzelezko garrantzia dauka, ondo eta erraz prozesatuko bada perpaus bat, albait aurreren erabiltzea aditza.
|
|
|
Hortaz, argi dago perpaus bateko informazio gunea aditza bada, berau zenbat eta aurrerago
|
egon
perpausean, orduan eta lehenago irakurriko dela mezu nagusia, eta ondorioz, errazago perpaus osoa; eta, alderantziz, zenbat eta urrunago kokatu aditza, hainbat eta beranduago irakurriko dela mezu nagusia, eta ondorioz, nekezago perpaus osoa. Beraz, itzelezko garrantzia dauka, ondo eta erraz prozesatuko bada perpaus bat, albait aurreren erabiltzea aditza.
|
|
|
Artikuluotan helburu nagusitzat aztertu nahi dut zenbateraino betetzen den galdegaiaren legea, baina badut beste xede bat ere, itxura batean sekundarioa: batetik, aztertu eta komentatu gura dut zer alde
|
dagoen
perpaus aztergaietan galdegaia dagoela ipinita aditzaren aurrean eta atzean, aukera bietan zein irakurtzen den errazen, eta zergatik; bestetik, jorratu nahi dut perpaus aztergaietan beste hurrenkera batzuk, aditzaren eta galdegaiaren beste kokagune batzuk, eta alderatu jatorrizkoarekin.
|
|
|
Problema bi
|
daude
perpausean. Lehenengoan, erlatibo bat dela bide
|
|
2010
|
|
|
Kiribila esaten diote ikerlari batzuek txiribuelta gogaikarri horri, eta fenomeno bataiatua izateak berak erakusten du ez dela asmakeria bat, dagoeneko ohartua eta sailkatua dagoen arazo objektibo bat baino. Tildea erabili ezkero, ordea, irakurri ahala argitzen da esanahia, eta ez
|
dago
perpausera berriz itzuli beharrik gure irakurketa doitzeko: ' lanean ari ziren gizonak"=' les hommes travaillaient/ the men were working';' lanean ari ziren gizonak'=' les hommes qui travaillaient/ the men that were working'.
|
|
|
Antza, axola zitzaion haurrek beraien amaren irudi ideala, perfektua, arraildurarik gabea izan zezaten, niri absurdoa iruditzen bazitzaidan ere halako xede edo pretentsioa. Une txar batean harrapatzen bazuen nire zuzenketak, gaztelaniara lerratu eta purrustadaka hasten zitzaidan, aurrerantzean haurrekin espainolez hitz egingo zuela, gogaituta
|
zegoela
perpaus bakoitzean hutsak egiteaz, bere ama hizkuntza, finean, ez zela euskara. Haurrek isilik begiratzen ziguten, bereziki gure alaba nagusiak, txikia zorionez gazteegia baitzen gertatzen zena eta bere esanahia ondo ulertzeko.
|
|
2012
|
|
|
Honentzat, perpaus mailako kohesio prozedurak perpaus barruko hitz eta sintagmen loturak bideratzeko moduak dira, eta testu mailako kohesio prozedurak, berriz, perpausaren gainetik, testuko pasarteak eta elementuak lotu eta estekatzeko dauden bitartekoak. Azken horiek ez
|
daude
perpausari begira, testuaren loturari eta egiturari baizik.
|
|
|
Honenbestez, alde horretatik, segmentu intzidentalak bere eskukoak ez diren unitateak dira, baina aldi berean ez
|
daude
perpausaren hierarki funtzioan edo egitura sintaktikoan barneraturik. Eta horretxegatik beragatik, hots, predikazio nagusitik at daudelako, enuntziatu intzidentalaren edukia perpausaren edukiarekin erkatuz soilik adi daiteke.
|
|
|
– Menderatzen ez dudan zerbait
|
badago
perpaus horren gibelean. Menturaz Amaia Ezpeldoi detektibe ruralak afera hau ere argituko dit bere burdinazko barroteekiko kofoinean zerratu beharrik gabe.
|
|
2014
|
|
|
Beste testuinguru batzuetan badirudi ageriko arrazoi sintaktikorik gabe azaltzen dela? (e) la menderagailua atal birformulatzailean: ondorengo testuen antzekoetan, esaterako, pentsa liteke isilduta
|
dagoela
perpaus osagarria gobernatzen duen pentsamenduzko aditza; nolabaiteko ondorio subjektiboa adierazten du halakoetan.
|
|
2015
|
|
|
Tautologiaren eta kontraesanaren artean
|
dagoen
perpausak, zentzuzkoa denean, mundua irudikatu egiten du. Izan ere, hizkuntzak eta errealitateak forma logiko berdina dute, isomorfoak dira:
|
|
2017
|
|
|
eta, mugagabea?. Deskripzio hauek de facto eginda daude, hau da, egon badaude izenaren hiru flexio era, eta gainera flexio era horiek ondo uztartuta
|
daude
perpausean gertatzen diren beste hainbat morfosintaxi zehaztapenekin.
|
|
2019
|
|
|
Hirugarren mailak eskatzen ditu perpausedo esaldi mailako tresnak, bigarren mailarako zehaztutako tresnetan oinarrituta soilik eraiki daitezkeenak. tresna horien artean
|
daude
perpaus mailako etiketatzaileak (POS tagger ingelesez), izendun entitateen ezagutzaileak (pertsonaedo toki izenak identifikatzeko), hizketa ezagutzaileak eta itzulpen automatikoa. horri dagokionez, http://www.meta net.eu/ whitepapers/ keyresults and cross language comparison gunean agertzen diren tauletan bikain kategorian ingelesa baino ez da agertzen. gure ikerketan google translate ere aztertu...
|
|
|
NOR, NORI eta NORK sintagmei dagozkien pertsona markez gainera, ager daiteke aditz multzoan beste pertsona marka bat gehiago. Pertsona marka hau ez
|
dagokio
perpauseko ezein sintagmari, hiztunak aurrean duen hizketa lagunari baizik" (387 or.).
|
|
|
" (16) hasierako sintagma adierazgailuari
|
legokiokeen
perpaus gramatikalik ez dago" (Mintzaburuzko gogoetak.. Chomskyren liburuaren itzulpenetik...
|
|
|
781 A B X edizioek ez dakarte koiuntura politiko erlijiosoarekin ezin lotuago
|
zegoen
perpaus hau.
|
|
2021
|
|
|
Oharño gisa esan dezagun, azkenekoz, DM hau aurreko sintagmari (edo
|
dagokion
perpaus zatiari) loturik ematen dugula hizkera doinuan, etenik gabe gehienetan. Hori dela-eta arruntean ez darama komarik aurreko aldetik idazteko orduan, baina komadun adibideak ere aski ugari eta arruntak dira literaturan:
|
|
|
Hori zergatik gertatzen den hola tradizioan azaltzea ez da gauza erraza. Badakigu ere DMa, halako itzulietan, lekuz kanpo
|
dagoela
perpaus hasieran (ez baita legokiokeen osagaiaren ondoren ageri). Hala ere," baita+ ere" perpaus hasieran jarriz gero ez dago arazorik.
|
|
|
Noiz erabiltzen dugu?
|
Dagokion
perpausak aditzera ematen duena, aurreko perpausean emandako informazioari gaineratzen zaionean: Askojakina zen Axular eta trebea, gainera, zekiena esaten.
|
|
|
40.4.2b Lehen mailako predikazioan, perpausaren predikatu nagusi modura azaltzen dira moduzko perpausak aditz eta egitura kopulatibo batzuekin (ikus § 24.3). Nolabait esateko, Peru triste dago eta Olatz gaizki
|
zegoen
perpausetan triste eta gaizki predikatu nagusiak badira, Peru negarrari eutsi ezinik dago adibidea dugunean ere azpimarratutako mendeko perpausa predikatu nagusia izango da. Adibide horietako egon aditza kopulatiboa da, eta eduki semantiko bat adieraztea baino areago predikatu nagusiaren (triste; gaizki; negarrari eutsi ezinik) eta subjektuaren arteko lotura bideratzea du helburu.
|
|
|
Perpauseko osagai bati buruzko bigarren mailako predikazioa dugu hor: [Andoni — burua altxatuta]; ez dugu esaten nola jazo den aditz nagusiak adierazitako gertaera (ikustea), baizik nola
|
zegoen
perpausaren osagaietako bat; Andoniri buruz egiten du predikazioa. Objektuari begirako predikazioa dagoenean, objektu hori une horretan zer egoeratan dagoen azaldu ohi da.
|
|
|
42.8a Koherentzia duen testu baten barnean kokatuak
|
dauden
perpausen artean ere gertatzen dira harremanak, ez bakarrik perpausen barneko elementuen artean. Esan dugunez, harreman hori juntagailuen edo menderagailuen bidez gertatzen bada, lotutako perpaus horiek perpaus elkartu bat osatuko dute:
|
|
|
Hortaz, edo perpaus lokabeetan agertuko zaizkigu —aurrekoarekin duen harreman semantikoaren berri ematen digutela— edo jadanik" juntatuak" —juntagailu bidez nahiz alborakuntzaz juntatuak—
|
dauden
perpausen arteko harremanaren xehetasunen bat eskaintzera etorriko zaigu diskurtso markatzailea.
|
|
|
Ihartutako zenbait postposizio sintagma ditugu euren artean, hots, begira, beha eta zelatan. Postposizio horiek iharturik daudela dirudi, ez baitira beste inongo postposiziorekin ordezkatzen (zuri begira
|
nago
perpauseko begira formak ez du begitik edota begian motako forma erkiderik). Begira aztertuko dugu adibide modura.
|
|
|
4 Hautatzen duten mendeko osagarriaren edukia ziurtzat, egiazkotzat ematen duten aditzei esaten zaie faktibo; ziurtasun horri ez diote eragiten ez ukazioak, ez galderak, ez baldintzak eta horien pareko beste operadoreek ere. Adibidez, Jabetu zen bere laguna depresio latzak jota
|
zegoela
perpausean, egiazkotzat hartzen da" bere laguna depresio latzak jota zegoen". Eta hori hala delako ziurtasunari ez dio eragiten ez ezezkoak (ez zen jabetu), ez galderak (jabetu al zen?), ez baldintzak (jabetu balitz), egia izaten jarraitzen baitu mendeko proposizioak adierazten duenak (laguna depresio latzak jota zegoen).
|
|
|
Adibide horretan, harat izenordain anaforikoa
|
dagoen
perpauseko aditza (baderamatzate) aurrean da, eta perpaus erlatiboa haren eskuinean (izenordain anaforikoaren aurretik, haatik, ez baitaiteke bestela izan).
|
|
|
Izen berari
|
dagozkion
perpaus erlatiboak metatuak ere izan daitezke, gainerako sintagma adjektibalak bezala, izenondoak izan zein izenlagun. Hots, joskeraren aldetik maila berean izateko orde (juntaduretan gertatzen den bezala), maila desberdinetakoak dira:
|
|
|
Ondokotasuna adierazten duen forma finkoa da hau, ohi bezala, testuinguruak besterik adierazten ez duenean. Hori esandakoan etxeko bidea hartu zuten perpausak, esate baterako, ‘hori esan ondoan’ adierazten du; Esandakoan
|
gaude
perpausean, berriz, esan aditzaren objektua da agerian ez dagoen izena. Eta denborazkoarekin batera beste ñabardura batzuk ere adieraz ditzake:
|
|
|
Egunean bitan, urtean hiru aldiz eta hilabetean hiru bider bezalako osagarriek zenbatzailearen aurreko inesiboak adierazten duen epearen barruko maiztasuna seinalatzen dute; gertaldi bakarraren barruko maiztasuna izan daiteke (Aurtengo udan hiru bider joan naiz hondartzara), nahiz iteratiboa, aditza aspektu burutugabean emana delarik (Astean bi aldiz joaten naiz zinera; Urtean hirutan egiten genituen oporrak). Aurten bost igandetan lan egitera behartuak
|
gaude
perpauseko bost igandetan osagarriak, berriz, ‘aldi’ orokorraren lekuan ‘igande’ zehatza erabiltzen duelarik, maiztasuna eta kokapena adierazten ditu batera.
|
|
|
Hala, esate baterako, Oraindik itxita daude dendak perpauseko oraindik adberbioak aurreko egoera batek orain ere bere horretan jarraitzen duela ematen du aditzera, eta, hain zuzen, ‘dendek itxita jarraitzen dute’ parafrasia onartzen du perpaus horrek. Alderantziz, Dendak jadanik itxita
|
daude
perpauseko jadanik adberbioak iragan hurbilean dendak irekita zeudela ematen du aditzera, eta egoera hori aldatu egin dela. Aurreko denborari ez ezik, gainera, ondokoari ere egiten diote erreferentzia adberbio hauek.
|
|
|
uneko gertakaria bestearen epearen barnean kokatzen da eta honen barneko une batekin egiten du bat, ez iraupen osoarekin. Iritsi garenean, etxea hutsik
|
zegoen
perpausean, esate baterako, iritsiera etxea hutsik egon zen epearen une batean gertatzen dela esaten da. Adibide horretan unea iraupena erlazioa mendekotik nagusira doa, baina alderantziz ere gerta daiteke, Aretoko ateak itxita zeudenean iritsi gara perpausean bezala.
|
|
|
Hala ere liburuak ekarri nahi ditut [nik nahi, (nik) ekarri]. Baina azken joskera honetan ez
|
dago
perpaus osagarririk, aditz perifrasia baizik. Gainerako aditz modalen kidekoa da hor nahi izan:
|
|
|
Dedukziozkoetan, berriz, esaten dena ez, esatea bera arrazoitzen da, zergatik esaten den, alegia. Partida galdu dute, burumakur baitatoz esaldiko adierazpen nagusia ‘partida galdu izana’ da, eta ‘burumakur etortzea’ ez da galdu izanaren kausa edo arrazoia; aitzitik, ‘burumakur etortzeak’ azaltzen duena da zergatik esan duen hiztunak ‘partida galdu dutela’ ‘Esan’ gisako inplizitu bat
|
dago
perpaus horretan: ‘partida galdu dutela diot, burumakur baitatoz’ Agindua ematea azaldu dezake, orobat, azalpenezko perpausak:
|
|
|
Baina perpausen artean gerta daiteke beste mota bateko lotura ere, solas mailakoa, gorago aipatu duguna bezain hertsia ez dena. Izan ere, bata bestearen ondoan
|
dauden
perpausen artean ere badira harremanak. Hau da, hain zuzen, orain aipatu nahi dugun lotura:
|
|
|
Senarrak ezkutuan edateak eragin/ ekarri du familiak behea jotzea. Predikatu jakin batzuk espezializaturik
|
daude
perpaus egiturako kausaren eta ondorioaren arteko lotura egiten; predikatuok du motakoak dira: (zerk zer) ekarri, eragin, erakarri, sortu, arazi...
|
|
|
31.4.4.4b Izen sintagma erlatibatua
|
dagoen
perpausa perpaus adjuntua denean, berriz (denborazkoa, moduzkoa...) zein izenordaina ez daiteke hartarik atera, eta perpaus guziak agertu behar du baitmenderagailua hartzen duen perpausaren aurrean. Abaritia duk, zein desiratzen dutelarik batzu erauzi izan baitirade fedeti (Leizarraga); Ontasunen gutizia, zeiñaz posedituak izanik zenbeit errebelatu izan baidire fedetik (Haraneder).
|
|
|
Zilegi al da horrelakorik egitea? Bada, bai; bereziki, (e) n menderagailua hartzen duen aditzaren perpaus osagarri bati
|
badagokio
perpaus menderatu hori: [Inoiz [Ø ikustera] joaten ez naizen] lagunak.
|
|
|
Alborakuntzaren edo juntaduraren bidez elkartutako bi perpausen arteko loturaren indargarri modukoak dira lokailuak: bestela ere elkartuta edo elkartu gabe
|
daudekeen
perpausen arteko erlazioaren ñabarduraren bat aditzera ematen dute. Ohartzen gara, gainera, ñabardura horiek juntagailuek ematen dituztenen antzekoak direla.
|
|
|
Eta menderakuntzaren eremuan, aldiz, mendeko osagai horrek adizki nagusiarekin duen lotura semantikoak eta sintaktikoak eragin argia du elementuak albo batera uzteko aukeran. Menderagailuen bidez biltzen diren perpausen artean, inplikazio eta lotura semantiko askoz handiagoa dago, adibidez, Josuk ez daki ingelesez hitz egiten bezalako perpaus osagarri bat dugunean, batzuetan baldintzazkoaren —edo kontzesiozkoaren— eta
|
dagokion
perpaus nagusiaren artean izaten dena baino: Etzi jai ematen badidate, nahiz eta oraindik ezer ziurrik ez dagoen, lagunekin bazkarira joateko aukera izango duzu; hori horrela izanik, mendeko perpausa albo batera uztean ez da bi kasuetan ondorio bera izaten gramatikaltasunaren aldetik; baina azpian dagoena adizki nagusiak —edo perpaus nagusiak— menderatuekiko —perpaus osagarria, baldintzazkoa, kontzesiozkoa— duen erlazio semantikosintaktikoa da.
|
|
|
13.8.2f Arruntean, aurrekaria maila goragoko tokian
|
dago
perpausean, subjektuaren lekuan, gehienetan, dela agerian (Jonek gezurra esan dio bere buruari), dela sakonean (Joni ikusi dut [Joni bere buruarekin solasean]). Esandakoaren arabera ez luke tokirik X en buruak ergatiboan, ergatiboa izanik perpaus egituran maila gorenean dagoen sintagma, ez bailuke izanen tokirik erreferentziarik" gorago" aurkitzeko.
|
|
|
O Jainko hoinbertze mirakulu egina, salba gaitzazu; Anitz ikusia, guti ikasia ‘anitz ikusi duenak, guti ikasi du’ Interpretazio aukera bikoitz hori partizipioa oinarri duten egitura perifrastiko zenbaitetan hautematen dugu. Adibidez, Esanik
|
dago
perpausak irakurketa hauek izan ditzake: a) oraingoan dena esanik dago, hots, ez da ezer gaineratzekorik (partizipioaren interpretazioa:
|
|
|
Kasu horretan, hari erakusle (izenordain) aurreko perpauseko deabrua ri dagokio. Bestalde, hari
|
dagoen
perpauseko subjektua Juan soldadu da. Berari erakusle (izenordain) indartua erabiliko bagenu, seinalatzen dena Juan soldadu dela pentsatuko genuke.
|
|
|
14.6d Aurreko adibide guztietan ez dira erraz bereizten esanahien arteko desberdintasunak. Esan dezagun Mikel nekatua da eta horren tankerako perpausak maizago entzuten direla ekialdean, eta Mikel nekatuta
|
dago
perpausaren tankerakoak, berriz, gehiagotan mendebalean. Laburtuz, dena den, esan dezagun hauek direla predikatu osagarriko egiturak:
|
|
|
Horrelakoak dira, esaterako, erlatiboak ([etxea saldu duen] gizona Joseba da) eta perpaus adberbialak edo adjuntuak ([nahi duzunean] etor zaitezke; orain ezin baduzu, egingo duzu geroxeago; gogor saiatuz gero, lortuko duzu). Gobernatzaile baten pean ez
|
dauden
perpaus hauei adjuntu esaten zaie, sintagmen kasuan bezala.
|
|
|
Joan den astean esan ziguten atzo jai izango zela; Gaur noiz jaikiko ginen galdetu zuen; Orain hemen egongo nintzela esan nizuen. Hau da, adizki nagusiak erabakitzen du mendekoaren denbora forma; konpara ditzagun adibide horietako mendeko perpausetako aditz formak eta, hizketa gunearen arabera,
|
legozkiekeen
perpaus lokabeetakoak (azpimarraturik eman ditugu aldaketak): atzo jai izan zen/ jai izango zela; bihar noiz jaikiko zarete?
|
|
|
Perpausa zerbait bada, gramatika kontzeptu bat da, gramatikari dagokion eraikuntza teoriko bat, abstraktua. Gramatikatik kanpo ez
|
dago
perpausik. Gramatikariek asmatu zuten, aspaldi, kontzeptu hau, errealitatean diren zenbait gertakari esplikatzeko asmoz sortu ere.
|
|
|
Nire aitaren etxeko morroiek ugari daukate ogia. Zazpi hitzez osatua
|
dago
perpaus hau. Eman dezagun lau ataletan banatzen dugula.
|
|
|
Polizia{ ikusirik ∼ ikusita ∼ ikusitakoan ∼ ikustean}, korrika hasi ziren manifestariak. Formari
|
dagokionez
perpaus horiek kausazkoak ez diren arren, adiera hori ere iradokitzen dute, kausazko irakurketa erantsiz inferentziaz perpausaren esanahiari (§ 38.1.3).
|
|
|
#Ondo jaurti du, nahiz ez duen baloia sareratu. Hor, trukatu egin da kontzesio erlazioa, eta ez
|
dagokion
perpausean kokatu da kontzesio gailua.
|
|
|
Arazoa postposiziodun izen horiekin egindako azterketan datza. Postposizio batekin hornituriko izen hutsak direla baldin badiogu, hots, [modu+ postposizioa], [molde+ postposizioa], etab., haien ezkerrean
|
dauden
perpausak perpaus erlatibo arruntak lirateke, baina ardatz diren izen postposiziodun horiek benetako forma fosildutzat jotzen baditugu, aldiz, modua adierazten duten mendeko perpaustzat jotzeak ez dirudi desegokia.
|
|
|
Hor —idazleak hautatu duen idazteko moduak aski nabarmenkiro erakusten digunez— eta rekin hasten diren bi perpausak, elkarren artean nola halako lotura badute ere, ez
|
daude
perpaus elkartu bat osatzeko moduan. Testuaren hariak behar ez den etenik izan ez dezan, horrelakoak beharrezko gertatzen dira askotan.
|
|
|
Diskurtso markatzaile direnean ez
|
daude
perpausean txertatuak. Baina eta ordea ren laguntza hartzen dute sarritan, baita ere partikularena ere aurkaritza esanahia sendotzeko edo:
|
|
|
Hauen xuxurla entzun, hauen ahots sarkorra bereganatu, hauen harmonia bilatu... Beste sekreturik ez
|
dago
perpaus borobilak idazteko.
|