|
2007
|
|
|
Ikusten dugun legez, Eusko Ikaskuntzaren edo RIEVeren lankideei buruzko aipamenak urriak izan ziren Gure> Herrian,
|
egon
bazeuden ere. Kritiketatik, bat izan ezik, hau da, Angel Irigaraik Donostiari zuzendurikoa, laudoriozkoak izan ziren guztiak.
|
|
2008
|
|
|
Lau gaixotasun hauen jatorrian arrazoi nagusi bi
|
daudelakoan
nago. Alde bate tik, goizetik gauera egin eta hedatu nahi izan dugu Euskara Batua, eta bestetik, berriz, laster eta azkar handitu nahi izan dugu euskaldunen kopurua.
|
|
|
erabili al zituen Larramendi zenak euskal foru erakundeak, euskal berbak jasotzeko eta haien gaztelaniazko ordainak euskaraz ere emateko? Aldiz, huts hutsean itzuli zuen DAut etik zetorrena,
|
zegoena
zegoela, besterik gabe eta foruen munduari muzin eginda?
|
|
|
Gogoetak gerok sortu bagenitu, ez genduke gabiltzan bezala jakite gauzetan eta, beste hizkuntzetan sortu dituzten hitzak itzuli nahian ibili beharrik.
|
Gauden
gaudenean, ordea, maiz nabaritzen dugu premia hori. Badu euskerak hitz sorbide ugari, baina baita ere huts nabarmen bat bederen aldameneko hizkuntzen ondoan.
|
|
|
Zazpi taldetan daude hauek banatuak. Gure edizioan testua
|
dagoen
dagoenean ematen dugu, oharrez hor nitua, behar denean. Eskuzko informazioa guk letra etzanez ematen dugu.
|
|
|
Buruak barne argumentu bat baino gehiago hartzen duenean, hierar kian, beheren?
|
dagoena
egongo da hitz elkartuaren barruan, eta, goren, dagoena kanpoan (Grimshaw 1990).
|
|
|
buruak barne argumentu bat baino gehiago hartzen duenean, hierar kian, beheren?
|
dagoena
egongo da hitz elkartuaren barruan Grimshaw 1990).
|
|
|
Maila esperientzialetik aholkatzeko jarrera hartzen du Etxeparek lehen hamahiru kopletan, nahiz eta alde txiki bat
|
egon
badagoen: lehen hamabi kopletan, ni, a zen igorlea, orain,. Mosen Bernat?.
|
|
|
azterketa egin ondoren, ez horren au rretik, juzkatu da azpi adiera honen hedadura eta pisua zen batekoa (izana) den. Bitartean, egon hor daude adibideak, iturri segu rukoak dira itxuraz eta
|
dauden
daudenean aintzakotzat hartzea da bide zuhurra, ez gutxi direlakoan ez ikusiarena egitea114.
|
|
|
elkartezko A alde> guztiak aniztasun edo multzo adierazle direnik. Argi azaldu da, aitzitik, komunzki leku adierakotzat jotzen den hainbat A alde>
|
dagoela
egon gure artean eta, bereziki, ugariak direla azken mende t, erdi hone tan (batez ere azken mende erdian) sortuz doazen horrelako morfema erai kuntzak.
|
|
|
Eta seguru asko adostasunoreka hain delikatua zelako ez zuten arrazoien nondikoa publiko egin gura izan. Eta
|
egon
egon zen azalpenak eskatu zituenik. Izan ere, akordioa lortu eta aste pare batera Euzkadi egunkariaren lehen orrian «De ortografía vasca» izenburuko artikulua agertu zen.
|
|
|
Nolanahi ere, atal honetan zehar erromantiko izena mantendu dut herri jatortasunak bilatzen zituztenak izendatzeko. Ohartzen naiz ez dela erabilera guztiz errigoretsua, baina konbentzio moduan baliagarria da, nire ustez
|
egon
badagoelako lotura bat autore horien eta aurreko erromantikoen joera herrizaleen artean, aurrerago adibide batekin ikusiko den bezala.
|
|
|
Europartze hori, pintura arloan jada bere emaria erakusten ari zen, Paris eta Bruselara joaten aitzindari izandako Adolfo Guiard eta Dario Regoyosen bidez144 Musika eraberritzeak, oraindik bere fruiturik onenak erakusteko zituen. Giro berritzaile eta wagneriano bat
|
egon
bazegoen, bilbotarrek ez ezik Vicente Goikoetxea, Telesforo Arantzadi edo Campion moduko euskaltzaleek ere, konpartitzen zutena145 Wagnerismoaz gain, eliz musika arloko eraberritzea ere gertatzen ari zen garai hartan, Azkuek bete betean parte hartuz mugimendu hartan146.
|
|
|
Edozein kasutan ohargarria da harpidedun gune garrantzitsuenak ez zirela baserriz osaturiko elizate edo herri txikiak, baizik hein batez nukleo urbano edo kaledun herri eta hiriak.
|
Egon
bazeuden herri txikietako harpidedunak han hemenka, baina dudarik gabe erosle gehien gehienak mila biztanletik gorako herri eta hirietan bizi ziren. Horrek argi erakusten du Euskalzaleren irakurlegoa ez zutela osatzen gaztelaniaz ondo eskolatu gabeko euskaldun nekazari eta arrantzale apalek, baizik hiri edo herrietan bizi ziren erdi mailako euskaldunek.
|
|
|
1916ko otsailaren 15ean ekin zioten Euzkeltzale Bazkunako gazte EuzkoDeya aldizkaria argitaratzeari, osorik euskaraz. Hura izan zen Azkueren aldizkariez geroztik sorturiko euskara hutsezko aldizkari ezerlijioso bakarra(
|
egon
bazeuden-eta urtekari eta hilabetekari erlijiosoren batzuk). Eta Bilbo erdaldunean argitaratu zen, ez Euskal Herri barnealdean.
|
|
|
111
|
Egon
badago Azkueren ohar bat Arana Goirik La. Patrian esandako zerbait ez zaiola
|
|
|
ikastegiak? »225 Beraz Azkuek argi antzematen zuen gaur egungo ikertzaile askok ikusten ez dutena: Hego Euskal Herrian eskolak
|
egon
bazeudela eta gaztelania euskararen kaltetan hedatzen zutela. Bilbotar apaizak erdal eskola horiek gaitzetsi eta haien lekuan euskarazko ikastegiak sortzea proposatzen zuen.
|
|
|
237
|
Egon
badago euskarazko eskolarako testuliburu zaharragorik, baina oso bakanak. Cf. Oyharçabal (1999).
|
|
|
Lehenago, Antzinako Erregimenean, esan liteke ez zegoela «hizkuntza nazionalik». Egia da Ernazimentuaz geroztik horranzko bidea hasita zegoela,
|
egon
bazeuden eta hizkuntza estandar literario eta burokratikoak. Baina XIX. mendea baino lehen, horien erabilera elite alfabetatura mugatu ohi zen, eta gainera gerta zitekeen eredu bat baino gehiago egotea.
|
|
|
Horietatik argi bereizten ziren proposamen bakarrak eredu batu gisa bizkaiera hutsa defendatzen zutenena (egia esan halako kasu bakar bat baino ez zen egon), eta batasun ororen aurkakoena ziren.
|
Egon
bazeuden batasunaren ez oso alde ez oso aurkakoak zirenak ere, baina horiek ez zuten debatea ezein zentzutan bultzatzen. Batasunaren aurka aktiboki ari zirenen artean, aldiz, bi mota nagusi nabarmendu behar dira nire ustez:
|
|
|
Izan ere, euskal arraza zegoela denek onartu arren, Arana Goirirentzat, euskal arraza egon ezezik euskal nazioaren funtsa zen, eta kezka arrazialak etengabe errepikatu zituen, maketoaren figura antagonikoa sortuz. Aldiz, Azkuerentzat, euskal arraza
|
egon
bazegoen, eta, hein batez, familia mailan behintzat, euskal jatorria zaindu nahi zuen. Baina beretzat ez zen arraza euskalduntasunaren funtsa, ezta bere kezka etengabea ere.
|
|
|
A ltzolak Frantzia Ebroraino hedatzeko arriskua iradoki bazuen, jeltzaleek halako asmorik sekula agertu ez zutenean, zerbaitegatik izango zen: seguru asko garaian horren inguruko kezka edota zurrumurruak
|
egon
zeudelako. (Aipua in Euskal Erria, X X X IX (1898), 577 orr., Rubio-k aipatua, 2003:
|
|
|
Auzi konkretuak aipatuz,. Txadonzayak? gehitzen zuen bera euskara batzearen alde zegoela eta gipuzkoarra zela baina «ala ere baldin Academia orrek balerabaki Gipuzkera lenestea aurkari bat neroni nitzake»278 Beste gipuzkoar abertzale batek ere, Joseba Zinkunegi medikuak, Akademiaren autoritate falta, salatu baino gehiago, aipatu egiten zuen, arazoa
|
egon
bazegoela agerian jarriz:
|
|
|
|
Egon
bazeuden hizkuntza kontuan Sabino Aranaren autoritatea besterik onartuko ez zuten jeltzaleak, bereziki Bilbo aldeko Euzkeltzale Bazkuna edo Euzko Gastedi moduko elkarteen inguruan. Gorago ikusi da nola, Bustintzak ez ezik, Euzko Deya, k erehasiera bertatik uko egin zion Akademiaren hautaketan parte hartzeari eta halaber erakundea gaitzetsi zuen ez zelako osotara jeltzalez osatua.
|
|
|
|
Egon
bazegoen hizkuntzarekiko sentiberatasuna zuen euskal elite bat, baina ez ugariegia. Elite hau euskara herri kultura mailatik zertxobait altxatzen saiatu zen, baina oso neurri apalean, ez egiazko euskal kultura nazional bat sortzeko adina.
|
|
|
Baina trantsizioa atzeratu arren, ez zuen epe luzera frantses nazionalizazioari aurre egiteko eredurik eskaintzen.
|
Egon
bazeuden Eskualdunaren inguruan euskal letrak maila jasora eraman nahi zituzten idazleak (Broussain, Etxepare, etab.). Baina aldizkaria ez zuten beraiek kontrolatu baizik asmo apalagoko euskaltzale tradizionalistek. Horregatik Eskualdunak frantses nazio ideia (bertsio katolikoerregionalistan) sustatu zuen.
|
|
|
|
Egon
bazegoen jeltzaleen artean sektore bat, bereziki Gipuzkoa eta Nafarroakoa, hizkuntzaren auzia alderdia baino maila zabalagoan kokatu zuena. EuskalEsnalea elkartearen inguruan bildu ziren euskaltzale hauek, eta elkarteko buru Gregorio Muxika (teorian «apolitikoa» zena), sektore desberdinetako euskaltzaleak koordinatzen aritu zen:
|
|
|
Eleizalderen eskariek, interes jeltzaleen aldekoak izan arren, printzipioz, Akademian Olabide edo bere ildoko beste norbait egotea bermatu nahi zuten, ez erakunde osoa sabindartzea. Baina
|
egon
egon zen Akademia osotara sabindarren esku jartzen zuen proposamenik. Horrexetan saiatu zen Luis Arbeloa, behinola Azkueren katedrako ikasle izana (18961898 urteen artean), baina orain sabindar ildoan eta Bilboko Euzko Gastedi inguruan zebilena234 Arbeloak honako zuzenketa proposamena egin zion aurreproiektuari 1918ko azaro hasieran:
|
|
|
Hala ere 1919ko urrirako, berehala ikusiko denez, jeltzaleen sektore batek, sabindarrenak, Kirikiño, buru zuela, gero eta argiago, uko egiten zion Akademian parte hartzeari eta haren autoritatea onartzeari, are sabindar akademia alternatibo baten aipua egitera iritsiz. Agian aipu hori erretorika hutsa zen eta ez zuten beste Akademia bat sortuko baina oposizioa
|
egon
bazegoela nabaria zen. Ziurrenik horregatik, Broussainek, uneko kontrakotasun egoerak etorkizunean zernahi eman zezakeela aurreikusiz, Akademia lehiakideen arriskua saihestu nahi izan zuen.
|
|
|
hilero bilduko zena; huts egiten zuten autoritatea onartzeari, are sabindar akademia alternatibo baten aipua egitera iritsiz. Agian aipu hori erretorika hutsa zen eta ez zuten beste Akademia bat sortuko baina oposizioa
|
egon
bazegoela nabaria zen. Ziurrenik horregatik, Broussainek, uneko kontrakotasun egoerak etorkizunean zernahi eman zezakeela aurreikusiz, Akademia lehiakideen arriskua saihestu nahi izan zuen.
|
|
2010
|
|
|
218 Hasiera bateko ustea, ereduko ikasleak Akoak eta Bkoak bezain trebe zirelakoa gaztelaniaz, ez da gaur egun besterik gabe ontzat ematen. Alderik
|
badago
egon, batez ere lehen eskola urteetan, batzuen eta besteen artean. Kontua zera da:
|
|
|
Badu honek ere, dudarik gabe, bere arrazoi zatia: eskolako ikasbide hizkuntza aukeratzeari
|
dagokionez
badago, egon, teoria hutsean geratzeko arriskua. Hemen eta orain ez da erraza guraso eta ikasle guztiek beren nahia bete ahal izatea.
|
|
|
Euskaldunok zer (izan) garen, zenbat garen eta, inplizituki, zer izan nahi dugun: hori
|
dago
egon, hainbatean, eztabaida horren oinarrian. Eskola kontu hutsaz haraindiko eztabaida soziohistorikoa dugu, beraz, eskolaratua.
|
|
|
hura ez dut uste ingelesezko fluency tik eta gure hitz etorri tik hain urrun dabilenik. Helburua hor
|
dago
egon baina, oro har, helburu hori ez da bete. Etxetik erdaldun diren neska mutil gehienen artean ez da hala izatea lortu, eta etxetik euskaldun direnen artean ere batzuetan bakarrik lortzen da halakorik.
|
|
|
Egungo eredu sistemari bere horretan eutsiz ere,
|
egon
badago zer hobetu. Hobekuntza saio horietan lehenbailehen abiatzea komeni da.
|
|
|
Batetik, urrats edo pauso indibiduala. Ikastola bakoitzak bere herriko elizaren edo orden erlijioso baten laguntza bilatu zuen, zenbait tokitan irakaskuntza zerbitzua ematen ez zuten orden erlijiosoak
|
egon
bazeudelako: Sakramentinoak
|
|
|
Beraz, beharrak ez ezik, oinarri sendoak ere
|
egon
bazeuden ikastolen kolektiboaren hurrengo zikloari ekiteko. Iragana ahaztu gabe, geroa prestatzeko unea iritsi zen; lidergo elkarbanatuaren ondorioak gainditu eta zuzendaritza bakarra praktikara eramateko sasoia.
|
|
2012
|
|
|
– Textuak
|
dauden
daudenean aldatu dira, ohi diren hobekuntzarik gabe. (LIB I:
|
|
|
Ezustekoaren muina honela laburbil dezakegu: esatariak hitzez hitz dioen hori testuinguru horretan ez da batere koherentea; inkongruentea eta desegokia da, eta esatariaz duen ezagutzak ez dio norentzakoari uzten, besterik gabe, esandakoa
|
dagoen
dagoenean interpretatzen. Izan ere, hitzez formulatu duenaren eta hark esatea espero zezakeenaren artean kontraste eta haustura handia dago.
|
|
|
Esate baterako, gogoratu besterik ez dugu Garoaren argitaraldi berrian egin diren aldaketak zein zorrotz kritikatzeko aukera eskaintzen dion esatariari ironiak.
|
Dagoen
dagoenean, idazlearen nahia errespetatuz, argitara beharrean aldaketak eginaz argitaratzea ez zaio batere egokia ez eta gizalegezkoa ere iruditzen. Horretarako, kritika zorrotza bezain erasotzailea egiteko, ironiaz baliatu eta babestu dela ikusi dugu, eta enuntziatu parentetikoak esatariaren intentzio ironiko horren isla zuzen direla:
|
|
|
Gisa honetako adibideak nahi adina luza daitezke corpusean zehar, baina guztiak argudiozko helburu orotarikoaren zerbitzura
|
daudelakoan
gaude: esatariak gehiengoaren iritzi usteekin bat egin nahi du norentzakoa konbentzitu eta limurtzeko.
|
|
|
Aipu honetatik ondoriozta dezakegunez, hizkuntzan
|
egon
badaude enuntziazioaren beraren, hau da, diskurtsoa sortzeko egitatearen beraren adierazpenak edo seinaleak. Enuntziazioaren errainua edo hatza modu askotara ager daiteke.
|
|
|
Batzuetan esapide egin edo forma ihartuetara joko du. Gramatikalizatuta edo dauden hizkuntza forma horiek ez dira, ordea, bete betean enuntziatu parentetiko, eta
|
egon
badauden arren, eduki lexikoa eta sintaxi mailako askatasuna duten diskurtso mailako forma askeei (enuntziatu parentetikoei) soilik erreparatuko diegu:
|
|
|
Beraz, ahozkoaren eta idatziaren arteko muga edo etena ez da beti erabatekoa izango; bitarteko guneak
|
egon
badaude, eta continuum hori gaur egun garai batean baino nabarmenagoa da, komunikazio elektronikoak edo IKTen erabilerak testugintzan duen itzala ikusi besterik ez dago horretaz jabetzeko:
|
|
|
Testu idatziaren eta ahozkoaren arteko jauzia hain handia ez izateko, enuntziatu parentetikoak estrategia egokiak gertatzen zaizkio; baliabide honiesker, ahozkoaren eta idatziaren arteko etena arindu egingo da; horiei esker, idazketak ez baitu ahozkotasuna zeharo estaliko, eta zubi interesgarria bihurtzen da idatzian ere ahozkotasunarekiko lotura ez eteteko, edo behintzat,
|
egon
dagoen eten hori arintzeko.
|
|
|
Hori argudiatzen eta azaltzen saiatuko gara atal honetan eta horretarako, tema errema (Osa 1990) edo mintzagaia irazkina (Euskaltzaindia 1987) segidak hartuko ditugu kontuan; informazio zaharra edo ezaguna dena informazio berriarekin uztartzeko egiten duen osagaien antolamendua edo mintzagai egitura, hain zuzen. Izan ere, enuntziatu parentetikoen kokagunea informazio ezagunaren (mintzagaia) eta berriaren (irazkina) kokapen estrategikoaren baldintzapean
|
dagoelakoan
gaude.
|
|
|
Azalpen honetarako hirugarren atalean bereizi ditugun kokagune ardatzak izango ditugu oinarri. E1 oinarrizko enuntziatuan hiru gune nagusi
|
egon
daudela aipatu arren (hasierakoa125, amaierakoa126 eta tartekoa), guk, bereziki, E1eko egitura sintaktikoa hautsiz tartekatzen den gunea izan dugu azterkizun. Tarteko posizio honetan, ordea, lau sail bereizi ditugu, E1 oinarrizko enuntziatuaren formazko egiturak baldintzatzen dituen lau sail:
|
|
|
2 Beste horrenbeste esan dezakegu besteren hitzak zuzen zuzenean edo
|
dauden
daudenean oinarrizko enuntziatuan tartekatzen dituen enuntziatu parentetikoaz ere. Guztiak marren artean edo parentesien artean tartekatzen ditu.
|
|
|
Honenbestez, E1 eta E2 enuntziatuen arteko lotura ez da sintaxi bidezkoa; maiz,
|
egon
badago bien artean loturarik, baina lotura koherentzia mailakoa izango da, hitzez esandakotik harago inplikatzen duen edukiarekin edo inferentzia bidez atzeman dezakegunarekin egongo baita lotuta.
|
|
|
Kontu egin dezagun, gainera, arau sintaktikoa bere osotasunean bete ez arren, aintzat hartu ditugun adibide motak (arauaren salbuespenak, alegia) aintzat (eta ontzat) hartu baditugu, hain zuzen ere beren eginkizuna makroegitura honetan kokatzen zutelako hartu ditugula. Hau da, proposiziozko eduki nagusitik at dagoen beste maila bateko informazioa eransten zutenez, lotura,
|
egon
bazegoen ere, ez zelako E2 eta E1en artekoa.
|
|
|
Enuntziatu parentetikoen tipologia formala egiteko, bereziki, E1 eta E2 enuntziatuen arteko integrazio gradua izango dugu irizpide nagusi eta horretarako alderdirik formal eta objektiboenetan oin hartuko dugu: E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman sintaktikoan eta bi enuntziatuen artean
|
egon
dauden kohesio mekanismoetan; hau da, bi enuntziatuen arteko harreman semantikoa agerian jarriko duten hizkuntza baliabideetan.
|
|
|
Azken adibide horrek erakusten du beti ez direla besteren hitzak
|
dauden
daudenean, literalki berresaten; nahiz eta zuzeneko diskurtsoa izan, zuzeneko aipuak berrartu dituenak, aldez edo moldez, berregituratu ere egiten duela:
|
|
|
edo, zerbaiten susmoa, irudipena izatea?. Horietan hitzezko egitea ez ezik, gogoeta mailako hausnarketa ere
|
badagoelakoan
gaude.
|
|
|
Izan ere, aldaketa bakoitza,
|
egon
dagoenean zein maiztasunekin gertatzen den jakiteak, enuntziatu parentetikoen (morfo) sintaxi alderdiari dagokionez, joera eta lerro nagusiak zedarritzen lagun diezaguke, eta, horrezaz gain, baita diskurtsoaren analisiari begira aurreiritzia osatzen ere. Atal honen hasieran genioen, izan ere, alderdi sintaktiko testuala diskurtso alderdiarekin hertsiki uztartuta dagoela, eta bataren eta bestearen artean marra bereizgarriak hizkuntzalariak berak zedarritzen dituela, aztergaia bera ahalik eta modurik agortzaileenean aztertzeko.
|
|
|
Griceren kooperazio printzipio horiek
|
egon
daudenik inork ez du zalantzan jartzen, inork ez baitu ukatzen solaslagunen laguntzeko borondatea, komunikazioak aurrera egin dezan. Bada, beraz, solaskideen artean (esatari norentzakoen artean) kooperazio lege multzo bat, informazio sail zabal bat baliabide linguistikoak laburtuz, arinduz, nahiz isilduz eman ahal izateko.
|
|
|
Gure hizkuntza dagoen baino landuago balego, pekatu larria litzateke, noski, mendeari eta garaiari dagokion giro jakin hori ez itzultzea.
|
Gauden
gaudenean, ordea, eta inor gutxi saiatu denez gero giro berezien begitarte aldakorra itzultzen eta irakurleari erakusten, ezin daiteke izan erru arina baizik, akats ezereza, Gazteluri egotzi diodana. (LIB II: 106).
|
|
|
Jakin banekien, lanean hasita, Agurtzanek gure amonak esaten zuena egingo zuela: , emakumeak ezin dira
|
egonean
egon ezta sudur zulotik goiko ezpain ertzera dagoen tartean ere?. Gainera, gertukoak aipatu ditugunez gero, esan ere dezagun Mitxelena eta biok errenteriarrak izateak are zailagoa egiten zidala ezezkoa ematea.
|
|
|
Tipologia atalaren jomuga Mitxelenaren corpusean agertzen diren enuntziatu parentetiko, tipoak? bereiztea eta aztertzea izan da, eta horretarako E1 oinarrizko enuntziatuaren eta E2 enuntziatu parentetikoaren arteko integrazio gradua izan dugu irizpide; bestela esan, E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman sintaktikoan eta bi enuntziatuen artean
|
egon
dauden kohesio mekanismoetan oinarrituz gauzatu dugu sailkapena.
|
|
|
Besterik litzateke, ordea, enuntziatu parentetikoak aztergai ditugunez gero, puntuazioaren alorrean aldaketak izatea. Tesian zehar ikusiko dugun bezala, bigarren graduko puntuazio markak enuntziatu parentetikoak demarkatzeko bitarteko ditugunez, oso kontuan izatekoa da horiek beti ongi aldatuta ote dauden ikustea; baita diskurtso mailako (lokailuren bat edo falta den, esaterako) nahiz, oro har, gramatikazko aldaketarik (aditz morfologia gaurkotzeaz landako aldaketarik, alegia) ba ote dagoen aztertzea8
|
Egon
balego, noski, egilearen jatorrizko formari emango genioke lehentasuna.
|
|
|
Perpaus bazterrean kokatuko dira, bada, esatariaren subjektibitatea adierazten duten fenomenoak, bai esatariak enuntziatu duen horri buruzko jarrera adierazten dutenak (modalizazio maila) eta baita enuntziazioaren sortze ekintzari berari buruzkoak ere (enuntziazio maila). Maila horiek, Fuentesen (1987) ustez, mezuaren aurreko momentuari dagozkio, eta, oro har, ez dira zuzenean, esplizituki, agertzen, baina agertzen dute beren izaera (hots,
|
egon
badaudela atzematen da) maila horri dagokion unitateren batek diskurtsoan eragiten duenean; hau da, maila hauek esplizitu egiten dira esatariak berak maila horietan oin hartzea erabakitzen duenean:
|
|
|
ENUNTZIAZIO MAILA: Enuntziazio maila
|
egon
badagoelako teoria aditz performatiboetatik sortzen da. J. M. Sadockek (1974) eta J. R.
|
|
|
Hori dela eta, Fuentesek (1987) informaziozko azalpen baten aurretik maila batzuk aldarrikatzen ditu, aurretiko maila batzuk. Maila horiek estarian edo isilpean egon daitezke edo ez, baina edozein berbalditan
|
egon
badaude eta beharrezkoak dira, hainbat unitaterekin lotuta daudelako. Esate baterako, honako hauetan atzeman daiteke maila horien isla:
|
|
|
Hipotesi hau, enuntziazio maila
|
egon
dagoelako uste hau, enuntziatu parentetikoek ere baiezta dezaketela uste dugu (ikus 7.2.1.7 atala), komunikazio ekintzaren sortze edo eratze maila honetan eragiten baitute.
|
|
|
2) Ez dago izenari hertsiki loturik, adjektibo atributua edo adjektibo laguntzailea
|
egon
dagoen bezala eta, bestetik, ez du aditzarekin predikatiboek izan dezaketen loturarik ere.
|
|
|
47 Modalizatzaileen artean
|
egon
dauden multzoak zehaztea ere garrantzitsua da. Gu une honetan ez gara horretan saiatuko.
|
|
|
48 Egitura hau Gutiérrezek proposatutakoaren egokitzapen bat da; ez dugu bere proposamena
|
dagoen
dagoenean aldatu. Besteak beste,, oker ez banago?
|
|
2021
|
|
|
Inoiz, forma berean adierazirik etor daitezke, anbiguotasun formalez, modalitate deontikoa eta epistemikoa: Etxean egon behar dute[=
|
egotea
dagokie, egoteko agindua dute (deontikoa)]; Etxean egon behar dute[= daude, ustez (epistemikoa)].
|
|
|
Eta, ondorioz, esanahi bat ala bestea gailendu, horrela sailkatu daitezke elkartu moduok [sasi amreditak]: ...bi hamabietan; barru barrutik, bihotz bihotzetik, hasiera hasieratik, txiki txikitatik; zin zinez, behar beharrezko, oinarri oinarrizko; alde aldera, gain gainera, azken azkeneraino, ondo ondoraino ederki ederki, emeki emeki, poliki poliki; ederto ederto, polito polito; astiro astiro, emaro emaro asper asper egin, astin astin egin, neka neka egin, txiki txiki egin, zuri zuri egin; dabilen dabilen,
|
dagoen
dagoen (ean) 6 den den (ak), gehien gehien (ak), guzti guzti (ak); bi biak, arras arras, oso oso (a); bere bere (a), geure geure (a)
|
|
|
38.6k Modu berean erabiltzen da, mendebaldean batez ere, zergatik galdetzailea ere; ezinbestean batzuetan: Aprobetxatu orain, dirua duzula, zergatik" Dagoenean bon bon, ez
|
dagoenean
egon". Eta besterik gabe, beste batzuetan:
|
|
|
42.4b Beste batzuetan, berriz, —juntadurari eta alborakuntzari dagokienetan, batez ere— aukera izaten dute hiztunek perpausak
|
dauden
daudenean, elkartu gisa nahiz bakoitza bere eskuko uzteko, testu mailako loturatik aurrera pasatu gabe: Benetan, haren lepo lodi beltzak izurdearen antz pixka bat badauka.
|
|
|
Batzuetan subjuntibo kutsua du: Gauzak nolanahi gertatu diren, hari isilik
|
egotea
dagokio (Villasante).
|
|
|
36.4.2c Aipa daitezke, azkenik, denborazkoak ez diren esapide batzuk. Hala,
|
dagoen
dagoenean eta agidanean adberbialak, azkena agidanez en parekoa. Modua adierazten duten gisa horretako esapide adberbialak z atzizkiarekin eratzen dira gehienetan (esaten dutenez, jakina denez...), eta halakoa da honi dagokionez esapidea ere.
|
|
|
Aditz izena:
|
Egonean
egotea baino gehiago gustatzen zaio zerbaitean aritzea.
|
|
|
Beharrezkoak dira osagarri horiek, esaldia herren geratuko ez bada. Gure haurra prest dago esaldiari, adibidez,
|
dagoen
dagoenean zerbait falta zaio; osagarria behar du, agerian ez bada isilean —‘zertarako prest dagoen’ adierazten duen osagarria, alegia— Eta, bestalde, predikatuaren araberakoa da perpausak aditzera ematen duen nozioa: baliagarritasuna, aukera, gaitasuna, nahikotasuna...
|
|
|
bat+ ere. Hala ere, nolabait lexikalizatua dagoela esan daiteke eta, horrela,
|
dagoen
dagoenean ezer edo deus en ordaintzat har daiteke: Ez dut batere ikasi(= Ez dut ezer (ere) ikasi= Ez dut deus (ere) ikasi).
|
|
|
(A. P. Iturriaga); Nola basoan beti
|
egonda
gauden, batek ez daki zer egin (Soroa); Batek mundura etortzean/ izaten du haurtzaroa/ haur garelarik beharrezko da/ bere amaren beroa (Uztapide): Honelako gizonarekin erromeriara joatea baino hobe luke batek ez dakit zer egin!
|
|
|
Baina Santa Ines, San Anton, San Pedro, Santa Anastasia eta horrelakoetan, multzo osoa, san (ta) eta guzti, izen berezitzat hartu behar da. Hain zuzen, San Anton,
|
dagoen
dagoenean, saindu baten izena dugu, osoosorik, pertsona baten izena Patxi edo Miren izan daitekeen bezala.
|
|
|
Egitura desideratiboak eta exhortatiboak (zerbait egiteko eskea, erregua... adierazten dutenak) dira, gehienetan. Baina horrelako egituretan ere
|
egon
badago gobernatzailea, isilpean bada ere. Beraz, perpaus osagarria aurkituko da beti gisa horretako osagarria eskatzen duten gobernatzaileekin.
|
|
|
izan laguntzailea etorri aditz intrantsitiboarekin eta* edun laguntzailea galdu aditz trantsitiboarekin. Ohartzen garenez,* edun laguntzaileari aurretik izartxoa jartzen zaio ez delako berez
|
dagoen
dagoenean, forma horrekin, ager daitekeen aditza, izan ager daitekeen bezala (etxean izan da/* arazoa edun du): datu morfologikoen arabera, berreraikitako forma da.
|