|
2007
|
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan gertatzen dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez zegoen argi zerk lotzen
|
zituen
ilargia eta itsas animalia horien ugalketa. Ikerketen bidez, proteina
|
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan gertatzen dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez zegoen argi zerk lotzen
|
zituen
ilargia eta itsas animalia horien ugalketa. Ikerketen bidez, proteina fotosentikor bat aurkitu dute koraletan.
|
|
|
Baina ez zegoen argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia horien ugalketa. Ikerketen bidez, proteina fotosentikor bat aurkitu
|
dute
koraletan. Aurkikuntza horrek azalpena ematen dio ugalketa prozesuaren erregulazioari, koralen bizi erritmoak argiarekin lotuz.
|
|
|
Ikerketen bidez, proteina fotosentikor bat aurkitu dute koraletan. Aurkikuntza horrek azalpena ematen
|
dio
ugalketa prozesuaren erregulazioari, koralen bizi erritmoak argiarekin lotuz.
|
|
|
Erritmo horiek ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak sortzen
|
dituzten
geneak aurkitu dituzte zientzialariek. Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute.
|
|
|
Erritmo horiek ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak sortzen dituzten geneak aurkitu
|
dituzte
zientzialariek. Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute.
|
|
|
Erritmo horiek ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak sortzen dituzten geneak aurkitu dituzte zientzialariek. Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen
|
dute
. Gizakietan eta animalia askotan ere agertzen dira, eta haien erloju biologikoaren antolaketan parte hartzen dute.
|
|
|
Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute. Gizakietan eta animalia askotan ere agertzen dira, eta haien erloju biologikoaren antolaketan parte hartzen
|
dute
. Izan ere, beste faktore batzuen artean, argiaren arabera antolatua dute erloju biologikoa.
|
|
|
Kasu honetan, koraletan aurkitutako kriptokromoak sentikorrak dira gauez ilargiak islatutako argiarekiko. Horregatik, koralen bizi erritmoak ere argiaren araberakoak direla ondorioztatu
|
dute
.
|
|
|
Ikertzaileen ustez, ilargiaren argia da koralen bizi erritmoak markatzen
|
dituen
faktoreetako bat. Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute.
|
|
|
Ikertzaileen ustez, ilargiaren argia da koralen bizi erritmoak markatzen dituen faktoreetako bat. Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten
|
dute
. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen duten koral guztiek.
|
|
|
Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten
|
dute
arrezifea osatzen duten koral guztiek. Gainera, ilargi beteak sortutako marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen
|
duten
koral guztiek. Gainera, ilargi beteak sortutako marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen duten koral guztiek. Gainera, ilargi beteak sortutako marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen
|
dute
.
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu
|
du
hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu
|
dituzte
, eta fisika klasikoaren
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu
|
du
hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela diote ikertzaileek.
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu
|
dituzte
, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela diote ikertzaileek.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan
|
zuen
esperimentua egin zuen. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua egin
|
zuen
. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua egin zuen. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi
|
zuen
, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu dute, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua egin zuen. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu
|
zuen
. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu dute, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu
|
dute
, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Hidrogeno molekulatik bi elektroi askatzen dira, eta jasotzen
|
dituen
detektagailurainoko bidaian, elektroi bakoitzak uhin baten interferentzia patroiaren antzekoa izaten du, eta ez partikularenaren gisakoa. Elektroi bakoitzaren interferentzia patroia molekulatik erauzitako beste elektroiaren presentziaren eta abiaduraren baldintzapekoa da.
|
|
|
Hidrogeno molekulatik bi elektroi askatzen dira, eta jasotzen dituen detektagailurainoko bidaian, elektroi bakoitzak uhin baten interferentzia patroiaren antzekoa izaten
|
du
, eta ez partikularenaren gisakoa. Elektroi bakoitzaren interferentzia patroia molekulatik erauzitako beste elektroiaren presentziaren eta abiaduraren baldintzapekoa da.
|
|
|
Elektroi bakoitzaren interferentzia patroia molekulatik erauzitako beste elektroiaren presentziaren eta abiaduraren baldintzapekoa da. Hain zuzen ere, patroiak abiaduraren arabera analizatzeak aukera ematen
|
du
fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizio mekanismoak aztertzeko, Ricardo Díez Materialen Fisikako Zentroko errektoreordeak (CSIC EHU) eta artikuluaren egileetako batek dioenez.
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali
|
zuten
espazio ontzi bat Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala egin eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero,
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali
|
zuten
espazio ontzi bat Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala egin eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero, espazio ontzia lurreratzeko orduan, paraxutak huts egin eta Utahko basamortuan txikitu zen.
|
|
|
Gertatutakoa ikusi
|
zutenean
, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu
|
zuten
espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu
|
zuen
informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi
|
zuten
informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan
|
dute
informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
|
Denbora luzea behar izan
|
duten arren
, lortu duten informazioa oso baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira.
|
|
|
Denbora luzea behar izan duten arren, lortu
|
duten
informazioa oso baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira.
|
|
|
Denbora luzea behar izan duten arren, lortu duten informazioa oso baliagarritzat jo
|
dute
, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira.
|
|
|
Denbora luzea behar izan duten arren, lortu duten informazioa oso baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu
|
baitute
. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu
|
dute
. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu
|
dute
. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin
|
du
, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili
|
dituzte
, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu
|
dute
; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du. Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin dute, blastozisto faseraino.
|
|
|
Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du. Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin
|
dute
, blastozisto faseraino. Hain zuzen ere, lehen fase horretan, enbrioi zelulak espezializatu gabe daude, eta, beraz, edozein zelula mota bilakatzeko gaitasuna dute.
|
|
|
Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin dute, blastozisto faseraino. Hain zuzen ere, lehen fase horretan, enbrioi zelulak espezializatu gabe daude, eta, beraz, edozein zelula mota bilakatzeko gaitasuna
|
dute
. Alegia, zelula amak dira.
|
|
|
Teknika horren bidez lortzen diren zelula amak erabat bateragarriak dira fibroblastoa eman
|
duen
helduarekin. Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango.
|
|
|
Teknika horren bidez lortzen diren zelula amak erabat bateragarriak dira fibroblastoa eman duen helduarekin. Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez
|
lukete
arazo hori izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea.
|
|
|
Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz egin
|
badute
ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du.
|
|
|
Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin
|
ditu
zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du. Orain, metodoak gizakietan ere balio izatea espero dute.
|
|
|
Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin
|
du
. Orain, metodoak gizakietan ere balio izatea espero dute.
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin
|
zuelako
, baita talka horretara oso abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin
|
zuelako
, baita talka horretara oso abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura?
|
|
|
Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura? Indiako eta Alemaniako geologoen talde batek erantzuna aurkitu
|
du
: Indiako plaka oso mehea delako, harekin batera sortu ziren plakak baino askoz meheagoa.
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin
|
zuen
. Antartika jatorrizko plakaren tokian geratu zen, gutxi gorabehera, Afrika eta Australia poliki mugitu ziren, eta Indiak iparralderako bide hartu zuen, urteko 20 zentimetroko abiaduran.
|
|
|
Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen. Antartika jatorrizko plakaren tokian geratu zen, gutxi gorabehera, Afrika eta Australia poliki mugitu ziren, eta Indiak iparralderako bide hartu
|
zuen
, urteko 20 zentimetroko abiaduran.
|
|
|
Oso abiadura azkarra da, beste plakek gehienez 8 zentimetro urteko egiten
|
dituztela
kontuan hartuta. Indiakoak abiadura hori hartu zuen oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez.
|
|
|
Oso abiadura azkarra da, beste plakek gehienez 8 zentimetro urteko egiten dituztela kontuan hartuta. Indiakoak abiadura hori hartu
|
zuen
oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez. Gondwanaland plakatik sortutako beste plakek, adibidez, 180 eta 300 kilometro arteko lodierak dituzte.
|
|
|
Aranzadi Zientzi Elkarteak antolatutako Astronomia Jardunaldien XVI. edizioan, Antxon Alberdi izan zen gonbidatuetako bat. Andaluziako Astrofisika Institutuan, astronomiaren punta puntako esparruetan egiten
|
du
lan ikertzaile gipuzkoarrak.
|
|
|
Astrofisikaren zer esparru ikertzen
|
dituzue
Andaluziako Astrofisika Institutuan?
|
|
|
Astrofisikak unibertsoaren fisika ikertzen
|
du
. Andaluziako Astrofisika Institutuan astrofisikaren esparru ia guztiak ikertzen ditugu:
|
|
|
Astrofisikak unibertsoaren fisika ikertzen du. Andaluziako Astrofisika Institutuan astrofisikaren esparru ia guztiak ikertzen
|
ditugu
: Eguzkiaren eta eguzki sistemaren hurbileko ikerketak nahiz urrutiko galaxien inguruko ikerketak egiten ditugu, beste batzuen artean.
|
|
|
Andaluziako Astrofisika Institutuan astrofisikaren esparru ia guztiak ikertzen ditugu: Eguzkiaren eta eguzki sistemaren hurbileko ikerketak nahiz urrutiko galaxien inguruko ikerketak egiten
|
ditugu
, beste batzuen artean. Gainera, espazioko zenbait misiotan ere parte hartzen dugu.
|
|
|
Eguzkiaren eta eguzki sistemaren hurbileko ikerketak nahiz urrutiko galaxien inguruko ikerketak egiten ditugu, beste batzuen artean. Gainera, espazioko zenbait misiotan ere parte hartzen
|
dugu
. Izan ere, hainbat kasutan, astrofisikaren inguruko zalantzak argitzeko espazioan egin behar izaten dira behaketak.
|
|
|
Nik, hain justu, irrati astronomiaren esparruan egiten
|
dut
lan. Zer da irrati astronomia?
|
|
|
Zer da irrati astronomia? galdetuko
|
du
batek baino gehiagok, beharbada. Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara.
|
|
|
galdetuko du batek baino gehiagok, beharbada. Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen
|
dute
, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara. Irrati astronomian, objektu astronomikoek irrati uhinen uhin luzeratan igortzen duten erradiazioa jasotzen dugu.
|
|
|
Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara. Irrati astronomian, objektu astronomikoek irrati uhinen uhin luzeratan igortzen
|
duten
erradiazioa jasotzen dugu.
|
|
|
Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara. Irrati astronomian, objektu astronomikoek irrati uhinen uhin luzeratan igortzen duten erradiazioa jasotzen
|
dugu
.
|
|
|
irrati astronomiarekin interferometria behaketak egin daitezke maiz. Astronomook objektu astronomiko bat behatzen
|
dugunean
edozein uhin luzeratan, bi helburu ditugu, oro har. Batetik, ahalik eta sentikortasun onena bilatzen dugu; alegia, objektu geroz eta ahulagoak detektatzen ditugu.
|
|
|
Astronomook objektu astronomiko bat behatzen dugunean edozein uhin luzeratan, bi helburu ditugu, oro har. Batetik, ahalik eta sentikortasun onena bilatzen
|
dugu
; alegia, objektu geroz eta ahulagoak detektatzen ditugu. Bestetik, bereizmen onena bilatzen dugu; hau da, xehetasunak detektatzeko gaitasuna.
|
|
|
Astronomook objektu astronomiko bat behatzen dugunean edozein uhin luzeratan, bi helburu ditugu, oro har. Batetik, ahalik eta sentikortasun onena bilatzen dugu; alegia, objektu geroz eta ahulagoak detektatzen
|
ditugu
. Bestetik, bereizmen onena bilatzen dugu; hau da, xehetasunak detektatzeko gaitasuna.
|
|
|
Batetik, ahalik eta sentikortasun onena bilatzen dugu; alegia, objektu geroz eta ahulagoak detektatzen ditugu. Bestetik, bereizmen onena bilatzen
|
dugu
; hau da, xehetasunak detektatzeko gaitasuna. Objektuen barru barruko egitura ezagutzea komeni zaigu, eta xehetasunik ñimiñoena ere ezagutu behar dugu.
|
|
|
Hala da, bai. Esaterako, galaxien nukleo zentralak uhin luzera optikoan behatzen
|
baditugu
, hamaika puntuz osatutako multzoa besterik ez da bereizten. Irrati astronomian, berriz, arestian aipatu dudan bezala, bada abantaila nagusi bat:
|
|
|
Esaterako, galaxien nukleo zentralak uhin luzera optikoan behatzen baditugu, hamaika puntuz osatutako multzoa besterik ez da bereizten. Irrati astronomian, berriz, arestian aipatu
|
dudan bezala
, bada abantaila nagusi bat: interferometriaz balia gaitezke.
|
|
|
Hamaika objektu astronomikoren ikerketetan erabiltzen da, eta, nagusiki, bereizmen handiko tresna astronomikoak behar direnean. Bereizmen handi hori eskaintzen
|
du
interferometriak. Adibidez, galaxien nukleo zentrala edo bihotza ezagutzeko erabil daiteke.
|
|
|
Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo bat eta partikula multzo bat dute beren egituran. Hegazkin batek uzten
|
duen
lorratzaren antzeko egitura dutela esan daiteke.
|
|
|
Halaber, supernobaren zenbait ikerketa egin
|
ditugu
interferometriaren laguntzaz. Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt batean behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da ikusten.
|
|
|
Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt batean behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da ikusten. Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela ikusi
|
dugu
. Teorian aurreikusitako egitura horren lehenengo behaketak interferometriari esker egin ahal izan ditugu.
|
|
|
Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela ikusi dugu. Teorian aurreikusitako egitura horren lehenengo behaketak interferometriari esker egin ahal izan
|
ditugu
.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi
|
dute
gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu
|
ditugu
, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi dugu.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi
|
dugu
Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi dugu.
|
|
|
Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi
|
dugu
.
|
|
|
Galaxien nukleoak dira galaxien oinarrizko energia iturriak. Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen bat dagoela uste dugu, eta, gure ustean, horrek ikaragarrizko energia kantitatea sortzen
|
du
. Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu.
|
|
|
Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen bat dagoela uste dugu, eta, gure ustean, horrek ikaragarrizko energia kantitatea sortzen du. Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen
|
dugu
. Haren masa oso handia da:
|
|
|
Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke. Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten
|
ditu
, eta energia kantitate handiak askatzen dira. Zenbait ebidentziak diote Esne bidearen erdialdean zulo beltz bat dagoela.
|
|
|
Badira etengabe izarrak sortu eta sortu ari diren zenbait galaxia. Galaxia horiei hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa handiko izarrek eztanda egiten
|
dute
beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa). Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut.
|
|
|
Horren harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu. Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten
|
duen
ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu.
|
|
|
Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen
|
duen
erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten duten ikusi nahi dugu.
|
|
|
Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen
|
duen
zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten duten ikusi nahi dugu.
|
|
|
Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten
|
duten
ikusi nahi dugu.
|
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila bat eta desabantaila bat ditu edozein ikerketa egiteko orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez
|
dugu
zuzenean haren egitura osoa behatzen. Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen duguna da.
|
|
|
Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean haren egitura osoa behatzen. Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen
|
duguna
da. Eta hori abantaila bat da.
|
|
|
Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia. Ordenagailu batentzat, abstrakzioa eskatzen
|
duen
ia edozein lan oso zaila da. Aurpegi bat ezagutzea, adibidez.
|
|
|
Aurpegi bat ezagutzea, adibidez. Zaila bai, baina ez ezinezkoa; ordenagailuak garun baten antzera egiten
|
badu
lan, gauzak aldatu egiten dira.
|
|
|
Duela hamabi urte, 1995ean, ordenagailuz gidatutako auto batek Estatu Batuak zeharkatu
|
zituen
. Guztira, 9.600 kilometro.
|
|
|
Guztira, 9.600 kilometro. No hands across America izena eman
|
zioten
abentura hari, helburua eskurik gabe gidatzea zelako. Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen.
|
|
|
No hands across America izena eman zioten abentura hari, helburua eskurik gabe gidatzea zelako. Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen
|
baitzuen
. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek.
|
|
|
Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten
|
zuen
; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek. Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan.
|
|
|
Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan. PANS sistemak integratua zuen softwarearen antzekoak erabiltzen
|
dituzte
gaurko auto robotikoek; programa horiei esker, ordenagailuek garun baten funtzionamendua simulatzen dute.
|
|
|
Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan. PANS sistemak integratua zuen softwarearen antzekoak erabiltzen dituzte gaurko auto robotikoek; programa horiei esker, ordenagailuek garun baten funtzionamendua simulatzen
|
dute
.
|