|
2013
|
|
|
Panonia (Danubioren hegoaldeari eta ekialdeari zegokiena, egungo Austria eta Hungaria barruratzen zituena), mendebalari esleitu zitzaion, eta Dazia (egun Errumania) eta Mazedonia ekialdeari esleitu zitzaizkion. Sava eta Danubio ibaiek bat egiten
|
zuten
lekuan, Singidunumetik (egungo Belgradetik) hurbil, muga hasten zen. Muga horrek hegoaldera egiten zuen, Drina ibaian zehar, Adriatikoa arte, eta Mediterraneoa arte heltzen zen, Afrika Egiptotik bereizteko.
|
|
|
Sava eta Danubio ibaiek bat egiten zuten lekuan, Singidunumetik (egungo Belgradetik) hurbil, muga hasten zen. Muga horrek hegoaldera egiten
|
zuen
, Drina ibaian zehar, Adriatikoa arte, eta Mediterraneoa arte heltzen zen, Afrika Egiptotik bereizteko.
|
|
|
Edward Gibbonek esan
|
zuen bezala
,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek eta ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan zituzten, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu eta konpentsatu egin ziren, Erromako Inperioaren azkeneko eta behin betiko zatiketa gertatu zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
Edward Gibbonek esan zuen bezala,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek eta ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan
|
zituzten
, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu eta konpentsatu egin ziren, Erromako Inperioaren azkeneko eta behin betiko zatiketa gertatu zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
Ekialdean, batez ere, greziera hitz egiten zen, eta mendebaldean, latina. Ekialde eta mendebalde horien arteko bereizketak ondorio garrantzitsuak izan
|
zituen
hurrengo mendeetan ere. Bereizketa erabakigarri gertatu zen, mendebaldean kultura latindarraren nagusitasun gune garrantzitsuak ezartzeko.
|
|
|
Teodosioren erregealdiak berarekin ekarri
|
zuen
Inperioaren beste transformazio bat bukaraztea, Konstantinoren garaian hasitako kristautzea, alegia. Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi egin zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala.
|
|
|
Teodosioren erregealdiak berarekin ekarri zuen Inperioaren beste transformazio bat bukaraztea, Konstantinoren garaian hasitako kristautzea, alegia. Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi egin
|
zuen
kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala. Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde.
|
|
|
Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi egin zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala. Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin
|
zituen
kristau herriaren batasunaren alde. Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien.
|
|
|
Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde. Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan
|
zien
. Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean.
|
|
|
Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien. Lan horrek gailurra jo
|
zuen
Nizeako kontzilioan, 325 urtean. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun egin zuten, eta Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu zuten pontifex maximus titulua.
|
|
|
Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun egin
|
zuten
, eta Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu zuten pontifex maximus titulua. Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen.
|
|
|
Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun egin zuten, eta Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu
|
zuten
pontifex maximus titulua. Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen.
|
|
|
Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen. Hori dela eta, bere aurrekoek baino zorrotzago jokatu
|
zuen
, paganismoa ezabatzeko, eta, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila baino gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi zieten euren sinesmen arriotarrei, eta horrek arazoak ekarri zituen bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Hori dela eta, bere aurrekoek baino zorrotzago jokatu zuen, paganismoa ezabatzeko, eta, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila baino gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi
|
zieten
euren sinesmen arriotarrei, eta horrek arazoak ekarri zituen bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Hori dela eta, bere aurrekoek baino zorrotzago jokatu zuen, paganismoa ezabatzeko, eta, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila baino gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi zieten euren sinesmen arriotarrei, eta horrek arazoak ekarri
|
zituen
bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Erlijio berriak, hasiera hasieratik, begi bistako eragina izan
|
zuen
enperadorearen nagusitasunaren gain. Arean ere, enperadorea bera Jainkoaren ministro bihurtu zen gizakien onerako.
|
|
|
Arean ere, enperadorea bera Jainkoaren ministro bihurtu zen gizakien onerako. Zernahi gisaz, gotzain porrokatu batzuek enperadorearen aurrean baliarazi
|
zuten
euren aginte espirituala. Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako.
|
|
|
Zernahi gisaz, gotzain porrokatu batzuek enperadorearen aurrean baliarazi zuten euren aginte espirituala. Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu
|
zuen
, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte, eta penitentzia egin beharra izan zuen Teodosiok.
|
|
|
Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin
|
zion
jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte, eta penitentzia egin beharra izan zuen Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean.
|
|
|
Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte, eta penitentzia egin beharra izan
|
zuen
Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean.
|
|
|
Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte, eta penitentzia egin beharra izan zuen Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen
|
zuen
eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean. Legeria eta kristautasuna ez ziren gatazkan aritu, edo, behintzat, gutxitan aritu ziren halakoetan.
|
|
|
Legeria eta kristautasuna ez ziren gatazkan aritu, edo, behintzat, gutxitan aritu ziren halakoetan. Esate baterako, Augustoren lege batek zelibatua zigortu
|
zuen
, horrekin jaiotza tasa gehitu nahi zuelako herritarren artean; baina, gero, Augustok lege hori ezeztatu egin zuen. Dena den, orokorrean, garai paganoetako zuzenbide pribatuak eraldaketa gutxi behar izan zituen, Inperio kristauari egokitzeko.
|
|
|
Legeria eta kristautasuna ez ziren gatazkan aritu, edo, behintzat, gutxitan aritu ziren halakoetan. Esate baterako, Augustoren lege batek zelibatua zigortu zuen, horrekin jaiotza tasa gehitu nahi zuelako herritarren artean; baina, gero, Augustok lege hori ezeztatu egin
|
zuen
. Dena den, orokorrean, garai paganoetako zuzenbide pribatuak eraldaketa gutxi behar izan zituen, Inperio kristauari egokitzeko.
|
|
|
Esate baterako, Augustoren lege batek zelibatua zigortu zuen, horrekin jaiotza tasa gehitu nahi zuelako herritarren artean; baina, gero, Augustok lege hori ezeztatu egin zuen. Dena den, orokorrean, garai paganoetako zuzenbide pribatuak eraldaketa gutxi behar izan
|
zituen
, Inperio kristauari egokitzeko.
|
|
|
Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen: bata, magistratuak zuzentzen
|
zuena
, eta, bestea, aditu ez zen baten esku zegoena. Prozedura horren ordez, cognitio deiturikoaren prozedura ezarri zen.
|
|
|
Alderdiak epailearen aurrean agertzen ziren, horrek kasuari lotutako arazo juridikoak balora zitzan, eta, lekuko frogaren bitartez, egitateen berri izan zezan. Horrela, epaileak behar besteko irizpideak izango
|
zituen
epaia emateko. Akusatua kondenatuz gero, auzitegiko ofizialak betearazten zuen epaia, salbu eta epai horren kontra gora jotze errekurtsoa jartzen zenean.
|
|
|
Horrela, epaileak behar besteko irizpideak izango zituen epaia emateko. Akusatua kondenatuz gero, auzitegiko ofizialak betearazten
|
zuen
epaia, salbu eta epai horren kontra gora jotze errekurtsoa jartzen zenean.
|
|
|
Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen
|
bazuen
iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora eginez, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin
|
zuela
auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora eginez, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Formulen prozedurarekin konparatuta, cognitio deiturikoaren prozedura denboran zehar gehiago luzatzen zen. Mailarik txikieneko epaileek denbora asko ematen
|
zuten
, froga desberdinak biltzen eta gauzatzen. Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora.
|
|
|
Mailarik txikieneko epaileek denbora asko ematen zuten, froga desberdinak biltzen eta gauzatzen. Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen
|
zuten
denbora. Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu egin zituen, bai prozedura berria, bai gobernuaren beraren egitura, eta, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen.
|
|
|
Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora. Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu egin
|
zituen
, bai prozedura berria, bai gobernuaren beraren egitura, eta, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen. Geroago, eragin erabakigarria izan zuen kontinenteko prozedura zibilean ere.
|
|
|
Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu egin zituen, bai prozedura berria, bai gobernuaren beraren egitura, eta, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen. Geroago, eragin erabakigarria izan
|
zuen
kontinenteko prozedura zibilean ere.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain, eta jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen
|
zituzten
epaileez gain, probintziako gobernadoreek eta barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe lan egiten zuten, eta, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain, eta jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen zituzten epaileez gain, probintziako gobernadoreek eta barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe lan egiten
|
zuten
, eta, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin. Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen.
|
|
|
Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen. Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan
|
zuten
, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea.
|
|
|
Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan
|
zituen
, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa.
|
|
|
Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan
|
zuten
hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa.
|
|
|
Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan
|
zuten bitartean
, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa. Are gehiago, Tertulianok, Elizako lehenengo aitak, jurista moduan hasi zuen bere karrera, baina gero bertan behera utzi zuen ibilbide hori.
|
|
|
Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa. Are gehiago, Tertulianok, Elizako lehenengo aitak, jurista moduan hasi
|
zuen
bere karrera, baina gero bertan behera utzi zuen ibilbide hori.
|
|
|
Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa. Are gehiago, Tertulianok, Elizako lehenengo aitak, jurista moduan hasi zuen bere karrera, baina gero bertan behera utzi
|
zuen
ibilbide hori.
|
|
|
Juristen kalitateari buruzko arazoa alde batera utzita, formulen prozedura bertan behera uzteak hainbat ondore ekarri
|
zituen
zuzenbidearen esparruan. Orduko ez zen beharrezkoa formula zehatza erabiltzea.
|
|
|
Aitzitik, akzioa egikari zitekeen, demandaren lege oinarriak zehatz mehatz identifikatu gabe. Aurreko prozeduran, pretorearen eta iudexaren artean eginkizunak zatituta zeuden, eta horrek islatzen
|
zuen
zuzenbidearen eta egitateen arteko bereizketa. Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen.
|
|
|
Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen. Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera egiten
|
zuen
neurrian. Termino juridikoek euren esangura teknikoa galdu zuten, eta horrek berarekin ekarri zuen zuzenbideak berak zehaztasuna galtzea.
|
|
|
Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera egiten zuen neurrian. Termino juridikoek euren esangura teknikoa galdu
|
zuten
, eta horrek berarekin ekarri zuen zuzenbideak berak zehaztasuna galtzea.
|
|
|
Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera egiten zuen neurrian. Termino juridikoek euren esangura teknikoa galdu zuten, eta horrek berarekin ekarri
|
zuen
zuzenbideak berak zehaztasuna galtzea.
|
|
|
Esate baterako, zuzenbide klasikoak zehatz mehatz definitu
|
zuen
jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketa. Maiz sarri, pertsona berberak izaten zituen gauza zehatzaren gaineko jabetza eta edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea, beste inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean.
|
|
|
Esate baterako, zuzenbide klasikoak zehatz mehatz definitu zuen jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketa. Maiz sarri, pertsona berberak izaten
|
zituen
gauza zehatzaren gaineko jabetza eta edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea, beste inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean. Jabeak, edukitzarik ez zuenean, akzio zehatza erabil zezakeen bere mesederako, hain zuzen ere, vindicatio izenekoa.
|
|
|
Jabeak, edukitzarik ez zuenean, akzio zehatza erabil zezakeen bere mesederako, hain zuzen ere, vindicatio izenekoa. Akzio horren bitartez, gauza berea zela alegatzen
|
zuenez gero
, jabeak, erreibindikatu, egiten zion gauza hori haren edukitza zeukanari.
|
|
|
Akzio horren bitartez, gauza berea zela alegatzen zuenez gero, jabeak, erreibindikatu? egiten
|
zion
gauza hori haren edukitza zeukanari. Edukitza zuenak, ordea, ezin zuen gauza erreibindikatu, baina interdiktuak erabili ahal zituen.
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren ostekoan, vindicatio izeneko akzioa edonork erabil zezakeen, edozein gauzaren gaineko edukitza erreklamatzeko. Horren ondorioz, jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketak garrantzia galdu
|
zuen
.
|
|
|
Era berean, zuzenbide klasikoak berezi egin
|
zituen
, bateko, jabetza xedatzeko kontratua, hau da, jabetza saltzeko hitzarmena, eta, besteko, saltzaileak erosleari jabetza benetan eskualdatzea. Kontratua betebeharren zuzenbidearen barruan zegoen kokatuta.
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren ostekoan, aldiz, bereizketa nahasi egin zen, eta, salmentak jabetza eskualdatzen
|
du
–baieztapena hedatu zen.
|
|
|
Denboraldi klasikoaren ezaugarriak izan ziren, hain justu ere, pentsamenduaren zehaztasuna eta zorroztasuna. Zehaztasun eta zorroztasun horren miresleek uste izan
|
zuten
halako adibideek narraskeria eta hondamendia zekartzatela zuzenbide klasikoaren ostekoarentzat. Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu egin zen, eta, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt?
|
|
|
deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin gertatzen zen bezala, garai horretako latina hizkuntza erromanikoetan transformatu baitzen. Beste iritzi batzuek nahiago izan
|
zuten
honako ideia hau indartzea: zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion.
|
|
|
zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea eskatzen
|
bazuen
, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
Lehen esan bezala, Constitutio Antoniniana deiturikoaz geroztik, Inperio osora hedatu zen herritasuna. Horrekin batera, gobernu zentralak gero eta kontrol gutxiago ezartzen
|
zuen
probintzien gainean. Bi gertaera horiek eragin zuten zuzenbide erromatarra orduko alderdi guztietan bera ez izatea.
|
|
|
Horrekin batera, gobernu zentralak gero eta kontrol gutxiago ezartzen zuen probintzien gainean. Bi gertaera horiek eragin
|
zuten
zuzenbide erromatarra orduko alderdi guztietan bera ez izatea. Lehen, zuzenbide erromatarra eraberekoa zen, herritar guztiei aplikatzeko modukoa, herritarrok non bizi ziren kontuan hartu gabe.
|
|
|
Lehen, zuzenbide erromatarra eraberekoa zen, herritar guztiei aplikatzeko modukoa, herritarrok non bizi ziren kontuan hartu gabe. Orain, berriz, zuzenbidea zatikatutako sistema bihurtu zen, eta, gainera, probintziaz probintziako zehaztasunak barruratzen
|
zituen
. Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen.
|
|
|
Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen. Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu
|
du
hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte. Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden.
|
|
|
Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen. Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen
|
dituzte
. Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden.
|
|
|
Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte. Papiro horiek erakusten
|
dute
egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden. Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen zituzten; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea.
|
|
|
Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte. Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi
|
zietela
, horiekin guztiz ohituta baitzeuden. Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen zituzten; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea.
|
|
|
Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden. Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen
|
zituzten
; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea. Beste probintzia batzuetan, aurreko zuzenbidea gutxiago garatuta zegoenez gero, zuzenbide erromatarra ziur asko sendoagoa izango zen.
|
|
|
Nolanahi den ere, tokiko esparru hutsean ohituraren bat izanez gero, ohitura hori baliozkoa izan zitekeen, zuzenbidearen aurkakoa barik, zuzenbidearen osagarri baldin bazen. Esate baterako, salerosketari buruzko arauek alderdiei ahalbidetzen
|
zieten
kontratuaren gorabeherak eurenez finkatzea; horrekin batera, arauek zenbait erregela aplikagarri ematen zituzten, harremanei buruzko gaietatik baten inguruan alderdiek beren beregi ezer hitzartu ez zutenerako. Erregela horietatik bat zen, hain zuzen ere, saltzaileari erantzukizuna eratxikitzen ziona, saldutako gauzaren ebikzio kasuetarako.
|
|
|
Nolanahi den ere, tokiko esparru hutsean ohituraren bat izanez gero, ohitura hori baliozkoa izan zitekeen, zuzenbidearen aurkakoa barik, zuzenbidearen osagarri baldin bazen. Esate baterako, salerosketari buruzko arauek alderdiei ahalbidetzen zieten kontratuaren gorabeherak eurenez finkatzea; horrekin batera, arauek zenbait erregela aplikagarri ematen
|
zituzten
, harremanei buruzko gaietatik baten inguruan alderdiek beren beregi ezer hitzartu ez zutenerako. Erregela horietatik bat zen, hain zuzen ere, saltzaileari erantzukizuna eratxikitzen ziona, saldutako gauzaren ebikzio kasuetarako.
|
|
|
Esate baterako, salerosketari buruzko arauek alderdiei ahalbidetzen zieten kontratuaren gorabeherak eurenez finkatzea; horrekin batera, arauek zenbait erregela aplikagarri ematen zituzten, harremanei buruzko gaietatik baten inguruan alderdiek beren beregi ezer hitzartu ez zutenerako. Erregela horietatik bat zen, hain zuzen ere, saltzaileari erantzukizuna eratxikitzen
|
ziona
, saldutako gauzaren ebikzio kasuetarako. Egia esan, erantzukizun hori bermaturik geratu behar zen, baina erantzukizun horren zehaztapen zehatza tokiko ohiturari lotuta geratu ahal zen, adibidez, saltzaileak, berme bat barik, bi berme eman behar zituenean.
|
|
|
Egia esan, erantzukizun hori bermaturik geratu behar zen, baina erantzukizun horren zehaztapen zehatza tokiko ohiturari lotuta geratu ahal zen, adibidez, saltzaileak, berme bat barik, bi berme eman behar zituenean. Halakoetan esan zitekeen, alderdiek kontrakoa adierazi ezik, alderdiok kontratua egiten
|
zutela
ohitura hori kontuan hartuta. Hortaz, ohitura subsidiario hori baliozkoa zen.
|
|
|
Juristek sakon hausnartu
|
zuten
tokiko ohiturek zer nolako agintea zuten eta aginte horren oinarriak zein ziren ezartzeko. Ildo horretatik, juristek azaldu zuten legearen aginteak oinarri zuela herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan eta forma egokiz adierazitakoa.
|
|
|
Juristek sakon hausnartu zuten tokiko ohiturek zer nolako agintea zuten eta aginte horren oinarriak zein ziren ezartzeko. Ildo horretatik, juristek azaldu
|
zuten
legearen aginteak oinarri zuela herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan eta forma egokiz adierazitakoa. Ohiturazko aginteak oinarri zuen, orobat, herriaren nahia, baina praktikaren bitartez adierazitakoa.
|
|
|
Juristek sakon hausnartu zuten tokiko ohiturek zer nolako agintea zuten eta aginte horren oinarriak zein ziren ezartzeko. Ildo horretatik, juristek azaldu zuten legearen aginteak oinarri
|
zuela
herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan eta forma egokiz adierazitakoa. Ohiturazko aginteak oinarri zuen, orobat, herriaren nahia, baina praktikaren bitartez adierazitakoa.
|
|
|
Ildo horretatik, juristek azaldu zuten legearen aginteak oinarri zuela herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan eta forma egokiz adierazitakoa. Ohiturazko aginteak oinarri
|
zuen
, orobat, herriaren nahia, baina praktikaren bitartez adierazitakoa. Hari bertsutik, Julianok, gure aroko II. mendeko jurista izan zenak, hauxe baieztatu zuen:
|
|
|
Ohiturazko aginteak oinarri zuen, orobat, herriaren nahia, baina praktikaren bitartez adierazitakoa. Hari bertsutik, Julianok, gure aroko II. mendeko jurista izan zenak, hauxe baieztatu
|
zuen
: idatzizko legeek liluratu egiten gaituzte, besterik gabe, herriaren erabakiz onartuak izan direlako; arrazoi berberaren ondorioz, herriak onetsi duena, idatzita egon ez arren, liluragarri izan litzateke guretzat.
|
|
|
Hari bertsutik, Julianok, gure aroko II. mendeko jurista izan zenak, hauxe baieztatu zuen: idatzizko legeek liluratu egiten
|
gaituzte
, besterik gabe, herriaren erabakiz onartuak izan direlako; arrazoi berberaren ondorioz, herriak onetsi duena, idatzita egon ez arren, liluragarri izan litzateke guretzat. Zein desberdintasun dago, bada, herriak botoaren bitartez azaldutako adierazpenen eta herriak bere jokabidearen bitartez azaldutako adierazpenen artean?
|
|
|
Hari bertsutik, Julianok, gure aroko II. mendeko jurista izan zenak, hauxe baieztatu zuen: idatzizko legeek liluratu egiten gaituzte, besterik gabe, herriaren erabakiz onartuak izan direlako; arrazoi berberaren ondorioz, herriak onetsi
|
duena
, idatzita egon ez arren, liluragarri izan litzateke guretzat. Zein desberdintasun dago, bada, herriak botoaren bitartez azaldutako adierazpenen eta herriak bere jokabidearen bitartez azaldutako adierazpenen artean?
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi
|
zuen
, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu
|
zuen
ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi zuen ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
III eta IV. mendeetan, tokiko ohitura gero eta gehiago hedatu zen, eta, ondorenez, Inperioaren gobernuak bere burua behartuta ikusi zuen, ohitura lege gisa aitortzera, baina aitorpen hori kontrolatzera, batez ere, ohiturak, legea osatu beharrean, horrekin gatazkan sartzen zenerako. 319 urtean, Konstantino enperadoreak aitortu zuen ohituraren agintea eta horren erabilera luzea garrantzitsuak zirela eta ezin baztertuzkoak; baina, edozein kasutan ere, enperadoreak adierazi
|
zuen
ohitura baliozkoa izango zela, arrazoiaren eta zuzenbide idatziaren aurkakoa ez zen heinean (C. 8, 52 (53), 2).
|
|
|
Batzuek eutsi nahi zioten zuzenbide erromatarraren aplikazioak lehendik zuen sendotasunari, baina, zeregin horretan, honako zailtasun hau atzeman
|
zuten
: maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen oso.
|
|
|
maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen oso. IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide onena aurkituko
|
zuela
ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan. Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat.
|
|
|
V. mendeko lehenengo garaietako abokatu lanpetuek nahiago izan
|
zuten
, ahal izanez gero, halako kontsultarik ez egitea. Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako.
|
|
|
Lege hori Ekialdeko enperadore zen Teodosio II.aren izenean, eta Mendebaldeko enperadore zen Valentiniano III.aren izenean aldarrikatu zen (biak ere Teodosio I.aren ilobak ziren). Legeak izen handiko juristen estatutua aitortu
|
zien
bost jurista hauei: Papiniano, Paulo, Ulpiano, Modestino eta Gaio.
|
|
|
Papiniano, Paulo, Ulpiano, Modestino eta Gaio. Aurreneko hirurek euren burua hautatu
|
zuten
, zuzenbide klasikoaren azken fasean eurak izan baitziren juristarik bikainenak. Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen.
|
|
|
Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen. Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten
|
baitu
bere lanak zer nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten.
|
|
|
Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen. Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak zer nolako entzutea lortu
|
zuen
denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten.
|
|
|
Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak zer nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen
|
zuen
, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea.
|
|
|
Iritzien artean berdinketa gertatu eta Papiniano isilik egonez gero, orduan bakarrik, epaileek arazoa konpon zezaketen, eztabaidapeko gaia euren sen onaren arabera konponduz. Hortaz, zuzenbidea bilatzea prozesu mekaniko huts bihurtu zen, eta horrek erakusten
|
du
zientzia juridiko erromatarrak orduko behea jo zuela.
|
|
|
Iritzien artean berdinketa gertatu eta Papiniano isilik egonez gero, orduan bakarrik, epaileek arazoa konpon zezaketen, eztabaidapeko gaia euren sen onaren arabera konponduz. Hortaz, zuzenbidea bilatzea prozesu mekaniko huts bihurtu zen, eta horrek erakusten du zientzia juridiko erromatarrak orduko behea jo
|
zuela
.
|
|
|
Juristen lanak zuzenbidea erakarri zuen, eta zuzenbide horri Ius deitu zitzaion, Inperioaren legeriak eratortzen
|
zuenarekin
alderatuta, azken horri lex deitzen baitzitzaion. Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa.
|
|
|
III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien. V. mendean, Inperioko agintariek atzeman
|
zuten
beharrezkoa zela bilduma ofiziala egitea. Horrela, 429 urtean, Teodosio II.ak batzordea izendatu zuen; batzorde horren ardura zen Konstantinoren garaietatik aldarrikatutako inperio legeria osoa biltzea.
|
|
|
V. mendean, Inperioko agintariek atzeman zuten beharrezkoa zela bilduma ofiziala egitea. Horrela, 429 urtean, Teodosio II.ak batzordea izendatu
|
zuen
; batzorde horren ardura zen Konstantinoren garaietatik aldarrikatutako inperio legeria osoa biltzea.
|
|
|
Jatorrizko planaren arabera, eta, zehatz esateko, Inperioko herritar guztientzako bizi plan handizalearen arabera, bigarren bilduma batek legeria eta juristen zuzenbide idatzia konbinatuko
|
zituen
(C.Th. 1,1, 5)..
|
|
|
1,1, 5).. Hala eta guztiz ere, lanaren prestaketak aurrera egiten
|
zuen
neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia; eta, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu eta aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea. Hamasei liburuk osatu
|
zuten
bilduma. Liburu horietan, legeak hurrenkera kronologikoaren arabera zeuden antolatuta, eta, legeen barruan, tituluak bereizten ziren.
|
|
|
Nolanahi ere, ez da erabiltzeko erraza, beraren hizkera jasoa, eta, askotan, iluna delako. Dirudienez, Inperioko ofizialek kode horretako konstituzioak prestatu
|
zituztenean
, haientzat garrantzitsuagoa zen Inperioaren legeriak inperio burokraziaren ospea islatzea, konstituziomanuak bete behar zituztenentzat haiek ulergarri egitea baino. Mendebaldean behintzat, interpretationes deiturikoak gaineratu behar izan ziren, haien edukia hizkera errazagoan azaltzeko.
|
|
|
V. mendean zehar, tribu germaniarren etengabeko bultzadek lortu
|
zuten
, ezari ezarian, Mendebaldeko Inperioa desegitea. Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren.
|
|
|
V. mendean zehar, tribu germaniarren etengabeko bultzadek lortu zuten, ezari ezarian, Mendebaldeko Inperioa desegitea. Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo
|
zuten
Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren. Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa batzuk kendu eta horiei esker; izan ere, aldi hartan, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan zuen.
|
|
|
Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren. Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa batzuk kendu eta horiei esker; izan ere, aldi hartan, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan
|
zuen
. Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen eta Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen eta Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora. 410 urtean, bisigodoek Erromako hiria arpilatu
|
zuten
. Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi zion zentro administratibo eta militar izateari.
|
|
|
410 urtean, bisigodoek Erromako hiria arpilatu zuten. Egia esateko, Erromako hiriak aspaldi utzi
|
zion
zentro administratibo eta militar izateari. Alabaina, hiri horrek egundoko balio sinbolikoa zuen, antzinako tradizioek halaxe agintzen zutelako, senatua oraindik han zegoelako eta aita santuaren egoitza ere, gero eta garrantzi handiagoa zuena, bertan zegoelako.
|