|
2000
|
|
|
palagau: losintxatu, lausengatu, balakatu;. Lagunbatec descuiduanchopin eguindanegarrezicusi badozuceubeen umia, altzuan artuta, palagauta, esan
|
deutsazu
, iaarribatartutamusturraccetacoausiezdeutsazanlotsa galducuari? (Icas I, 14 15serm.).
|
|
|
¿ Ezjaco gueijagocontueguingo, zorrapaguetacogarijaedoartuadacarrena ri. Tratalariascocez.Verbaederraquinleengauciasaldu eutsanac, esangodeutsa orain: laboriaprecijoatanartuten davela; tagura
|
badau
, atanichi daguijala, ta ezpaberedirubaecarridaguijola. ¿ Cereguingodau, cegazdirubaeguinez dau can zorduntristiac. Largalaborezatibatzorrarenalderaco, emacumeordi batec imilaunbatsaldu davenprecijuan, tratalaripaltsuac ataraecarridavelaco.Ta ez daguijalagura izan Jaungoicuac, alacotratalarijaccompesinoianesatia: Pagazaillecharraberebazala, tapuscabatgorachuagosaldu eutsala; lalaboria corridutenevanprecijuacontueguineutsala.Aualde guztietatiostutiada.
|
|
|
¿ Ezjaco gueijagocontueguingo, zorrapaguetacogarijaedoartuadacarrena ri. Tratalariascocez.Verbaederraquinleengauciasaldu eutsanac, esangodeutsa orain: laboriaprecijoatanartuten davela; tagura badau, atanichi daguijala, ta ezpaberedirubaecarridaguijola. ¿ Cereguingodau, cegazdirubaeguinez dau can zorduntristiac. Largalaborezatibatzorrarenalderaco, emacumeordi batec imilaunbatsaldu davenprecijuan, tratalaripaltsuac ataraecarridavelaco.Ta ez daguijalagura izan Jaungoicuac, alacotratalarijaccompesinoianesatia: Pagazaillecharraberebazala, tapuscabatgorachuagosaldu
|
eutsala
; lalaboria corridutenevanprecijuacontueguineutsala.Aualde guztietatiostutiada. Ta ojala, guichiagobalira onetaricolapurrac.Taendamaserri chiquijetan, gentiac noraezian leguez, euretaragauzacerostera, juan biardavenlecuban.
|
|
|
sicut serpentisdioenean... Amaierarantz, sinonimoekinjokatzendu, mailakaedo gradazioantzeraezarriz: pama ona, cleituona taondraona ebaguiteco, ezaindu tecota osticopetuteco.Berriro heltzen
|
dio
paragrafo honetan ideia nagusiari: Onetaracobiardaveegaisquiesalacsierpiarenmiinzorrotza.Etagehiagoluzatzen duideiahori,, aspijaren, zertzeladaerantsizetapozoianonduenereadieraziz:
|
|
|
...eetorrihandihoriongibideratzendaki, osagaibakoitzaberetestuinguruan egokisartzenetaesaldieitolesbizi biziaematen.Horretan maisuduguFrai Bartolome.Harenlanakirakurriz, kapitulubakoitzatesiantzeragoitikbeheraarrazoitsuetaongimoldatuadagoelaohartzengara.Idazlehonetazhitzegiterakoan, indarradabetiaipatzendena.Izanere, horibere bereadu.Txukuntasuneanedo, nahi bada, dotoretasunean bai, baina horretan ez
|
dio
inork hurrik ematen. Gutxiagoaipatzenbadaere, ezinazpimarratugabeutziharentestuenbesteezaugarribat: argitasuna.Helburudidaktikoabetigogoanzerabileladirudi.Horregatik, moldezaharrekoformabatzukerabiliarren, gurpilonaematendakiesaldieieta hariagaltzeranekezeramangoduirakurlea.Puntuazio markakoraingousadiora egokituzgero, harentestuaindartsua ezezik, garbiaerebada.Sintaxia erelagungarridahorretarako, etabehinetaberriroesanadugunez, beregaraikogainerakoakbainojoskeraberezkoagoetanaturalagoadarabil.Joskeraeuskaldunagoaduela esaten, agian, ezginatekeausartuko, bainalatinarenetaerdarenmoldeetarahain lerratuaezdenaduelaesatenbai...
|
|
|
Kosmek, dirudienez, hraremanak izan
|
zituen
Teresa Urriolabeitiarekin18
|
|
|
meldarren komunitateko kontuak sinatzen aurkitzen
|
dugu
.
|
|
|
karguarekin.Argibidezehatzago etaziurragoak aurkitzen
|
ditugu
Olaberriakoparrokiakoliburuofizialetan: orrialdeaskodaudeJoseSanMigelenakbereeskuzidatziak, esaterako, hilenliburuan, ezkontzetakoan, bataioetakoan, etab... Bataioetako liburuanberberakjarrizuenoharhau:. EnoncedeNovede1840entrédeVicario interino enestaparroquiadeSanJuanBautista deOlaverriayoelinfraescritoreligiosoCarmelitaDesczo exclaustradoconestenombretengoDon Fr.JoséMiguel Madariaga? 42.IruÃ...
|
|
|
egokitu zitzaion, eta 1848an, oraindik Alesbesen aurkitzen
|
dugu
, baina gero
|
|
|
Bartolomeia14urtekoazela, honenganetahonen anaienganeraginaizanzezakeenidazkibatzabalduzenOrdenabarruan.KarmeldarrenProbintzialak, Jose Jainkoaren Amarenak, gutun bat igorri
|
zien
Markinatikkomentuetako ngausiei, meza laguntzaileizatekohaureuskaldunak komentuetanharzitzaten, etagutuna komunitatearenaurrean81 irakurzezatelaeskatzenzitzaien; hauretagaztetxo euskaldunakerakartzeaetahaieikarmendarbizitza ezagutarazteazenasmoa, horrela Karmelerakogerokobokazioberrieibideakirekitzeko.Etaerlijioso euskaldunak beha beharrrezkoakzirenjendeeuskaldunarenbeharrizanespiritualeierantzut... Bartolomerenhaurtzaroan, MarkinakoKarmeldarrenkomentuakfraideugarizituen;
|
|
|
Bainaikasketenberrikuntza, KarmeldarTeresiarrenartean, kanpotikbultzatua izanzen.Hauda, MadrilenAitaSantuarenNuntzioazenNicolasColonna keragin zuenberrikuntza, ErregearenetaRodasMinistroarenlaguntzarekin.Horrela, erdi behartueginzuenOrdenakoJenerala, GregorioSanJoakinena, programaberria sartzera. NuntzioakA.Jose AntonioSan Albertorenarenlaguntza eskatu
|
zuen
|
|
|
1778koabuztuaren 5ean (urte horretanbertan apezpiku izendatua izan zen). Honek ikasketen egoeraz txostenak bdialtzen
|
zizkion
, eta horien arabera, Ordenakokulturafilosofikoaetateologikoanahikourriazen108.Nuntzioak A. Manuel SanBizenterenariaginduzionikasketetakoegitasmoberriaburutzeko. Nuntzioakonartu zuen A. Manuelek egindako egitasmoa eta AitaJeneralari,
|
|
|
GregorioSan Joakinenari, Ordenan ezarrarazi
|
zion
. 1781ean, Aita Jeneralak,
|
|
|
FraiBartolomeikaslezenekogertaerasozio politikoetakulturalesanguratsuen etaharenganeraginaizanzezaketenenartean, ondorengohauekaipagenitzake: huragaztezela, KarlosIII.akelizenetasantuenaurreandantzaegiteadebekatzen du1778.urtean; 1784an agintariekzenbaitneurrihartukodituzteEncyclopedie delakoarenirakurketaetazabalkundeaeragozteko.1879koekainaren11n, Bastilla hartu
|
zuten
mende Parisen eta horren ondoren matxinadak gertatu ziren... Espainian1791kootsailaren24an, ofizialakezzirenegunkari guztiakdebekatu ziren.Hurrengohilean, AitaSantuakapaizteriarenerakuntzazibilaFrantzianeta apaizeiezarritako konstituzioarizin egiteagaitzetsieginzituen.1793komartxoaren
|
|
|
riekin
|
zion
: HirikoSanitateBatzordeaeratuzen, buruune hartanalkate zen
|
|
|
kotzatzuela, eta biek elkar ezagutzen eta estimatzenzutela esan nahiko
|
luke
horrek.
|
|
|
Eta Kalahorran, Pedro Manso ren190 aginduz, Betolazaren191 Doctrina Christiana burutuko zen 1596an. Kalahorrako beste apezpiku batzuek ere, esaterako, Pedro Gonzalez de Castillo k192, Pedro Lepe k193 eta abarrek, euskarazko material kateketikoa argitaratzera eragin
|
zuten
.
|
|
|
Euskarazko argitalpen kateketiko pastoral hauek XVII. mendean izango
|
zuten
jarraipena beste 8 euskal obrarekin194, eta XVIII. mendean beste195 14 argitalpene
|
|
|
190 Apezpiku honek 1600 urtean honako hau eskatzen
|
zuen
: –que cada Provincia tenga la Doctrina Christiana impressa en lengua paterna; y porque ay en la tierra Vazcongada deste nuestro Obispado diferencia en el Vasquence del SeñorÃo de Vizcaya, Provincia de Guipuzcoa, y Alaba:
|
|
|
192 Apezpiku honek ere agindu hau eman
|
zuen
1698an: –Que quando se explica la
|
|
|
193 1620an Pedro Gonzalez de Castillo apezpikuak ere argi adierazten
|
zuen
: –Establecemos,
|
|
|
bere ekarpena egingo
|
du
euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko
|
dugunez
, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen
|
du
–
|
|
|
Bartolomek, karmeldar zenez, zenbait betebeharri aurre egin behar
|
zien
liburuak idatzi eta argitaratzeko. Idazle agiria behar zuen lehenengo eta behin.
|
|
|
Idazle agiria behar zuen lehenengo eta behin. Eta liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar
|
zion
. Honek, bi zentsoreren iritzia jakin ondoren, onetsi nahiz gaitzetsi egingo zuen.
|
|
|
Eta liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar zion. Honek, bi zentsoreren iritzia jakin ondoren, onetsi nahiz gaitzetsi egingo
|
zuen
. Bi zentsoreetariko batek teologia eskolastikoan aditua izean bhar zuen.
|
|
|
1803 Aguirrek beste bi ere idatzi
|
zituen
, baina bera hil ondoren argitaratutakoak: Jesucristoc bere Eleizeari utzi ciozcan Zazpi Sacramentuen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850; Jaungoicuaren legueco amar Aguinteen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850 Hemen aipa genezake Jose Ignacio GUERRICO ren liburua ere, 1805ean idatzia, baina geroago argitaratua:
|
|
|
204 Urteco Domeca gustijetaraco verbaldi icasbidecuac, ceinzubetan azalduten dan Erromaco Catecismua. Euretan aurquituco
|
dabe
Arimazain euscaldunac, euren Elextar, edo Feligresai predicadu biar deutsen icasbidia: Baita bere Cristinau euscaldunac, cer jaquin, eta eguin biar dabeen, Bilbao, 1816.
|
|
|
Maiatzaren20koProbintziakoDefinitorioan, Bartolomekhitzaldikateketikoak dituenidazkibataurkeztuzueladio:, presentaunescritodepláticasdoctrinales conformealomandadoparacontinuarenelusodelaPatentedeescritor, ypor votos secretosseleconcediólicenciaparaimprimirlamencionadaobritaconlas notasyencomiendaspuestasporlosRevisores? 210.Aldebatetik, Icasiquizunac saileko lehen liburukia aurkezten
|
du
argitaratzeko baimen eske, baina bestetik, Euscal errijetacoolgueta, liburutxoaargitaratzekobaimena ematendioteagiri berean.BainaIcasiquizunacsailekolehenliburukia1807rakoidatziazuenjadanik, gordetzenden211 eskuizkribuoriginaletikateradezakegunez; 1816anargitaratuko zen, ordea, etaIruñean, ezBizkaian, 1807koeskuizkribuarenhasierakoeskaintzan Bizkaianargitaratzekoazeladirudienarren.
|
|
|
daluakemanzituena(, causabagrandesescándalosenlospuebloseinmediacionesdesiete uochoconventosnuestrosdelaProvincia?). Frantsesenaldekoegitenzuenbereburua, eskualdeosoanEnperadorearenaldeegitekogarrazuelarik. BainaAvriljaunarenidazkariLuisEchevarriaeta Berrueta renbegikoa zen eta?, urtarrilaren30ean libre utzieta Basamorturabidalizuten. Hemenere fraideenaurka salaketak egin etaegin jarraitu
|
zuen
–Gobernariaketahonenidazkariak, hainbestesalaketa gutunez guztizasperturik, sekularizatuetaCastañares koberejaioterrirabidaltzeaerabakizuten.Azkenezihesegin zuenFrantziara, frantsesekin (MKA, A I: BARTOLOMEDESANTATERESA, Apuntaciones?, 11
|
|
|
Arazohandiagoak izanzituztenbaratzearekin. ...tzeazpozezbeterikzegoenFraiBartolomekJoseDomingoGabiola, erregeeskribaujaunarenikustaldiaizanzuenJaurerrikoDiputazioarenmezubatematen ziola.MezuhorretanDiputaziorajoanzedilaagintzenzitzaion, JoanPradeaeta PedroAgirreSarasua, Markinako herritarrekkomentukobaratzearengaineanjarritakodemandarierantzuteko.PredikariaberehalajoanzenBilboraeta. Diputazioari demanda jartzaileen arrazoigabekeria jakinarazi
|
zion
–; eta urtebereko irailaren
|
|
|
Hiruurte hauetan eta ondorengo hiruretan priore kargua izango
|
du
Frai
|
|
|
Bartolome.Etapriorezela, 1818an, eraikuntzaberriakegitenikusi ahal izango
|
dugu
, hauda, lehenagoazkengerrateanerrezutenlastategi teilapeaneraikinberria egiten.Halaereeraikinhonek, hainzuzenere, buruhaustehandiakekarrikozizkion, lasterikusikodugunez.
|
|
|
udalari, apirilaren6an irakurria izanik: udalbatzaberria hautatzea agintzen
|
zuen
. Honela, apirilaren9anhonakohauekhautatuzituzten: alkateJoanJose Mugartegi; errejidore, JavierIgnacioAstarloaetaJoseAntonioMentxaka; prokuradore sindiko, JoseFrantziskoAlzaa314.
|
|
|
Konstituzio garaiko une honetaz zerbait aipatu
|
dugu
Markinan Frai
|
|
|
GobernuarenaginduzOrdenakogoi agintariakeurenkarguetatikkenduakizan zirenetahaienlekuanapezpikuakezarriziren; beraz, komunitatebakoitzakbere priorea huatatu behar zuen konstituzio graaian336 Horrela adierazten
|
zuen
OrdenakoJeneralakgobernuarrotzarenportaerazaridela: urtarrilaren29anjaso zuen, berekarguautzieginbeharzuelajakinaraztenziotenDekretua? 337.
|
|
|
Santanderko apezpikuak urtarrilaren 25ean gutun bat igorri
|
zion
Frai
|
|
|
BiastegeroagogobernupolitikoakgutunbatidatzizionFraiBartolomeriesanez, AbandokoFrantziskotarrenSanMameskomentuaitxiegindutelaeta, haiei joanbeharzutentokiberrirakopasaporteaematerakoan, haietarikobi, zaharraketa gaixoak izanik,. Karmeldarrenkomentuhorretarabidalibeharizandira, beste Ordenaezberdinbatekoakizanarren?369.Frai Bartolomek egunberean370 erantzun
|
zion
, bainaezdakigugutunakzerzioen.
|
|
|
Egunhaietankonstituziokogobernuarenaurka altxamendua egiteko saioak izanziren, etaFraiBartolomekparte hartzeesanguratsuaizanzuenbakearieta konstituziokoordenarieusteko.FraiBartolomekburuzagipolitikoariidatzizion, zeharkabadaere, berekomentuaezixtealortunahian, etaEzkerraldearenegoera sozio-politikoa eta berak izan zuen esku hartzea azaldu
|
zizkion
. Eta Frai Bartolomeriburuzkoalbistezuzenetaberberakkontatuakgutxiditugunezgero,
|
|
|
Santanderkoapezpikuak, azaroaren8an, BizkaikoBuruzagiPolitikoariBasamortukokomentuarenaldeidaztenbaitio:. Nopuedodisimularlapenaquemecausa lasupresióncasiinevitabledeeldelCarmelitasdeSestao, conocidoconelnombredeDesiertoqueaunquesehallaeneldistrinodeeseGobiernopolÃtico, pertenece a midiócesis?; etakomentuhorreniraupenaren aldeko hainbatarrazoi eman
|
zizkion
: konstituzioarenaldeko jokaera; udalbatza guztiekin bakean bizi izana; huraixteakoraindikzailagobihurtukozukeelaapezpikuarenlana372.
|
|
|
GutunhonekFraiBartolomeksermolarigisainguruhonetanzuenarrakastaeta ospe handia erakusten
|
ditu
, sermoi hori soldaduei egitekoa baitzen; Frai Bartolomekberakagintarienzerbitzariizannahidu, berekomentuaixtekoarriskuanbaitzegoen.
|
|
|
ErregeFernandoVII.ak1823kourriaren 1ean hartu
|
zuen
agintaritza bere buruz, eta, konstituzio gobernuadeiturikoarenekintzaguztiak indargabeak eta baliorikgabeakaldarrikatzenzituen, dekretuasinatuzuen. Oiartzungo Batzordeakemanazuenordurako (IV) sekulartuakizanondorenparrokiak etakapilautzak berenardurapeanzituztenguztieikarguak etasermoiakegiteko nahizaitortzekobaimenakkentzekoagindua.
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. ...Lazkao, Alesbesko karmeldarrenak... etabestefraidebatzuenak ere.Bainaguztienarteanhirugai hauek azpimarratukogenituzke: Hiruurteko konstituzioaldiarenondorenkomentuakOrdenakogoinagusirikgabeetaapezpikuarenmenpeangeldituziren.Garailatzhorretankomentuekahalzutenbezala aurreeginziotengaineraetorrizitzaienekaitzari; bainaorainProbintzialaklehengo erlijio bizitzaeredugarrira itzultzekogogoa berotunahi
|
zien
erlijiosoei, eta zehazki, gauerdikomaitinakberriroezartzeko, arauekagintzenzutenez; etaaholkulariek, gaiinteresgarrihau? 393 erabilizuten.Bestegaigarrantzitsubatereizan zuten: hainegoeranegargarrian394 zegoen. BalmasedakoKomunitateaberriroezartzekoa?. MarkosSantaTeresarena, DefinidoreJeneralakegindako eskabidea ere aztertuzen; ProbintziakoKontseiluakCatecismodelosRealistas oelPuebloEspañol instr...
|
|
|
Hainzuzenerelanedokarguberezirikgabegeldituzelako, lehenxeagoesan dugunez, Frai Bartolome, idaztekooraindikadinonean53urtezituela, idazkibat bidali
|
zuen
ProbintziakoDefinitorioraidazle agiria eskatzen, 1831koazaroaren
|
|
|
14an irakurri zelarik. Definitorioakbaietza eman
|
zion
, baina FraiBartolomek
|
|
|
gobernurakogaitasunaerakutsizuenetaidale agirihoriindarrikgabegerazitekeela adierazi
|
zioten
, hurrengo kapitulu probintzialean priore hautatua izango balitz408.
|
|
|
tanbanatuadagoliburua: 1). Olguetiarengainian?. Kapituluakhiruartikulu hartzen
|
ditu
(11 26.orr.). 2) Bigarrenkapituluak, erabereanbiartikuluhartzendituenak,. Jaungoicuaopendidubagaric, celanolgau? (20 43.orr.) duizenburua.3) Hirugarrenkapituluaaurrekobienondorioabezalada, eta?Amaija?izenburuajartzendio.EuskalHerrikojaiak nolaeginohizirenazaltzendiguetaliburusantuen etateologiarenikuspegitikhaienizaeramoralaaztertzendu; lauartikulutanbanatuadago (43 104.orr.). 4) Laugarren kapitu... –Erromedijen, Biguiren, taSaraubeengainian?, etahiruartikuluditu (105 132.orr.).
|
|
|
149:
|
deutsee
(L+ M: deutsee.)
|
|
|
149: deutsee (L+ M:
|
deutsee
.)
|
|
|
108:
|
badau
(A: bada),
|
|
|
ArgitalpenhonenhelbururikbehinenetarikoaFraiBartolomerentestuakongi transkribatzeaizanik, testukateketikoak, teologiaetamoralekoedukizongihornituakbestalde, nahitanahiezkodirudibereliburuakidaztekoerabilizitueniturriez geureburuarigaldeegitea.Beraz, egokidatorharkizanzuenhezieragogoratzea, bere burua janzteko egin ohi zuen estudioa eta bere liburuak idatzi
|
zituen
MarkinakoKarmengoBibliotekaneskuraizanzuenmaterialagogoratzea.Hauetatik guztietatikgeratudalekukotasunikaskobereliburuetanjartzendituenaipamen ugarietan, haienbidezberebaieztapenaketairitziakbermatzendituelarik.
|
|
|
Euskal Herrikoautoreetatik hauek aipatzen
|
ditu
beren beregi: Frantzisko AntonioPalazios467 (Euscal errijetaco..., 93) etaJoanAntonioMogel (Euscal errijetaco..., 93); denadela, besteeuskalidazlebatzukereezagutuzituen, goraxeago adierazidugunez.
|
|
|
466 MarkinakoKarmeldarrenbibliotekan Benedicto XIV.arenhainbat liburu daude; hauen artean, idazlan guztiak liburuki ugaritan (Opera omnia, Venetiis, 1767). Frai Bartolomekondorengo hau aipatzen
|
du
bereziki: De SynodoDiocesana, Matriti, 1778; Pastoral... einstruccioneseclesiásticas..., Madrid, 1769.
|
|
|
Berabizizela argitaratutakogaztelaniazko biidazki edo liburuxka ditugu, harenasmoaargitaratzeaizanezbazenere.BienedukiaFraiBartolomekJoanJose Mogeliegindakogutunakdira, honekargitara eman
|
zituelarik
–Lehenengoahauxe da:
|
|
|
ren izena (eskuz idatzia) jartzendu: , escritoporel R.P.Fr.Bartoloméde Sta. Teresa?; dirudienez, beraksartuzituenortografiakozuzenketatxikibatzuktestuan zehar, adibidez,, v, eta, b, renartekoak; etakontuan hartzekoakdirabatezere32 orrialdean gehitu
|
zituen
hiru lerroak, antza denez, testuan falta ziren eta. A. Zabalak, Karmeldarrarenbizitzarenberriongizekien eta, liburuxkaren hasieran ohartxohauezarrizuen:. MurióelP.Fr.BartolomédeSta Teresa en1835?.
|
|
|
Dirudienez, Graslin en gogokoa izan zen, inprimatu egin
|
zuen-eta
.
|
|
|
FraiBartolomerentestuhaukopiatuzuenanorizanzenerejakindugu;A.Frai FrantziskoJainkoarenAmarena, priorea; etahorihonenbestetestuautografobatzuetatik ateratzen
|
dugu
. Esaterako, eskuz idatzitako Libro delas Memorias Perpetuasysus Certificaciones: Año1805 (MKA, G III) delakoan, BSAkokopiatzaileberakeskuzidatzitako hainbatorrialdeaurkitzenditugu (75ª, 75i, 76i, 77i, 78i,(....); orrialdehorietanA.FrantziskoJainkoarenAmarenak, prioreak, idazteneta sinatzendu, karguanhonenondorengoaFraiBartolomeSantaTeresarena471 izanik.
|
|
|
XI: DefinitorioProbintzialakFraiBartolomerenidazkibat irakurtzen
|
du
(BAS, Esk.194, 158.or.).
|
|
|
: Definitorio Probintzialak Frai Bartolomeren idazki bat irakurtzen
|
du
(BAS, Esk. 194, 166.or.).
|
|
|
: Definitorio Probintzialak Frai Bartolomeren idazki bat irakurtzen
|
du
(BAS, Esk. 194, 167.or.).
|
|
|
Grafiaridagokionez, ezdubokaletanazpimarratzekogauzarik.Bokalguztiak bereohikobalioazdarabiltza.. Y, ezduerabiltzenezhitzbarneanetaezamaieran. Hitzbarneanyodderitzana aurkitzen
|
dugu
, baina, j, grafiazbetiere.Hitzhasie
|
|
|
Aditzlaguntzaileiragankorreanb/ v renalternantziaagerida, bainavdagehien ageridena: davenac (dauanak, hark); daveenac(
|
dabenak
, haiek).
|
|
|
Baina p zmaiz agertzen
|
du
–Prancisco?: Sanrancisco PSalesec Philoteari./ San() Euscal errijetaco... 159PranciscoSalesecez eutsalaPhiloteariguztiz era gotzi dantzaneguitia (Euscal errijetaco...
|
|
|
balitz, pecatuba egingo
|
baitzukeen
).
|
|
|
aldi: Testuinguru batzuetan aurreko izenetik bereiz idazten
|
du
; esaterako, guiza aldi, idazten du ia beti; lau bat aldiz, guizaaldi?
|
|
|
Testuinguru batzuetan aurreko izenetik bereiz idazten du; esaterako, guiza aldi? idazten
|
du
ia beti; lau bat aldiz, guizaaldi, eta, guizaldi?
|
|
|
Leenagoco guiza aldijac saltoca iraguaz, gogoratuco ditut batzuc, nundi ezau tuco
|
dozun
pecatu loijaren erru madaricatuba (Icas II, 44).
|
|
|
bait: Bereiz idazten
|
du
–nos bait, denborazko adizlaguna, baita, celan bait?
|
|
|
/, zelan bait? ere;, bait, dun beste hitz batzuk bietara idazten
|
ditu
, loturik eta bereiz. Hona guztitariko adibide batzuk:
|
|
|
[...] vorondatia, tagoguaJaungoicuagana jasota euquiezquero.aceinecbereontasunagueijagomaite
|
dauen
, ágana duaJesus C Teugana gatozbada guztioc.
|
|
|
fema hau bereiz ematen
|
du
ia beti; loturik: –ezarren?
|
|
|
–ezarren? hamabi bider agertzen da; lau bider Eucal errijetaco... eta zortzi bider eskuizkribuan; hau da, bere lehenengo lanetan; gerora zuzendu egin
|
zuen
eta Icasiquizunac saileko hiru liburukietan behin ere ez da agertzen. –Esatiarren?
|
|
|
Horretan, beraz, gaur eguneko joerarekin bat datorrela esan genezake,. Jainkoarren?,, pozarren? eta antzeko sintagma finkatuetan izan ezik, bereiz idazten baita; Bartolomek berak ez
|
du
erabiltzen. Jaungoicuarren, forma eta, poz arren?
|
|
|
ia egingodu, J.A.Mogeletainguruhonetakoidazlezaharguztiekbezala:, bide? bidia, echia, etxe, egiten
|
dutenez
,, ocasinoe, ocasinoia,, erliginoe, erliginoia,, diversinoe, diversinoia,, devocinoe, devocinoia... Beraz,, oe?, salbuespenhauetanizanezik, ueegitendu: Ta auesatenjacuecristinaubai./ dinuedantzazaliac.
|
|
|
guizatasunaren lotsagarrijac (Icas I, Ugazabenpres 23serm.). tuezquerijaoneetati dator, errenterubacugazabailapurretaneguitiagueijenian (Icas II, 147). Ta esa ten
|
deutsazu
: Ezertaco eza dala, coitauepeladala, alacoprestuezari alan isten badeutsa (Icas II, 154). Onacogentiaezdabacarricconciencijanasaicua.Ezbada baitavijotz doilerrecua, taerneprestuececuabere (Icas II, 178). Preminabagaric lagunarteetansortutenez dana gaiti: prestuezcequenadala (Icas II, ¿ Noc zure intencinoepres 223). tuezac. Icas II, (234).
|
|
|
–Eguiija, hainbeste aldizagertzen da, nonhipotesihaueginbaitugu: hitzhonek, a, itsatsiadu; beraz, FraiBartolomerenarabera,, eguijia, eginbeharkolukeabsolutibo singularreaneta, eguija, mugagabean.Absolutibosingularreko, ia, osatzen
|
duen
–i, horibalitekelekuzaldatzea; hauda, atzerapasatzea: eguijia> eguiija(?)... Edoebakerasabaikariamarkatzekobaliabidebatereizandaiteke, horrelakoguneetanbaitatoriabeti.Beharbada, azkenhonekizandezakeegiantzikhandiena...
|
|
|
chicar:. Chiqui, eta, chicar, darabiltza.Gauregunerebiakerabiltzendirabizkaierazegitendentokirikgehienetan; mendebalderantzhurreratuahalamaizago, ziuraski; baina, txiker, dela, esango
|
genuke
, gaur egun entzutendena. Frai Bartolomekezdakarbehinere, e, bokalarekin:
|
|
|
Taverbiagazzucenesanarren gauzia, erichijaz, tagoguazbesteraesaten
|
badau
, guzurraesatendau.
|
|
|
Baitagauza ona da, gueronaustubagotaedadiansartubagoeguinditeza
|
nian
, guztiacera bateraostera barristetiabere (Icas III,// ¿ Cerizangoda, egunianegunianJesusmaitiacaltaranbereguizon eguintzacojazobedeincatuba, 168).
|
|
|
Aguidaca/ aguiraca: Bienartekoalternantziadago, bakoitzetikhiruzpalau datozelarik: Senarra aguidacaastendanian, Emaztiacisten badauaocoatia, ber tatijuangodaasarriarenaisiaIcas III, (376).// Errosarijo baterdi luan, edoerdi aguidaca, tapriisacaerreceetia (Icas I,// bestia 23). caguiraca, tajoterabereegui ten
|
deutsala
(Icas I,// ¿ Ez daveeurtetenechetigavaz, taegunaz, naidaveen lecura, gurasuac aguiraca, tadiadarca 7). dagozala. Icas III, (204).
|
|
|
eutscun: Ta izanic miina, aimbeste bidar biar
|
doguna
; au emon eutscun ate bigaz ichita, aguinaquin, ta ezpanaquin barrututa (Icas II, 183).
|
|
|
(berriz, ordea, ostera...) horrelaxe ebakitzen dira. Horregatik, Frai Bartolomeren vitzi, irabatzi, eitza, atzi, lutzar o eta abar ez
|
dugu
uste gogoak hala
|
|
|
atzi: Hitzhonetanerezalantzanabaridu, bainaformanormala, azi, da, 118 aldizbaitatorharenobraosoanbarrena;, atzi?, ordea, 13aldizsoilik.Honaazken huaetariko adibide batzuk: Vizcaidichosoonetanezdauseculailluneco Aguintarijac atzichaarraerinda, pruturic batu (Esku,// gaurcoegunin umiac, cein atzijac, eta ceinchiquijacgurasuenzatez lotsaric, ez bildurric, ez errespetoricezdauqueena, nic esan bagaric, zeubecautor
|
dozuna
III). daEsku, (225).
|
|
|
Inprimaturikoliburuetan, lexikoan ez, berak ematen
|
dituen
arrazoiengatik,. Esanbatzucimini ditut gogo bagaric, gueureEusqueracoverbeetanausi, maite, zaar, gaztetu, gozo, prestu, ugarira gueureerruz, ervestetietorrijac(...)?, bainagainerakoanformajantziak, jasoakerabiltzenahalegintzendelaargidago. Halaere, FraiBartolomebezalakoeuskaldunpetobatinahitaezitzuribeharherrikoeuskararen gauzatxobatzuk.Honelakoakdira, esaterako, sinkopaegineznahizbokal artekokontsonanterenbatgalduzdatozenformak: bagoz, baqui, zaatia, ezautu, illaineco...
|
|
|
Jauna, gura
|
badozu
, nivici izatia, vici nailla.Emennago, munduconeque, ta
|
|
|
Absolutiboakkasu markarikezdu, bainaartikuluahardezake; jakinadenez, mugagabean ezta artikulurik ere. Bartolomekhonela egingo
|
digu
, lexemaren amaierakontuanizanik:
|
|
|
EuskaltzaindiarenEuskalGramatikaLaburra tzat liburuarijarraituz, atzizkia, gramatikarigehienekkasu markatzat hartzen
|
dutena
, destinatiboaren barruan kokatzendugu.Atzizkihaumugagabekosintagmeieranstenzaie; aditzondoeiere bai.Formaaldetik, ezdugainerakokasuekmugagabeanhartzendutenloturazko bokalikonartzen; gainera, aditzbakanbatzukdira tzatatzizkihaueskatzendutenak: eman, hartu, eskaini, eduki, etab.
|
|
|
Formaaldetikberdinakdirasingularrekoergatiboaetapluralekoa,, a, itsatsiaz amaiturikoaizanezik; hauek, singularrean iac aac egitenduteetapluralean: ala viac/ alavaachurrenezhurren.Fonetikaarloanbehinetaberriroesandugunez,, a, itsatsiakeragitenditugehienetanbokal bikoiztehoriek, lexemarenamaierako bokala eta kasu markarena elkartzean, biei eusten
|
baitie
idazle honek. Baina bikoiztehauezdapluralekoergatiboansoilikgertatzen, baitapluralekoabsolutiboanere.Beraz,, a, itsatsiadutenhitzetan, pluralekoabsolutiboaetapluraleko ergatiboa, formaridagokionez, berdinakdira.
|
|
|
Sinistu biar
|
dogu
, edoceinsacerdoteeguijazcoc, guztiz gaistuatadeunguia izan arren, eregianai excomulgaubaizan arren, comuninoeco sacramentuba eguitecoustiagazesatenbaditu oguijarennaiardauarengainian, Jesucristocata racoichicitubanverbac, oguijataardauaviurtutendirialaJesusengorputztaodol viciizateraIcas III, (198).
|
|
|
inorenbildurricezdaucanataarerijoguztietatilibrau guinaizana, enteromaite
|
dogu
(Icas I, 56).
|
|
|
Muga adlatiboa, eskeman ikusi
|
dugunez
, raguino/ etaraguinoda Bartolomereninprimaturikolanetan; eskuizkribuan, ordea, raño (raino)/ etara ño.Denboraadieraztenduenean erekasu markahaudarabil; batzuetan,, arte, denborazkoarierantsitaetabestebatzuetan, hainbarik.Ondorendatozenadibideetarikobigarrenean,, orduraguinoco, datoreta, ordurarteco?:
|
|
|
Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko
|
du
eta ez instrumentala. Noizbehinka esapidearen bigarren osagaia absolutibo mugagabean jarri beharrean adlatiboan jartzen du; beste urrats txiki bat emanez, gaur egun haren eskualdean kaletik kalera, menditik mendira... entzuten dira, kalerik kale, mendirik mendi esapideen ordez:
|
|
|
Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala. Noizbehinka esapidearen bigarren osagaia absolutibo mugagabean jarri beharrean adlatiboan jartzen
|
du
; beste urrats txiki bat emanez, gaur egun haren eskualdean kaletik kalera, menditik mendira... entzuten dira, kalerik kale, mendirik mendi esapideen ordez:
|
|
|
Auguztiauesaten
|
dogu
, alacoaguindutaezeguineguitendavenagaitiIcasI, (134).
|
|
|
Pusca bateguiten asiezquero, gueijagogura
|
dozu
(Icas I, 158).
|
|
|
Nundietacelanoidirianpiestaracojantzijac etagalaacemacumeascorensoi
|
nian
, sobredaqui mundubacEuscal errijetaco... (58).
|
|
|
zitubanianSantoCristobategaz? Inorenbereez. (Icas I,// Onetaracogogoratubiar
|
dogu
, Jaungoicuacez daucala inorenbe 58). repreminaric (Icas I,// ez daucagucetanbildurriceuqui inorenber 62). e.Jangoicuarenadisquidiabanas, libr e nagoarerijoguztietati (Esku, 70).
|
|
|
¿ Begaz, esangodozu, beti esanbiar dogueguija. Begaz, esanbiar ez dan gauza batinocitandutenbadeuscubere, esanbiar ¿
|
deutsagu
–(Icas II, 179).
|
|
|
Baina ez beracaguinduta, ezbadabere amodijuagaiti gueucnai
|
dogula
. Gueucauqueratuta (Icas II, 87).
|