|
2000
|
|
|
Hamazazpigarren mendean, Argiaro
|
edo
Ilustrazio garaian sartzen garelarik, badugu giza eskubideen aldeko lekukotasunik aski. Joanes Etxeberri Ziburukoak 1627 urtean bertsoz idatzi zuen liburuan zioen:
|
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan zuen hark Bergarako Erret Seminario hartan zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze
|
edo
marjinazioa.
|
|
|
–Jakintasuna eta enorantzia baliatzen dira bi harma diferentez. Batak darabila nekea eta trabaillua; bertzeak aisia eta alferkeria; jakintasunak
|
edo
zientziak gerla egiten dio enorantziari nekearen eta trabailluaren bidez, harma hautaz garaitzen du. Halaber enorantziak ere aisiaren eta alferkeriaren bidez kontra egiten dio jakintasunari, trabatzen du, eta irabazten diotza hanitz izpiritu gai eder, eta batzuetan, munduan diren adimendurik haltoenak, eta gairik hoberenak; batzuek estudiatu gabez, eta bertzeak estudiatu ondoan halaber aisiari eta alferkeriari bere buruak emanez, eta ikasi zutena ahanztera utziz?.
|
|
|
Gerturatzen da egunanazioen liga
|
edo
alianzada, ikusiko deguna.
|
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina
|
edo
inoiz ulertuko ez dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian, herri guztiaren, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina.
|
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko ez dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian, herri guztiaren,
|
edo
herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina. Non daude giza eskubideak?
|
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa
|
edo
handiagoa izatean. Gu ere munduaren zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
|
Une hartan, berriak genituen abertzale taldeen aldetiko autodeterminazio
|
edo
burujabetza eskari deiak. Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz.
|
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde
|
edo
herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez zekien zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen:
|
|
|
Autodeterminación Vasca? zeritzan artikuluan, non esaten zuen, besteak beste, Sabin Intxaurraga Eusko Jaurlaritzako Justizia kontseilariak gehiegi nahasten zituela gizabanakoaren eskubideak taldeko
|
edo
kolektiboekin. Baina, jurista izan beharra ote dugu ONUren sarrerako hitzok ulertzeko?
|
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian ikus dezagu zer dioen: ?... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako
|
edo
bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?. Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara?
|
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian ikus dezagu zer dioen: ?... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria
|
edo
gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?. Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara?
|
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian ikus dezagu zer dioen: ?... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza
|
edo
beste inolako gorabeheragatik?. Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara?
|
|
|
Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste hau: . Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari
|
edo
talde edo norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
|
Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste hau: . Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde
|
edo
norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
|
Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste hau: . Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak
|
edo
jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
|
Izan ere, herri nortasunez, zer dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik? Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen
|
edo
indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik. Horretarako, egia hori aurrera eramango bada, hizkuntza gutxituetako biztanleek zuhur jokatu beharra dute.
|
|
|
Estrasburgon Europako Kontseiluak eskualdeetako
|
edo
gutxituriko hizkuntzei buruzko Eurogutuna 1992ko otsailaren 19 aurkeztu eta laster European Ombudsman Institute erakundeak batzarra antolatu zuen, bere eskualdean hizkuntza bat baino gehiago mintzatzen ziren herrietako arartekoak deituaz. Ombudsmanok, Bonn-eko Legebiltzarrean bildurik, Eurogutun horren aurrean, bakoitzak bere iritziak agertzea eskatzen zitzaigun.
|
|
|
Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula. Anai
|
edo
kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
|
Ordurako ohartua zen Manuel Larramendi, gure Argiaro
|
edo
Ilustrazioaren sarrera ekarri zuen gizon argi bezain zorrotza. Horretaz irakurgarria da, lehen ere aipatu dugun legez, J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren Sobre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua.
|
|
|
25 artikulua. 1 Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, bai berari eta bai bere familiari osasuna eta ongi izatea bermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia, mediku sorospena eta gizarte zerbitzuak; eta baita lanik eza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroa
|
edo
bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren bat gertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere.
|
|
|
2 Zientzia, literatura
|
edo
arte mailan egindako lanen egile diren pertsona guztiek dute horregatik eskubidea dagozkien interes moralak eta materialak babes dakizkien.
|
|
|
30 artikulua. Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari
|
edo
talde edo norbanakoren bati eskubidea ematen zaionik Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko.
|
|
|
30 artikulua. Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde
|
edo
norbanakoren bati eskubidea ematen zaionik Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko.
|
|
|
30 artikulua. Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati eskubidea ematen zaionik Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak
|
edo
jardunak burutzeko.
|
|
|
AMUNDARAIN MÚJICA, José Félix: Jakin bide Iritarautia Españiaco Neurquidaren
|
edo
Constitucio berriaren erara adrezatua Erritarren argidoraco. 1820 Faksimilearen edizioa Arartekoak egina.
|
|
|
Lingua Navarrorum en zoritxarra
|
edo
giza eskubiderik eza
|
|
|
2 artikulua. 1 Gizaki orori dagozkio Adierazpen honetan aldarrikatutako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereiziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako
|
edo
bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik.
|
|
|
2 artikulua. 1 Gizaki orori dagozkio Adierazpen honetan aldarrikatutako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereiziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria
|
edo
gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik.
|
|
|
2 artikulua. 1 Gizaki orori dagozkio Adierazpen honetan aldarrikatutako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereiziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza
|
edo
beste inolako gorabeheragatik.
|
|
|
2 Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zein herrialde
|
edo
lurraldetakoa den; ezta hango politikari, legeei edo nazioarteko egoerari, nahiz eta herri hori burujabea izan, besteren zainpeko lurraldea, autonomiarik gabea edo nola halako burujabetasun mugak dituena.
|
|
|
2 Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zein herrialde edo lurraldetakoa den; ezta hango politikari, legeei
|
edo
nazioarteko egoerari, nahiz eta herri hori burujabea izan, besteren zainpeko lurraldea, autonomiarik gabea edo nola halako burujabetasun mugak dituena.
|
|
|
2 Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zein herrialde edo lurraldetakoa den; ezta hango politikari, legeei edo nazioarteko egoerari, nahiz eta herri hori burujabea izan, besteren zainpeko lurraldea, autonomiarik gabea
|
edo
nola halako burujabetasun mugak dituena.
|
|
|
4 artikulua. Inor ez da izango besteren esklabo
|
edo
uztarpeko; debekatuta dago esklabotza eta esklaboen sale rosketa oro.
|
|
|
5 artikulua. Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor
|
edo
tratu txar, anker eta lotsarazlerik eman ere.
|
|
|
8 artikulua. Pertsona orok du Konstituzioak
|
edo
legeek gizon emakumeei aitortzen dizkieten oinarrizko eskubideak hausten dituzten ekintzetatik babesteko, norbere herrialdeko auzitegi aginpidedunetan errekurtso eraginkorra jartzeko eskubidea.
|
|
|
9 artikulua. Inor da arrazoirik gabe atxilotu, preso hartu
|
edo
erbesteratu.
|
|
|
2 Egintzak
|
edo
ezegiteak izandakoan, herrialdeko edo nazioarteko legeriaren arabera delitu ez baziren, da inor kondenatu. Delitua egitean ezargarri zen zigorra baino larriagorik ere zaio jarri.
|
|
|
2 Egintzak edo ezegiteak izandakoan, herrialdeko
|
edo
nazioarteko legeriaren arabera delitu ez baziren, da inor kondenatu. Delitua egitean ezargarri zen zigorra baino larriagorik ere zaio jarri.
|
|
|
12 artikulua. Ez dago arrazoirik gabe beste inoren bizitza pribatuan, familian, etxean
|
edo
postan eskusartzerik, ezta inoren ohore edo izen onari eraso egiterik ere. Nornahik du edo eraso horien aurka legezko babesa izateko eskubidea.
|
|
|
12 artikulua. Ez dago arrazoirik gabe beste inoren bizitza pribatuan, familian, etxean edo postan eskusartzerik, ezta inoren ohore
|
edo
izen onari eraso egiterik ere. Nornahik du edo eraso horien aurka legezko babesa izateko eskubidea.
|
|
|
12 artikulua. Ez dago arrazoirik gabe beste inoren bizitza pribatuan, familian, etxean edo postan eskusartzerik, ezta inoren ohore edo izen onari eraso egiterik ere. Nornahik du
|
edo
eraso horien aurka legezko babesa izateko eskubidea.
|
|
|
2 Eskubide hau ezin izango da erabili delitu arruntek
|
edo
Nazio Batuen helburu eta erizpideen aurkako egintzek sortutako auzibideko egintza baten aurka.
|
|
|
16 artikulua. 1 Gizonek eta emakumeek, ezkontadinetik aurrera, ezkontzeko eta familia eratzeko eskubidea dute, arraza, herritartasun
|
edo
erlijioagatiko inolako mugarik gabe; eta, ezkontzari dagokionez, eskubide berberak dituzte bai ezkonduta jarraituz gero eta bai ezkontza lotura ezabatuz gero ere.
|
|
|
18 artikulua. Pertsona orok pentsamendu, kontzientzi eta erlijio askatasunerako eskubidea du; eskubide horren barne da erlijio
|
edo
sinesmena aldatzeko eta baita norbere erlijioa edo sinesmena azaltzeko askatasuna ere, bakarka nahiz taldean, jendaurrean edo pribatuan, irakaskuntzaz, jardueraz, kultuz eta aginduak gordez.
|
|
|
18 artikulua. Pertsona orok pentsamendu, kontzientzi eta erlijio askatasunerako eskubidea du; eskubide horren barne da erlijio edo sinesmena aldatzeko eta baita norbere erlijioa
|
edo
sinesmena azaltzeko askatasuna ere, bakarka nahiz taldean, jendaurrean edo pribatuan, irakaskuntzaz, jardueraz, kultuz eta aginduak gordez.
|
|
|
18 artikulua. Pertsona orok pentsamendu, kontzientzi eta erlijio askatasunerako eskubidea du; eskubide horren barne da erlijio edo sinesmena aldatzeko eta baita norbere erlijioa edo sinesmena azaltzeko askatasuna ere, bakarka nahiz taldean, jendaurrean
|
edo
pribatuan, irakaskuntzaz, jardueraz, kultuz eta aginduak gordez.
|
|
|
3 Herriaren borondatea da botere publikoaren agintearen oinarria; borondate hori aldian aldian egingo diren be netako hauteskundeetan adieraziko da. Hauteskundeok bozketa orokor eta berdinez eta isilpeko boto bidez egingo dira,
|
edo
boto askatasuna bermatzen duen beste bide batez.
|
|
|
Gainera, gogoan har, euskara dela Espainiak eta Frantziak beraien barnean duten hizkuntzarik antzinakoena eta gaur oraindik bizirik dirauena. Eta hizkuntzen kontu honetan ezinezkoa dela tipiagoen
|
edo
handiagoen indarrekin jokatzea, demokratikoki baizik, izate naturalez eta gurasoengandiko arrazoiez.
|
|
|
negua eta uda. Oroi nekazaritzak ekarri zuela lau urtarotan zatitzea, eta euskaraz lehenagoko ikuspegi bati loturiko izenez datozkigula, udaberria eta udazkena
|
edo
udagoiena izenok erakusten digutenez.
|
|
|
Idazteko grafia latinarena dugu, noski. Aurretikorik ez dugu ezagutzen, ulergarri ez diren irudiera
|
edo
marra batzuk baizik. Eta duela bi mila urte Pomponius Mela-k Chorographia zeritzan III. liburuko 15 partean aipatzen zuen:
|
|
|
Ilunaldi luze batean murgildu ziren Europaren mendebaldeko herriak Erdi Arora arte. Hala ere, etenaren ondotiko lehen mendeetan berezko indar
|
edo
inertziazko jarraipena ezagutu zuten, poliki poliki itzaltzen joango zena. Hemen, uste dugu mende askotan zehar adituen artean euskara latin elebitasunak iraungo zuela.
|
|
|
Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri
|
edo
lapida hura, non irakur daitekeen: Ume sahar.
|
|
|
aldarrikatzen dutenen alderdikoa den Bizkaiko emakume batek esan zuenez, euskara ikastea zaila omen da eta gainera ez omen da hizkuntza erabilgarria(, el euskera, es difícil de aprender y de muy poca utilidad práctica?, bere hitzetan). Ez da konturatzen
|
edo
ezin da konturatu, euskaldunok Frantzia eta Espainiaren arteko muga igarotzeaz bat, anaikiro agertzen garela euskarari esker. Ni behintzat, ez naiz arrotz ez Donibane Garazin eta ez Maulen.
|
|
|
Baina euskaraz, ahoz aho noiztik datorkigun inork ez dakien herri literatura dugu, kondaira eta kantuz. Erdi Aroan sustraitzen diren pastoral antzerki motak ere bai, atsotitz
|
edo
errefrauak eta oraindik gaur egun hain ezagunak zaizkigun kantak. Eta XVI. mendetik argitaratu izan diren literatur liburuak ere kontuan hartzekoak dira.
|
|
|
LINGUA NAVARRORUM EN ZORITXARRA
|
EDO
GIZA ESKUBIDERIK EZA
|
|
|
Egile berak agertzen digunez, XV. mendearen azken aldera agertzen omen da notario protokoloren bat
|
edo
beste, epaiketako lekukoen hitzak euskaraz idatzirik; aldiz, herri askotan batzarrak euskaraz zein nafar erromantzez egiten omen ziren, baina agiriak idatziz jasotzea bigarren horretan egiten zuten. Hala dakar El esfuerzo bélico de Navarra en el siglo XVI (1981) liburuaren 218 orrialdeetan.
|
|
|
Batetik, Lingua Navarrorum euskara ez zela sinestarazi nahian eta, bestetik, egunkari horretan euskara batuaren aurka gipuzkera eta inoiz bizkaierazko artikuluei leku eginaz. Ohartzen ez delako,
|
edo
ohartu nahi ez duelako, Euskaltzaindiaren gomendiozko euskara batuak nafarreran duela bere muina, euskalkiz inoren muinik izatekotan.
|
|
|
Kontuan eduki gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela euskararik ez dakitenak eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego
|
edo
komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe. Espainiako Konstituzioaren Título preliminar delakoaren 1, 2 eta 3 artikuluen aurrean ere ez da zuzena.
|
|
|
Historian hain nabaria zen hutsune horri nolabaiteko konponketa bidea eman nahirik
|
edo
, Nafar Gobernuak Ley Foral del Vascuence sortu zuen, Aholku Kontseilua jarriz 1996ko martxoaren 11.ean, 135/ 1996 Foru Dekretuaren bidez. Urralburu presidente zelarik, honako hitzen arabera aurkeztua izan zen: –Aquellas Comunidades que, como Navarra, se honran en disponer en su patrimonio de más de una lengua, están obligadas a preservar ese tesoro y evitar su deterioro o su pérdida?.
|
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren berri ez dakitenei
|
edo
jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko,
|
edo
jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija
|
edo
siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo,
|
edo
haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
|
Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie? Horiek berek gero
|
edo
Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute. Eta guraso edo Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe edo Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute?
|
|
|
Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie? Horiek berek gero edo Eleizagizon
|
edo
Etxajaunak izan behar dute. Eta guraso edo Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe edo Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute?
|
|
|
Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute. Eta guraso
|
edo
Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe edo Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute. Nola beren familietako hartu emanak, eta beste behar diren gauzak ondo aditu, eta zuzenduko dituzte?
|
|
|
Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute. Eta guraso edo Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe
|
edo
Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute. Nola beren familietako hartu emanak, eta beste behar diren gauzak ondo aditu, eta zuzenduko dituzte?
|
|
|
han burla, eta lotsa handien kostuan badere, Erderaz ikasten dute: eta nola Euskera kendu zieten, eta jarduten ez duten, beren Herri,
|
edo
Etxeetara bihurtzean, alde guztietara barregarriak ohi dira: eta egiaz esan ohi da:
|
|
|
Irakurleari aditzera eman beharrekoa dut, A. Kardaberazen testu hau, hitzik aldatu gabe, irakurketa errazteko, gaur egungo grafiaz jarri dudala. Bere grafiaren era jatorrean irakurri nahi duenak 1761 ean inprimatu zen liburu hartara jo du,
|
edo
nik neuk Euskararen ostarteak liburuko 53 orrialdeetan azaldu nuen jatorrizko erara.
|
|
|
Mendibilek han zioenez, bere hizkuntza euskara izanik, eskolan gazteleraz egitera beharturik zeuden, eta inor lerratzen bazen euskarazko hitzen bat mintzatzera, nahiz eta bularretik xurgatu zuen. Ama? aipatu. Madre, ren ordez,
|
edo
gurasoengandik ikasitako. Jaungoikoa, aldarrikatu. Dios, en ordez, zigorrik larriena leporatu beharra zuen, eraztuna eskuratu ez ezik, eskolako mutilik ankerrenak galtzak jaitsi eta maisuaren mahaian ipurdiz gora jartzen baitzuen, maisuak idizilez zigortzeko.
|
|
|
Bigarren Artikuluaren lehen zatiak dioenez: . Gizaki orori dagozkio Adierazpen honetan adierazitako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako
|
edo
bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
|
Bigarren Artikuluaren lehen zatiak dioenez: . Gizaki orori dagozkio Adierazpen honetan adierazitako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria
|
edo
gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
|
Bigarren Artikuluaren lehen zatiak dioenez: . Gizaki orori dagozkio Adierazpen honetan adierazitako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza
|
edo
beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
|
Euskaltzaindiak bere sorreratik Jagon Sailaren ardurapean dituen eginkizunetarako baliagarri ditugu ONU eta Unesco ren arau horiek, Euskal Herriko muga guztien gainetik, nahiz Iparralde nahiz Hegoalde, ahal denean administrazioekin erarik hoberenean arituz eta lan eginaz; eta, hori ezinezko zaigunean, horien gainetik aipaturiko bi erakundeotara
|
edo
Europako Parlamentura joaz.
|
|
|
Hala ere, atzo arte falangista
|
edo
karlista frankista izan eta orain, demokrata, azaltzen diren askorentzat, nonbait ez da zilegi euskara Araban behartzea.
|
|
|
Horientzat gaztelera omen Arabako hizkuntza. Nonbait, ez dute ezer jakin nahi bertako jatorriaz, ez eta oraindik Zigoitian, Aiaran
|
edo
Aramaion euskaldun irauten dutenez ere; eta gutxiago Bizkaitik eta Gipuzkoatik bertara joanak diren euskaldun ugariez. Ez eta probintziako toponimiaz eta arabarren euskarazko deiturez ere.
|
|
|
1999 urtean, errege Felipe II.aren heriotzako laugarren mendeurreneko ospakuntzek entzute handia izan zuten, ez hainbeste Treviño eskualdeagatik izan diren auziek, aspalditik isil zeudenak eta orain berriz piztuak, eskualde horrek Arabako
|
edo
Burgosko izan behar duen.
|
|
|
Hasteko, Aita Frantzisko Vitoriakoa izango da, noski, ezagutzen direnen artean lehena, sakonena eta mundu zabalera begira zabalduena
|
edo
ezagunena. Bere bataiozko izen deituraz Frantzisko de Arkaia zen, arabarra, familiaz ganboarren leinukoa, 1483 urte inguruan jaioa.
|
|
|
Jarraian datozen kapituluetan adibiderik aski eskaintzen dut. Lehenik euskararen jatortasunez, zeren, esan dudan bezala, euskarak, preindoeuroparra izatez, Europako hizkuntza jatorra eta zaharrena
|
edo
zaharrenetakoa izanik, Europaren batasunean bere baitarik du, inoren baimen beharrik gabe, bizitzaz irauteko eskubide osoa. Aurten bertan Espainiako Auzitegi Gorenak UEMA erakundeari euskararen alde zituen asmoak debekatzea ere ez da lotzen ONU eta Unesco ren arauekin.
|
|
|
Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan zitezkeen, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta haren gorputza, haren azal leuna, eta eskuek han
|
edo
hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular edo ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren. Zast, zast...
|
|
|
Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan zitezkeen, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta haren gorputza, haren azal leuna, eta eskuek han edo hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular
|
edo
ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren. Zast, zast...
|
|
|
Berarentzat izan ziren, Txemarentzat. Eta ez pinguino bat zela esateko,
|
edo
maite ez zuela errepikatzeko. Ez:
|
|
|
Eiderren azken musua berarentzat zen. Berdin zitzaion beste bat maite izatea,
|
edo
Jabirekin harremanak izatea, edozer. Azken unean berarekin gogoratu zen, eta erabaki zuen hori garaipenaren tontorra zela, pastelaren ginga, mendekuaren klimaxa.
|
|
|
Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora eman zion pentsatzeko hura zerua izango ote zen,
|
edo
infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
|
Hori da gure oilarrak duen dohaina.
|
Edo
zuena, zuzen hitz egin nahi badut.
|
|
|
Aguuuur, esan zuen oilarrak berekiko, eta bere hegal txikiak luzatu zituen kanposantuko hormatik behera salto egiteko. Han azpian, jauzi egin nahi zuen tokian bertan, hilobi baten apaingarri
|
edo
, gurutze zorrotz bat zegoen, ezin hobea bertara salto eginda bihotzaren erditik sartzeko. Bera zen munduaren akaberaren erruduna:
|
|
|
Zast!, entzun zen auzoan, eta ondoren kexu txiki bat, ozenegi hitz egiten ez dakien oilarren batena
|
edo
.
|
|
|
" Gertatu zena da IRAk jakin zuela, nola
|
edo
hala, kontaktu hori gertatuko zela, eta ondorioz justizia bere esku hartu zuen: bost hildako egon ziren Lahinchen gertatutako tiroketan, denak protestanteak.
|
|
|
Eta badakit zerbait absurdua ematen duela, ezin dela hain modu sinplean bost pertsona hil, baina holaxe izan zen. Lealista protestanteek ez zuten zirkinik ere egin, pistola ateratzeko
|
edo
oihu egiteko. Ezer ez.
|
|
|
Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka ikustean. hiltzera doazenek ikusten omen duten bezala, bere bizitza osoa agertu zitzaion argazkietan,
|
edo
diapositibetan, gustuen arabera beti ere. Baina laburtzeko:
|
|
|
dator saguzarra jan beharraren monotoniaz hektometro erdiko mundu zabal horretan euliak
|
edo
tximeleta grixak irensten ditu 90 gradutan bere txilioak jaurtiz.
|
|
|
Zurbil zegoen, eta oraindik harriturik begiratzen zien bere salbatzaileei. Turista yankiek, elkartasun ahalegin izugarri baten ondoren, galdetu zioten ea asmorik ba ote zuen kostaldean gora egiteko, Galway aldera
|
edo
. Ze, hala bazen, eurekin joan zitekeen autobusean, eramango zutela bere norabidea iparrerakoa bazen, eta ez lotsatzeko, abesti typical xarmangarriak kantatzen zituztela errepidean zihoazenean, eta asmakizunetan jolasten zirela gasik gabeko Coca Colak edaten zituzten bitartean.
|
|
|
abesti typical en orkestrazio osoa Honner harmonika builatsu bat zen, eta berau jotzen zuen artista Txemaren ondoan zihoan eserita. Gainera, bost kilometrotik behin argazki bat egiteko gogoa sartzen zitzaien osaba Tom-en lobei,
|
edo
botaka egitekoa, edo pelutxezko gnomo bat erostekoa.
|
|
|
abesti typical en orkestrazio osoa Honner harmonika builatsu bat zen, eta berau jotzen zuen artista Txemaren ondoan zihoan eserita. Gainera, bost kilometrotik behin argazki bat egiteko gogoa sartzen zitzaien osaba Tom-en lobei, edo botaka egitekoa,
|
edo
pelutxezko gnomo bat erostekoa.
|
|
|
Eta beno, kontua da gurditxoan sartu nituela konpresok.
|
Edo
hori uste nuen, ze Lahinchera heldu eta motxilak ateratzen hasi ginenean, konturatu nintzen ez zeudela inon. Eta mutilei esan nien dendaren bat bilatzera nindoala Lahinch hartan, eta eurak joateko aterpetxera bien bitartean.
|
|
|
Baina Ralph aurreratu zen eta esan zidan lasai egoteko, berak eramango ninduela berriz Ennistymoneko supermerkatura, ordu haietan ez nuelako dendarik zabalik aurkituko (arratsaldeko hirurak
|
edo
ziren). Duncan ez zen hain konforme geratu, eta gaineratu zuen beraiek ere gurekin etorri nahi zutela.
|
|
|
Egia esateko, Ralphen barrea ez zen maltzurra
|
edo
intentzio txarrekoa izan, baizik eta lasaia, benetakoa. Eta" hamar minutu barru" horrek zer pentsa eman zidan arren, erabaki nuen sei mutil haiek guztiz normalak zirela eta nire pentsamendu negatiboek ez zidatela batere laguntzen, ez zidatela bidaiaz, paisaiaz, elkarrizketaz disfrutatzen uzten.
|
|
|
Eta beharbada ez zidaten utziko aterpetxeko egonaldia ere ordaintzen. Eta behin ere ez zidaten txarto begiratu,
|
edo
iraindu, edo proposamen arrarorik egin. Ez:
|
|
|
Eta beharbada ez zidaten utziko aterpetxeko egonaldia ere ordaintzen. Eta behin ere ez zidaten txarto begiratu, edo iraindu,
|
edo
proposamen arrarorik egin. Ez:
|